უცნაურია, მაგრამ საქართველოში ეთნიკური ნიშნით დისკრიმინაცია ისევ და ისევ გადაჯაჭვულია სოციალურ დისკრიმინაციასთან. მოქმედებს სტერეოტიპი, რომელიც უმცირესობების საქმიანობას ზღუდავს.
უცნაურია, რადგან აგერ 2011 წელია, ჩვენში კი კვლავ ჰგონიათ, რომ, მაგალითად, თბილისელ ქურთებს ყველაზე უკეთ ქუჩის დაგვა ეხერხებათ, სომხებს კი სავაჭრო სფეროში მუშაობა. ამ სტერეოტიპის ნგრევა ნელ-ნელა, მაგრამ მაინც ხდება. და მით უფრო უცნაურია, რომ ზოგჯერ ეთნიკურ უმცირესობებს შეიძლება თავად ეს სტერეოტიპიც კი გაუხდეთ სანატრელი... ასეთი აზრი გაგიჩნდებოდათ ამ ცოტა ხნის წინ, ჰაინრიხ ბიოლის ფონდში გამართულ დისკუსიაზე, რომელიც საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიშს მიეძღვნა.
ზუსტად ერთი წლის წინ წაკითხულ სახალხო დამცველის წლიურ ანგარიშში ხაზგასმული იყო, რომ 2009 წლის მეორე ნახევარში სახალხო დამცველის აპარატში არ შემოსულა არც ერთი განცხადება ეროვნული ნიშნით დისკრიმინაციის გამო. უნდა აღინიშნოს, რომ გასულ წლებშიც მეტად მცირე იყო ამგვარი განცხადებების რაოდენობა. მაგრამ ამის მიზეზი მხოლოდ ის არაა, რომ ქვეყანაში მნიშვნელოვნად გამოსწორდა მდგომარეობა ეთნიკური უმცირესობების დაცვის თვალსაზრისით. არ არის გამორიცხული, რომ პასიურობენ თავად ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, რომელთაც მრავალი წელია ესმით ხელისუფლებისგან, რომ ეთნიკური უმცირესობების უფლებების დაცვა მეტისმეტად დელიკატური და საშიში თემაა.
„რა თქმა უნდა, ეს სახიფათო თემაა, მაგრამ ხიფათს თუ გავექეცით, კიდევ უფრო იზოლირებულები აღმოვჩნდებით და პრობლემას ვერ გადავწყვეტთ“, – ამბობს ჩვენთან საუბარში აგიტ მირზოევი − ორგანიზაცია „მრავალეროვანი საქართველოს“ აღმასრულებელი დირექტორი.
მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეთნიკური უმცირესობები უკვე იცავენ თავიანთ უფლებებს. ყოველ შემთხვევაში ცდილობენ, რომ დაიცვან. ბიოლის ფონდში დისკუსია თითქმის დასრულებული იყო, სახალხო დამცველმა, გიორგი ტუღუშმა პასუხი გასცა ყველა კითხვას, რომლებიც მისმა ახალმა მოხსენებამ დაბადა. როცა დარბაზში ადგა შუა ხნის მამაკაცი, ქალაქის დასუფთავების სამსახურის ყოფილი თანამშრომელი და განაცხადა:
„ეს თემა არის დახურული, საზოგადოებამ არ იცის ამის შესახებ, რადგან ითვლება არაპოპულარულ თემად, აი ქალბატონ ასიას შვილი ამუშავეს 18 დღე, უფასოდ, გაუშვეს სამსახურიდან... მუშები, მძღოლები მუშაობენ ყოველდღიურად, 10-12 საათი“.
ბიოლის ფონდში დიდი ხანია ასეთი დისკუსიების მოდერატორი ვარ, მაგრამ ადამიანთა სოლიდარობის ასეთი გამოვლინება აქ პირველად ვიხილე. დასუფთავების სამსახურის ყოფილი თანამშრომელი დისკუსიაზე სწორედ ქალბატონ ასიასთან ერთად იყო მოსული... აგვიხსნა, რის მიმართ გამოხატავდნენ ისინი პროტესტს:
„31 აგვისტოს ამათ გააპროტესტეს ვაკის პარკში მუშაობის პირობები, 3 სექტემბერს ისინი დაითხოვეს სამსახურიდან... გამოაგდეს ვაკის პარკიდან შეძახილით − „თქვე ქურთებო, ნეტა იმ ქართველს, ვინც თქვენ გაგაღვიძათ და ხმა ამოგაღებინათ“.
