რამდენად აუცილებელია დიალოგი ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის?
დავით კაკაბაძე:
ბოლო დღეებში საქართველოს პოლიტიკურ სარბიელზე დროდადრო გაისმის განცხადებები ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის დიალოგის დაწყების აუცილებლობის შესახებ. ზოგი ამ დიალოგის დაწყებისთვის წინაპირობებსაც აყენებს: თუ სახელისუფლო პარტიის წარმომადგენლები დიალოგის დასაწყებად ულტიმატუმის ენაზე უარის თქმას მოითხოვენ, გაერთიანებული ოპოზიცია მიანიშნებს, რომ დიალოგის დასაწყებად აუცილებელია მოიხაზოს განსახილველი საკითხების წრე. რამდენად შესაძლებელია დღეს დიალოგი ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის? - ამ რთულ საკითხში გარკვევა თამარ ჩიქოვანმა სცადა.
თამარ ჩიქოვანი:
ქართული საზოგადოება 2 ნოემბრის მოლოდინშია. გაერთიანებული ოპოზიციის მიერ რეგიონებში ჩატარებულ მიტინგებზე მისული ადამიანების რაოდენობით თუ ვიმსჯელებთ, 2 ნოემბერს პარლამენტის შენობის წინ საკმაოდ ბევრი ხალხი მივა. ამ ფონზე დიალოგის დაწყების აუცილებლობის შესახებ გაკეთებული განცხადებები დროული და მნიშვნელოვანია. თუმცა, ექსპერტთა აზრით, დაიწყება თუ არა დიალოგი - ეს სწორედ 2 ნოემბრის აქციის შემდეგ გაირკვევა. პოლიტოლოგი გია ნოდია ამბობს, რომ დღეს დიალოგის აუცილებლობას ხელისუფლება ვერ ხედავს:
[გია ნოდიას ხმა] "ოპოზიცია ამბობს, რომ ქვეყანაში არის კრიზისი, ამბობს და, როგორც ჩანს, გულწრფელად სჯერა, რომ ხალხის უკმაყოფილება კრიტიკულ ზღვარს მიუახლოვდა. ხელისუფლება ამბობს, რომ არანაირი კრიზისი არ არის, რომ ეს ჩვეულებრივი ამბავია - ხანდახან მიტინგიც უნდა იყოს, უნდა არსებობდნენ უკმაყოფილო ადამიანები, მაგრამ ეს ჩვეულებრივი ამბავია. და, როგორც ჩანს, მასაც ეს გულწრფელად სჯერა. ასეთ ვითარებაში, როცა ორივე მხარეს არა მხოლოდ პოზიციები აქვს განსხვავებული, არამედ რეალობის შეფასებაც განსხვავებულია - დიალოგის საფუძველი სინამდვილეში არ არსებობს."
ამ მოსაზრებას გარკვეულწილად იზიარებს კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო ცენტრის დირექტორი გოგი ხუციშვილიც:
[გოგი ხუციშვილის ხმა] "სამწუხაროდ, არ აღიქმება სიტუაცია როგორც სერიოზული. სერიოზულად რომ აღიქმებოდეს სიტუაცია, მაშინ უნარიც იქნებოდა და შესაბამისი ძალისხმევაც იმისკენ, რომ დაიწყოს სერიოზული დიალოგი. ალბათ, ერთ მხარეს აქვს გადაჭარბებულად წარმოდგენილი თავისი ძალები, მეორეს კი, ალბათ, აქვს ამბიცია იმისა, რომ სიტუაცია შეცვალოს და ამიტომ გააქტიურდა. მაგრამ მე მაინც ვთვლი, რომ დიალოგის და სერიოზული ლაპარაკის საშუალება ჯერ კიდევ არის."
რა არის ადამიანების უკმაყოფილების მიზეზი? - გია ნოდია ამბობს, რომ ამ თემაზე სოციოლოგიური გამოკითხვები არ ჩატარებულა და, შესაბამისად, მხოლოდ ვარაუდის გამოთქმაა შესაძლებელი:
[გია ნოდიას ხმა] "არსებობს სხვადასხვა უკმაყოფილება: ზოგი, შეიძლება, რაციონალურად გამოხატული - ადამიანმა დაკარგა სამსახური, ან ხელისუფლების კონკრეტული ნაბიჯი არ მოსწონს, ან რაღაცით არის გაბრაზებული - უსამართლობით და ა.შ.; ვიღაცას, უბრალოდ, ნერვებს უშლის ეს ხელისუფლება და აქტიურად ვერ იტანს სტილს, როგორ ლაპარაკობს, მაგალითად, ბოკერია, სააკაშვილი ან ვიღაც სხვა."
მასობრივი უკმაყოფილების სხვა მიზეზებზე საუბრობს გოგი ხუციშვილი:
[გოგი ხუციშვილის ხმა] "ეს პროცესი უკავშირდება იმას, რომ დაგროვილია სერიოზული კითხვები, რომლებზეც ხალხი პასუხს მოელის და ამ პასუხს მოელის ოპოზიციისა და ხელისუფლების დიალოგის შედეგად, ვინაიდან ხალხს ესმის, რომ უშუალოდ, პირდაპირ ნებისმიერი მოქალაქე ამ პასუხებს ხელისუფლების ლიდერებისგან ვერ მიიღებს. მაგრამ ეს კითხვები არსებობს, ეს კითხვები დასმულია ოპოზიციის მიერ. ანუ ოპოზიციას კი არ უნდა დაელაპარაკოს ხელისუფლება, ოპოზიციასთან კი არ შედის დიალოგში, ხალხთან შედის ამით კონტაქტში. ამჯერად, ამ შემთხვევაში ოპოზიცია აჟღერებს ხალხის პროტესტს და ხალხის მოთხოვნებს."
ფსიქოლოგი გაგა ნიჟარაძე საზოგადოების ერთი ნაწილის აღშფოთების ფსიქოლოგიურ ფაქტორზე ამახვილებს ყურადღებას:
[გაგა ნიჟარაძის ხმა] "ყველაზე დიდი სტრესოგენული ფაქტორი ადამიანისთვის არის მომავალში დაურწმუნებლობა - როცა არ იცი, ხვალ რა იქნება. ხვალ რომ მოვლენ, ბინაში შემოგივარდებიან ვიღაც ნიღბიანი ტიპები და წაგათრევენ და 2 თვით მაინც ჩაგსვამენ - ეს შიშია.”
[ჟურნალისტის ხმა] ანუ სწორად იქნა შერჩეული დევიზი "არ მეშინია"?
[გაგა ნიჟარაძის ხმა] "მე მგონი, კი, რადგან იგრძნეს ის, რაც იყო ყველაზე აქტუალური საზოგადოებისთვის."
კიდევ ერთი კითხვა, რომელიც დღეს ხშირად ისმის, ასე ჟღერს: რა მოხდება 2 ნოემბრის აქციის შემდეგ იმ შემთხვევაში, თუ აქცია ხალხმრავალი იქნა ან მაშინ, თუ აქციაზე ადამიანების რაოდენობა მცირე აღმოჩნდა? მართალია, ქართულ სინამდვილეში პროგნოზის გაკეთება საკმაოდ რთულია, მაგრამ გაგა ნიჟარაძე მაინც რისკავს და ამბობს:
[გაგა ნიჟარაძის ხმა] "ჩემი აზრით, ყველაზე რაციონალური გამოსავალი იქნებოდა იგივე, რაც თავის დროზე გააკეთა შევარდნაძემ, როცა გაწირა რამდენიმე ოდიოზური ფიგურა. ეს გამოუშვებდა ორთქლს. პრობლემებს რამდენად მოხსნის - არ ვიცი, მაგრამ კონსტრუქციული რეაგირების უნარს ამით ხელისუფლება აჩვენებს. შეიძლება ასე მოხდეს, შეიძლება -სხვანაირად: ძალიან გახისტებული პოზიცია დაიკავოს და თქვას - მე ვარ მართალი და სხვები, 10 ათასი იქნება თუ 100 ათასი, არიან მოღალატეები. თუ ამ გზით წავა, ეს დამღუპველია. მე იმედი მაქვს, რომ არ არის მთლიანად მოწყვეტილი რეალობას ხელისუფლების გუნდი. მგონია, რომ რაღაც კონსტრუქციული ნაბიჯები უნდა გადაიდგას."
"კავკასიური ცივილიზაციის" გაგებისათვის...
დავით კაკაბაძე:
კავკასია... და მეცნიერული ცნებები - "კავკასიური ცივილიზაცია", "კავკასიური მენტალობა". კარგა ხანია ეს ცალკეულ მეცნიერთა კვლევის საგანია და კარგა ხანია, ამაზე არავის უსაუბრია დიდ და ერთობლივ სამეცნიერო ფორუმზე. ამას მრავალი მიზეზი ჰქონდა, საკმაოდ გასაგებიც, იგივე საფუძვლის მქონე, რის გამოც მრავალეროვან ხალხთა სრულიად უნიკალურ ერთობას დღეს ზოგი დამაკნინებელი გამოთქმებითაც კი მოიხსენიებს. მსოფლიოს უდიდესი მეცნიერები კი კავკასიას "ხალხთა მუზეუმს" უწოდებენ... და აი, ამ რამდენიმე დღის წინ თბილისში ჩატარდა კავკასიოლოგთა პირველი საერთაშორისო კონგრესი. სამეცნიერო ფორუმის საერთო თემატიკა ასე განისაზღვრა: "კავკასიური ცივილიზაცია მახლობელი აღმოსავლეთის ლინგვოკულტურულ კონტექსტში". რას ნიშნავს დღევანდელ საქართველოში ამგვარი კონგრესის ჩატარება? ვინ დაადგა თავი ამ ურთულეს საქმეს? ვინ და რატომ გადაწყვიტა მასში მონაწილეობა? რას ეტყვის ახალს მსოფლიო ცივილიზაციას, თბილისში ჩატარებული დიდი სამეცნიერო ფორუმი? პასუხებს ამ კითხვებზე მარინა ვაშაყმაძის სიუჟეტიდან შეიტყობთ.
