”საქართველოში კონფლიქტის შესახებ ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი საერთაშორისო მისიის” ანგარიშს ორგანიზაცია ”ჰიუმან რაიტს უოჩი” გასულ კვირაში განცხადებით გამოეხმაურა. მასში არ არის აქცენტი არც იმაზე, თუ ვის მეტი ბრალი მიუძღვის გასული წლის ომში და არც ფაქტების დამდგენი მისიის მუშაობა ფასდება. ”ჰიუმან რაიტს უოჩი” კონფლიქტში მონაწილე მხარეებისგან მათ მიერვე ჩადენილი დარღვევების გამოძიებას მოითხოვს. ”ჰიუმან რაიტს უოჩის” ევროპისა და შუა აზიის განყოფილების დირექტორის მოადგილეს რეიჩელ დენბერს ნიუ-იორკში ტელეფონით დავუკავშირდი და ორგანიზაციის პოზიციის ახსნა ვთხოვე:
რადიო თავისუფლება: ”ჰიუმან რაიტს უოჩის” 1 ოქტომბრის განცხადებაში ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი კომისიის ანგარიშის შესახებ აღნიშნულია, რომ მხარეთა მიერ პასუხისმგებლობის გამოვლინების დეფიციტი გამაოგნებელია. რატომ ფიქრობთ ასე და რას მოელოდით ამ ანგარიშისგან სამართლიანობის ხელშეწყობის თვალსაზრისით?
რეიჩელ დენბერი: ჩვენი კომენტარი პასუხისმგებლობის დეფიციტზე ეხება არა ანგარიშს, არამედ ვითარებას. ამ ერთი წლის მანძილზე ”ჰიუმან რაიტს უოჩი” ძალიან შეშფოთებულია ადამიანის უფლებებისა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევების მიმართ უპასუხისმგებლობის გამო. ჩვენ ვაყენებდით ამ საკითხს. ქალბატონ ტალიავინის ანგარიშში ვნახეთ, რომ მისი დასკვნები, ძირითადად, ემთხვეოდა ჩვენსას. ეს იყო საკმაოდ გამაოგნებელი. ალბათ, იმის იმედი გვქონდა, რომ ვინაიდან ტალიავინის საგამოძიებო მისიის მუშაობა მთელი წლის მანძილზე მიმდინარეობდა, ის გამოამჟღავნებდა მხარეების მიერ ანგარიშვალდებულებისა და პასუხისმგებლობის გამოვლენის მეტ მცდელობას, მაგრამ ასე არ აღმოჩნდა.
რადიო თავისუფლება: მას შემდეგ, რაც „ჰიუმან რაიტს უოჩმა“ გამოაქვეყნა 200-გვერდიანი ანგარიში, სადაც აღწერილი იყო ადამიანის უფლებათა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევის ფაქტები სამხრეთ ოსეთში, რა მოჰყვა ამას? მიმართეთ თუ არა რომელიმე ორგანიზაციას, რომელსაც შეეძლო ხელი შეეწყო პროცესისთვის?
რეიჩელ დენბერი: რა თქმა უნდა, ჩვენ ვიზრუნეთ, რომ ეს ანგარიში მისულიყო ევროსაბჭომდე, ევროკავშირამდე. პრაქტიკულად, ყოველ ჯერზე, როცა კი ტარდებოდა მაღალი ან საშუალო დონის შეხვედრა ევროკავშირსა და რუსეთს შორის, ევროკავშირსა და საქართველოს შორის, ევროსაბჭოსა და რუსეთს შორის და როცა კი ევროსაბჭო განიხილავდა რუსეთისა და საქართველოს მიერ ვალდებულებების შესრულებას, ყოველთვის წამოვჭრიდით ხოლმე ადამიანის უფლებათა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევის გამო პასუხისმგებლობის საკითხს.