სახალხო დამცველისთვის ეს ფაქტი უცხო არ ყოფილა, მისი თქმით, სახალხო დამცველის აპარატმა დისკრიმინაციის გამო პროკურატურას მიმართა − გიორგი ტუღუშმა გაგვახსენა, რომ ესაა სისხლის სამართლის დანაშაული მიუხედავად იმისა, რომ შრომის ურთიერთობები სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს.
ომბუდსმენი შეეცდება გაარკვიოს სიტუაცია და დაისაჯონ ადამიანები, რომლებიც ეთნიკურ შუღლს აღვივებენ. თუმცა ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ ფაქტში ისაა, რომ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებმა თავად გადაწყვიტეს ამ უფლებების დაცვა. თანაც, საკმაოდ ხმამაღლა. კერძოდ ქალბატონმა ასიამ გვიამბო, როგორ დაიწყო ეს კონფლიქტი ხელმძღვანელობასთან:
„31 აგვისტოს იყო ჩვენი, ქურთების, მეეზოვეების ზეიმი... გიგი უგულავა მოვიდა ჩვენთან, დაგვპირდა შვებულებას, დასვენებას... მაგრამ 4 წელი არანაირი შვებულება არ ყოფილა, გვატყუებდა. მე-5 წელი რომ დაიწყო ვაკის პარკში მივედი და ვთქვი, ახლა მოვა გიგი უგულავა და ვკითხავ, რატომ არ გვაძლევს შვებულებას... მომკიდეს ხელი, მითხრეს, შე ცხვარო, შე არადამიანო... თქვე ქურთებოო... მაგრამ მე ვამაყობ, რომ ქურთი ვარ...”
როგორც ხედავთ სტერეოტიპული ცნობიერების დაძლევის პროცესს სოლიდარობის შეგრძნება და სოციალური უფლებებისთვის დაცვისთვის ბრძოლა მოჰყვა... რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, პროტესტის გრძნობამ თავად ეთნიკურ უმცირესობაში გაიღვიძა... და რაც კიდევ უფრო მეტად აღსანიშნავია − არა იმდენად ეთნიკური ნიშნით, როცა, დავუშვათ, ქურთებმა, თუ იეზიდებმა გამოთქვეს პროტესტი უმცირესობის მიმართ შეუწყნარებლობის გამო, მათ გამოხატეს პროტესტი, როგორც მშრომელებმა, როგორც საქართველოს მოქალაქეებმა, რომელთა უფლება დაირღვა − მშრომელის უფლებები, მოქალაქის უფლებები.
დასუფთავებული თბილისი ერთია და ეთნიკური შეუწყნარებლობა, რომელსაც ჯერ კიდევ აქვს ასე ვთქვათ „ყოფითი ხასიათი“ - და პირველ რიგში ენაში ვლინდება, იმაში, თუ როგორ შეიძლება ადამიანებმა მიმართონ ერთმანეთს, ურთიერთობის კულტურაში - ეს მეორე და უფრო მნიშვნელოვანიც. ესაა სწორედ ეგრეთ წოდებული სიძულვილის ენა, რომელიც კანონით არ ისჯება საქართველოში. გაგახსენებთ, რომ იგივე აგიტ მირზოევი, რომელიც არასამთავრობო ორგანიზაცია „მრავალეროვანი საქართველოს“ აღმასრულებელი დირექტორია „სიძულვილის ენაზე“ სამართლებრივი მექანიზმების შემოღების ინიციატორია.
თუმცა როგორც აგიტ მირზოევი ამბობს, საკანონმდებლო ორგანომ ამ ეტაპზე საჭიროდ არ ჩათვალა კანონში დამატებითი მექანიზმების ჩადება. აგიტ მირზოევისათვის, როგორც ეთნიკური უმცირესობის წევრისათვის, სიძულვილის ენის გამომწვევი ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი განათლების უქონლობა და ინფორმაციის ნაკლებობაა. ანუ მოცემულ შემთხვევაში, მოქმედებს სტერეოტიპი ქურთები − მეეზოვეები არიან... ერთი შეხედვით ამ წინადადებაში სიძულვილის ენის ნიშნები არ შეიმჩნევა, მაგრამ სტერეოტიპი, რომელიც თავის თავში შემოსაზღვრულ აზრს გულისხმობს, როგორც წესი, გადაიზრდება სიძულვილში. ისტორია, რომელიც ქალბატონმა ასიამ და მისმა ქართველმა მეგობარმა ბიოლის ფონდში გვიამბეს, ამ ყველაფერს ადასტურებს. მაგრამ, საბედნიეროდ, ახლა 2011 წელია... სხვა დროა, და არც, მაგალითად, პირველი მაისია დღე, როცა ადამიანები მშრომელთა სოლიდარობის ზეიმზე ძალით გამოჰყავდათ. ადამიანთა სოლიდარობის გრძნობა ძნელად, დიდი წინააღმდეგობებით, მაგრამ მაინც მძაფრდება.
