გთავაზობთ ინტერვიუს ამერიკელ ჟურნალისტ ჯოშუა ფრიდმანთან. ის კოლუმბიის უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის უმაღლესი სკოლის საერთაშორისო პროგრამების დირექტორია. 1985 წელს ფრიდმანი საერთაშორისო რეპორტაჟის კატეგორიაში პულიცერის პრემიის ლაურეატი გახდა ეთიოპიაში შიმშილობის გაშუქებისთვის. ამჟამად მას ”საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი” მასპინძლობს საგამოძიებო ჟურნალისტიკის ხელშეწყობის პროექტის ფარგლებში. პროექტს ევროპული ჟურნალისტიკის ცენტრი (EJC), საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი (GIPA) და ტომსონ როიტერის ფონდი (TRF) ახორციელებენ. ხუთწლიან პროგრამას ჰოლანდიის საგარეო საქმეთა სამინისტრო აფინანსებს.
რადიო თავისუფლება: ჟურნალისტური თავისუფლების რა ნაწილია თავად ჟურნალისტის ხელში ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა?
ჯოშუა ფრიდმანი: სინამდვილეში - ბევრი არაფერი. რადგან, თუკი გყავს ძლიერი ხელისუფლება, რომელიც ცდილობს აკონტროლოს პრესა (და მე მრჩება შთაბეჭდილება, რომ მსგავსი რამ ხდება საქართველოში), ერთადერთი, რისი გაკეთებაც ჟურნალისტს შეუძლია თავის დასაცავად, არის ის, რომ მეტად დაოსტატდეს პროფესიულად, რათა არ დაუშვას შეცდომები და არ მისცეს რაიმე საბაბი ხელისუფლებას, რომელიმე ორგანიზაციას და ა.შ., მოუძებნონ მას სისუსტე და შეუტიონ. ისე ჩანს, რომ აქ ახლა მიმდინარეობს ბრძოლა. ასე არ არის?
რადიო თავისუფლება: დიახ, ასეა... როცა მედია არ არის ბიზნესი, მისი მუშაობა არ არის დამყარებული ნამდვილ, ჯანსაღ ბიზნესურთიერთობაზე, შესაძლებელია თუ არა კარგი ჟურნალისტიკის კეთება?
ჯოშუა ფრიდმანი: იმავე პრობლემის წინაშე ვდგავართ ახლა შეერთებულ შტატებში. ჟურნალისტიკის ბიზნესმოდელი სწრაფად იცვლება. მცირდება გაზეთის მკითხველების რაოდენობა. ძალიან მცირდება რეკლამა, რადგან გაცილებით იაფად და თავისუფლად შეგიძლია რეკლამის განთავსება ინტერნეტში...
რადიო თავისუფლება: ...მისწვდე მეტ ადამიანს...
ჯოშუა ფრიდმანი: დიახ. და გაზეთები თავდაცვით პოზიციაში არიან, ისეთი გაბედულები ვეღარ არიან, როგორებიც ადრე იყვნენ. თუკი საწარმო ფინანსურად ძალიან სუსტია, ის უფრო მოკრძალებული, შეშინებული ხდება.
რადიო თავისუფლება: რაც შეეხება მედიისა და პოლიტიკის ურთიერთობას... რამდენად დამოუკიდებელია მედია პოლიტიკისგან შეერთებულ შტატებში?
ჯოშუა ფრიდმანი: ვფიქრობ, ის ასახავს ქვეყნის კულტურას. შტატებში ახლა დიდი მსჯელობაა ობიექტურობის მოდელზე, რისი ილუზიაც ადამიანებს ჰქონდათ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, რომ ეს მიზანი მაინც უნდა ყოფილიყო. მაშინ გაზეთები, რადიო - მოგვიანებით, ტელევიზია -ძალიან დიდ ფულს აკეთებდნენ და აცხადებდნენ, პროფესიონალები ვართ, არავის მხარეს არ ვიჭერთო. ეს მიდგომა იცვლება რუპერტ მერდოკის გამო. მან წარმოადგინა სხვაგვარი კონცეფცია ”ფოქს ნიუზის” სახით, რომელიც ძალიან ახლო კავშირშია რესპუბლიკურ პარტიასთან.