[იასუჰირო კოჯიმას ხმა] "მე გახლავართ იასუჰირო კოჯიმა, ტოკიოს უნივერსიტეტიდან. იაპონელი გახლავართ... მე ორი მოხსენება მქონდა და ერთი იყო ქართულ გრამატიკაზე, მეორე ბაცბურ ენაზე - კახეთის ერთ სოფელში ამ ენაზე საუბრობენ." (სტილი დაცულია)
მარინა ვაშაყმაძე:
შესაძლოა ბაცბური ენის არსებობის შესახებ საქართველოშიც კი ცოტამ იცოდეს. იასუჰირო კოჯიმა კი მას მეცნიერულად შეისწავლის და ეს მსოფლიო ცივილიზაციისათვის ძალიან მნიშვნელოვნად მიაჩნია.
მოხსენებები კი ბატონმა კოჯიმამ თბილისში გამართულ საერთაშორისო კონგრესზე წაიკითხა - "კავკასიური ცივილიზაცია მახლობელი აღმოსავლეთის ლინგვოკულტურულ კონტექსტში".
კავკასია რთული ფენომენია, კავკასია ეს არის ხიდი აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის. კავკასიაში ერთმანეთს ერწყმის სხვადასხვა ცივილიზაცია და ქმნის უნიკალურ კავკასიურ მენტალობას – ამბობს ცირა ბარამიძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის ინსტიტუტის პროფესორი.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "კავკასიისადმი ინტერსი უძველესი დროიდან არსებობდა, ჯერ კიდევ ანტიკური ხანის ეპოქაში მომემგზავრებოდნენ ჩვენთან, რომ შეესწავლათ კავკასიური ცივილიზაცია." (სტილი დაცულია)
რას შეიძლება ნიშნავდეს ცნება ,,კავკასიური ცივილიზაცია”
[ცირა ბარამიძის ხმა] "რადგან ეს კითხვა დასვით, დღეს კულტუროლოგები იკვლევენ ცივილიზაცია თუ რაიმე სხვა... რა დაარქვან, მაგრამ ერთი რამ უდაოა, რომ კავკასია, რომელსაც ჩვენ ვიცნობთ როგორც ხალხთა მუზეუმს და სხვა... რა თქმა უნდა ძალიან საინტერესო ფენომენს ქმნის." (სტილი დაცულია)
ცირა ბარამიძის აზრით, კავკასიური ცივილიზაციის შესწავლის ფუნდამენტი და მეცნიერული საფუძველი იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერებაა.
ამ მეცნიერების უდიდესი სკოლა სწორედ საქართველოში შეიქმნა, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.
[თეიმურაზ გვანცელაძის ხმა] "არნოლდ ჩიქობავა გახლდათ უდიდესი კავკასიოლოგი მეორე საუკუნისა, მან შექმნა თავისი სკოლა და სწორედ მისი ინიციატივა იყო, სხვათა შორის, რომ კავკასიის სხვადასხვა ცენტრში ტარდებოდა როგ-რიგობით იბერიულ-კავკასიური ენების შესწავლისადმი მიძღვნილი სამეცნიერო სესიები." (სტილი დაცულია)
ამბობს თეიმურაზ გვანცელაძე. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის ინსტიტუტის პროფესორი,
სწორედ არნოლდ ჩიქობავას იდეა და ოცნება იყო თურმე, დიდი სამეცნიერო კონგრესის დაფუძნება, რომელიც ყველა იმ კვლევასა და მიმართულებას გააერთიანებდა, რომელიც კავკასიოლოგიას უკავშირდება. არნოლდ ჩიქობავამ განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა ერთიანი კავკასიური სახლის იდეაში. დღემდე იგონებენ მის ცნობილ გამონათქვამს: "ჩვენ 18 მილიონი ვართ." "ჩვენ" მისთვის - საქართველოსთან ერთად - მთლიანად კავკასია იყო.
არათუ კონგრესი ვერ დაფუძნდა, კარგა ხნით საერთოდ შეწყდა ერთობლივი სამეცნიერო ფორუმები, შეწყდა კავშირი და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა. გაუცხოვება სულ უფრო ღრმავდებოდა.
[ლილია ვარდანიანის ხმა] "სამწუხაროდ ბოლო წლებში, რიგი ობიექტური გარემოებების გამო, სამეცნიერო კავშირები სპეციალისტებს შორის, რომლებიც წლების განმავლობაში პირადად იცნობდნენ ერთმანეთს - შეწყდა." (სტილი დაცულია)
თქვა პროფესორმა ლილია ვარდანიანმა, სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის მუზეუმის თანამშრომელმა.
და აი, ყველაზე რთულსა და მძიმე პერიოდში, ქართველ მეცნიერთა ჯგუფი, თბილისში, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის უნივერსიტეტში, კავკასიოლოგთა პირველ საერთაშორისო კონგრესს იწვევს. ამ კონგრესის თავმჯდომარე და სულისჩამდგმელი ცირა ბარამიძე ამბობს:
[ცირა ბარამიძის ხმა] "ამჯერად შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ეს ჩანაფიქრი ხორცშესხმულია მიუხედავად არსებული სიძნელეებისა." (სტილი დაცულია)
კონგრესზე 35 უცხოელი მკვლევარი ჩამოვიდა - ამერიკიდან, აფრიკიდან, ჩინეთიდან, იაპონიიდან, თურქეთიდან, ირანიდან, ევროპის მრავალი ქვეყნიდან. გაცილებით მეტმა თეზისები გამოაგზავნა, რომლებიც კონფერენციის 480 გვერდიან კრებულში შევიდა. ამ კრებულის მომზადებაზე თავდაუზოგავად და ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე იმუშავაAარნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის კავკასიოლოგიის განყოფილებამ ვაჟა შენგელიას ხელმძღვანელობით.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ამ ფორუმზე ჩრდილოკავკასიელი მეცნიერების ჩამოსვლა იყო. უკვე კონგრესის გამოცხადებამ დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია... კონგრესს უცნაური შემთხვევითობით დაემთხვა საგანგებო სამეცნიერო ფორუმები სოხუმში, ჩერკესკში, მაიკოპში, მახაჩკალაში.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "ბუნებრივია,… ჩვენ ეს არ გაგვიკვირდება... ჩვენ ვიცით ის დაშვებული რკინის ფარდა ჩრდილოეთიდან, რომელიც ბოლო ათწლეულის მანძილზე გაურღვეველი იყო - დღეს გაიხსნა." (სტილი დაცულია)
ის კი არა, ვშიშობდით, რომ ერთი თეზისიც კი არ გვექნებოდა თუნდაც ჩერქეზეთიდან ჩეჩნეთიდან და დაღესტნიდანო. მაგრამ თურმე მოდიოდა და მოდიოდა გამოკვლევები და თან ისეთი დონის, რომ შერჩევაც ჭირდა.
შემდეგ უკვე მთავარი იყო როგორ ჩამოაღწევდნენ სტუმრები საქართველოში. ლონდონიდან და ტოკიოდან პრობლემა არ იყო. სირთულე მათთვის გაჩნდა, ვისაც საქართველოსგან მხოლოდ 120 კილომეტრი აშორებს და ვინც ყველაფრის მიუხედავად, მოსკოვისა და შემდეგ სტამბოლის გავლით გადმოლახა კავკასიონი.
კონგრესი შედგა... თუმცა, ორგანიზატორთა პატარა ჯგუფის წარმოუდგენელი შრომისა და თავგანწირვის ხარჯზე. ფინანსური პრობლემებისა თუ უცნაური და მრავალმხრივი დამთხვევების მიუხედავად.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი კონგრესი დაგეგმილი გახლდათ წინა წლის ნოემბრიდან, არ ვიცი რატომ მოხდა, ვერ ვიტყვი... უნივერსიტეტს დიდი დატვირთვა დააწვა, იმიტომ რომ თან ხვდებოდა ჩვენს კონგრესს ორი კონფერენცია და ისიც საერთაშორისო, რომლებიც ასევე ორშაბათს გაიხსნა თბილისის სახელნწიფო უნივერსიტეტში. რატომ მოხდა ეს დამთხვევა არ ვიცი,… ახლა ამის განსჯაში ვერ შევალ...” (სტილი დაცულია)
და ოთხი დღის განმავლობაში უნივერსიტეტის დერეფნებში მიმოდიოდნენ მსოფლიო დონის მეცნიერები. ლინგვისტები ისტორიკოსები, არქეოლოგები, კულტუროლოგები. ყველა მონაწილე ერთხმად აღნიშნავდა, რომ კონგრესს უდიდესი საერთაშორისო მნიშვნელობა აქვს.
გერმანელი თუ ფრანგი სტუმრები გულაჩუყებულები შესცქეროდნენ ჩრდილოკავკასიელ მეცნიერებს, რომლებიც ცრემლებს ვერც იკავებდნენ და არც მალავდნენ, მათი სრული უმრავლესობის სამეცნიერო კარიერა სწორედ თბილისში დაიწყო.
