არ ვიცი, თავიდანვე რატომ ავიჩემე, მაგრამ რადგან შეგპირდით, იძულებული ვარ ცოტა ხანი ამ ქვეყანაზე ვიფიქრო. ცხადია, აშკარად გამორჩეული ქვეყანაა მსოფლიოს თანამეგობრობაში. ხომ არიან ქვეყნები, რომელთა არსებობაც არ გაგახსენდება, თუ იქ რამე განსაკუთრებული არ მოხდა, ან თუ მათთან რაიმე პირადული არ გაკავშირებს?! ასეთი ქვეყნები თუნდაც ევროპაში არსებობს, სხვა კონტინენტებზე რომ არაფერი ვთქვათ. ამერიკა თავს არასდროს დაგავიწყებს. ან იქ ხდება რაიმე საყურადღებო, ან სხვაგან, მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში ახდენს რაღაცას.
ძალიან დავძაბე გონება და, თუ არ ჩავთვლით 2001 წლის 11 სექტემბრის ტრაგედიას, ვერ გავიხსენე უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში ამერიკაში მომხდარი ვერც ერთი საყურადღებო ამბავი. 40 წლის წინ კი ვუდსტოკში ისეთი ფესტივალი გაიმართა, რომ დღესაც, არა მარტო როკის, არა მარტო კულტურის, არა მარტო მსოფლმხედველობის, არამედ თაობების განვითარების ათვლის წერტილად ითვლება. ფესტივალის 40 წლისთავთან დაკავშირებით 17 აგვისტოს გამოუშვეს 6 კომპაქტ-დისკისა და 80-გვერდიანი ბუკლეტისგან შემდგარი კომპლექტი, რომელშიც შესულია აქამდე გამოუქვეყნებელი 38 (!) ჩანაწერი. ბრწყინვალე საჩუქარია ნებისმიერი მელომანისთვის.
ეს საკუთარ საზღვრებში. საზღვრებს გარეთ კი ამერიკა უფრო აქტიურია. ძნელია დაასახელო რეგიონი, სადაც ის არ ფიგურირებდეს რამენაირად. სხვა ქვეყნებს მისადმი ერთმანეთისგან განსხვავებული, ინდივიდუალური დამოკიდებულება აქვთ. სხვანაირად უყვართ ის ისრაელში და საქართველოში და სულ სხვანაირად ინგლისში და ავსტრალიაში. სხვა სითბო აქვთ ამერიკისადმი სერბეთში და რუსეთში და სულ სხვა - ირანში და ერაყში. ერთადერთი სომხეთში და ლოს ანჯელესში აქვთ აბსოლუტურად ერთნაირი დამოკიდებულება ამ ქვეყნისადმი.
მაგრამ არის ერთი რამ, რაც ამერიკასთან მიმართებაში ყველა ქვეყანას აერთიანებს. ეს არის უზომო აღტაცება ამერიკელი პოლიტიკოსების არაჩვეულებრივი შვიდეულის მიმართ ასეთი შემადგენლობით: ბენჯამინ ფრანკლინი, ულის გრანტი, ენდრიუ ჯექსონი, ალექსანდრ ჰამილტონი, აბრაამ ლინკოლნი, თომას ჯეფერსონი და ჯორჯ ვაშინგტონი. ამ, ერთი შეხედვით, ეკლექტურ გაერთიანებაში მკაცრი ლოგიკა იმალება. ამ პოლიტიკოსების მაღალ საერთაშორისო რეპუტაციას განსაზღვრავს 100, 50, 20, 10, 5, 2 და 1-დოლარიანი ბანკნოტების უზომო პოპულარობა მთელ მსოფლიოში.
შვიდეულის ხსენებაზე ძნელია, არ გაიხსენო ამერიკული ცივილიზაციის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ბურჯი - კინემატოგრაფი. მაგრამ, როგორც ჩანს, ამერიკული კინემატოგრაფის ეროვნული სახეობის - ვესტერნის საუკეთესო ნიმუშები სულაც არ არის ეროვნული. თავად განსაჯეთ - იაპონელი კუროსავას “შვიდი სამურაის” მიხედვით გადაღებულ “შესანიშნავ შვიდეულში” მხოლოდ მუსიკაა ამერიკული. იტალიელი სერჯო ლეონეს სპაგეტი-ვესტერნებში კი კომპოზიტორიც იტალიელია - ენიო მორიკონე. სამაგიეროდ, კლინტ ისტვუდია ამერიკელი.