რადიო თავისუფლება: არის თუ არა ეს გაცხადებული?
ჯოშუა ფრიდმანი: რა თქმა უნდა, არა. მაგრამ ის, ვინც ამ კომპანიას ხელმძღვანელობს, რესპუბლიკელების კამპანიის მენეჯერი იყო. არა, ისინი არ აცხადებენ თავიანთ მიკერძოებულობაზე. პირიქით, ამბობენ, სამართლიანები და დაბალანსებულები ვართ და სხვები არიან მიკერძოებულები ლიბერალების, დემოკრატების სასარგებლოდო. ეს არის მათი არგუმენტი. თუმცა, თუკი თვალს გადაავლებთ ჟურნალისტიკის ისტორიას ჩვენს ქვეყანაში და სხვა ქვეყნებში, დაინახავთ, რომ მედიის განვითარების პროცესში გარკვეულ ეტაპზე პარტიებს დიდი ზეგავლენა აქვთ მასზე, რადგან სწორედ ისინი დებენ ფულს მედიაში. ასეთ ეტაპზე გაზეთები, მაგალითად, ხდებიან მიკერძოებული ამა თუ იმ პოლიტიკური ძალის სასარგებლოდ. როდესაც გაზეთები ძლიერდებიან ეკონომიკურად, იღებენ მეტ ფულს რეკლამიდან, ისინი ნაკლებად პოლიტიზებული არიან. ძალიან მნიშვნელოვანია ხელფასების ოდენობაც. ამჟამად შეერთებულ შტატებში შესაძლებელია მიიღო იმდენად კარგი ხელფასი, რომ ოჯახი შეინახო. ბევრ ქვეყანაში ჟურნალისტებს არ აქვთ საკმარისად კარგი ხელფასები და პოლიტიკური პარტიები უხდიან ჟურნალისტებს იმისთვის, რომ მათი მხარდასაჭერი სტატიები დაწერონ.
რადიო თავისუფლება: ზოგიერთი ამბობს, რომ სინამდვილეში არ არსებობს ობიექტური, დაბალანსებული ჟურნალისტიკა და არავინ უნდა განაცხადოს, რომ ასეთ ჟურნალისტიკას მისდევს. და მაინც, აქვს თუ არა აზრი მისდიო ობიექტური და დაბალანსებული ჟურნალისტიკის მიზანს?
ჯოშუა ფრიდმანი: იცით, ეს მიზანია და არა რეალობა. მაგრამ, ვფიქრობ, თუკი არსებობს საკმარისი ნაირფეროვნება მედიაში, ეს თავისთავად ქმნის ბალანსს. მაგალითად, თუკი ქვეყანაში არის 10 გაზეთი, მეტი ბალანსი გექნება, ვიდრე ერთი გაზეთის არსებობის პირობებში. ცხადია, სრული ობიექტურობა არასდროს მიიღწევა, მაგრამ თუკი გაზეთების მფლობელები აცხადებენ, რომ მათ სურთ ობიექტურობა, ისინი უფრო ახლოს მივლენ მიზანთან, ვიდრე იმ შემთხვევაში, თუკი აუდიტორიას ამა თუ იმ პოლიტიკური პარტიის თუ კომპანიის მხარდაჭერისკენ მოუწოდებენ. ასე რომ, ვფიქრობ, ეს დიდად არის დამოკიდებული მფლობელების ფილოსოფიაზე. მე არ დავანებებდი ობიექტურობაზე ზრუნვას თავს იმის გამო, რომ, ამ სიტყვის სრულყოფილი გაგებით, ის მიუღწეველია. ჩემი აზრით, ხშირად არასწორად ხდება ობიექტურობის გაგება. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ უამრავი ამერიკელი ჟურნალისტი ჩავიდა ამ ქვეყნებში და ატარებდნენ ლექციებს ეთიკის საკითხებზე, ობიექტურობაზე. ისინი რაღაცნაირად მიამიტურად უდგებოდნენ საკითხს. უნდა გესმოდეს, რომ არ შეიძლება განსხვავებული კულტურის ქვეყანაში ჩახვიდე და ასწავლო ეს ყველაფერი ქვეყნის კულტურის გაგების გარეშე. ასე რომ, ობიექტურ ჟურნალისტიკას საქართველოში ექნება ქართული ფორმა. არ არსებობს ერთი, უნივერსალური საერთაშორისო სტანდარტი. ის უნდა მოერგოს კონკრეტულ კულტურას, რომ იყოს ეფექტიანი.
რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ, რომ უნივერსალური სტანდარტი არ არსებობს?
ჯოშუა ფრიდმანი: არსებობს უნივერსალური მიზანი. მისი მიღწევის ფორმა კულტურაზეა დამოკიდებული. ზოგიერთ კულტურაში შეგიძლია წერო ყველაფერზე, სხვა ქვეყანაში არსებობს უამრავი ტაბუ. ზოგიერთ ქვეყანაში მხოლოდ ერთი ეკლესიაა, ერთი რელიგიისთვის არის ადგილი. შეერთებულ შტატებში, მაგალითად, ვთვლით, რომ არ უნდა იყოს მხოლოდ ერთი ეკლესია. იქ შეგიძლია თქვა რელიგიაზე, რაც მოგესურვება.
რადიო თავისუფლება: თუკი კერძო კომპანია ხარ და საარსებოდ გჭირდება მაქსიმალური აუდიტორიის მიზიდვა, შესაძლებელია ამას პრინციპები შესწირო?
ჯოშუა ფრიდმანი: ეს ხდება მთელ მსოფლიოში. ეს მაინცდამაინც კარგი არ არის, მაგრამ, ჩვეულებრივ, ფინანსური ინტერესი მართავს. შეერთებულ შტატებში ვცდილობთ შევქმნათ ვითარება, სადაც რეკლამის შემკვეთების, ბიზნესის მხარესა და, მეორე მხრივ, რედაქციას შორის კედელია, ისინი გამიჯნულია. მე ასეთ ტრადიციაზე გავიზარდე. თუმცა ეს პოზიცია სუსტდება, რაც ლოგიკურია. ადრე იყო რამდენიმე სატელევიზიო ქსელი, რამდენიმე დიდი გაზეთი და მათ ჰქონდათ მონოპოლია. მაგრამ ახლა არსებობს ინტერნეტი, საკაბელო ტელევიზიები. ადამიანებს დიდი არჩევანი აქვთ, რა წაიკითხონ და რას უყურონ. ტელევიზიების მფლობელები სასოწარკვეთილები და შეშინებულები არიან და ცდილობენ განსაზღვრონ რა სურს აუდიტორიას, რაც ყოველთვის კარგი არ არის, მაგრამ ასე ხდება.
რადიო თავისუფლება: მოდით, ჟურნალისტურ განათლებაზე ვილაპარაკოთ - თუკი ოცი წლის წინანდელ ვითარებას შევადარებთ, როცა მე ვსწავლობდი, დღევანდელს, პროგრესი აშკარაა. ამ თვალსაზრისით დღეს მეტი არჩევანიც არის. უბრალოდ, ახალგაზრდები ამთავრებენ, მაგალითად, ”საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის ჟურნალისტიკის სკოლას” და მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი აღარ აგრძელებს ჟურნალისტიკაში საქმიანობას. არის შემთხვევები, რომ მიდიან ამა თუ იმ ტელე-კომპანიაში და შეუძლიათ დაიჩივლონ, არ გამოგვადგა, არ გვჭირდება, რაც გვასწავლეთო.
ჯოშუა ფრიდმანი: რადგან არ გააჩნიათ თავისუფლება...
რადიო თავისუფლება: დიახ. ეს არის პრობლემა.
ჯოშუა ფრიდმანი: რამდენი ხანია, რაც საქართველო დამოუკიდებელი ქვეყანაა - 20 წელი, არა? ეს ძალიან მოკლე დროა. მეტი დროა საჭირო.
რადიო თავისუფლება: რა დროა საჭირო?