[აჩერდან აბრეჯის ხმა] "44-მა წელმა განვლო, როგორც დავამთავრე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიურ ენათა განყოფილება. ძალიან მოხარული ვარ, რომ კვლავ ღრმად ვსუნთქავ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, ჩვენი მშობლიური უნივერსიტეტის ჰაერს. შეიძლება ასე ვთქვათ, ჩემი ტანი ადიღეს რესპუბლიკაშია, მაგრამ, ჩემი გული თბილისშია, საქართველო ჩემი მეორე სამშობლოა." (სტილი დაცულია)
ეს აკადემიკოსი აჩერდან აბრეჯი იყო, ადიღეს სახემწიფო უნივერსიტეტის ზოგადი ენათმეცნიერების კათედრის ხელმძღვანელი.
[სალმან ჯამირზაევის ხმა] "მე ძალიან კმაყოფილი ვარ, იმიტომ რომ ვარ თბილისის უნივერსიტეტში, სადაც მე ვსწავლობდი და კარგა ხანი დავყავი ამ უნივერსიტეტში." (სტილი დაცულია)
ეს კი სალმან ჯამირზაევი იყო, გროზნოდან. რომელსაც სწორედ კავკასიური ერთობის შესახებ ჰქონდა მოხსენება.
დაბრკოლებების მიუხედავად, კონგრესზე ყველა კავკასიელი ხალხის წარმომადგენელმა შეძლო ჩამოსვლა აბხაზების გარდა. თეიმურაზ გვანცელაძემ გვითხრა:
[თეიმურაზ გვანცელაძის ხმა] "მე ვიცი პირადად, რომ რამდენიმე ჩვენს კოლეგას სურდა მონაწილეობის მიღება - აფხაზ კოლეგას, მაგრამ იქ არსებული რეჟიმის გამო, მათ გაუჭირდათ ამის გაკეთება, იმიტომ რომ თბილისიდან დაბრუნების შემდეგ მათ სერიოზული პრობლემები შეიძლება შექმნოდათ, და სამწუხაროა, რომ ჩვენს კონგრესზე პრაქტიკულად ყველა კავკასიელი ხალხის წარმომადგენელია ჩამოსული, გარდა აფხაზებისა." (სტილი დაცულია)
თეიმურაზ გვანცელაძე აფხაზური და აბაზური ენის მკვლევარია და დარწმუნებულია, რომ ადრე თუ გვიან მაინც იმუშავებს აბხაზ კილეგებთან. ამჯერად ყველა სხვასთან ხომ მოხერხდა...
ცირა ბარამიძე თვლის, რომ ამ თვალსაზრისით, კავკასიოლოგთა კონგრესს პოლიტიკური დატვირთვაც ახლდა.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "უდავოდ... რომ ვთქვა, რომ არ ახლავს-მეთქი არასწორად ვიმსჯელებთ, გვერდიგვერდ ისხდნენ კავკასიის რეგიონის წარმომადგენლები, ყველა ერთად, რასაც ალბათ ვრც ერთი პოლიტიკოსი ვერ წარმოიდგენდა, და იყო სრული თანხმობა, სიყვარული თავიანთი ქვეყნისადმი და სიყვარული ჩვენდამი, რომელიც რა თქმა უნდა, მეცნიერების ჭეშმარიტებიდან გამომდინარეობს."
გვერდიგვერდ - არა მხოლოდ კავკასიის ხალხების წარმომადგენლები ისხდნენ... მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან ჩამოსულ მკვლევართა შეფასება ამგვარი იყო:
[იასუჰირო კოჯიმას ხმა] "მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანი კონგრესი იყო და მნიშვნელოვანი იყო ასეთი დიდი მასშტაბის კონგრესი კავკასიოლოგიაზე თბილისში ჩატარდა და ძალიან დიდი იმედი მაქვს, რომ ეს როგორც ტრადიცია, ისე გაგრძელდება, მეორე, მესამე, მეოთხე, მეხუთე კონგრესების სახით და აქ კიდევ და კიდევ შევიკრიბებით მეცნიერები ვინც ვმუშაობთ კავკასიის საკითხებზე." (სტილი დაცულია)
მეორე კონგრესის ბედი უკვე გარკვეულია. ოფიციალური მოწვევა ჯერ კიდევ თბილისის ფორუმის გახსნამდე მოვიდა. მომავალ წელს, კავკასიოლოგთა მეორე საერთაშორისო კონგრესი ესპანეთში გაიმართება.
ფიროსმანის გენიის აღმოჩენის 95 წელი
დავით კაკაბაძე:
უახლოეს დღეებში სიღნაღი ქალაქ-მუზეუმად უნდა გამოცხადდეს. უახლოეს დღეებშივე ქალაქში უნდა გაიხსნას მუზეუმი, რომლის ერთ-ერთ დარბაზში მუდმივად განთავსდება ნიკო ფიროსმანაშვილის 16 ნამუშევარი. ამ სამზადისის გამო, თუმცა იქნებ სხვა მიზეზითაც, ბევრს მხედველობიდან გამორჩა ერთი თარიღი - 95 წელი შესრულდა მას შემდეგ, რაც ტფილისის ერთ დუქანში, სამმა ახალგაზრდა მხატვარმა ფიროსმანის გენია აღმოაჩინა. უფრო დაწვრილებით ამაზე ალექსანდრე ელისაშვილი ისაუბრებს.
1912 წელი, ტფილისი, სარკინიგზო ვაგზლის მახლობლად მდებარე დუქანი - ”კარდენახი”. სწორედ აქ და სწორედ ასე დაიწყო 95 წლის წინ ნიკო ფიროსმანიშვილის აღმოჩენის ისტორია. პეტერბურგიდან დაბრუნებული სამხატვრო აკადემიის სამი სტუდენტი პოლონელი ძმები: ილია და კირილე ზდანევიჩები და ფრანგი მიშელ ლე დანტიუ სავახშმოდ დუქან ”კარდენახში” შევიდნენ, ვახშმის მოლოდინში კედლებზე უცნაური და უცნაურად მომხიბლავი ნახატები იხილეს. მხატვრის ნიჭიერებით გაოცებულმა ახალგაზრდა მხატვრებმა შეიტყვეს, რომ ავტორი ვინმე ”მალიარი ნიკალა” იყო. მხატვრებმა ძებნა დაიწყეს. აი, რას იგონებს ილია ზდანევიჩი: “ჩვენ მოვძებნეთ მხატვარი; მივედით სახლთან მალაკნების ქუჩაზე. აქ მიგვითითეს ნიკოზე, რომელიც ტროტუარზე იდგა. ის ფუნჯით აკეთებდა წარწერას: “მოლოჩნაია”. შემობრუნდა ჩვენსკენ, დიდი ღირსებით მოგვესალმა და გააგრძელა საქმიანობა, შემდეგ რეპლიკებით ჩაერთობოდა ხოლმე საუბარში. მხატვარი დახეულ შავ პიჯაკში იყო ჩაცმული და რბილი ფეტრის შლაპი ეხურა, ტანმაღალი, მშვიდი და დამოუკიდებელი იყო, მაგრამ მის ქმედებაში გარკვეული სიმწარე გამოსჭვიოდა” - აღწერს ფიროსმანთან პირველ შეხვედრას ილია ზდანევიჩი. ხელოვნებათმცოდნე ირინა არსენიშვილი კი დღევანდელი გადასახედიდან ასე აფასებს 1912 წელს მომხდარ მოვლენას:
[ირინა არსენიშვილის ხმა] "პირველ რიგში დიდი მხატვრის აღმოჩენა, რომლის მხატვრული ღირებულება მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ინტერესეი ავანგარდისადმი ის არ არის, როგორც იყო მაშინ. მიუხედავად ამისა დღესაც მის ნახატებს და შემოქმედებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა გააჩნია, მართლაც, როგორც დიდი მხატვრისა, აღმოაჩინეს დიდი მხატვარი. თითონ, ამას გარდა ფიროსმანის შემოქმედებაზე, იმდენად რამდენადაც ის თვითნასწავლი მხატვარი იყო ესე ხაზგასმით ვერ ვიტყვი, რომ საფუძველი ჩაუყარა ახალი ხელოვნების განვითარებას და ეტაპობრივ განვითარებას, მაგრამ მიუხედავად ამისა მისი გავლენა საერთოდ ქართული მხატვრობის განვითარებაზე შემოდგომში უკვე იყო ძალიან დიდი."
შემდეგ ცნობილია, რომ "ქართველი ანრი რუსოს" აღმოჩენით აღფრთოვანებულმა ძმებმა ზდანევიჩებმა და მიშელ ლე დანტიუმ ფიროსმანის ნახატების შეგროვება დაიწყეს, პარალელურად მოაწყვეს გამოფენები მოსკოვში, პეტერბურგსა და ტფილისში, თუმცა მალევე დაიწყო პირველი მსოფლიო ომი და ფიროსმანის პოპულარიზების ტემპი შეჩერდა. კირილე ზდანევიჩი და მიშელ ლე დანტიუ ფრონტზე გაიწვიეს. რუსეთის არმიის რიგებში მალე გარდაიცვალა სრულიად ახალგაზრდა ოფიცერი ლე დანტიუ. ძმებ ზდანევიჩებს კი მთელი ცხოვრების მანძილზე არ შეუწყვეტიათ ფიროსმანის კოლექციის გამდიდრება. ფიროსმანით დაინტერესება დაიწყეს ქართველმა მხატვრებმაც: დიმიტრი შევარდნაძემ, დავით კაკაბაძემ და ლადო გუდიაშვილმა, თუმცა, როგორც ცნობილია ერთმა მიზეზმა ფიროსმანის მკვეთრი გაუცხოვება გამოიწვია:
[ირინა არსენიშვილის ხმა] "1916 წელს გამოქვეყნდა კარიკატურა მისი "ცნობის ფურცელში", დღემდე არ არის გარკვეული ვინ და რატომ და ამან რაღაცა ცუდი გავლენა მოახდინა მასზე. თქვენ მოგეხსენებათ, რომ მას სმა უყვარდა, ნიკო ძალიან ცუდ დღეში ჩავარდა. მისი შინაგანი მდგომარეობა ძალიან დამძიმდა."