ბარემ კინემატოგრაფის სხვა დარგებიც გავიხსენოთ. თუნდაც ანიმაცია. მისი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული წარმომადგენელი, მიკი მაუსი, თავის დროზე ისევე იყო ასოცირებული ამერიკასთან, როგორც კოკა-კოლა და ელვის პრესლი. ერთი კია, რომ მიკი მაუსის შემქმნელმა უოლტ დისნეიმ საფუძველი დაუდო ხელოვანების “თანამშრომლობას” ქვეყნის უშიშროების სამსახურებთან. შეიძლება სწორედ ამ მიზეზით, მე უპირატესობას ვანიჭებ “სიმფსონებს”, რომლის შემქმნელმა მეტ გრეინინგმა, საფუძველი მხოლოდ და მხოლოდ ახალ მულტსერიალს, “ფუტურამას” დაუდო. რაც შეეხება, დოკუმენტალისტიკას, ამ ჟანრში ამერიკელთა დიდი უმრავლესობა უპირატესობას ჯეიმს კამერონის “ტიტანიკს” ანიჭებს.
ამერიკის კიდევ ერთმა სიმბოლომ, როკ-ენ-როლის მეფედ მონათლულმა ელვის პრესლიმ ნიქსონთან ურთიერთობით წარმატებით გააგრძელა დისნეის “საქმე”. ამ შემთხვევაში ჩემი სიმპათიები იხრება თანამედროვეობის ერთ-ერთი უდიდესი მუსიკოსის ბობ დილანისკენ. მაგრამ ვეჭვობ, ამერიკელებს სწორად ესმოდეთ მისი ადგილი ამერიკულ კულტურაში: სხვანაირად ვერ ავხსნი მის წარდგენას ნობელის პრემიაზე ლიტერატურაში.
ნობელის ლაურეატი ლიტერატურაში კი ამერიკელებს 10 ჰყავთ. და მიუხედავად იმისა, რომ 3 მათგანი ამერიკაში არ არის დაბადებული, ეს მაინც ბრწყინვალე მაჩვენებელია, იმის გათვალისწინებით, თუ რა რაოდენობით მოიხმარს ეს ერი კოკა-კოლას.
თუმცა, ისევე, როგორც კახეთში ღვინო, გერმანიაში ლუდი, შოტლანდიაში ვისკი და პორტუგალიაში პორტვეინი, ამერიკაში კოკა-კოლა ეროვნული სასმელია. მას ძალიან უხდება ასევე ეროვნული კულინარიის წამყვანი კერძი, მაკდონალდსის ნებისმიერი პროდუქტი. მაგრამ ამერიკული კულინარიის ნამდვილი შედევრი ენდი უორჰოლის მიერ დამზადებული კემპბელის სუპია.
უორჰოლთანვეა დაკავშირებული ამერიკის ფერწერული სკოლის განვითარების უმაღლესი წერტილი: მერლინ მონროს, მიკი ბოის (ჯაგერი) და მაო ძე დუნის ფოტოები ხომ სწორედ ენდი უორჰოლმა გააფერადა. ვიზუალური ხელოვნებისგან ნუ განვაცალკევებთ სკულპტურას. აქ ამერიკელების უპირობო ფავორიტია თავისუფლების ქანდაკება. და საერთოდ, ვეჭვობ, მათ ამ ჟანრში სხვა ნამუშევარი არც გაუგიათ.
რაშიც ეჭვი არ მეპარება, ამერიკის ნაციონალური სამოსის, ჯინსის უზომო პოპულარობაა მთელ მსოფლიოში. ჩემს ბავშვობაში Levi's 501 მოდელის ჯინსის შარვლები ისევე პოპულარული იყო თბილისში, როგორც დღეს BMW-ს X5 მოდელის ჯიპები. აქ პარადოქსი იმაში მდგომარეობს, რომ ასეთი პოპულარობის მიუხედავად, ის არასდროს არავის არ უხდებოდა.