რადიო თავისუფლება: ვის ან რომელ უწყებას შეუძლია გამოძიების, როგორც თქვენს განცხადებაშია აღნიშნული, ”სწრაფად, დეტალურად, დამოუკიდებლად და მიუკერძოებლად” წარმართვა იმ დარღვევებზე, რომლებიც 2008 წლის აგვისტოში მოხდა?
რეიჩელ დენბერი: ეს უნდა იყოს საქართველოსა და რუსეთის სახელმწიფო ინსტიტუტები, სამართალდამცავი უწყებები. თუკი იქნება პოლიტიკური ნება, ამ უწყებებს უნდა შეეძლოთ სარწმუნო, დეტალური გამოძიების ჩატარება. საჭიროა პოლიტიკური ნება. აქამდე რუსეთს არ გამოუვლენია პოლიტიკური ნება. რუსეთი აცხადებს, რომ მას დანაშაული არ ჩაუდენია და თუკი ვინმე რამეზე ჩივის, სასამართლოებს უნდა მიმართონ. ეს მიუღებელია. საქართველოს მთავრობა ამბობს, რომ მას არ შეუძლია სამხრეთ ოსეთში შეღწევა და ამიტომ ვერაფერს გავაკეთებთო.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, რისი გაკეთება შეუძლია ამ ორ მხარეს გამოძიების თვალსაზრისით?
რეიჩელ დენბერი: ორივეს შეუძლია სანდო გამოძიების წარმართვა. ჩვენმა ორგანიზაციამ შეაგროვა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია, რომელიც ცხადად მიანიშნებს ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევებზე სამხრეთ ოსეთისა და რუსეთის ძალების მიერ სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე და ტერიტორიაზე გორის რაიონში, რომელსაც ბუფერული ზონა ეწოდა. ჩვენ ძალიან საინტერესო ინფორმაცია შევაგროვეთ და მარტო ამაზე დაფუძნებითაც შეიძლებოდა საგამოძიებო კომიტეტის შექმნა. არსებობს შესაფერისი და გამოძიების უნარის მქონე უწყებები. საქართველოს პროკურატურა საკმაოდ უნარიანი სამსახურია და ჩვენ ავუხსენით საქართველოს მთავრობას, რომ შესაძლებელია გარკვეული ნაბიჯების გადადგმა დარღვევების გამოსაძიებლად იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მათ არ შეუძლიათ სამხრეთ ოსეთში შესვლა.
რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, რა უნდა გამოიძიოს საქართველოს მხარემ - თავის მიერვე ჩადენილი დარღვევები თუ რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის ძალების მიერ ჩადენილი დანაშაული?
რეიჩელ დენბერი: ვფიქრობ, საქართველოს მთავრობამ საკმარისი გააკეთა რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის მიერ ჩადენილი დარღვევების გამოსაძიებლად. საქართველომ დეტალურად უნდა გამოიძიოს საქართველოს მიერ ჩადენილი დარღვევები. მაგალითისთვის ვიტყვი, რომ მან უნდა გამოიძიოს მნიშვნელოვანი ბრალდება, რომელზეც ჩვენც მოვიპოვეთ ინფორმაცია, რომ ცხინვალზე შეტევისას მოხდა ძალის არაპროპორციული გამოყენება, რაც განაპირობა ”გრადის” ტიპის რაკეტების გამოყენებამ. ცხინვალში იყო მშვიდობიანი მოსახლეობა და საქართველოს სარდლობას ეს უნდა სცოდნოდა. ”გრადის” გამოყენებამ გამოიწვია მნიშვნელოვანი ზარალი და მსხვერპლი. ჩვენ საქართველოს ხელისუფლებას ვესაუბრეთ ”გრადის” გამოყენების თაობაზე დეტალური გამოძიების საჭიროებაზე. ამისათვის არ არის აუცილებელი სამხრეთ ოსეთში ჩასვლა, შეიძლება გარკვეული ნაბიჯების გადადგმა.
რადიო თავისუფლება: რა იყო საქართველოს მხარის პასუხი?
