გასულ წელს თანამედროვე ესპანურენოვანი მწერლობის მცირე ანთოლოგია გამოვიდა. ქეთი ჯიშიაშვილის მიერ შედგენილი და თარგმნილი წიგნი ის იშვიათი გამონაკლისია, როდესაც ქართულ ენაზე თანამედროვე ლათინურამერიკული ან ესპანური ლიტერატურა გამოიცემა.
თავიდანვე მინდა კიდევ ერთ პრობლემაზე ვისაუბრო, რომელიც თანამედროვე ქართული ლიტერატურის მთარგმნელობით ფრთას შეეხება. წიგნი, რომელსაც დღეს მიმოვიხილავთ, ნამდვილად გამონაკლისია, რადგან ქეთი ჯიშიაშვილის მიერ ესპანური ენიდან შესრულებული თარგმანების კრებული უზარმაზარი ხარვეზის შევსების მცდელობაა. ჩვენში ხომ თანამედროვე ესპანურენოვან ლიტერატურას ძალიან უჭირს!
სამწუხაროა, რომ თანამედროვე ესპანურენოვანი ლიტერატურა საერთოდ არ ითარგმნება ქართულად. გამოდის ძალიან ბევრი ფრანგულიდან თარგმანი, შედარებით ნაკლები – ინგლისურენოვანი, კიდევ უფრო ცოტა - გერმანული ლიტერატურა, მაგრამ ესპანურენოვან ლიტერატურას არა და არ გამოუჩნდა ქომაგი. მართალია, არიან სასიამოვნო გამონაკლისებიც, მაგრამ მხოლოდ მერი ტიტვინიძის მიერ თარგმნილი უნამუნოს კრებული და ელზა ახვლედიანის მიერ გადმოქართულებული მარკესი ვითარებას ვერ ცვლის.
და აი, გასული წლის ბოლოს გამოვიდა კრებული, რომელმაც ერთ ყდაში გააერთიანა ჩვენი დროის საუკეთესო ლათინურამერიკელი და ესპანელი მწერლები: ოქტავიო პასი, ხუან კარლოს ონეტი, ადოლფო ბიოი კასარესი, კარლოს ფუენტესი, ანტონიო გალა, ხუან მარსე, მანუელ ვისენტე, არტურო პერეს რევერტე, გუსტავო მარტინ გარსო.
მთარგმნელმა ქეთი ჯიშიაშვილმა გარკვეული ნიშნით შეარჩია ეს მწერლები, მისი აზრით, წიგნში წარმოდგენილი ავტორები თუ ტექსტები კარგად ეხმიანება თანამედროვე ქართულ ლიტერატურულ რეალობაში შექმნილ სიტუაციას. საუბარია პირველ რიგში ლიტერატურაში შექმნილი კრიზისის დაძლევის ხერხებზე, რასაც ზემოთჩამოთვლილი ავტორები გვთავაზობენ, იქნება ეს ლათინურამერიკელი მწერალი თუ ესპანელი.
აი, მაგალითად, ლათინურამერიკული მწერლობა:“60-იან წლებამდე საკმაოდ უსიცოცხლო და ჩამკვდარი ლიტერატურული ცხოვრება მიდიოდა, რაც განპირობებული იყო იმით, რომ სოცრეალიზმი იყო გაბატონებული და ისინი გარკვეულად იზოლირებული იყვნენ თანამედროვე ევროპული პროცესებისგან, არ იქმნებოდა არაფერი ღირებული, და აი, 60-იანი წლებიდან მოდის თაობა – კარლოს ფუენტესი, ერნესტო საბატო, ხუან კარლოს ონეტი, კასარესი, მარკესი, ლიოსა, კორტასარი და მათ შეძლეს ყველაფერი თავდაყირა დაეყენებინათ და ეყოთ გაბედულება, კულტურულ ფესვებში ჩასულიყვნენ და სწორედ იქ ეძიათ წყარო თავიანთი წიგნებისთვის, ხოლო კულტურულ ფესვებში კი მათ “იმედგაცრუება” ელოდათ, რადგან თითქოს ისტორიას გამორჩა სამხრეთამერიკული კულტურის ჩასახვის მომენტი.”