ამერიკაზე ლაპარაკი დაუსრულებლად შეიძლება, მაგრამ ბოროტად არ ვისარგებლებ თქვენი მოთმინებით და აღარ მოგიყვებით ამერიკის ყველაზე საყვარელ სპორტსმენზე, ინგლისელ დევიდ ბექჰემზე, რომელსაც მალე ალბათ ბროდვეიზე მიუზიკლს დაუდგამენ; ამავე მიზეზით არაფერს ვიტყვი ამერიკის მთელი ისტორიის მანძილზე ყველაზე პოპულარული პიროვნების, ოსკარის შესახებ. მით უმეტეს, რომ ერთი 15 წლის წინანდელი ამბავი გამახსენდა.
საერთაშორისო პროექტში ვმუშაობდი. ამერიკიდან ჯიმი ჩამოდიოდა ხოლმე. ნამდვილი საშუალო ამერიკელი იყო, ჯიმბო. აი ჰომერ სიმფსონი ვის მოდელზეც არის შექმნილი, ისეთი. ანდა კიდევ უფრო საშუალო, არა, ძალიან საშუალო. მოკლედ, ეგეთი საშუალო არაფერი მინახავს. ისეთი საშუალო იყო, რომ ატლანტიკის თავზე ფრენისას, ცოლ-შვილის ფოტოებთან ერთად გულის ჯიბეში საკუთარი მანქანის ფოტოც ედო. ერთხელაც მძღოლთან ერთად ნეკრესში ვართ. ეს მძღოლიც მაგარი კლასიკა იყო - ორი უმაღლესი ჰქონდა დამთავრებული (ფილოლოგიური და სამთო მექანიკა), აბა მძღოლად კი არ დაიბადა. ჰოდა ეს მძღოლი უპირატესობის გრძნობით ეკითხება ჯიმბოს, ნეკრესის მშენებლობა IV საუკუნეშია დაწყებული და თქვენი ყველაზე ძველი შენობა რამდენი წლისააო. ჯიმბოც არ დაიბნა და დაიწყო ზღაპრების მოყოლა პირამიდებზე. ეს აღარ მესიამოვნა, ამას მეც ორდიპლომიანი ხომ არ ვგონივარ-მეთქი და ვკითხე, სად არის ეგ პირამიდები-თქო. ტეხასის სამხრეთითო. მოკლედ, ისე თავხედურად მიითვისა მექსიკის აცტეკური ცივილიზაცია, როგორც რუსებმა აფხაზეთი და სამაჩაბლო.
ხედავთ, რა სავალალო შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ბიგ მაკების ჭარბ მოხმარებას?! ზუსტად იგივე, რაც ხინკლის უზომო ჭამას.
ძალიან დავძაბე გონება და, თუ არ ჩავთვლით 2001 წლის 11 სექტემბრის ტრაგედიას, ვერ გავიხსენე უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში ამერიკაში მომხდარი ვერც ერთი საყურადღებო ამბავი. 40 წლის წინ კი ვუდსტოკში ისეთი ფესტივალი გაიმართა, რომ დღესაც, არა მარტო როკის, არა მარტო კულტურის, არა მარტო მსოფლმხედველობის, არამედ თაობების განვითარების ათვლის წერტილად ითვლება. ფესტივალის 40 წლისთავთან დაკავშირებით 17 აგვისტოს გამოუშვეს 6 კომპაქტ-დისკისა და 80-გვერდიანი ბუკლეტისგან შემდგარი კომპლექტი, რომელშიც შესულია აქამდე გამოუქვეყნებელი 38 (!) ჩანაწერი. ბრწყინვალე საჩუქარია ნებისმიერი მელომანისთვის.
ეს საკუთარ საზღვრებში. საზღვრებს გარეთ კი ამერიკა უფრო აქტიურია. ძნელია დაასახელო რეგიონი, სადაც ის არ ფიგურირებდეს რამენაირად. სხვა ქვეყნებს მისადმი ერთმანეთისგან განსხვავებული, ინდივიდუალური დამოკიდებულება აქვთ. სხვანაირად უყვართ ის ისრაელში და საქართველოში და სულ სხვანაირად ინგლისში და ავსტრალიაში. სხვა სითბო აქვთ ამერიკისადმი სერბეთში და რუსეთში და სულ სხვა - ირანში და ერაყში. ერთადერთი სომხეთში და ლოს ანჯელესში აქვთ აბსოლუტურად ერთნაირი დამოკიდებულება ამ ქვეყნისადმი.