ფიროსმანის შინაგანი მდგომარეობის დამძიმების საბოლოოს შედეგები კარგად ვიცით: გენიალური ქართველი მხატვრის არც საფლავია ცნობილი და არც მისი გარდაცვალების ზუსტი დრო და თარიღი. ის კი ცნობილია, რომ ახლა ნიკო ფიროსმანიშვილის მშობლიური რაიონის მახლობლად მდებარე ქალაქი სიღნაღი მუზეუმად გამოცხადდება. ამ ქალაქ-მუზეუმში ეროვნული მუზეუმის მცირე ფილიალი განთავსდება და მის ერთ-ერთი დარბაზში სამუდამოდ დაიდებს ბინას 95 წლის წინ ერთ ტფილისურ დუქანში აღმოჩენილი მხატვრის ნახატები. 14 ნახატს ხელოვნების მუზეუმის ფონდიდან გაიღებენ, 2-ს კი მირზაანის სახლ-მუზეუმიდან ჩაიტანენ. არც ის არის გამორიცხული ოდესმე მადლიერმა ქართველმა ერმა ფიროსმანის აღმომჩენთა მუზეუმიც გახსნას.
ჯალალ ედ-დინ რუმი - 700
დავით კაკაბაძე:
დიდი ჰუმანისტი, ფილოსოფოსი, პოეტი, რომელიც არ ეკუთნვის კაცობრიობის მხოლოდ ერთ ნაწილს - ის ყველას ეკუთვნის. ასეთ, შეუფარავი აღტაცების გამომხატველ შეფასებებს მოისმენთ, როცა ჯალალ ედ-დინ რუმის პოეზიაში გათვითცნობიერებულები ცდილობენ მისდამი დამოკიდებულება გამოხატონ. ასეთი ადამიანებიდან რამდენიმეს მოუსმენთ სიუჟეტში, რომელიც მარიამ ჭიაურელმა მოამზადა.
მარიამ ჭიაურელი:
რუმი სპარსელი პოეტია, მისტიკური - სუფიური პოეზიის უდიდესი წარმომადგენელი, ე.წ. “მბრუნავი დერვიშების” ორდენის დამაარსებელი, უმშვენიერესი ლირიკისა და პროზაული ქადაგებების ავტორი. მუსლიმები მას “მავლანად” - მოიხსენიებენ, რაც “ ჩვენს ოსტატს” ნიშნავს, ჯალალ ედ დინ რუმის გავლენა ვრცელდება არა მარტო სპარსულ და თურქულ ლიტერატურაზე, არამედ ფილოსოფიურ აზროვნებაზე, კულტურაზე, ლიტერატურაზე მთელს მსოფლიოში.
[ნატალია პრიგარინას ხმა] “არ იქნებოდნენ ინდოელი პოეტები, არ იქნებოდნენ პაკისტანელი, მალაიზიელი, ინდონეზიელი პოეტები- აღარაფერს ვამბობ ავღანელებზე და სხვებზე. იცით ეს ისეთი რამაა, როგორც აი - ადამიანი წყალს როცა სვამს, სუფთა წყალს, და ის ორგანიმზს წმენდს. იგივეა ასეთი ლიტერატურის შემთხვევაში: ის სულს წმენდს და საბოლოოდ, ადამიანს ადამიანად აქცევს."
ასე ესმის ჯალალ ედ-დინ რუმის ნაწარმოებების ზემოქმედება მისი პოეზიის მთარგმნელს, თავადაც პოეტს, მოსკოვში დაფუძნებული აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის თანამშომელ ნატალია პრიგარინას. მან ინდოეთის, პაკისტანის, მალაიზიის, ინდონეზიის, ავღანეთის ლიტერატურებზე გავლენა ახსენა... რაც შეეხება გავლენას ქართულ ლიტერატურაზე, ამ შეკითხვით ცნობილ ლიტერატორს, რუმის არაერთი ლექსის მთარგმნელს ვახუშტი კოტეტიშვილს მივმართეთ:
[ვახუშტი კოტეტიშვილს ხმა]
მავლანა ჯალალ ედ-დინ რუმი რვაასი წლის წინ დაიბადა - ეს გახლავთ კიდეც მიზეზი იმისა, რომ წლევანდელი წელი იუნესკომ რუმის საერთაშორისო წლად გამოაცხადა. პოეტი დაიბადა ბალხში- სპარსეთში, დღეს კი ავღანეთში მდებარე პროვინციაში. თუმცა სიცოცხლის უდიდესი ნაწილი კონიაში დაჰყო, დღევანდელ თურქეთში. კონიაშივე გარდაიცვალა 66ი წლისა, 1273ი წელს. მისი მისტიკური შინაარსის პოემა “ მასნავი იე მანავი”, ანუ “ზნეობრივი მასნავი”- ბევრ სუფისტს მიანჩია ყველა დროის უმნიშვნელოვანეს ტექსტად, თვით ყურანის შემდეგ.
თუმცა ჯალალ ედ-დინ რუმის ნააზრევი რელიგიურ და კულტურულ საზღვრებს სცდება.
[ბახტიორ შოჰნაზაროვის ხმა] “მავლანა რუმის ფილოსოფია ეფუძნება ადამიანების, ერების, რასების თანასწორობას. მას სწამდა, რომ დედამიწაზე ყველა ერი თანაბარია.”
განმარტავს ჩვენს რადიოსთან ინტერვიუში თურქი ჟურნალისტი, ბახტიორ შოჰნაზაროვი - სხვათა შორის, თურქებში საკმაოდ გავრცელებულია არასწორი ინფორმაცია, რომ რუმი თურქულ ენაზე წერდა, და არა სპარსულზე.
[ვახუშტი კოტეტიშვილს ხმა]
რუმი თავისიანად მიაჩნიათ ირანში, ავღანეთში, ტაჯიკეთში. რუმის ნაწარმოებებს იცნობენე და უყვართ მთელს შუა აზიაში. პოპულარობით რუმის -მუსლიმანური სამყაროს, ალბათ, ვერც ერთი პოეტი ვერ შეედრება დასავლეთში... მის პოეზიას პოპ-კულტურაშიც შეხვდებით, მაგალითად მადონას სიმღერაში...
[მადონას სიმღერა]
ინგლისურ ენაზე რუმის პოეზიის ყველაზე ცნობილი თარგმანების ავტორი ამერიკელი პოეტი კოულმენ ბარკსია - ეს, ინგლისურენოვანი კრებული მსოფლიოში ნახევარმილიონ ეგზემპლარად არის გაყიდული. რატომ იზიდავს ამდენ ადამიანს რუმის პოეზია თანამედროვე სამყაროშიც კი - ამის ახსნას ცდილობს კრისტერ ჰედინი ცდილობს, სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის პროფესორი:
[კრისტერ ჰედინის ხმა] “რუმი საიმულომებით მოცული პოეზიის ავტორია - უზენაესისა და ადამიანის ურთიერთობაზე პოეზიის ავტორი. ის იყენებს მეტაფორებს, სახეებს მაგალითად სექსუალურლი ურთიერთობის სფეროდან და წერს ისე, რომ პირველივე სიტყვებით აღვიძებს ცნობიმოყვარეობას. რაღაც მომენტში ხვდები, რომ ყველაფერს წერს ადამაინსა და ღმერთს შორის ურთიერთობაზე, ამ დროს ყველაფერი, შესაძლოა გესმოდა პირდაპირი გაგებით, ინფორმაციად სესქუსალურ ურთიერთობაზე ან რაღაც მსგავსზე.”
ჰედინის განმარტებით, რუმის სწრაფვაა შეერწყას უზენაესს, გაუჩინარდეს მასში, რათა ნამდვილ არსებობას შდუდგეს. მინესოტის უნივერსიტეტის პროფესორ ირაი ბაშირის ეჭვი არ ეპარება, რომ ჯალალ ად-დინს რუმისაგან დღესაც შეგვიძლია, ბევრი რამ ვისწავლოთ:
[ირაი ბაშირის ხმა] “მჯერა, რომ მავლანას შესახებ მთელმა კაცობრიობამ უნდა იცოდეს. მისი წიგნებისა და მისი იდეების შესახებ ყველამ უნდა შეიტყოს. ის არის ადამიანი, რომელის შესახებაც სულ უფრო და უფრო მეტს ვიგებთ. ის არის ადამიანი, რომლის იდეებიც და რომლის დამოკიდებულებაც - ადამიანების მიმართ - საჭირო იყო მის ეპოქაშიც და საჭიროა ახლაც.”
ჯალალ ედ-დინ რუმი თურქეთშია დაკრძალული - კონიაში, სადაც თავისი სიცოცხლის მრავალი წელი დაჰყო, მისი საფლავზე წაიკიხთავთ ეპიტაფიას “როცა მოვკვდებით, დედამიწაზე ჩვენს განსასვენებელს კი ნუ მოძებნით, ადამიანების გულში იპოვეთო”.
