Accessibility links

რადიო თავისუფლება რადიო თავისუფლება

ბობ ფერგიუსონი: „იმედი“ უგუნურად მოიქცა


ბობ ფერგიუსონი
ბობ ფერგიუსონი
13 მარტს ტელეკომპანია „იმედის“ ეთერში საქართველოს ოკუპაციის შესახებ ე.წ. „მოდელირებული“ სიუჟეტის გასვლას და ამით გამოწვეულ პანიკასა თუ პროტესტს აქტიურად და კრიტიკულად ეხმაურება უცხოეთის მედია. ხშირად შეხვდებით პარალელს ცნობილი ამერიკელი რეჟისორის ორსონ უელსის მიერ 1938 წელს დადგმულ რადიოდადგმასთან, რომელმაც ამერიკელ მსმენელში პანიკა გამოიწვია. უცხოელი ჟურნალისტები აღნიშნავენ, რომ მას შემდეგ მთელი ქვეყანა ასე აღარავის გაუცურებია. რამდენად მართებულია ეს პარალელი? კონკრეტულად რა ნორმები დაარღვია „იმედმა“ იმ საღამოს? რა მექანიზმები უნდა მოქმედებდეს იმისათვის, რომ მედიის მხრიდან მსგავსი ნაბიჯი არ იყოს შესაძლებელი? ამ და სხვა საკითხებზე სასაუბროდ ლონდონის უნივერსიტეტის ლექტორს, მედიის საკითხების ანალიტიკოს ბობ ფერგიუსონს ლონდონში დავუკავშირდით და, თავდაპირველად, მომხდარის ზოგადი შეფასება ვთხოვეთ:

ბობ ფერგიუსონი: “ეს ამბავი ტელევიზიით შევიტყვე - პირველად, მგონი, BBC-მ გადმოსცა, მეორე დღეს კი უკვე გაზეთებმაც დაწერეს. მახსოვს, რაღაცას ვაკეთებდი და მაშინვე შევწყვიტე, ტელევიზორთან მივედი და ვფიქრობდი, არასწორ ინფორმაციას ხომ არ ვუსმენდი. ძალიან მიჭირდა იმის დაჯერება, რომ ასეთი რამ მართლა მოხდა. თუმცა, ცხადია, მალევე მივხვდი, რომ ეს სიმართლე იყო. საკმაოდ რთულია იმაში გარკვევა, თუ რა მოხდა სინამდვილეში. ბრიტანულ მედიაში ხშირად ავლებენ პარალელს ორსონ უელსის რადიოპროგრამა „სამყაროთა ომებთან“, რომელიც 1938 წელს დაიდგა და მსმენელებს ნიუ-ჯერსიში მარსელების ჩაფრენაზე მოუთხრო, რასაც პანიკა მოჰყვა, ხალხმა გაქცევა სცადა. თუმცა ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ ის შემთხვევა რადიოდადგმას უკავშირდებოდა - სპექტაკლს, მხატვრულ ნაწარმოებს, რაც დასაწყისში ძალიან მკაფიოდ გამოცხადდა. ამდენად, ის, რასაც აუდიტორიის მოტყუების ყველაზე ცნობილ შემთხვევად მიიჩნევენ ხოლმე, თავისთავად გულისხმობდა მხატვრულ ჟანრს. საქართველოში მომხდარს რაც შეეხება, ჩემი აზრით, ის წარმოუდგენლად უგუნური ნაბიჯი იყო, განურჩევლად იმისა, თუ ვინ გადაწყვიტა მისი დადგმა. საქმე ზედმიწევნით ემოციურ თემასთან გვაქვს, - როგორც ეროვნული, ისე საერთაშორისო თვალსაზრისით, - რომელთან ასეთი თამაშიც დაუშვებელია. გარდა ამისა, ეს ძალიან უგემოვნო ქმედება იყო. რა ეგონათ, რას აკეთებნენ - ხუმრობდნენ? ადამიანებს პოლიტიკურად ანათლებდნენ? ეს ფილმი თუ წარსულში მომხდარ მოვლენებს უკავშირდებოდა, უნდა გვახსოვდეს, რომ დასავლეთში - ბრიტანეთში - ბევრი მიიჩნევს, რომ საქართველო ძალიან უპასუხისმგებლოდ მოიქცა და რუსეთთან ომი მან გამოიწვია. შესაბამისად, იმის განცხადება, რომ „რუსები მოდიან“, დასავლეთში განსაკუთრებით საინტერესოდ - ან, მით უფრო, სახალისოდ - არ აღიქმება. თუ მიზნად ხალხის შეშინება ჰქონდათ, ცხადია, რომ ამას დიდწილად მიაღწიეს კიდეც. პრობლემა ის არ არის, რომ ხალხმა ეს ინფორმაცია დაიჯერა. BBC-მ რომ გამოაცხადოს, რომ ვინმე თავს დაგვესხა, თავიდან ალბათ ამ ინფორმაციას ვირწმუნებთ - შეკითხვებს კი უკვე მოგვიანებით დავსვამთ. ვინაიდან ვერ დავუშვებთ, რომ BBC ასეთ თემებზე ხუმრობს. ყველა შემთხვევაში ეს წარმოუდგენელი, აღმაშფოთებელი ნაბიჯია. მაგრამ აქ გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, ამის გამო სერიოზული პრობლემები არავის შეექმნება - პასუხი არავის მოეთხოვება. ჩემი აზრით, სწორედ ეს არის ყველაზე შეურაცხმყოფელი გარემოება, ვინაიდან საქმე დემოკრატიით ბოროტად სარგებლობასთან გვაქვს.