მაგრამ არის ერთი რამ, რაც ამერიკასთან მიმართებაში ყველა ქვეყანას აერთიანებს. ეს არის უზომო აღტაცება ამერიკელი პოლიტიკოსების არაჩვეულებრივი შვიდეულის მიმართ ასეთი შემადგენლობით: ბენჯამინ ფრანკლინი, ულის გრანტი, ენდრიუ ჯექსონი, ალექსანდრ ჰამილტონი, აბრაამ ლინკოლნი, თომას ჯეფერსონი და ჯორჯ ვაშინგტონი. ამ, ერთი შეხედვით, ეკლექტურ გაერთიანებაში მკაცრი ლოგიკა იმალება. ამ პოლიტიკოსების მაღალ საერთაშორისო რეპუტაციას განსაზღვრავს 100, 50, 20, 10, 5, 2 და 1-დოლარიანი ბანკნოტების უზომო პოპულარობა მთელ მსოფლიოში.
შვიდეულის ხსენებაზე ძნელია, არ გაიხსენო ამერიკული ცივილიზაციის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ბურჯი - კინემატოგრაფი. მაგრამ, როგორც ჩანს, ამერიკული კინემატოგრაფის ეროვნული სახეობის - ვესტერნის საუკეთესო ნიმუშები სულაც არ არის ეროვნული. თავად განსაჯეთ - იაპონელი კუროსავას “შვიდი სამურაის” მიხედვით გადაღებულ “შესანიშნავ შვიდეულში” მხოლოდ მუსიკაა ამერიკული. იტალიელი სერჯო ლეონეს სპაგეტი-ვესტერნებში კი კომპოზიტორიც იტალიელია - ენიო მორიკონე. სამაგიეროდ, კლინტ ისტვუდია ამერიკელი.
ბარემ კინემატოგრაფის სხვა დარგებიც გავიხსენოთ. თუნდაც ანიმაცია. მისი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული წარმომადგენელი, მიკი მაუსი, თავის დროზე ისევე იყო ასოცირებული ამერიკასთან, როგორც კოკა-კოლა და ელვის პრესლი. ერთი კია, რომ მიკი მაუსის შემქმნელმა უოლტ დისნეიმ საფუძველი დაუდო ხელოვანების “თანამშრომლობას” ქვეყნის უშიშროების სამსახურებთან. შეიძლება სწორედ ამ მიზეზით, მე უპირატესობას ვანიჭებ “სიმფსონებს”, რომლის შემქმნელმა მეტ გრეინინგმა, საფუძველი მხოლოდ და მხოლოდ ახალ მულტსერიალს, “ფუტურამას” დაუდო. რაც შეეხება, დოკუმენტალისტიკას, ამ ჟანრში ამერიკელთა დიდი უმრავლესობა უპირატესობას ჯეიმს კამერონის “ტიტანიკს” ანიჭებს.
ამერიკის კიდევ ერთმა სიმბოლომ, როკ-ენ-როლის მეფედ მონათლულმა ელვის პრესლიმ ნიქსონთან ურთიერთობით წარმატებით გააგრძელა დისნეის “საქმე”. ამ შემთხვევაში ჩემი სიმპათიები იხრება თანამედროვეობის ერთ-ერთი უდიდესი მუსიკოსის ბობ დილანისკენ. მაგრამ ვეჭვობ, ამერიკელებს სწორად ესმოდეთ მისი ადგილი ამერიკულ კულტურაში: სხვანაირად ვერ ავხსნი მის წარდგენას ნობელის პრემიაზე ლიტერატურაში.
ნობელის ლაურეატი ლიტერატურაში კი ამერიკელებს 10 ჰყავთ. და მიუხედავად იმისა, რომ 3 მათგანი ამერიკაში არ არის დაბადებული, ეს მაინც ბრწყინვალე მაჩვენებელია, იმის გათვალისწინებით, თუ რა რაოდენობით მოიხმარს ეს ერი კოკა-კოლას.