რეიჩელ დენბერი: ისინი არაფერს დაგვპირებიან. თქვეს, რომ იფიქრებენ ამაზე და რომ სამხრეთ ოსეთში შეღწევის საკითხი მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
რადიო თავისუფლება: ეს იყო პირადი საუბარი თუ წერილობითი კითხვა-პასუხი?
რეიჩელ დენბერი: ეს იანვარში იყო, საკმაოდ დიდი ხნის წინ, როცა ანგარიში გამოვაქვეყნეთ. ეს შეხვედრაზე მოხდა. არა მგონია, ეს საიდუმლო ან სიახლე იყოს.
რადიო თავისუფლება: რატომ ფიქრობთ, რომ ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია გამოძიების ჩატარება და მართლმსაჯულების განხორციელება?
რეიჩელ დენბერი: იმიტომ, რომ ამგვარი ძალადობის თითოეული მსხვერპლი იმსახურებს სამართალს. მათ დაუწვეს სახლები, გამოყარეს სახლებიდან, იყვნენ დაკავებული შეურაცხმყოფელ პირობებში. ეს სერიოზული დარღვევებია და ყოველი მსხვერპლი იმსახურებს სამართალს. სამართლის მიღწევა მნიშვნელოვანია იმის გამოც, რომ ეს ენით აუწერელი ტრავმები თაობებს გადაეცემა და თუკი ასეთ ფაქტებზე სამართალი მიიღწევა, ეს ზრდის შერიგების შანსებს მომავალში.
რადიო თავისუფლება: რისი გაკეთება შეუძლია საერთაშორისო თანამეგობრობას, როგორც თქვენი ორგანიზაციის განცხადებაში წერთ, საქართველოსა და რუსეთზე ზეწოლისთვის, რომ დააყენონ ადამიანის უფლებებისა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევებზე პასუხისმგებლობის საკითხი?
რეიჩელ დენბერი: საერთაშორისო თანამეგობრობამ საქართველოსა და რუსეთის მთავრობებს უნდა აუხსნას რატომ არის სამართალი მნიშვნელოვანი და რომ მათი, როგორც ევროსაბჭოს წევრებისა და ევროკავშირის მნიშვნელოვანი პარტნიორების, მოვალეობაა გამოიძიონ დარღვევები და სამართლიანობის მიღწევის საკითხი საქართველოსა და რუსეთთან პარტნიორობის მნიშვნელოვან ნაწილად იქცეს.
რადიო თავისუფლება: ”ჰიუმან რაიტს უოჩის” 1 ოქტომბრის განცხადებაში ფაქტების დამდგენი დამოუკიდებელი კომისიის ანგარიშის შესახებ აღნიშნულია, რომ მხარეთა მიერ პასუხისმგებლობის გამოვლინების დეფიციტი გამაოგნებელია. რატომ ფიქრობთ ასე და რას მოელოდით ამ ანგარიშისგან სამართლიანობის ხელშეწყობის თვალსაზრისით?
რეიჩელ დენბერი: ჩვენი კომენტარი პასუხისმგებლობის დეფიციტზე ეხება არა ანგარიშს, არამედ ვითარებას. ამ ერთი წლის მანძილზე ”ჰიუმან რაიტს უოჩი” ძალიან შეშფოთებულია ადამიანის უფლებებისა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევების მიმართ უპასუხისმგებლობის გამო. ჩვენ ვაყენებდით ამ საკითხს. ქალბატონ ტალიავინის ანგარიშში ვნახეთ, რომ მისი დასკვნები, ძირითადად, ემთხვეოდა ჩვენსას. ეს იყო საკმაოდ გამაოგნებელი. ალბათ, იმის იმედი გვქონდა, რომ ვინაიდან ტალიავინის საგამოძიებო მისიის მუშაობა მთელი წლის მანძილზე მიმდინარეობდა, ის გამოამჟღავნებდა მხარეების მიერ ანგარიშვალდებულებისა და პასუხისმგებლობის გამოვლენის მეტ მცდელობას, მაგრამ ასე არ აღმოჩნდა.