ჯოშუა ფრიდმანი: ჩვენ 200-ზე მეტი წელი დაგვჭირდა და დღესაც ვიბრძვით. დიდი დრო დაგვჭირდა. თუმცა, იმედია, აქ ეს უფრო მალე მიიღწევა. მე ბევრს ვმოგზაურობ ”ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტთან” ერთად. როცა ბევრ განსხვავებულ ქვეყანას ნახავ, შეგიძლია დაინახო გარკვეულწილად პროგნოზირებადი პროცესი. თუკი ქვეყანა იღბლიანია და გონებაგახსნილი, რაციონალური აზროვნების ლიდერები ჰყავს, რომლებსაც არ ეშინიათ თავისუფალი მედიის, ვინც იაზრებს, რომ რაც უფრო მეტად თავისუფალია მედია, უფრო სწრაფად მომწიფდება და მეტად პასუხისმგებელი იქნება...
რადიო თავისუფლება: რატომ უნდა იყოს ეს მნიშვნელოვანი ლიდერისთვის?
ჯოშუა ფრიდმანი: რატომ უნდა იყოს მნიშვნელოვანი?
რადიო თავისუფლება: დიახ.
ჯოშუა ფრიდმანი: იმიტომ რომ მათ მოსწონთ თავიანთი ქვეყანა, იმიტომ რომ პატრიოტები არიან. თავისუფალი მედია კარგია ქვეყნისთვის ბევრი რამის გამო.
რადიო თავისუფლება: გულისხმობთ იმას, რომ ჰყავდეს ინფორმირებული საზოგადოება.
ჯოშუა ფრიდმანი: დიახ, რომ შეძლონ ხმის მიცემა. თუმცა პრაქტიკული თვალსაზრისითაც მნიშვნელოვანია. მე ვიცი, მაგალითად, CNN-ზე გადის...
რადიო თავისუფლება: რაში სჭირდება ეს ლიდერს?
ჯოშუა ფრიდმანი: გეტყვით. სასტუმროში ყოფნისას CNN-ზე ვუყურე რეკლამას საქართველოზე: ”დააბანდე საქართველოში”. როცა ამა თუ იმ ქვეყანაში ფულს დებენ, ინვესტორებს სჭირდებათ გამჭვირვალობა. თუკი მედია კონტროლდება და არ გიყვება რა ხდება, გამოდის, რომ თვალდახუჭული ეშვები ამა თუ იმ გარემოში. ინვესტორებს მოსწონთ ისეთ ქვეყანაში დაბანდება, სადაც იციან, რა ხდება. ასე რომ, პრაქტიკული თვალსაზრისით, ეკონომიკური განვითარებისთვის მედიის თავისუფლებას აქვს აზრი. ცხადია, ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს, როცა საქმე ეხება საზოგადოების მიერ გონივრული გადაწყვეტილებების მიღებას. გარდა ამისა, ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, სადაც ეთნიკური უმცირესობები მრავლად არის, ერთადერთი გზა, თავიდან აიცილო სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის პრობლემები, არის ადამიანებს მისცე საკმარისი ინფორმაცია იმისათვის, რომ ისინი ნაციონალისტური თვალსაზრისით მიკერძოებული არ იყვნენ. კიდევ ბევრი რამ არის, რისთვისაც მედიის თავისუფლება სასარგებლოა. თუმცა ის შემაშინებელია, როცა მართავ განვითარებად ქვეყანას, რომელსაც ცუდი მეზობლები ჰყავს. ასეთ დროს, ალბათ, არ გინდა საქმე გქონდეს მედიასთან, რომელიც მუდამ გაკრიტიკებს და პრობლემას გიმატებს. თუმცა, ვფიქრობ, ეს ახლომხედველური მიდგომაა. ამიტომაც ვამბობ, ეს დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად გონებაგახსნილია ლიდერი. მე არ ვაპირებ ვილაპარაკო თქვენს ქვეყანაში არსებულ ვითარებაზე, რადგან მე მას საკმარისად არ ვიცნობ.
რადიო თავისუფლება: რა მინდა გკითხოთ - დიდი დახმარება, მილიონობით დოლარი იხარჯება საქართველოს მედიის მხარდაჭერისთვის, არაერთი პროგრამა და ფონდი მუშაობს ამაზე. როგორ ფიქრობთ, რა სფეროში იქნება ყველაზე ეფექტიანი უცხოური დახმარების მიმართვა, როცა საქმე მედიის მხარდაჭერას ეხება?
ჯოშუა ფრიდმანი: ვფიქრობ, ”საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი” შესანიშნავი მაგალითია.
რადიო თავისუფლება: ანუ განათლებას გულისხმობთ.