რადიო თავისუფლება: საინტერესოა, რომ ამას დემოკრატიით ბოროტად სარგებლობას უწოდებთ. ამ საკითხის განხილვისას საქართველოში ის მოსაზრებაც გამოითქვა, რომ “იმედის” მეტისმეტი კრიტიკა გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვამდე მიგვიყვანს. თუ შეიძლება, გვითხარით, რა კავშირი აქვს გამოხატვის თავისუფლების პრინციპს ამგვარ გადაცემებთან.

ბობ ფერგიუსონი: ბრიტანეთში „გამოხატვის თავისუფლების“ პრინციპზე საუბრისას მაგალითად ვახსენებთ ხოლმე ლონდონის ჰაიდ პარკს, სადაც ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია წავიდეს და რასაც ისურვებს, ის თქვას ყველაზე და ყველაფერზე - ცხადია, გონიერების გარკვეულ ფარგლებში - და ამისათვის მათ არავინ დააპატიმრებს. მაგრამ როდესაც მთელი ერის წინაშე მაუწყებლობ, გამოხატვის თავისუფლების პრინციპი სხვაგვარად მოქმედებს. ამგვარი გადაცემების გაფრთხილების გარეშე გაშვება არ შეიძლება. დავუშვათ, მომინდა, რომ ხალხი მეტი ყურადღებით მოეკიდოს ჯანმრთელობის დაცვის საკითხებს - ამ მიზნით მათთან რომ ჩამოვრეკო და ვუთხრა, თითქოს ანალიზებმა დაადასტურეს, რომ მათ მხოლოდ 6 თვის სიცოცხლე დარჩათ, მერე კი გამოვუცხადო, რომ ეს არ არის სიმართლე და მე მხოლოდ მათი გაფრთხილება მსურდა შესაძლო საფრთხეების შესახებ. რომელი დემოკრატიული სისტემა მომცემს ამის უფლებას? პირიქით, ამგვარი საქციელი ანტიდემოკრატიულია, ვინაიდან არასწორი ინფორმაციის შეგნებულად გავრცელებით თავად დემოკრატიულ პროცესს ექმნება წინაღობები.

რადიო თავისუფლება: როგორ რეგულირდება ეს საკითხები? შეზღუდვების დაწესება როგორ ხდება?

