(ძალადობის მიკროფიზიკა II)
მაინც მგონია, რომ ძალადობა ის არის, რაც ქართულ საზოგადოებას სინამდვილეში აკავშირებს. ძალადობა ყველა სფეროში, არა მარტო ფიზიკური ან პოლიტური, არამედ ზოგადად, ძალადობისათვის მზადყოფნა, რომელიც საზოგადოების წევრებისადმი ერთმანეთის მიმართ უნდობლობის, შიშის და ზიზღიდან მომდინარეობს და სწორედ ამიტომ იქცევა მის ერთადერთ არა იმდენად შემაკავშირებელ, არამედ დამაკავშირებელ ძალად. ისიც მგონია, რომ ამის დასაწყისი 20-იანი წლების დასაწყისში უნდა ვეძებოთ, მაგრამ ამაზე კიდევ ცალკე დავწერ. ხანდახან ისე ხდება, რომ სრულიად სხვა კულტურული კონტექსტი შენს პრობლემას უკეთ აჩვენებს (თუნდაც იმის გამო, რომ ჩვენში გარკვეული თემები განდევნილია და იშვიათად ხდება ხოლმე მსჯელობის საგანი).
ისე მოხდა, რომ მარტინ სკორსეზეს ფილმი „ტაქსისტი“ (Taxi Driver, 1976) მხოლოდ ახლახან ვნახე და მგონია, რომ პრობლემა, რომელიც მსოფლიო კინოს კლასიკად მიჩნეულ ფილმში არის დასმული, საქართველოში ნაციონალურ დონეზე დგას. სანამ თვითონ პრობლემაზე გადავიდოდე, ფილმის მოკლე შინაარსს მოვყვები.
ტრევისი (რობერტ დე ნირო) ვიეტნამიდან დაბრუნებული ამერიკელი სამხედროა, რომელიც, უძილობის გამო ტაქსისტობას გადაწყვეტს. უძილობის გარდა ტრევისს მარტოობა და საკუთარი ცხოვრების უშინაარსობა აწუხებს. მას მოეწონება ბეთსი (სიბილ შეფერდი), რომელიც სენატორ პალანტაინის საპრეზიდენტო კამპანიის მხარდამჭერია. ტრევისიც გადაწყვეტს, პალანტაინის მხარდამჭერი გახდეს და როდესაც სენატორი მას შემთხვევით მანქანაში ჩაუჯდება და ჰკითხავს, რა სჭირდება ამერიკას, ტრევისი ამბობს, რომ ის ნაგვისაგან უნდა გათავისუფლდეს. თავდაპირველად კეთილგანწყობილი ბეთსი მიამიტ ტრევისს გაექცევა, როდესაც ის პორნო-კინოში დაპატიჟებს. ამის შემდეგ ტრევისი გადაწყვეტს, თავისი ცხოვრება შეცვალოს. ტრევისი ორი მიმართულებით ფიქრობს, იმისათვის, რომ თავისი ცხოვრება მნიშვნელოვნად ჩათვალოს, მას ვიღაცაზე, მაგალითად ბეთსიზე ზრუნვა სჭირდება. მეორე მხრივ კი, თვითდამკვიდრებისათვის მას სჭირდება „ნაგავი“, მასზე უარესი, იმის შეგრძნება, რომ ის არ არის ყველაზე უსარგებლო და არავისათვის საჭირო.
ტრევისი იარაღის მთელ არსენალს იყიდის და აქტიურად დაიწყებს ვარჯიშს. პირველი, რასაც ტაქსისტი თავისი ცხოვრების ახალ ეტაპზე აკეთებს, ახალგაზრდა აფროამერიკელის მკვლელობაა, რომელიც პატარა მაღაზიას ქურდავს. ბეთსის მერე, მეორე მცდელობა, ვინმეზე იზრუნოს, თინეიჯერი მეძავი ირისია (ჯუდი ფოსტერი). ტრევისი ცდილობს მას ფული მისცეს და მშობლებთან დააბრუნოს, მაგრამ ირისს მისი ოღრაში მეთიუ (ჰარვი კაიტელი) გადააფიქრებინებს.
ტრევისი, რომელმაც საბოლოოდ აიცრუა სიცოცხლეზე გული, თავგანწირულ ნაბიჯს გადადგამს და გადაწყვეტს, სენატორი პალანტაინი მოკლას. „საქმეზე“ წასვლის წინ ის 500 დოლარს უგზავნის ირისს სახლში დასაბრუნებლად. ოღონდ პალანტაინის მოკვლა ტრევისს არ გამოუვა, საიდუმლო სამსახურის აგენტები მას შეამჩნევენ, ტაქსისტს კი გაქცევა მოუწევს. სამაგიეროდ ის ირისს მიადგება, გზად კი ჯერ ოღრაშ მეთიუს, ბორდელის უსახელო ყარაულს და ადგილობრივ მაფიოზოსაც მიაყოლებს, მაგრამ თვითონაც მძიმედ დაიჭრება.