ჯოშუა ფრიდმანი: დიახ, ვფიქრობ, ეს განათლება უნდა იყოს. მთელი საქმე არის პროცესში. არანაირი გარანტია არ არის, რომ ის წარმატებული იქნება. მაგრამ, ვფიქრობ, საუკეთესო გზა დასავლეთის დახმარების გამოყენებისთვის მისი განათლებაში დაბანდებაა. აბა, სხვაგან სად?
რადიო თავისუფლება: ჟურნალისტური თავისუფლების რა ნაწილია თავად ჟურნალისტის ხელში ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა?
ჯოშუა ფრიდმანი: სინამდვილეში - ბევრი არაფერი. რადგან, თუკი გყავს ძლიერი ხელისუფლება, რომელიც ცდილობს აკონტროლოს პრესა (და მე მრჩება შთაბეჭდილება, რომ მსგავსი რამ ხდება საქართველოში), ერთადერთი, რისი გაკეთებაც ჟურნალისტს შეუძლია თავის დასაცავად, არის ის, რომ მეტად დაოსტატდეს პროფესიულად, რათა არ დაუშვას შეცდომები და არ მისცეს რაიმე საბაბი ხელისუფლებას, რომელიმე ორგანიზაციას და ა.შ., მოუძებნონ მას სისუსტე და შეუტიონ. ისე ჩანს, რომ აქ ახლა მიმდინარეობს ბრძოლა. ასე არ არის?
რადიო თავისუფლება: დიახ, ასეა... როცა მედია არ არის ბიზნესი, მისი მუშაობა არ არის დამყარებული ნამდვილ, ჯანსაღ ბიზნესურთიერთობაზე, შესაძლებელია თუ არა კარგი ჟურნალისტიკის კეთება?
ჯოშუა ფრიდმანი: იმავე პრობლემის წინაშე ვდგავართ ახლა შეერთებულ შტატებში. ჟურნალისტიკის ბიზნესმოდელი სწრაფად იცვლება. მცირდება გაზეთის მკითხველების რაოდენობა. ძალიან მცირდება რეკლამა, რადგან გაცილებით იაფად და თავისუფლად შეგიძლია რეკლამის განთავსება ინტერნეტში...
რადიო თავისუფლება: ...მისწვდე მეტ ადამიანს...
ჯოშუა ფრიდმანი: დიახ. და გაზეთები თავდაცვით პოზიციაში არიან, ისეთი გაბედულები ვეღარ არიან, როგორებიც ადრე იყვნენ. თუკი საწარმო ფინანსურად ძალიან სუსტია, ის უფრო მოკრძალებული, შეშინებული ხდება.
რადიო თავისუფლება: რაც შეეხება მედიისა და პოლიტიკის ურთიერთობას... რამდენად დამოუკიდებელია მედია პოლიტიკისგან შეერთებულ შტატებში?
ჯოშუა ფრიდმანი: ვფიქრობ, ის ასახავს ქვეყნის კულტურას. შტატებში ახლა დიდი მსჯელობაა ობიექტურობის მოდელზე, რისი ილუზიაც ადამიანებს ჰქონდათ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, რომ ეს მიზანი მაინც უნდა ყოფილიყო. მაშინ გაზეთები, რადიო - მოგვიანებით, ტელევიზია -ძალიან დიდ ფულს აკეთებდნენ და აცხადებდნენ, პროფესიონალები ვართ, არავის მხარეს არ ვიჭერთო. ეს მიდგომა იცვლება რუპერტ მერდოკის გამო. მან წარმოადგინა სხვაგვარი კონცეფცია ”ფოქს ნიუზის” სახით, რომელიც ძალიან ახლო კავშირშია რესპუბლიკურ პარტიასთან.
რადიო თავისუფლება: არის თუ არა ეს გაცხადებული?