ბობ ფერგიუსონი: პირველ რიგში, პროფესიული ქცევის კოდექსით, რომელიც სამაუწყებლო სფეროში უნდა არსებობდეს. BBC, მაგალითად, უკვე წლებია, ასეთ კოდექსს მისდევს. თუკი სატირის ჟანრში ამზადებთ გადაცემას, რომელიც რეალობას შეგნებულად აშარჟებს და გადაჭარბებულად წარმოაჩენს, ეს ძალიან მკაფიოდ უნდა ითქვას და კონტექსტიც გასაგები უნდა იყოს. ამ შემთხვევაში, თუკი რაიმე უკმაყოფილება გაჩნდება, ხალხი თავად გადაცემას, მის შინაარსს ან გემოვნებას გააკრიტიკებს, თუმცა ის, რომ საქმე სატირასთან გვაქვს, ყველასათვის ნათელი იქნება. მაგრამ ამას თუ ახალი ამბების ფორმატით, მკაფიო გაფრთხილების გარეშე გააკეთებ, მაშინ დემოკრატიას მართლაც ბოროტად იყენებ. ასეთ შემთხვევაში ადამიანების ცნობიერებაზე გავლენას ახდენ გარემოებებით, რომელთა ერთადერთი ლოგიკა ის არის, რომ ისინი თეორიულად დასაშვებია. თეორიულად კი ბევრი რამ არის დასაშვები, მაგრამ გამოხატვის თავისუფლება არ გვაძლევს იმის საშუალებას, ვთქვათ, რომ ეს პოტენციური სცენარი უკვე მომხდარია. ასე ახალი ამბების თუ მიმდინარე მოვლენების შესახებ მაუწყებლობა ყველანაირ აზრს კარგავს.

რადიო თავისუფლება: ორსონ უელსი და მისი ცნობილი სპექტაკლი ამ დღეებში ბევრს გაახსენდა - შეგიძლიათ სხვა მსგავსი მაგალითებიც გაიხსენოთ?

ბობ ფერგიუსონი: მაგალითად, 1994 წელს ჩინეთში გამოიწვია მედიამ პანიკა - ცხადდებოდა, ქვეყანაში ძალიან საშიში ქმნილება დაძრწისო. როგორც გაირკვა, ეს სარეკლამო კამპანია იყო და ის საშიში ქმნილება რომელიღაც ახალი სასმელი იყო. ამ რეკლამით მათ მართლაც დააშინეს ხალხი. შესაბამისად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს სარეკლამო კამპანია ძალიან უგემოვნო იყო, თუმცა ის მასშტაბით და შინაარსით საქართველოში მომხდარს მაინც ვერ შეედრება. სიმართლე გითხრათ, მსგავსი მაგალითი არც კი მახსენდება, თუკი არ ჩავთვლით იმ აშკარა ტყუილებს, რომლებსაც გარკვეულ ტოტალიტარულ რეჟიმებთან ვაიგივებთ ხოლმე მათი არსებობის სხვადასხვა დროს. თუმცა ეს უკვე სხვა სფეროა - აქ უკვე ტოტალიტარიზმზე ვსაუბრობთ და არა სისტემებზე, რომლებიც დემოკრატიულად მიიჩნევა.

რადიო თავისუფლება: ზოგიერთმა პირმა ამ გადაცემის გამართლება იმით სცადა, რომ მათ ხალხი რეალური საფრთხის თაობაზე გააფრთხილეს და ამისათვის ყველაზე შოკისმომგვრელი ფორმა აირჩიეს. ამაზე რას იტყოდით?

ბობ ფერგიუსონი: მათ შეუძლიათ ყველაფერი თქვან. ჩემი აზრით, სწორედ ის, რომ მათ ესმოდათ, საქმე რაოდენ სერიოზულ საკითხს ეხებოდა, კიდევ უფრო ამძიმებს ვითარებას. ასეთი ფორმით ხალხის “გაფრთხილება” მედიის ძალით, მისი უდიდესი გავლენით ბოროტად სარგებლობას წარმოადგენს. მედიას ეს ძალა ავტომატურად აქვს, ვინაიდან მყისიერად შეუძლია ძალიან ფართო მაყურებელთან დაკავშირება. ამ თემებზე საუბარი მათ უამრავი სხვა ფორმით შეეძლოთ, რასაც, შესაძლოა, მოვლენების გარკვეული პოლიტიკური გააზრება მოჰყოლოდა. რაც გააკეთეს, მხოლოდ და მხოლოდ შიშის, სიძულვილის და პანიკის გამოწვევას ემსახურებოდა - დემოკრატიას კი არც ერთი ეს განცდა არ უწყობს ხელს.