(ვახუშტი კოტეტიშვილი რუმის ლექსს კითხულობს)
დავით კაკაბაძე:
ბოლო დღეებში საქართველოს პოლიტიკურ სარბიელზე დროდადრო გაისმის განცხადებები ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის დიალოგის დაწყების აუცილებლობის შესახებ. ზოგი ამ დიალოგის დაწყებისთვის წინაპირობებსაც აყენებს: თუ სახელისუფლო პარტიის წარმომადგენლები დიალოგის დასაწყებად ულტიმატუმის ენაზე უარის თქმას მოითხოვენ, გაერთიანებული ოპოზიცია მიანიშნებს, რომ დიალოგის დასაწყებად აუცილებელია მოიხაზოს განსახილველი საკითხების წრე. რამდენად შესაძლებელია დღეს დიალოგი ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის? - ამ რთულ საკითხში გარკვევა თამარ ჩიქოვანმა სცადა.
თამარ ჩიქოვანი:
ქართული საზოგადოება 2 ნოემბრის მოლოდინშია. გაერთიანებული ოპოზიციის მიერ რეგიონებში ჩატარებულ მიტინგებზე მისული ადამიანების რაოდენობით თუ ვიმსჯელებთ, 2 ნოემბერს პარლამენტის შენობის წინ საკმაოდ ბევრი ხალხი მივა. ამ ფონზე დიალოგის დაწყების აუცილებლობის შესახებ გაკეთებული განცხადებები დროული და მნიშვნელოვანია. თუმცა, ექსპერტთა აზრით, დაიწყება თუ არა დიალოგი - ეს სწორედ 2 ნოემბრის აქციის შემდეგ გაირკვევა. პოლიტოლოგი გია ნოდია ამბობს, რომ დღეს დიალოგის აუცილებლობას ხელისუფლება ვერ ხედავს:
[გია ნოდიას ხმა] "ოპოზიცია ამბობს, რომ ქვეყანაში არის კრიზისი, ამბობს და, როგორც ჩანს, გულწრფელად სჯერა, რომ ხალხის უკმაყოფილება კრიტიკულ ზღვარს მიუახლოვდა. ხელისუფლება ამბობს, რომ არანაირი კრიზისი არ არის, რომ ეს ჩვეულებრივი ამბავია - ხანდახან მიტინგიც უნდა იყოს, უნდა არსებობდნენ უკმაყოფილო ადამიანები, მაგრამ ეს ჩვეულებრივი ამბავია. და, როგორც ჩანს, მასაც ეს გულწრფელად სჯერა. ასეთ ვითარებაში, როცა ორივე მხარეს არა მხოლოდ პოზიციები აქვს განსხვავებული, არამედ რეალობის შეფასებაც განსხვავებულია - დიალოგის საფუძველი სინამდვილეში არ არსებობს."
ამ მოსაზრებას გარკვეულწილად იზიარებს კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო ცენტრის დირექტორი გოგი ხუციშვილიც:
[გოგი ხუციშვილის ხმა] "სამწუხაროდ, არ აღიქმება სიტუაცია როგორც სერიოზული. სერიოზულად რომ აღიქმებოდეს სიტუაცია, მაშინ უნარიც იქნებოდა და შესაბამისი ძალისხმევაც იმისკენ, რომ დაიწყოს სერიოზული დიალოგი. ალბათ, ერთ მხარეს აქვს გადაჭარბებულად წარმოდგენილი თავისი ძალები, მეორეს კი, ალბათ, აქვს ამბიცია იმისა, რომ სიტუაცია შეცვალოს და ამიტომ გააქტიურდა. მაგრამ მე მაინც ვთვლი, რომ დიალოგის და სერიოზული ლაპარაკის საშუალება ჯერ კიდევ არის."
რა არის ადამიანების უკმაყოფილების მიზეზი? - გია ნოდია ამბობს, რომ ამ თემაზე სოციოლოგიური გამოკითხვები არ ჩატარებულა და, შესაბამისად, მხოლოდ ვარაუდის გამოთქმაა შესაძლებელი:
[გია ნოდიას ხმა] "არსებობს სხვადასხვა უკმაყოფილება: ზოგი, შეიძლება, რაციონალურად გამოხატული - ადამიანმა დაკარგა სამსახური, ან ხელისუფლების კონკრეტული ნაბიჯი არ მოსწონს, ან რაღაცით არის გაბრაზებული - უსამართლობით და ა.შ.; ვიღაცას, უბრალოდ, ნერვებს უშლის ეს ხელისუფლება და აქტიურად ვერ იტანს სტილს, როგორ ლაპარაკობს, მაგალითად, ბოკერია, სააკაშვილი ან ვიღაც სხვა."
მასობრივი უკმაყოფილების სხვა მიზეზებზე საუბრობს გოგი ხუციშვილი:
[გოგი ხუციშვილის ხმა] "ეს პროცესი უკავშირდება იმას, რომ დაგროვილია სერიოზული კითხვები, რომლებზეც ხალხი პასუხს მოელის და ამ პასუხს მოელის ოპოზიციისა და ხელისუფლების დიალოგის შედეგად, ვინაიდან ხალხს ესმის, რომ უშუალოდ, პირდაპირ ნებისმიერი მოქალაქე ამ პასუხებს ხელისუფლების ლიდერებისგან ვერ მიიღებს. მაგრამ ეს კითხვები არსებობს, ეს კითხვები დასმულია ოპოზიციის მიერ. ანუ ოპოზიციას კი არ უნდა დაელაპარაკოს ხელისუფლება, ოპოზიციასთან კი არ შედის დიალოგში, ხალხთან შედის ამით კონტაქტში. ამჯერად, ამ შემთხვევაში ოპოზიცია აჟღერებს ხალხის პროტესტს და ხალხის მოთხოვნებს."
ფსიქოლოგი გაგა ნიჟარაძე საზოგადოების ერთი ნაწილის აღშფოთების ფსიქოლოგიურ ფაქტორზე ამახვილებს ყურადღებას:
[გაგა ნიჟარაძის ხმა] "ყველაზე დიდი სტრესოგენული ფაქტორი ადამიანისთვის არის მომავალში დაურწმუნებლობა - როცა არ იცი, ხვალ რა იქნება. ხვალ რომ მოვლენ, ბინაში შემოგივარდებიან ვიღაც ნიღბიანი ტიპები და წაგათრევენ და 2 თვით მაინც ჩაგსვამენ - ეს შიშია.”
[ჟურნალისტის ხმა] ანუ სწორად იქნა შერჩეული დევიზი "არ მეშინია"?
[გაგა ნიჟარაძის ხმა] "მე მგონი, კი, რადგან იგრძნეს ის, რაც იყო ყველაზე აქტუალური საზოგადოებისთვის."
კიდევ ერთი კითხვა, რომელიც დღეს ხშირად ისმის, ასე ჟღერს: რა მოხდება 2 ნოემბრის აქციის შემდეგ იმ შემთხვევაში, თუ აქცია ხალხმრავალი იქნა ან მაშინ, თუ აქციაზე ადამიანების რაოდენობა მცირე აღმოჩნდა? მართალია, ქართულ სინამდვილეში პროგნოზის გაკეთება საკმაოდ რთულია, მაგრამ გაგა ნიჟარაძე მაინც რისკავს და ამბობს:
[გაგა ნიჟარაძის ხმა] "ჩემი აზრით, ყველაზე რაციონალური გამოსავალი იქნებოდა იგივე, რაც თავის დროზე გააკეთა შევარდნაძემ, როცა გაწირა რამდენიმე ოდიოზური ფიგურა. ეს გამოუშვებდა ორთქლს. პრობლემებს რამდენად მოხსნის - არ ვიცი, მაგრამ კონსტრუქციული რეაგირების უნარს ამით ხელისუფლება აჩვენებს. შეიძლება ასე მოხდეს, შეიძლება -სხვანაირად: ძალიან გახისტებული პოზიცია დაიკავოს და თქვას - მე ვარ მართალი და სხვები, 10 ათასი იქნება თუ 100 ათასი, არიან მოღალატეები. თუ ამ გზით წავა, ეს დამღუპველია. მე იმედი მაქვს, რომ არ არის მთლიანად მოწყვეტილი რეალობას ხელისუფლების გუნდი. მგონია, რომ რაღაც კონსტრუქციული ნაბიჯები უნდა გადაიდგას."
"კავკასიური ცივილიზაციის" გაგებისათვის...
დავით კაკაბაძე:
კავკასია... და მეცნიერული ცნებები - "კავკასიური ცივილიზაცია", "კავკასიური მენტალობა". კარგა ხანია ეს ცალკეულ მეცნიერთა კვლევის საგანია და კარგა ხანია, ამაზე არავის უსაუბრია დიდ და ერთობლივ სამეცნიერო ფორუმზე. ამას მრავალი მიზეზი ჰქონდა, საკმაოდ გასაგებიც, იგივე საფუძვლის მქონე, რის გამოც მრავალეროვან ხალხთა სრულიად უნიკალურ ერთობას დღეს ზოგი დამაკნინებელი გამოთქმებითაც კი მოიხსენიებს. მსოფლიოს უდიდესი მეცნიერები კი კავკასიას "ხალხთა მუზეუმს" უწოდებენ... და აი, ამ რამდენიმე დღის წინ თბილისში ჩატარდა კავკასიოლოგთა პირველი საერთაშორისო კონგრესი. სამეცნიერო ფორუმის საერთო თემატიკა ასე განისაზღვრა: "კავკასიური ცივილიზაცია მახლობელი აღმოსავლეთის ლინგვოკულტურულ კონტექსტში". რას ნიშნავს დღევანდელ საქართველოში ამგვარი კონგრესის ჩატარება? ვინ დაადგა თავი ამ ურთულეს საქმეს? ვინ და რატომ გადაწყვიტა მასში მონაწილეობა? რას ეტყვის ახალს მსოფლიო ცივილიზაციას, თბილისში ჩატარებული დიდი სამეცნიერო ფორუმი? პასუხებს ამ კითხვებზე მარინა ვაშაყმაძის სიუჟეტიდან შეიტყობთ.