ჯოშუა ფრიდმანი: რა თქმა უნდა, არა. მაგრამ ის, ვინც ამ კომპანიას ხელმძღვანელობს, რესპუბლიკელების კამპანიის მენეჯერი იყო. არა, ისინი არ აცხადებენ თავიანთ მიკერძოებულობაზე. პირიქით, ამბობენ, სამართლიანები და დაბალანსებულები ვართ და სხვები არიან მიკერძოებულები ლიბერალების, დემოკრატების სასარგებლოდო. ეს არის მათი არგუმენტი. თუმცა, თუკი თვალს გადაავლებთ ჟურნალისტიკის ისტორიას ჩვენს ქვეყანაში და სხვა ქვეყნებში, დაინახავთ, რომ მედიის განვითარების პროცესში გარკვეულ ეტაპზე პარტიებს დიდი ზეგავლენა აქვთ მასზე, რადგან სწორედ ისინი დებენ ფულს მედიაში. ასეთ ეტაპზე გაზეთები, მაგალითად, ხდებიან მიკერძოებული ამა თუ იმ პოლიტიკური ძალის სასარგებლოდ. როდესაც გაზეთები ძლიერდებიან ეკონომიკურად, იღებენ მეტ ფულს რეკლამიდან, ისინი ნაკლებად პოლიტიზებული არიან. ძალიან მნიშვნელოვანია ხელფასების ოდენობაც. ამჟამად შეერთებულ შტატებში შესაძლებელია მიიღო იმდენად კარგი ხელფასი, რომ ოჯახი შეინახო. ბევრ ქვეყანაში ჟურნალისტებს არ აქვთ საკმარისად კარგი ხელფასები და პოლიტიკური პარტიები უხდიან ჟურნალისტებს იმისთვის, რომ მათი მხარდასაჭერი სტატიები დაწერონ.
რადიო თავისუფლება: ზოგიერთი ამბობს, რომ სინამდვილეში არ არსებობს ობიექტური, დაბალანსებული ჟურნალისტიკა და არავინ უნდა განაცხადოს, რომ ასეთ ჟურნალისტიკას მისდევს. და მაინც, აქვს თუ არა აზრი მისდიო ობიექტური და დაბალანსებული ჟურნალისტიკის მიზანს?
ჯოშუა ფრიდმანი: იცით, ეს მიზანია და არა რეალობა. მაგრამ, ვფიქრობ, თუკი არსებობს საკმარისი ნაირფეროვნება მედიაში, ეს თავისთავად ქმნის ბალანსს. მაგალითად, თუკი ქვეყანაში არის 10 გაზეთი, მეტი ბალანსი გექნება, ვიდრე ერთი გაზეთის არსებობის პირობებში. ცხადია, სრული ობიექტურობა არასდროს მიიღწევა, მაგრამ თუკი გაზეთების მფლობელები აცხადებენ, რომ მათ სურთ ობიექტურობა, ისინი უფრო ახლოს მივლენ მიზანთან, ვიდრე იმ შემთხვევაში, თუკი აუდიტორიას ამა თუ იმ პოლიტიკური პარტიის თუ კომპანიის მხარდაჭერისკენ მოუწოდებენ. ასე რომ, ვფიქრობ, ეს დიდად არის დამოკიდებული მფლობელების ფილოსოფიაზე. მე არ დავანებებდი ობიექტურობაზე ზრუნვას თავს იმის გამო, რომ, ამ სიტყვის სრულყოფილი გაგებით, ის მიუღწეველია. ჩემი აზრით, ხშირად არასწორად ხდება ობიექტურობის გაგება. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ უამრავი ამერიკელი ჟურნალისტი ჩავიდა ამ ქვეყნებში და ატარებდნენ ლექციებს ეთიკის საკითხებზე, ობიექტურობაზე. ისინი რაღაცნაირად მიამიტურად უდგებოდნენ საკითხს. უნდა გესმოდეს, რომ არ შეიძლება განსხვავებული კულტურის ქვეყანაში ჩახვიდე და ასწავლო ეს ყველაფერი ქვეყნის კულტურის გაგების გარეშე. ასე რომ, ობიექტურ ჟურნალისტიკას საქართველოში ექნება ქართული ფორმა. არ არსებობს ერთი, უნივერსალური საერთაშორისო სტანდარტი. ის უნდა მოერგოს კონკრეტულ კულტურას, რომ იყოს ეფექტიანი.
რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ, რომ უნივერსალური სტანდარტი არ არსებობს?