და ისინი შეეცადნენ მითის მეშვეობის დაეძლიათ ეს პრობლემა, მათ ლეგენდარულ წარსულს მიმართეს:
“ანუ ადგილობრივი ინდიელების ქრონიკებს, სადაც მათი ცხოვრება, მათი ყოფა რაღაც ჯადოსნურ ისტორიებად აქციეს, სადაც შემოდის მაგია, ჯადოქრობა, მიღმური სამყარო და ისე ერწყმის ყოველდღიურ რეალობას, რომ ის ერთ მთლიანობას ქმნის. აი, ეს არის სწორედ ის მაგიური რეალიზმი, რომელთანაც ასოცირდება დღეს სამხრეთამერიკული მწერლობა და რომელმაც უდაოდ დაიპყრო მთელი მსოფლიოს გული და დღესაც უამრავი მკითხველი ჰყავს”.
კრიზისი იყო ესპანურ ლიტერატურაშიც, ოღონდ, სამხრეთ ამერიკისგან განსხვავებით, ქეთი ჯიშიაშვილის აზრით, იქ შედარებით სხვა პრობლემების წინაშე დადგნენ მწერლები:
“აქ კრიზისი გამოწვეულია ფრანკოს რეჟიმით, ანუ არიან მწერლები, რომლებიც ერგებიან კონიუნქტურას და არიან მწერლები, რომლებსაც ძალიან უჭირთ. ისინი ცდილობენ, ეს გაღარიბებული ლიტერატურული პროცესი კვლავ აღადგინონ, დაუბრუნდნენ ისევ თავის ფესვებს და აქედან შექმნან ცოცხალი მწერლობა. ამას ისინი 70-იან წლებში ახერხებენ, როცა ბუმი უკვე მომხდარია, რასაც ხელს უწყობს ეკონომიკური პროცესიც და რა თქმა უნდა, დიქტატურის არარსებობა, ანუ თავისუფალი სივრცე. ძალიან უჭირთ კრიტიკოსებს თანამედროვე ესპანური ხელოვნების ერთი რაიმე კლასიფიკაცია შემოგვთავაზონ, რადგან არ არსებობს რაიმე ერთი განმსაზღვრელი ტენდენცია ან თემა, რომელიც დომინირებს აქ. ალბათ ყველაზე სწორი იქნება, თუკი ამ პროცესს დავახასიათებთ როგორც სტილურ მრავალფეროვნებას, სადაც თავს იყრის ყველა მიმართულება”.
ასეთივე მრავალფეროვანია კრებულში შესული ავტორების მსოფლმხედველობაც, მისწრაფებები და თვალსაზრისები ამა თუ იმ საკითხზე. ინტერვიუებში ზოგიერთი ძალიან პოეტური ჩანს, ზოგი კი პირიქით, მებრძოლია, ერთის დევიზია “ყველამ თავი დამანებეთ”, მეორე კი ვერაფრით ანებებს თავს საზოგადოებრივ ცხოვრებას და სამყაროს შეცვლაზე ოცნებას:
“მეორე ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხი, რის გამოც ვთვლი, რომ აქტუალურია ეს წიგნი, ეს არის თავად ამ ავტორების როლი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. წიგნში შევეცადე მომეტანა არა მხოლოდ შემოქმედება ამ ავტორების, არამედ მათი ნააზრევი – ინტერვიუები, ბიოგრაფიები საკმაოდ ვრცლად და ჟურნალისტური ესეები, რაც საშუალებას მისცემს მკითხველს, რომ არა მხოლოდ მათ შემოქმედებას გაეცნონ, არამედ მათ სამოქალაქო პოზიციასაც, რომელიც, როგორც წესი, არის ძალიან აქტიური და მწერალი ესპანეთშიც და ლათინურ ამერიკაშიც, თავს ვალდებულად თვლის, პასუხიმგებლობას გრძნობს საზოგადოების წინაშე და კალმით იბრძვის იმ ტენდენციების წინააღმდეგ, რომლებმაც საზოგადოებაში მოიკიდა ფეხი. და ამ ბრძოლის საუკეთესო ასპარეზი ჟურნალისტიკაა. ამიტომ, ყველა მწერალი მჭიდროდაა დაკავშირებული ჟურნალისტიკასთან. ისინი ირჩევენ თავიანთი პოლიტიკური შეხედულებების მიხედვით გამოცემას და გარკვეული პერიოდულობით აქვეყნებენ სვეტებს – ეს ჩვეულებრივი ამბავია – და მინდა ვთქვა, რომ მიუხედავად სიხშირისა, მათ ლიტერატურულ ხარისხზე ეს არ მოქმედებს.”
რადგან ხარისხზე არ მოქმედებს, იმედი დავიტოვოთ, რომ ამგვარი სიხშირე საზოგადოებაზე მაინც მოქმედებს, ვისთვისაც მახვილ და მწვავე გამოხმაურებას საყვარელი მწერლების მხრიდან, ყოველთვის გამამხნევებელი მნიშვნელობა ჰქონდა. მწერლობა შესაძლოა ერთ-ერთი საუკეთესო წამალი იყოს უგემოვნობის, პოლიტიკური აგრესიისა და სატელევიზიო უგუნურების წინააღმდეგ.