უცნაურია, რადგან აგერ 2011 წელია, ჩვენში კი კვლავ ჰგონიათ, რომ, მაგალითად, თბილისელ ქურთებს ყველაზე უკეთ ქუჩის დაგვა ეხერხებათ, სომხებს კი სავაჭრო სფეროში მუშაობა. ამ სტერეოტიპის ნგრევა ნელ-ნელა, მაგრამ მაინც ხდება. და მით უფრო უცნაურია, რომ ზოგჯერ ეთნიკურ უმცირესობებს შეიძლება თავად ეს სტერეოტიპიც კი გაუხდეთ სანატრელი... ასეთი აზრი გაგიჩნდებოდათ ამ ცოტა ხნის წინ, ჰაინრიხ ბიოლის ფონდში გამართულ დისკუსიაზე, რომელიც საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიშს მიეძღვნა.
ზუსტად ერთი წლის წინ წაკითხულ სახალხო დამცველის წლიურ ანგარიშში ხაზგასმული იყო, რომ 2009 წლის მეორე ნახევარში სახალხო დამცველის აპარატში არ შემოსულა არც ერთი განცხადება ეროვნული ნიშნით დისკრიმინაციის გამო. უნდა აღინიშნოს, რომ გასულ წლებშიც მეტად მცირე იყო ამგვარი განცხადებების რაოდენობა. მაგრამ ამის მიზეზი მხოლოდ ის არაა, რომ ქვეყანაში მნიშვნელოვნად გამოსწორდა მდგომარეობა ეთნიკური უმცირესობების დაცვის თვალსაზრისით. არ არის გამორიცხული, რომ პასიურობენ თავად ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, რომელთაც მრავალი წელია ესმით ხელისუფლებისგან, რომ ეთნიკური უმცირესობების უფლებების დაცვა მეტისმეტად დელიკატური და საშიში თემაა.
„რა თქმა უნდა, ეს სახიფათო თემაა, მაგრამ ხიფათს თუ გავექეცით, კიდევ უფრო იზოლირებულები აღმოვჩნდებით და პრობლემას ვერ გადავწყვეტთ“, – ამბობს ჩვენთან საუბარში აგიტ მირზოევი − ორგანიზაცია „მრავალეროვანი საქართველოს“ აღმასრულებელი დირექტორი.
მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეთნიკური უმცირესობები უკვე იცავენ თავიანთ უფლებებს. ყოველ შემთხვევაში ცდილობენ, რომ დაიცვან. ბიოლის ფონდში დისკუსია თითქმის დასრულებული იყო, სახალხო დამცველმა, გიორგი ტუღუშმა პასუხი გასცა ყველა კითხვას, რომლებიც მისმა ახალმა მოხსენებამ დაბადა. როცა დარბაზში ადგა შუა ხნის მამაკაცი, ქალაქის დასუფთავების სამსახურის ყოფილი თანამშრომელი და განაცხადა:
„ეს თემა არის დახურული, საზოგადოებამ არ იცის ამის შესახებ, რადგან ითვლება არაპოპულარულ თემად, აი ქალბატონ ასიას შვილი ამუშავეს 18 დღე, უფასოდ, გაუშვეს სამსახურიდან... მუშები, მძღოლები მუშაობენ ყოველდღიურად, 10-12 საათი“.
ბიოლის ფონდში დიდი ხანია ასეთი დისკუსიების მოდერატორი ვარ, მაგრამ ადამიანთა სოლიდარობის ასეთი გამოვლინება აქ პირველად ვიხილე. დასუფთავების სამსახურის ყოფილი თანამშრომელი დისკუსიაზე სწორედ ქალბატონ ასიასთან ერთად იყო მოსული... აგვიხსნა, რის მიმართ გამოხატავდნენ ისინი პროტესტს:
„31 აგვისტოს ამათ გააპროტესტეს ვაკის პარკში მუშაობის პირობები, 3 სექტემბერს ისინი დაითხოვეს სამსახურიდან... გამოაგდეს ვაკის პარკიდან შეძახილით − „თქვე ქურთებო, ნეტა იმ ქართველს, ვინც თქვენ გაგაღვიძათ და ხმა ამოგაღებინათ“.
სახალხო დამცველისთვის ეს ფაქტი უცხო არ ყოფილა, მისი თქმით, სახალხო დამცველის აპარატმა დისკრიმინაციის გამო პროკურატურას მიმართა − გიორგი ტუღუშმა გაგვახსენა, რომ ესაა სისხლის სამართლის დანაშაული მიუხედავად იმისა, რომ შრომის ურთიერთობები სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს.