ჯოშუა ფრიდმანი: არსებობს უნივერსალური მიზანი. მისი მიღწევის ფორმა კულტურაზეა დამოკიდებული. ზოგიერთ კულტურაში შეგიძლია წერო ყველაფერზე, სხვა ქვეყანაში არსებობს უამრავი ტაბუ. ზოგიერთ ქვეყანაში მხოლოდ ერთი ეკლესიაა, ერთი რელიგიისთვის არის ადგილი. შეერთებულ შტატებში, მაგალითად, ვთვლით, რომ არ უნდა იყოს მხოლოდ ერთი ეკლესია. იქ შეგიძლია თქვა რელიგიაზე, რაც მოგესურვება.
რადიო თავისუფლება: თუკი კერძო კომპანია ხარ და საარსებოდ გჭირდება მაქსიმალური აუდიტორიის მიზიდვა, შესაძლებელია ამას პრინციპები შესწირო?
ჯოშუა ფრიდმანი: ეს ხდება მთელ მსოფლიოში. ეს მაინცდამაინც კარგი არ არის, მაგრამ, ჩვეულებრივ, ფინანსური ინტერესი მართავს. შეერთებულ შტატებში ვცდილობთ შევქმნათ ვითარება, სადაც რეკლამის შემკვეთების, ბიზნესის მხარესა და, მეორე მხრივ, რედაქციას შორის კედელია, ისინი გამიჯნულია. მე ასეთ ტრადიციაზე გავიზარდე. თუმცა ეს პოზიცია სუსტდება, რაც ლოგიკურია. ადრე იყო რამდენიმე სატელევიზიო ქსელი, რამდენიმე დიდი გაზეთი და მათ ჰქონდათ მონოპოლია. მაგრამ ახლა არსებობს ინტერნეტი, საკაბელო ტელევიზიები. ადამიანებს დიდი არჩევანი აქვთ, რა წაიკითხონ და რას უყურონ. ტელევიზიების მფლობელები სასოწარკვეთილები და შეშინებულები არიან და ცდილობენ განსაზღვრონ რა სურს აუდიტორიას, რაც ყოველთვის კარგი არ არის, მაგრამ ასე ხდება.
რადიო თავისუფლება: მოდით, ჟურნალისტურ განათლებაზე ვილაპარაკოთ - თუკი ოცი წლის წინანდელ ვითარებას შევადარებთ, როცა მე ვსწავლობდი, დღევანდელს, პროგრესი აშკარაა. ამ თვალსაზრისით დღეს მეტი არჩევანიც არის. უბრალოდ, ახალგაზრდები ამთავრებენ, მაგალითად, ”საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის ჟურნალისტიკის სკოლას” და მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი აღარ აგრძელებს ჟურნალისტიკაში საქმიანობას. არის შემთხვევები, რომ მიდიან ამა თუ იმ ტელე-კომპანიაში და შეუძლიათ დაიჩივლონ, არ გამოგვადგა, არ გვჭირდება, რაც გვასწავლეთო.
ჯოშუა ფრიდმანი: რადგან არ გააჩნიათ თავისუფლება...
რადიო თავისუფლება: დიახ. ეს არის პრობლემა.
ჯოშუა ფრიდმანი: რამდენი ხანია, რაც საქართველო დამოუკიდებელი ქვეყანაა - 20 წელი, არა? ეს ძალიან მოკლე დროა. მეტი დროა საჭირო.
რადიო თავისუფლება: რა დროა საჭირო?
ჯოშუა ფრიდმანი: ჩვენ 200-ზე მეტი წელი დაგვჭირდა და დღესაც ვიბრძვით. დიდი დრო დაგვჭირდა. თუმცა, იმედია, აქ ეს უფრო მალე მიიღწევა. მე ბევრს ვმოგზაურობ ”ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტთან” ერთად. როცა ბევრ განსხვავებულ ქვეყანას ნახავ, შეგიძლია დაინახო გარკვეულწილად პროგნოზირებადი პროცესი. თუკი ქვეყანა იღბლიანია და გონებაგახსნილი, რაციონალური აზროვნების ლიდერები ჰყავს, რომლებსაც არ ეშინიათ თავისუფალი მედიის, ვინც იაზრებს, რომ რაც უფრო მეტად თავისუფალია მედია, უფრო სწრაფად მომწიფდება და მეტად პასუხისმგებელი იქნება...