თუმცა, ისევე, როგორც კახეთში ღვინო, გერმანიაში ლუდი, შოტლანდიაში ვისკი და პორტუგალიაში პორტვეინი, ამერიკაში კოკა-კოლა ეროვნული სასმელია. მას ძალიან უხდება ასევე ეროვნული კულინარიის წამყვანი კერძი, მაკდონალდსის ნებისმიერი პროდუქტი. მაგრამ ამერიკული კულინარიის ნამდვილი შედევრი ენდი უორჰოლის მიერ დამზადებული კემპბელის სუპია.
უორჰოლთანვეა დაკავშირებული ამერიკის ფერწერული სკოლის განვითარების უმაღლესი წერტილი: მერლინ მონროს, მიკი ბოის (ჯაგერი) და მაო ძე დუნის ფოტოები ხომ სწორედ ენდი უორჰოლმა გააფერადა. ვიზუალური ხელოვნებისგან ნუ განვაცალკევებთ სკულპტურას. აქ ამერიკელების უპირობო ფავორიტია თავისუფლების ქანდაკება. და საერთოდ, ვეჭვობ, მათ ამ ჟანრში სხვა ნამუშევარი არც გაუგიათ.
რაშიც ეჭვი არ მეპარება, ამერიკის ნაციონალური სამოსის, ჯინსის უზომო პოპულარობაა მთელ მსოფლიოში. ჩემს ბავშვობაში Levi's 501 მოდელის ჯინსის შარვლები ისევე პოპულარული იყო თბილისში, როგორც დღეს BMW-ს X5 მოდელის ჯიპები. აქ პარადოქსი იმაში მდგომარეობს, რომ ასეთი პოპულარობის მიუხედავად, ის არასდროს არავის არ უხდებოდა.
ამერიკაზე ლაპარაკი დაუსრულებლად შეიძლება, მაგრამ ბოროტად არ ვისარგებლებ თქვენი მოთმინებით და აღარ მოგიყვებით ამერიკის ყველაზე საყვარელ სპორტსმენზე, ინგლისელ დევიდ ბექჰემზე, რომელსაც მალე ალბათ ბროდვეიზე მიუზიკლს დაუდგამენ; ამავე მიზეზით არაფერს ვიტყვი ამერიკის მთელი ისტორიის მანძილზე ყველაზე პოპულარული პიროვნების, ოსკარის შესახებ. მით უმეტეს, რომ ერთი 15 წლის წინანდელი ამბავი გამახსენდა.
საერთაშორისო პროექტში ვმუშაობდი. ამერიკიდან ჯიმი ჩამოდიოდა ხოლმე. ნამდვილი საშუალო ამერიკელი იყო, ჯიმბო. აი ჰომერ სიმფსონი ვის მოდელზეც არის შექმნილი, ისეთი. ანდა კიდევ უფრო საშუალო, არა, ძალიან საშუალო. მოკლედ, ეგეთი საშუალო არაფერი მინახავს. ისეთი საშუალო იყო, რომ ატლანტიკის თავზე ფრენისას, ცოლ-შვილის ფოტოებთან ერთად გულის ჯიბეში საკუთარი მანქანის ფოტოც ედო. ერთხელაც მძღოლთან ერთად ნეკრესში ვართ. ეს მძღოლიც მაგარი კლასიკა იყო - ორი უმაღლესი ჰქონდა დამთავრებული (ფილოლოგიური და სამთო მექანიკა), აბა მძღოლად კი არ დაიბადა. ჰოდა ეს მძღოლი უპირატესობის გრძნობით ეკითხება ჯიმბოს, ნეკრესის მშენებლობა IV საუკუნეშია დაწყებული და თქვენი ყველაზე ძველი შენობა რამდენი წლისააო. ჯიმბოც არ დაიბნა და დაიწყო ზღაპრების მოყოლა პირამიდებზე. ეს აღარ მესიამოვნა, ამას მეც ორდიპლომიანი ხომ არ ვგონივარ-მეთქი და ვკითხე, სად არის ეგ პირამიდები-თქო. ტეხასის სამხრეთითო. მოკლედ, ისე თავხედურად მიითვისა მექსიკის აცტეკური ცივილიზაცია, როგორც რუსებმა აფხაზეთი და სამაჩაბლო.
ხედავთ, რა სავალალო შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ბიგ მაკების ჭარბ მოხმარებას?! ზუსტად იგივე, რაც ხინკლის უზომო ჭამას.