[იასუჰირო კოჯიმას ხმა] "მე გახლავართ იასუჰირო კოჯიმა, ტოკიოს უნივერსიტეტიდან. იაპონელი გახლავართ... მე ორი მოხსენება მქონდა და ერთი იყო ქართულ გრამატიკაზე, მეორე ბაცბურ ენაზე - კახეთის ერთ სოფელში ამ ენაზე საუბრობენ." (სტილი დაცულია)
მარინა ვაშაყმაძე:
შესაძლოა ბაცბური ენის არსებობის შესახებ საქართველოშიც კი ცოტამ იცოდეს. იასუჰირო კოჯიმა კი მას მეცნიერულად შეისწავლის და ეს მსოფლიო ცივილიზაციისათვის ძალიან მნიშვნელოვნად მიაჩნია.
მოხსენებები კი ბატონმა კოჯიმამ თბილისში გამართულ საერთაშორისო კონგრესზე წაიკითხა - "კავკასიური ცივილიზაცია მახლობელი აღმოსავლეთის ლინგვოკულტურულ კონტექსტში".
კავკასია რთული ფენომენია, კავკასია ეს არის ხიდი აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის. კავკასიაში ერთმანეთს ერწყმის სხვადასხვა ცივილიზაცია და ქმნის უნიკალურ კავკასიურ მენტალობას – ამბობს ცირა ბარამიძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის ინსტიტუტის პროფესორი.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "კავკასიისადმი ინტერსი უძველესი დროიდან არსებობდა, ჯერ კიდევ ანტიკური ხანის ეპოქაში მომემგზავრებოდნენ ჩვენთან, რომ შეესწავლათ კავკასიური ცივილიზაცია." (სტილი დაცულია)
რას შეიძლება ნიშნავდეს ცნება ,,კავკასიური ცივილიზაცია”
[ცირა ბარამიძის ხმა] "რადგან ეს კითხვა დასვით, დღეს კულტუროლოგები იკვლევენ ცივილიზაცია თუ რაიმე სხვა... რა დაარქვან, მაგრამ ერთი რამ უდაოა, რომ კავკასია, რომელსაც ჩვენ ვიცნობთ როგორც ხალხთა მუზეუმს და სხვა... რა თქმა უნდა ძალიან საინტერესო ფენომენს ქმნის." (სტილი დაცულია)
ცირა ბარამიძის აზრით, კავკასიური ცივილიზაციის შესწავლის ფუნდამენტი და მეცნიერული საფუძველი იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერებაა.
ამ მეცნიერების უდიდესი სკოლა სწორედ საქართველოში შეიქმნა, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში.
[თეიმურაზ გვანცელაძის ხმა] "არნოლდ ჩიქობავა გახლდათ უდიდესი კავკასიოლოგი მეორე საუკუნისა, მან შექმნა თავისი სკოლა და სწორედ მისი ინიციატივა იყო, სხვათა შორის, რომ კავკასიის სხვადასხვა ცენტრში ტარდებოდა როგ-რიგობით იბერიულ-კავკასიური ენების შესწავლისადმი მიძღვნილი სამეცნიერო სესიები." (სტილი დაცულია)
ამბობს თეიმურაზ გვანცელაძე. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის ინსტიტუტის პროფესორი,
სწორედ არნოლდ ჩიქობავას იდეა და ოცნება იყო თურმე, დიდი სამეცნიერო კონგრესის დაფუძნება, რომელიც ყველა იმ კვლევასა და მიმართულებას გააერთიანებდა, რომელიც კავკასიოლოგიას უკავშირდება. არნოლდ ჩიქობავამ განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა ერთიანი კავკასიური სახლის იდეაში. დღემდე იგონებენ მის ცნობილ გამონათქვამს: "ჩვენ 18 მილიონი ვართ." "ჩვენ" მისთვის - საქართველოსთან ერთად - მთლიანად კავკასია იყო.
არათუ კონგრესი ვერ დაფუძნდა, კარგა ხნით საერთოდ შეწყდა ერთობლივი სამეცნიერო ფორუმები, შეწყდა კავშირი და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა. გაუცხოვება სულ უფრო ღრმავდებოდა.
[ლილია ვარდანიანის ხმა] "სამწუხაროდ ბოლო წლებში, რიგი ობიექტური გარემოებების გამო, სამეცნიერო კავშირები სპეციალისტებს შორის, რომლებიც წლების განმავლობაში პირადად იცნობდნენ ერთმანეთს - შეწყდა." (სტილი დაცულია)
თქვა პროფესორმა ლილია ვარდანიანმა, სომხეთის მეცნიერებათა აკადემიის არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის მუზეუმის თანამშრომელმა.
და აი, ყველაზე რთულსა და მძიმე პერიოდში, ქართველ მეცნიერთა ჯგუფი, თბილისში, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის უნივერსიტეტში, კავკასიოლოგთა პირველ საერთაშორისო კონგრესს იწვევს. ამ კონგრესის თავმჯდომარე და სულისჩამდგმელი ცირა ბარამიძე ამბობს:
[ცირა ბარამიძის ხმა] "ამჯერად შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ეს ჩანაფიქრი ხორცშესხმულია მიუხედავად არსებული სიძნელეებისა." (სტილი დაცულია)
კონგრესზე 35 უცხოელი მკვლევარი ჩამოვიდა - ამერიკიდან, აფრიკიდან, ჩინეთიდან, იაპონიიდან, თურქეთიდან, ირანიდან, ევროპის მრავალი ქვეყნიდან. გაცილებით მეტმა თეზისები გამოაგზავნა, რომლებიც კონფერენციის 480 გვერდიან კრებულში შევიდა. ამ კრებულის მომზადებაზე თავდაუზოგავად და ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე იმუშავაAარნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის კავკასიოლოგიის განყოფილებამ ვაჟა შენგელიას ხელმძღვანელობით.
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ამ ფორუმზე ჩრდილოკავკასიელი მეცნიერების ჩამოსვლა იყო. უკვე კონგრესის გამოცხადებამ დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია... კონგრესს უცნაური შემთხვევითობით დაემთხვა საგანგებო სამეცნიერო ფორუმები სოხუმში, ჩერკესკში, მაიკოპში, მახაჩკალაში.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "ბუნებრივია,… ჩვენ ეს არ გაგვიკვირდება... ჩვენ ვიცით ის დაშვებული რკინის ფარდა ჩრდილოეთიდან, რომელიც ბოლო ათწლეულის მანძილზე გაურღვეველი იყო - დღეს გაიხსნა." (სტილი დაცულია)
ის კი არა, ვშიშობდით, რომ ერთი თეზისიც კი არ გვექნებოდა თუნდაც ჩერქეზეთიდან ჩეჩნეთიდან და დაღესტნიდანო. მაგრამ თურმე მოდიოდა და მოდიოდა გამოკვლევები და თან ისეთი დონის, რომ შერჩევაც ჭირდა.
შემდეგ უკვე მთავარი იყო როგორ ჩამოაღწევდნენ სტუმრები საქართველოში. ლონდონიდან და ტოკიოდან პრობლემა არ იყო. სირთულე მათთვის გაჩნდა, ვისაც საქართველოსგან მხოლოდ 120 კილომეტრი აშორებს და ვინც ყველაფრის მიუხედავად, მოსკოვისა და შემდეგ სტამბოლის გავლით გადმოლახა კავკასიონი.
კონგრესი შედგა... თუმცა, ორგანიზატორთა პატარა ჯგუფის წარმოუდგენელი შრომისა და თავგანწირვის ხარჯზე. ფინანსური პრობლემებისა თუ უცნაური და მრავალმხრივი დამთხვევების მიუხედავად.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი კონგრესი დაგეგმილი გახლდათ წინა წლის ნოემბრიდან, არ ვიცი რატომ მოხდა, ვერ ვიტყვი... უნივერსიტეტს დიდი დატვირთვა დააწვა, იმიტომ რომ თან ხვდებოდა ჩვენს კონგრესს ორი კონფერენცია და ისიც საერთაშორისო, რომლებიც ასევე ორშაბათს გაიხსნა თბილისის სახელნწიფო უნივერსიტეტში. რატომ მოხდა ეს დამთხვევა არ ვიცი,… ახლა ამის განსჯაში ვერ შევალ...” (სტილი დაცულია)
და ოთხი დღის განმავლობაში უნივერსიტეტის დერეფნებში მიმოდიოდნენ მსოფლიო დონის მეცნიერები. ლინგვისტები ისტორიკოსები, არქეოლოგები, კულტუროლოგები. ყველა მონაწილე ერთხმად აღნიშნავდა, რომ კონგრესს უდიდესი საერთაშორისო მნიშვნელობა აქვს.
გერმანელი თუ ფრანგი სტუმრები გულაჩუყებულები შესცქეროდნენ ჩრდილოკავკასიელ მეცნიერებს, რომლებიც ცრემლებს ვერც იკავებდნენ და არც მალავდნენ, მათი სრული უმრავლესობის სამეცნიერო კარიერა სწორედ თბილისში დაიწყო.