ომბუდსმენი შეეცდება გაარკვიოს სიტუაცია და დაისაჯონ ადამიანები, რომლებიც ეთნიკურ შუღლს აღვივებენ. თუმცა ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ ფაქტში ისაა, რომ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებმა თავად გადაწყვიტეს ამ უფლებების დაცვა. თანაც, საკმაოდ ხმამაღლა. კერძოდ ქალბატონმა ასიამ გვიამბო, როგორ დაიწყო ეს კონფლიქტი ხელმძღვანელობასთან:
„31 აგვისტოს იყო ჩვენი, ქურთების, მეეზოვეების ზეიმი... გიგი უგულავა მოვიდა ჩვენთან, დაგვპირდა შვებულებას, დასვენებას... მაგრამ 4 წელი არანაირი შვებულება არ ყოფილა, გვატყუებდა. მე-5 წელი რომ დაიწყო ვაკის პარკში მივედი და ვთქვი, ახლა მოვა გიგი უგულავა და ვკითხავ, რატომ არ გვაძლევს შვებულებას... მომკიდეს ხელი, მითხრეს, შე ცხვარო, შე არადამიანო... თქვე ქურთებოო... მაგრამ მე ვამაყობ, რომ ქურთი ვარ...”
როგორც ხედავთ სტერეოტიპული ცნობიერების დაძლევის პროცესს სოლიდარობის შეგრძნება და სოციალური უფლებებისთვის დაცვისთვის ბრძოლა მოჰყვა... რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, პროტესტის გრძნობამ თავად ეთნიკურ უმცირესობაში გაიღვიძა... და რაც კიდევ უფრო მეტად აღსანიშნავია − არა იმდენად ეთნიკური ნიშნით, როცა, დავუშვათ, ქურთებმა, თუ იეზიდებმა გამოთქვეს პროტესტი უმცირესობის მიმართ შეუწყნარებლობის გამო, მათ გამოხატეს პროტესტი, როგორც მშრომელებმა, როგორც საქართველოს მოქალაქეებმა, რომელთა უფლება დაირღვა − მშრომელის უფლებები, მოქალაქის უფლებები.
დასუფთავებული თბილისი ერთია და ეთნიკური შეუწყნარებლობა, რომელსაც ჯერ კიდევ აქვს ასე ვთქვათ „ყოფითი ხასიათი“ - და პირველ რიგში ენაში ვლინდება, იმაში, თუ როგორ შეიძლება ადამიანებმა მიმართონ ერთმანეთს, ურთიერთობის კულტურაში - ეს მეორე და უფრო მნიშვნელოვანიც. ესაა სწორედ ეგრეთ წოდებული სიძულვილის ენა, რომელიც კანონით არ ისჯება საქართველოში. გაგახსენებთ, რომ იგივე აგიტ მირზოევი, რომელიც არასამთავრობო ორგანიზაცია „მრავალეროვანი საქართველოს“ აღმასრულებელი დირექტორია „სიძულვილის ენაზე“ სამართლებრივი მექანიზმების შემოღების ინიციატორია.
თუმცა როგორც აგიტ მირზოევი ამბობს, საკანონმდებლო ორგანომ ამ ეტაპზე საჭიროდ არ ჩათვალა კანონში დამატებითი მექანიზმების ჩადება. აგიტ მირზოევისათვის, როგორც ეთნიკური უმცირესობის წევრისათვის, სიძულვილის ენის გამომწვევი ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი განათლების უქონლობა და ინფორმაციის ნაკლებობაა. ანუ მოცემულ შემთხვევაში, მოქმედებს სტერეოტიპი ქურთები − მეეზოვეები არიან... ერთი შეხედვით ამ წინადადებაში სიძულვილის ენის ნიშნები არ შეიმჩნევა, მაგრამ სტერეოტიპი, რომელიც თავის თავში შემოსაზღვრულ აზრს გულისხმობს, როგორც წესი, გადაიზრდება სიძულვილში. ისტორია, რომელიც ქალბატონმა ასიამ და მისმა ქართველმა მეგობარმა ბიოლის ფონდში გვიამბეს, ამ ყველაფერს ადასტურებს. მაგრამ, საბედნიეროდ, ახლა 2011 წელია... სხვა დროა, და არც, მაგალითად, პირველი მაისია დღე, როცა ადამიანები მშრომელთა სოლიდარობის ზეიმზე ძალით გამოჰყავდათ. ადამიანთა სოლიდარობის გრძნობა ძნელად, დიდი წინააღმდეგობებით, მაგრამ მაინც მძაფრდება.