რადიო თავისუფლება: მას შემდეგ, რაც „ჰიუმან რაიტს უოჩმა“ გამოაქვეყნა 200-გვერდიანი ანგარიში, სადაც აღწერილი იყო ადამიანის უფლებათა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევის ფაქტები სამხრეთ ოსეთში, რა მოჰყვა ამას? მიმართეთ თუ არა რომელიმე ორგანიზაციას, რომელსაც შეეძლო ხელი შეეწყო პროცესისთვის?
რეიჩელ დენბერი: რა თქმა უნდა, ჩვენ ვიზრუნეთ, რომ ეს ანგარიში მისულიყო ევროსაბჭომდე, ევროკავშირამდე. პრაქტიკულად, ყოველ ჯერზე, როცა კი ტარდებოდა მაღალი ან საშუალო დონის შეხვედრა ევროკავშირსა და რუსეთს შორის, ევროკავშირსა და საქართველოს შორის, ევროსაბჭოსა და რუსეთს შორის და როცა კი ევროსაბჭო განიხილავდა რუსეთისა და საქართველოს მიერ ვალდებულებების შესრულებას, ყოველთვის წამოვჭრიდით ხოლმე ადამიანის უფლებათა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევის გამო პასუხისმგებლობის საკითხს.
რადიო თავისუფლება: ვის ან რომელ უწყებას შეუძლია გამოძიების, როგორც თქვენს განცხადებაშია აღნიშნული, ”სწრაფად, დეტალურად, დამოუკიდებლად და მიუკერძოებლად” წარმართვა იმ დარღვევებზე, რომლებიც 2008 წლის აგვისტოში მოხდა?
რეიჩელ დენბერი: ეს უნდა იყოს საქართველოსა და რუსეთის სახელმწიფო ინსტიტუტები, სამართალდამცავი უწყებები. თუკი იქნება პოლიტიკური ნება, ამ უწყებებს უნდა შეეძლოთ სარწმუნო, დეტალური გამოძიების ჩატარება. საჭიროა პოლიტიკური ნება. აქამდე რუსეთს არ გამოუვლენია პოლიტიკური ნება. რუსეთი აცხადებს, რომ მას დანაშაული არ ჩაუდენია და თუკი ვინმე რამეზე ჩივის, სასამართლოებს უნდა მიმართონ. ეს მიუღებელია. საქართველოს მთავრობა ამბობს, რომ მას არ შეუძლია სამხრეთ ოსეთში შეღწევა და ამიტომ ვერაფერს გავაკეთებთო.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, რისი გაკეთება შეუძლია ამ ორ მხარეს გამოძიების თვალსაზრისით?
რეიჩელ დენბერი: ორივეს შეუძლია სანდო გამოძიების წარმართვა. ჩვენმა ორგანიზაციამ შეაგროვა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია, რომელიც ცხადად მიანიშნებს ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევებზე სამხრეთ ოსეთისა და რუსეთის ძალების მიერ სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე და ტერიტორიაზე გორის რაიონში, რომელსაც ბუფერული ზონა ეწოდა. ჩვენ ძალიან საინტერესო ინფორმაცია შევაგროვეთ და მარტო ამაზე დაფუძნებითაც შეიძლებოდა საგამოძიებო კომიტეტის შექმნა. არსებობს შესაფერისი და გამოძიების უნარის მქონე უწყებები. საქართველოს პროკურატურა საკმაოდ უნარიანი სამსახურია და ჩვენ ავუხსენით საქართველოს მთავრობას, რომ შესაძლებელია გარკვეული ნაბიჯების გადადგმა დარღვევების გამოსაძიებლად იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მათ არ შეუძლიათ სამხრეთ ოსეთში შესვლა.
რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, რა უნდა გამოიძიოს საქართველოს მხარემ - თავის მიერვე ჩადენილი დარღვევები თუ რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის ძალების მიერ ჩადენილი დანაშაული?