თავიდანვე მინდა კიდევ ერთ პრობლემაზე ვისაუბრო, რომელიც თანამედროვე ქართული ლიტერატურის მთარგმნელობით ფრთას შეეხება. წიგნი, რომელსაც დღეს მიმოვიხილავთ, ნამდვილად გამონაკლისია, რადგან ქეთი ჯიშიაშვილის მიერ ესპანური ენიდან შესრულებული თარგმანების კრებული უზარმაზარი ხარვეზის შევსების მცდელობაა. ჩვენში ხომ თანამედროვე ესპანურენოვან ლიტერატურას ძალიან უჭირს!
სამწუხაროა, რომ თანამედროვე ესპანურენოვანი ლიტერატურა საერთოდ არ ითარგმნება ქართულად. გამოდის ძალიან ბევრი ფრანგულიდან თარგმანი, შედარებით ნაკლები – ინგლისურენოვანი, კიდევ უფრო ცოტა - გერმანული ლიტერატურა, მაგრამ ესპანურენოვან ლიტერატურას არა და არ გამოუჩნდა ქომაგი. მართალია, არიან სასიამოვნო გამონაკლისებიც, მაგრამ მხოლოდ მერი ტიტვინიძის მიერ თარგმნილი უნამუნოს კრებული და ელზა ახვლედიანის მიერ გადმოქართულებული მარკესი ვითარებას ვერ ცვლის.
და აი, გასული წლის ბოლოს გამოვიდა კრებული, რომელმაც ერთ ყდაში გააერთიანა ჩვენი დროის საუკეთესო ლათინურამერიკელი და ესპანელი მწერლები: ოქტავიო პასი, ხუან კარლოს ონეტი, ადოლფო ბიოი კასარესი, კარლოს ფუენტესი, ანტონიო გალა, ხუან მარსე, მანუელ ვისენტე, არტურო პერეს რევერტე, გუსტავო მარტინ გარსო.
მთარგმნელმა ქეთი ჯიშიაშვილმა გარკვეული ნიშნით შეარჩია ეს მწერლები, მისი აზრით, წიგნში წარმოდგენილი ავტორები თუ ტექსტები კარგად ეხმიანება თანამედროვე ქართულ ლიტერატურულ რეალობაში შექმნილ სიტუაციას. საუბარია პირველ რიგში ლიტერატურაში შექმნილი კრიზისის დაძლევის ხერხებზე, რასაც ზემოთჩამოთვლილი ავტორები გვთავაზობენ, იქნება ეს ლათინურამერიკელი მწერალი თუ ესპანელი.
აი, მაგალითად, ლათინურამერიკული მწერლობა:“60-იან წლებამდე საკმაოდ უსიცოცხლო და ჩამკვდარი ლიტერატურული ცხოვრება მიდიოდა, რაც განპირობებული იყო იმით, რომ სოცრეალიზმი იყო გაბატონებული და ისინი გარკვეულად იზოლირებული იყვნენ თანამედროვე ევროპული პროცესებისგან, არ იქმნებოდა არაფერი ღირებული, და აი, 60-იანი წლებიდან მოდის თაობა – კარლოს ფუენტესი, ერნესტო საბატო, ხუან კარლოს ონეტი, კასარესი, მარკესი, ლიოსა, კორტასარი და მათ შეძლეს ყველაფერი თავდაყირა დაეყენებინათ და ეყოთ გაბედულება, კულტურულ ფესვებში ჩასულიყვნენ და სწორედ იქ ეძიათ წყარო თავიანთი წიგნებისთვის, ხოლო კულტურულ ფესვებში კი მათ “იმედგაცრუება” ელოდათ, რადგან თითქოს ისტორიას გამორჩა სამხრეთამერიკული კულტურის ჩასახვის მომენტი.”
და ისინი შეეცადნენ მითის მეშვეობის დაეძლიათ ეს პრობლემა, მათ ლეგენდარულ წარსულს მიმართეს:
“ანუ ადგილობრივი ინდიელების ქრონიკებს, სადაც მათი ცხოვრება, მათი ყოფა რაღაც ჯადოსნურ ისტორიებად აქციეს, სადაც შემოდის მაგია, ჯადოქრობა, მიღმური სამყარო და ისე ერწყმის ყოველდღიურ რეალობას, რომ ის ერთ მთლიანობას ქმნის. აი, ეს არის სწორედ ის მაგიური რეალიზმი, რომელთანაც ასოცირდება დღეს სამხრეთამერიკული მწერლობა და რომელმაც უდაოდ დაიპყრო მთელი მსოფლიოს გული და დღესაც უამრავი მკითხველი ჰყავს”.