რადიო თავისუფლება: რატომ უნდა იყოს ეს მნიშვნელოვანი ლიდერისთვის?
ჯოშუა ფრიდმანი: რატომ უნდა იყოს მნიშვნელოვანი?
რადიო თავისუფლება: დიახ.
ჯოშუა ფრიდმანი: იმიტომ რომ მათ მოსწონთ თავიანთი ქვეყანა, იმიტომ რომ პატრიოტები არიან. თავისუფალი მედია კარგია ქვეყნისთვის ბევრი რამის გამო.
რადიო თავისუფლება: გულისხმობთ იმას, რომ ჰყავდეს ინფორმირებული საზოგადოება.
ჯოშუა ფრიდმანი: დიახ, რომ შეძლონ ხმის მიცემა. თუმცა პრაქტიკული თვალსაზრისითაც მნიშვნელოვანია. მე ვიცი, მაგალითად, CNN-ზე გადის...
რადიო თავისუფლება: რაში სჭირდება ეს ლიდერს?
ჯოშუა ფრიდმანი: გეტყვით. სასტუმროში ყოფნისას CNN-ზე ვუყურე რეკლამას საქართველოზე: ”დააბანდე საქართველოში”. როცა ამა თუ იმ ქვეყანაში ფულს დებენ, ინვესტორებს სჭირდებათ გამჭვირვალობა. თუკი მედია კონტროლდება და არ გიყვება რა ხდება, გამოდის, რომ თვალდახუჭული ეშვები ამა თუ იმ გარემოში. ინვესტორებს მოსწონთ ისეთ ქვეყანაში დაბანდება, სადაც იციან, რა ხდება. ასე რომ, პრაქტიკული თვალსაზრისით, ეკონომიკური განვითარებისთვის მედიის თავისუფლებას აქვს აზრი. ცხადია, ამას დიდი მნიშვნელობა აქვს, როცა საქმე ეხება საზოგადოების მიერ გონივრული გადაწყვეტილებების მიღებას. გარდა ამისა, ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, სადაც ეთნიკური უმცირესობები მრავლად არის, ერთადერთი გზა, თავიდან აიცილო სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის პრობლემები, არის ადამიანებს მისცე საკმარისი ინფორმაცია იმისათვის, რომ ისინი ნაციონალისტური თვალსაზრისით მიკერძოებული არ იყვნენ. კიდევ ბევრი რამ არის, რისთვისაც მედიის თავისუფლება სასარგებლოა. თუმცა ის შემაშინებელია, როცა მართავ განვითარებად ქვეყანას, რომელსაც ცუდი მეზობლები ჰყავს. ასეთ დროს, ალბათ, არ გინდა საქმე გქონდეს მედიასთან, რომელიც მუდამ გაკრიტიკებს და პრობლემას გიმატებს. თუმცა, ვფიქრობ, ეს ახლომხედველური მიდგომაა. ამიტომაც ვამბობ, ეს დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად გონებაგახსნილია ლიდერი. მე არ ვაპირებ ვილაპარაკო თქვენს ქვეყანაში არსებულ ვითარებაზე, რადგან მე მას საკმარისად არ ვიცნობ.
რადიო თავისუფლება: რა მინდა გკითხოთ - დიდი დახმარება, მილიონობით დოლარი იხარჯება საქართველოს მედიის მხარდაჭერისთვის, არაერთი პროგრამა და ფონდი მუშაობს ამაზე. როგორ ფიქრობთ, რა სფეროში იქნება ყველაზე ეფექტიანი უცხოური დახმარების მიმართვა, როცა საქმე მედიის მხარდაჭერას ეხება?
ჯოშუა ფრიდმანი: ვფიქრობ, ”საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი” შესანიშნავი მაგალითია.
რადიო თავისუფლება: ანუ განათლებას გულისხმობთ.
ჯოშუა ფრიდმანი: დიახ, ვფიქრობ, ეს განათლება უნდა იყოს. მთელი საქმე არის პროცესში. არანაირი გარანტია არ არის, რომ ის წარმატებული იქნება. მაგრამ, ვფიქრობ, საუკეთესო გზა დასავლეთის დახმარების გამოყენებისთვის მისი განათლებაში დაბანდებაა. აბა, სხვაგან სად?