რეიჩელ დენბერი: ვფიქრობ, საქართველოს მთავრობამ საკმარისი გააკეთა რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის მიერ ჩადენილი დარღვევების გამოსაძიებლად. საქართველომ დეტალურად უნდა გამოიძიოს საქართველოს მიერ ჩადენილი დარღვევები. მაგალითისთვის ვიტყვი, რომ მან უნდა გამოიძიოს მნიშვნელოვანი ბრალდება, რომელზეც ჩვენც მოვიპოვეთ ინფორმაცია, რომ ცხინვალზე შეტევისას მოხდა ძალის არაპროპორციული გამოყენება, რაც განაპირობა ”გრადის” ტიპის რაკეტების გამოყენებამ. ცხინვალში იყო მშვიდობიანი მოსახლეობა და საქართველოს სარდლობას ეს უნდა სცოდნოდა. ”გრადის” გამოყენებამ გამოიწვია მნიშვნელოვანი ზარალი და მსხვერპლი. ჩვენ საქართველოს ხელისუფლებას ვესაუბრეთ ”გრადის” გამოყენების თაობაზე დეტალური გამოძიების საჭიროებაზე. ამისათვის არ არის აუცილებელი სამხრეთ ოსეთში ჩასვლა, შეიძლება გარკვეული ნაბიჯების გადადგმა.
რადიო თავისუფლება: რა იყო საქართველოს მხარის პასუხი?
რეიჩელ დენბერი: ისინი არაფერს დაგვპირებიან. თქვეს, რომ იფიქრებენ ამაზე და რომ სამხრეთ ოსეთში შეღწევის საკითხი მათთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
რადიო თავისუფლება: ეს იყო პირადი საუბარი თუ წერილობითი კითხვა-პასუხი?
რეიჩელ დენბერი: ეს იანვარში იყო, საკმაოდ დიდი ხნის წინ, როცა ანგარიში გამოვაქვეყნეთ. ეს შეხვედრაზე მოხდა. არა მგონია, ეს საიდუმლო ან სიახლე იყოს.
რადიო თავისუფლება: რატომ ფიქრობთ, რომ ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია გამოძიების ჩატარება და მართლმსაჯულების განხორციელება?
რეიჩელ დენბერი: იმიტომ, რომ ამგვარი ძალადობის თითოეული მსხვერპლი იმსახურებს სამართალს. მათ დაუწვეს სახლები, გამოყარეს სახლებიდან, იყვნენ დაკავებული შეურაცხმყოფელ პირობებში. ეს სერიოზული დარღვევებია და ყოველი მსხვერპლი იმსახურებს სამართალს. სამართლის მიღწევა მნიშვნელოვანია იმის გამოც, რომ ეს ენით აუწერელი ტრავმები თაობებს გადაეცემა და თუკი ასეთ ფაქტებზე სამართალი მიიღწევა, ეს ზრდის შერიგების შანსებს მომავალში.
რადიო თავისუფლება: რისი გაკეთება შეუძლია საერთაშორისო თანამეგობრობას, როგორც თქვენი ორგანიზაციის განცხადებაში წერთ, საქართველოსა და რუსეთზე ზეწოლისთვის, რომ დააყენონ ადამიანის უფლებებისა და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევებზე პასუხისმგებლობის საკითხი?
რეიჩელ დენბერი: საერთაშორისო თანამეგობრობამ საქართველოსა და რუსეთის მთავრობებს უნდა აუხსნას რატომ არის სამართალი მნიშვნელოვანი და რომ მათი, როგორც ევროსაბჭოს წევრებისა და ევროკავშირის მნიშვნელოვანი პარტნიორების, მოვალეობაა გამოიძიონ დარღვევები და სამართლიანობის მიღწევის საკითხი საქართველოსა და რუსეთთან პარტნიორობის მნიშვნელოვან ნაწილად იქცეს.