რადიო თავისუფლება: ომის ან უშუალოდ ომის შემდგომ ვითარებებში ემოციური გარემო განსაკუთრებით დამუხტულია - ასეთ სიტუაციაში მედიას რაიმე განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა ეკისრება?

ბობ ფერგიუსონი: საომარ ვითარებაში თუ იმყოფებით, - ომი თუ რეალურად მიმდინარეობს, - სავარაუდოდ, მთავრობა ინფორმაციის შეზღუდვას, ცენზურის დაწესებას შეეცდება - ეს თითქმის ყველგან, ყველა ომის დროს ასე იყო. მაგრამ თუკი უკვე ომის შემდგომ სიტუაციაში ხართ და თან თავს დემოკრატიულ სისტემად მიიჩნევთ, ასეთი ქმედებები უაღრესად უგუნურ ნაბიჯებს წარმოადგენს, ვინაიდან ისედაც მყიფე რეალობა კიდევ უფრო მყიფე გახდება, მგრძნობიარე თემები კი კიდევ უფრო მეტად მგრძნობიარედ გადაიქცევა.

რადიო თავისუფლება: კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც ამ გადაცემასთან დაკავშირებით წამოიჭრა, ოპოზიციონერი პოლიტიკოსების წარმოჩენას უკავშირდება. მასში ოპოზიციის გარკვეული წარმომადგენლები მოღალატეებად და რუსეთთან შეკრულებად იყვნენ ნაჩვენები. ბევრი ამას ამ პოლიტიკოსების უფლებებისა და ღირსების შელახვად მიიჩნევს, სხვებმა კი ტელევიზიის ეს ნაბიჯი გაამართლეს - თქვეს, რომ, შესაძლოა, ეს არაეთიკური იყო, მაგრამ ტელევიზიას ჰქონდა უფლება ეს პოლიტიკოსები ამგვარად წარმოეჩინა, მით უფრო, რომ მათ ახლახან შეხვედრები გამართეს რუსეთის ლიდერებთან და მათი ასეთი აღქმა თეორიულად დასაშვებია. რას იტყოდით ამაზე?

ბობ ფერგიუსონი: მე ვიტყოდი, რომ თუკი მათ პოლიტიკოსების გაკრიტიკება უნდოდათ ამ ჭრილში, ეს ცხადად უნდა გაეკეთებინათ, ყოველგვარი ტყუილების გარეშე. იმიტომ რომ რაც გააკეთეს, სხვა არაფერია, თუ არა ერთი დიდი ტყუილი. ის, რაც ამ გადაცემაში ითქვა, ამ პოლიტიკოსებს ჩადენილი არ ჰქონდათ. რასაც უნდა ფიქრობდნენ ამ ტელევიზიის წარმომადგენლები ამა თუ იმ პოლიტიკოსზე და მათ რუსეთთან - ან სხვა ძალებთან - კავშირებზე, თუკი რაიმეს გამოაშკარავება სურთ, სწორედ ეს უნდა გააკეთონ. მათი საქციელი კი გამოაშკარავება კი არა, ტყუილების გროვა იყო - ეს კი, არა მგონია, დემოკრატიისთვის კარგი რამ იყოს.
  • 16x9 Image

    სალომე ასათიანი

    რადიო თავისუფლების ჟურნალისტი 2004 წლიდან. მუშაობს კულტურისა და პოლიტიკის თემებზე. არის ავტორი პოდკასტისა "ასათიანის კუთხე“, რომელიც ეხება ლიტერატურას, კინოს, მუსიკას, კულტურის ისტორიას, ფსიქოანალიზს, ფემინიზმის საკითხებს და იდეების ისტორიას.

XS
SM
MD
LG