[აჩერდან აბრეჯის ხმა] "44-მა წელმა განვლო, როგორც დავამთავრე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიურ ენათა განყოფილება. ძალიან მოხარული ვარ, რომ კვლავ ღრმად ვსუნთქავ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, ჩვენი მშობლიური უნივერსიტეტის ჰაერს. შეიძლება ასე ვთქვათ, ჩემი ტანი ადიღეს რესპუბლიკაშია, მაგრამ, ჩემი გული თბილისშია, საქართველო ჩემი მეორე სამშობლოა." (სტილი დაცულია)
ეს აკადემიკოსი აჩერდან აბრეჯი იყო, ადიღეს სახემწიფო უნივერსიტეტის ზოგადი ენათმეცნიერების კათედრის ხელმძღვანელი.
[სალმან ჯამირზაევის ხმა] "მე ძალიან კმაყოფილი ვარ, იმიტომ რომ ვარ თბილისის უნივერსიტეტში, სადაც მე ვსწავლობდი და კარგა ხანი დავყავი ამ უნივერსიტეტში." (სტილი დაცულია)
ეს კი სალმან ჯამირზაევი იყო, გროზნოდან. რომელსაც სწორედ კავკასიური ერთობის შესახებ ჰქონდა მოხსენება.
დაბრკოლებების მიუხედავად, კონგრესზე ყველა კავკასიელი ხალხის წარმომადგენელმა შეძლო ჩამოსვლა აბხაზების გარდა. თეიმურაზ გვანცელაძემ გვითხრა:
[თეიმურაზ გვანცელაძის ხმა] "მე ვიცი პირადად, რომ რამდენიმე ჩვენს კოლეგას სურდა მონაწილეობის მიღება - აფხაზ კოლეგას, მაგრამ იქ არსებული რეჟიმის გამო, მათ გაუჭირდათ ამის გაკეთება, იმიტომ რომ თბილისიდან დაბრუნების შემდეგ მათ სერიოზული პრობლემები შეიძლება შექმნოდათ, და სამწუხაროა, რომ ჩვენს კონგრესზე პრაქტიკულად ყველა კავკასიელი ხალხის წარმომადგენელია ჩამოსული, გარდა აფხაზებისა." (სტილი დაცულია)
თეიმურაზ გვანცელაძე აფხაზური და აბაზური ენის მკვლევარია და დარწმუნებულია, რომ ადრე თუ გვიან მაინც იმუშავებს აბხაზ კილეგებთან. ამჯერად ყველა სხვასთან ხომ მოხერხდა...
ცირა ბარამიძე თვლის, რომ ამ თვალსაზრისით, კავკასიოლოგთა კონგრესს პოლიტიკური დატვირთვაც ახლდა.
[ცირა ბარამიძის ხმა] "უდავოდ... რომ ვთქვა, რომ არ ახლავს-მეთქი არასწორად ვიმსჯელებთ, გვერდიგვერდ ისხდნენ კავკასიის რეგიონის წარმომადგენლები, ყველა ერთად, რასაც ალბათ ვრც ერთი პოლიტიკოსი ვერ წარმოიდგენდა, და იყო სრული თანხმობა, სიყვარული თავიანთი ქვეყნისადმი და სიყვარული ჩვენდამი, რომელიც რა თქმა უნდა, მეცნიერების ჭეშმარიტებიდან გამომდინარეობს."
გვერდიგვერდ - არა მხოლოდ კავკასიის ხალხების წარმომადგენლები ისხდნენ... მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან ჩამოსულ მკვლევართა შეფასება ამგვარი იყო:
[იასუჰირო კოჯიმას ხმა] "მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანი კონგრესი იყო და მნიშვნელოვანი იყო ასეთი დიდი მასშტაბის კონგრესი კავკასიოლოგიაზე თბილისში ჩატარდა და ძალიან დიდი იმედი მაქვს, რომ ეს როგორც ტრადიცია, ისე გაგრძელდება, მეორე, მესამე, მეოთხე, მეხუთე კონგრესების სახით და აქ კიდევ და კიდევ შევიკრიბებით მეცნიერები ვინც ვმუშაობთ კავკასიის საკითხებზე." (სტილი დაცულია)
მეორე კონგრესის ბედი უკვე გარკვეულია. ოფიციალური მოწვევა ჯერ კიდევ თბილისის ფორუმის გახსნამდე მოვიდა. მომავალ წელს, კავკასიოლოგთა მეორე საერთაშორისო კონგრესი ესპანეთში გაიმართება.
ფიროსმანის გენიის აღმოჩენის 95 წელი
დავით კაკაბაძე:
უახლოეს დღეებში სიღნაღი ქალაქ-მუზეუმად უნდა გამოცხადდეს. უახლოეს დღეებშივე ქალაქში უნდა გაიხსნას მუზეუმი, რომლის ერთ-ერთ დარბაზში მუდმივად განთავსდება ნიკო ფიროსმანაშვილის 16 ნამუშევარი. ამ სამზადისის გამო, თუმცა იქნებ სხვა მიზეზითაც, ბევრს მხედველობიდან გამორჩა ერთი თარიღი - 95 წელი შესრულდა მას შემდეგ, რაც ტფილისის ერთ დუქანში, სამმა ახალგაზრდა მხატვარმა ფიროსმანის გენია აღმოაჩინა. უფრო დაწვრილებით ამაზე ალექსანდრე ელისაშვილი ისაუბრებს.
1912 წელი, ტფილისი, სარკინიგზო ვაგზლის მახლობლად მდებარე დუქანი - ”კარდენახი”. სწორედ აქ და სწორედ ასე დაიწყო 95 წლის წინ ნიკო ფიროსმანიშვილის აღმოჩენის ისტორია. პეტერბურგიდან დაბრუნებული სამხატვრო აკადემიის სამი სტუდენტი პოლონელი ძმები: ილია და კირილე ზდანევიჩები და ფრანგი მიშელ ლე დანტიუ სავახშმოდ დუქან ”კარდენახში” შევიდნენ, ვახშმის მოლოდინში კედლებზე უცნაური და უცნაურად მომხიბლავი ნახატები იხილეს. მხატვრის ნიჭიერებით გაოცებულმა ახალგაზრდა მხატვრებმა შეიტყვეს, რომ ავტორი ვინმე ”მალიარი ნიკალა” იყო. მხატვრებმა ძებნა დაიწყეს. აი, რას იგონებს ილია ზდანევიჩი: “ჩვენ მოვძებნეთ მხატვარი; მივედით სახლთან მალაკნების ქუჩაზე. აქ მიგვითითეს ნიკოზე, რომელიც ტროტუარზე იდგა. ის ფუნჯით აკეთებდა წარწერას: “მოლოჩნაია”. შემობრუნდა ჩვენსკენ, დიდი ღირსებით მოგვესალმა და გააგრძელა საქმიანობა, შემდეგ რეპლიკებით ჩაერთობოდა ხოლმე საუბარში. მხატვარი დახეულ შავ პიჯაკში იყო ჩაცმული და რბილი ფეტრის შლაპი ეხურა, ტანმაღალი, მშვიდი და დამოუკიდებელი იყო, მაგრამ მის ქმედებაში გარკვეული სიმწარე გამოსჭვიოდა” - აღწერს ფიროსმანთან პირველ შეხვედრას ილია ზდანევიჩი. ხელოვნებათმცოდნე ირინა არსენიშვილი კი დღევანდელი გადასახედიდან ასე აფასებს 1912 წელს მომხდარ მოვლენას:
[ირინა არსენიშვილის ხმა] "პირველ რიგში დიდი მხატვრის აღმოჩენა, რომლის მხატვრული ღირებულება მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ინტერესეი ავანგარდისადმი ის არ არის, როგორც იყო მაშინ. მიუხედავად ამისა დღესაც მის ნახატებს და შემოქმედებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა გააჩნია, მართლაც, როგორც დიდი მხატვრისა, აღმოაჩინეს დიდი მხატვარი. თითონ, ამას გარდა ფიროსმანის შემოქმედებაზე, იმდენად რამდენადაც ის თვითნასწავლი მხატვარი იყო ესე ხაზგასმით ვერ ვიტყვი, რომ საფუძველი ჩაუყარა ახალი ხელოვნების განვითარებას და ეტაპობრივ განვითარებას, მაგრამ მიუხედავად ამისა მისი გავლენა საერთოდ ქართული მხატვრობის განვითარებაზე შემოდგომში უკვე იყო ძალიან დიდი."
შემდეგ ცნობილია, რომ "ქართველი ანრი რუსოს" აღმოჩენით აღფრთოვანებულმა ძმებმა ზდანევიჩებმა და მიშელ ლე დანტიუმ ფიროსმანის ნახატების შეგროვება დაიწყეს, პარალელურად მოაწყვეს გამოფენები მოსკოვში, პეტერბურგსა და ტფილისში, თუმცა მალევე დაიწყო პირველი მსოფლიო ომი და ფიროსმანის პოპულარიზების ტემპი შეჩერდა. კირილე ზდანევიჩი და მიშელ ლე დანტიუ ფრონტზე გაიწვიეს. რუსეთის არმიის რიგებში მალე გარდაიცვალა სრულიად ახალგაზრდა ოფიცერი ლე დანტიუ. ძმებ ზდანევიჩებს კი მთელი ცხოვრების მანძილზე არ შეუწყვეტიათ ფიროსმანის კოლექციის გამდიდრება. ფიროსმანით დაინტერესება დაიწყეს ქართველმა მხატვრებმაც: დიმიტრი შევარდნაძემ, დავით კაკაბაძემ და ლადო გუდიაშვილმა, თუმცა, როგორც ცნობილია ერთმა მიზეზმა ფიროსმანის მკვეთრი გაუცხოვება გამოიწვია:
[ირინა არსენიშვილის ხმა] "1916 წელს გამოქვეყნდა კარიკატურა მისი "ცნობის ფურცელში", დღემდე არ არის გარკვეული ვინ და რატომ და ამან რაღაცა ცუდი გავლენა მოახდინა მასზე. თქვენ მოგეხსენებათ, რომ მას სმა უყვარდა, ნიკო ძალიან ცუდ დღეში ჩავარდა. მისი შინაგანი მდგომარეობა ძალიან დამძიმდა."