კრიზისი იყო ესპანურ ლიტერატურაშიც, ოღონდ, სამხრეთ ამერიკისგან განსხვავებით, ქეთი ჯიშიაშვილის აზრით, იქ შედარებით სხვა პრობლემების წინაშე დადგნენ მწერლები:
“აქ კრიზისი გამოწვეულია ფრანკოს რეჟიმით, ანუ არიან მწერლები, რომლებიც ერგებიან კონიუნქტურას და არიან მწერლები, რომლებსაც ძალიან უჭირთ. ისინი ცდილობენ, ეს გაღარიბებული ლიტერატურული პროცესი კვლავ აღადგინონ, დაუბრუნდნენ ისევ თავის ფესვებს და აქედან შექმნან ცოცხალი მწერლობა. ამას ისინი 70-იან წლებში ახერხებენ, როცა ბუმი უკვე მომხდარია, რასაც ხელს უწყობს ეკონომიკური პროცესიც და რა თქმა უნდა, დიქტატურის არარსებობა, ანუ თავისუფალი სივრცე. ძალიან უჭირთ კრიტიკოსებს თანამედროვე ესპანური ხელოვნების ერთი რაიმე კლასიფიკაცია შემოგვთავაზონ, რადგან არ არსებობს რაიმე ერთი განმსაზღვრელი ტენდენცია ან თემა, რომელიც დომინირებს აქ. ალბათ ყველაზე სწორი იქნება, თუკი ამ პროცესს დავახასიათებთ როგორც სტილურ მრავალფეროვნებას, სადაც თავს იყრის ყველა მიმართულება”.
ასეთივე მრავალფეროვანია კრებულში შესული ავტორების მსოფლმხედველობაც, მისწრაფებები და თვალსაზრისები ამა თუ იმ საკითხზე. ინტერვიუებში ზოგიერთი ძალიან პოეტური ჩანს, ზოგი კი პირიქით, მებრძოლია, ერთის დევიზია “ყველამ თავი დამანებეთ”, მეორე კი ვერაფრით ანებებს თავს საზოგადოებრივ ცხოვრებას და სამყაროს შეცვლაზე ოცნებას:
“მეორე ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხი, რის გამოც ვთვლი, რომ აქტუალურია ეს წიგნი, ეს არის თავად ამ ავტორების როლი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. წიგნში შევეცადე მომეტანა არა მხოლოდ შემოქმედება ამ ავტორების, არამედ მათი ნააზრევი – ინტერვიუები, ბიოგრაფიები საკმაოდ ვრცლად და ჟურნალისტური ესეები, რაც საშუალებას მისცემს მკითხველს, რომ არა მხოლოდ მათ შემოქმედებას გაეცნონ, არამედ მათ სამოქალაქო პოზიციასაც, რომელიც, როგორც წესი, არის ძალიან აქტიური და მწერალი ესპანეთშიც და ლათინურ ამერიკაშიც, თავს ვალდებულად თვლის, პასუხიმგებლობას გრძნობს საზოგადოების წინაშე და კალმით იბრძვის იმ ტენდენციების წინააღმდეგ, რომლებმაც საზოგადოებაში მოიკიდა ფეხი. და ამ ბრძოლის საუკეთესო ასპარეზი ჟურნალისტიკაა. ამიტომ, ყველა მწერალი მჭიდროდაა დაკავშირებული ჟურნალისტიკასთან. ისინი ირჩევენ თავიანთი პოლიტიკური შეხედულებების მიხედვით გამოცემას და გარკვეული პერიოდულობით აქვეყნებენ სვეტებს – ეს ჩვეულებრივი ამბავია – და მინდა ვთქვა, რომ მიუხედავად სიხშირისა, მათ ლიტერატურულ ხარისხზე ეს არ მოქმედებს.”
რადგან ხარისხზე არ მოქმედებს, იმედი დავიტოვოთ, რომ ამგვარი სიხშირე საზოგადოებაზე მაინც მოქმედებს, ვისთვისაც მახვილ და მწვავე გამოხმაურებას საყვარელი მწერლების მხრიდან, ყოველთვის გამამხნევებელი მნიშვნელობა ჰქონდა. მწერლობა შესაძლოა ერთ-ერთი საუკეთესო წამალი იყოს უგემოვნობის, პოლიტიკური აგრესიისა და სატელევიზიო უგუნურების წინააღმდეგ.