ფიროსმანის შინაგანი მდგომარეობის დამძიმების საბოლოოს შედეგები კარგად ვიცით: გენიალური ქართველი მხატვრის არც საფლავია ცნობილი და არც მისი გარდაცვალების ზუსტი დრო და თარიღი. ის კი ცნობილია, რომ ახლა ნიკო ფიროსმანიშვილის მშობლიური რაიონის მახლობლად მდებარე ქალაქი სიღნაღი მუზეუმად გამოცხადდება. ამ ქალაქ-მუზეუმში ეროვნული მუზეუმის მცირე ფილიალი განთავსდება და მის ერთ-ერთი დარბაზში სამუდამოდ დაიდებს ბინას 95 წლის წინ ერთ ტფილისურ დუქანში აღმოჩენილი მხატვრის ნახატები. 14 ნახატს ხელოვნების მუზეუმის ფონდიდან გაიღებენ, 2-ს კი მირზაანის სახლ-მუზეუმიდან ჩაიტანენ. არც ის არის გამორიცხული ოდესმე მადლიერმა ქართველმა ერმა ფიროსმანის აღმომჩენთა მუზეუმიც გახსნას.
ჯალალ ედ-დინ რუმი - 700
დავით კაკაბაძე:
დიდი ჰუმანისტი, ფილოსოფოსი, პოეტი, რომელიც არ ეკუთნვის კაცობრიობის მხოლოდ ერთ ნაწილს - ის ყველას ეკუთვნის. ასეთ, შეუფარავი აღტაცების გამომხატველ შეფასებებს მოისმენთ, როცა ჯალალ ედ-დინ რუმის პოეზიაში გათვითცნობიერებულები ცდილობენ მისდამი დამოკიდებულება გამოხატონ. ასეთი ადამიანებიდან რამდენიმეს მოუსმენთ სიუჟეტში, რომელიც მარიამ ჭიაურელმა მოამზადა.
მარიამ ჭიაურელი:
რუმი სპარსელი პოეტია, მისტიკური - სუფიური პოეზიის უდიდესი წარმომადგენელი, ე.წ. “მბრუნავი დერვიშების” ორდენის დამაარსებელი, უმშვენიერესი ლირიკისა და პროზაული ქადაგებების ავტორი. მუსლიმები მას “მავლანად” - მოიხსენიებენ, რაც “ ჩვენს ოსტატს” ნიშნავს, ჯალალ ედ დინ რუმის გავლენა ვრცელდება არა მარტო სპარსულ და თურქულ ლიტერატურაზე, არამედ ფილოსოფიურ აზროვნებაზე, კულტურაზე, ლიტერატურაზე მთელს მსოფლიოში.
[ნატალია პრიგარინას ხმა] “არ იქნებოდნენ ინდოელი პოეტები, არ იქნებოდნენ პაკისტანელი, მალაიზიელი, ინდონეზიელი პოეტები- აღარაფერს ვამბობ ავღანელებზე და სხვებზე. იცით ეს ისეთი რამაა, როგორც აი - ადამიანი წყალს როცა სვამს, სუფთა წყალს, და ის ორგანიმზს წმენდს. იგივეა ასეთი ლიტერატურის შემთხვევაში: ის სულს წმენდს და საბოლოოდ, ადამიანს ადამიანად აქცევს."
ასე ესმის ჯალალ ედ-დინ რუმის ნაწარმოებების ზემოქმედება მისი პოეზიის მთარგმნელს, თავადაც პოეტს, მოსკოვში დაფუძნებული აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის თანამშომელ ნატალია პრიგარინას. მან ინდოეთის, პაკისტანის, მალაიზიის, ინდონეზიის, ავღანეთის ლიტერატურებზე გავლენა ახსენა... რაც შეეხება გავლენას ქართულ ლიტერატურაზე, ამ შეკითხვით ცნობილ ლიტერატორს, რუმის არაერთი ლექსის მთარგმნელს ვახუშტი კოტეტიშვილს მივმართეთ:
[ვახუშტი კოტეტიშვილს ხმა]
მავლანა ჯალალ ედ-დინ რუმი რვაასი წლის წინ დაიბადა - ეს გახლავთ კიდეც მიზეზი იმისა, რომ წლევანდელი წელი იუნესკომ რუმის საერთაშორისო წლად გამოაცხადა. პოეტი დაიბადა ბალხში- სპარსეთში, დღეს კი ავღანეთში მდებარე პროვინციაში. თუმცა სიცოცხლის უდიდესი ნაწილი კონიაში დაჰყო, დღევანდელ თურქეთში. კონიაშივე გარდაიცვალა 66ი წლისა, 1273ი წელს. მისი მისტიკური შინაარსის პოემა “ მასნავი იე მანავი”, ანუ “ზნეობრივი მასნავი”- ბევრ სუფისტს მიანჩია ყველა დროის უმნიშვნელოვანეს ტექსტად, თვით ყურანის შემდეგ.
თუმცა ჯალალ ედ-დინ რუმის ნააზრევი რელიგიურ და კულტურულ საზღვრებს სცდება.
[ბახტიორ შოჰნაზაროვის ხმა] “მავლანა რუმის ფილოსოფია ეფუძნება ადამიანების, ერების, რასების თანასწორობას. მას სწამდა, რომ დედამიწაზე ყველა ერი თანაბარია.”
განმარტავს ჩვენს რადიოსთან ინტერვიუში თურქი ჟურნალისტი, ბახტიორ შოჰნაზაროვი - სხვათა შორის, თურქებში საკმაოდ გავრცელებულია არასწორი ინფორმაცია, რომ რუმი თურქულ ენაზე წერდა, და არა სპარსულზე.
[ვახუშტი კოტეტიშვილს ხმა]
რუმი თავისიანად მიაჩნიათ ირანში, ავღანეთში, ტაჯიკეთში. რუმის ნაწარმოებებს იცნობენე და უყვართ მთელს შუა აზიაში. პოპულარობით რუმის -მუსლიმანური სამყაროს, ალბათ, ვერც ერთი პოეტი ვერ შეედრება დასავლეთში... მის პოეზიას პოპ-კულტურაშიც შეხვდებით, მაგალითად მადონას სიმღერაში...
[მადონას სიმღერა]
ინგლისურ ენაზე რუმის პოეზიის ყველაზე ცნობილი თარგმანების ავტორი ამერიკელი პოეტი კოულმენ ბარკსია - ეს, ინგლისურენოვანი კრებული მსოფლიოში ნახევარმილიონ ეგზემპლარად არის გაყიდული. რატომ იზიდავს ამდენ ადამიანს რუმის პოეზია თანამედროვე სამყაროშიც კი - ამის ახსნას ცდილობს კრისტერ ჰედინი ცდილობს, სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის პროფესორი:
[კრისტერ ჰედინის ხმა] “რუმი საიმულომებით მოცული პოეზიის ავტორია - უზენაესისა და ადამიანის ურთიერთობაზე პოეზიის ავტორი. ის იყენებს მეტაფორებს, სახეებს მაგალითად სექსუალურლი ურთიერთობის სფეროდან და წერს ისე, რომ პირველივე სიტყვებით აღვიძებს ცნობიმოყვარეობას. რაღაც მომენტში ხვდები, რომ ყველაფერს წერს ადამაინსა და ღმერთს შორის ურთიერთობაზე, ამ დროს ყველაფერი, შესაძლოა გესმოდა პირდაპირი გაგებით, ინფორმაციად სესქუსალურ ურთიერთობაზე ან რაღაც მსგავსზე.”
ჰედინის განმარტებით, რუმის სწრაფვაა შეერწყას უზენაესს, გაუჩინარდეს მასში, რათა ნამდვილ არსებობას შდუდგეს. მინესოტის უნივერსიტეტის პროფესორ ირაი ბაშირის ეჭვი არ ეპარება, რომ ჯალალ ად-დინს რუმისაგან დღესაც შეგვიძლია, ბევრი რამ ვისწავლოთ:
[ირაი ბაშირის ხმა] “მჯერა, რომ მავლანას შესახებ მთელმა კაცობრიობამ უნდა იცოდეს. მისი წიგნებისა და მისი იდეების შესახებ ყველამ უნდა შეიტყოს. ის არის ადამიანი, რომელის შესახებაც სულ უფრო და უფრო მეტს ვიგებთ. ის არის ადამიანი, რომლის იდეებიც და რომლის დამოკიდებულებაც - ადამიანების მიმართ - საჭირო იყო მის ეპოქაშიც და საჭიროა ახლაც.”
ჯალალ ედ-დინ რუმი თურქეთშია დაკრძალული - კონიაში, სადაც თავისი სიცოცხლის მრავალი წელი დაჰყო, მისი საფლავზე წაიკიხთავთ ეპიტაფიას “როცა მოვკვდებით, დედამიწაზე ჩვენს განსასვენებელს კი ნუ მოძებნით, ადამიანების გულში იპოვეთო”.
(ვახუშტი კოტეტიშვილი რუმის ლექსს კითხულობს)