ფილმის ეპილოგში ვიგებთ, რომ ირისი დაუბრუნდა მშობლებს, თვითონ ტრევისი კი გმირი გახდა: მის გმირობას გაზეთები აღწერენ. ამ გაზეთების ამონაჭრები და ირისის მშობლების სამადლობელი წერილი ტრევისის ოთახის კედლებზეა გამოკრული. ტრევისი ჩვეულებრივად აგრძელებს ტაქსისტობას, ოღონდ ცხოვრების უაზრობა მას აღარ ტანჯავს: თავი უკვე დაიმკვიდრა, თან იმდენად, რომ ბეთსის, რომელიც მას შემთხვევით ჩაუჯდება მანაქანაში და რომელმაც იცის, რომ გმირს ელაპარაკება, მანქანიდან ისე ჩამოსვამს, ფულს არ გამოართმევს, მაგრამ არც მასთან შეხვედრის სურვილს გამოთქვამს. ტრევისი ბედნიერი თუ არა, კმაყოფილი მაინც არის.
ახლა კი ვნახოთ, რა არის ტრევისის კმაყოფილების წყარო: ის, რომ ტაქსისტი, აგრესიული და მორასისტო ადამიანი, გმირი გახდა, შემთხვევითობაა. მარტივად შეიძლებოდა, პრეზიდენტობის კანდიდატი მოეკლა და გმირის კი არა, ბოროტის სახელი დაემკვიდრებინა – მისი არჩევანი არ ყოფილა შეგნებული. მთავარი მისთვის მკვლელობა იყო, მკვლელობა, რომელიც მას საკუთარ არსებობას დაუმტკიცებდა და რამე მნიშვნელობას (სულ ერთია, დადებითს თუ უარყოფითს) მაინც შესძენდა.
უკეთესად რომ აღვწერო, რა ხდება ტრევისის თავში, იტალიელი ფილოსოფოსის, ჯორჯო აგამბენის მოშველიება მომიწევს. 1995 წელს აგამბენმა გამოაქვეყნა წიგნი „ჰომო საკერი. სუვერენული ძალა და სუფთა სიცოცხლე“. ჰომო საკერი რომაული სამართლის ფიგურაა და კანონგარეშე გამოცხადებულ ადამიანს ნიშნავს, ისეთს, რომელსაც არანაირი კანონი აღარ იცავს – ის ყველას შეუძლია მოკლას (და ამავდროულად არ შეიძლება მისი მსხვერპლად შეწირვა). ჰომო საკერის პარალელური ფიგურა (აბსოლუტური) სუვერენია, რომელიც ასევე კანოგარეშეა (არ ექვემდებარება არცერთ კანონს) თავისი ქვეშევრდმების სიკვდილსა და სიცოცხლეს განაგებს (მისთვის ყველა ქვეშევრდომი ჰომო საკერია, ისევე, როგორც ჰომო საკერისათვის ყველა ადამიანი სუვერენია). ჰომო საკერიცა და სუვერენიც პარადოქსულად ერთდროულად კანონის გარეთაც არიან და კანონის შიგნით, სამართლის სიტემა მათ არსებობაზეა მიბმული, ორივე სამართლის ზღვარს განასახიერებს, საიდანაც საერთოდ შეგვიძლია სამართალზე ლაპარაკი, ორივე ის გამონაკლისია, რომლიც ნორმის გაგების საშუალებას გვაძლევს.
ჰომო საკერი „სუფთა“, ბიოლოგიურობამდე დაყვანილი სიცოცხლეა – მას არავითარი სოციალური ფასეულობა აღარ ენიჭება (თანამედროვეობაში ჰომო საკერი საკონცენტრაციო ბანაკის ტუსაღია. საკონცენტრაციო ბანაკს, როგორც თანამედროვეობის პარადიგმას, ეძღვნება ჰომო საკერის III წიგნი „რა დარჩა ოსვენციმიდან. არქივი და მოწმე (1998)).
აგამბენის სუვერენულობის თეორიის აღწერას აქ არ დავიწყებ, უბრალოდ ამ კონტექსტისათვის ერთ საინტერესო ადგილზე შევჩერდები. ჰომო საკერის II წიგნში „საგანგებო მდგომარეობა“ (2003), აგამბენი საგანგებო მდგომარეობას, რომელსაც ის თანამედროვეობაში მართვის წამყვან პარადიგმად მიიჩნევს, სხვათა შორის აღწერს არა როგორც აბსოლუტურ ძალაუფლებას, არამედ როგორც კანონისგან თავისუფალ სივრცეს (უფრო სწორად არა-სივრცეს, ატოპოსს), სადაც ძალა და უფლება ერთმანეთს ემიჯნება და მხოლოდ ძალა მოქმედებს. ამ მდგომარეობის აღსაწერად ის, სხვათა შორის, იყენებს რომაული სამართლის ფიგურას iustitium, რომელშიც ხელისუფალნი (მაგ. კონსული), მოქმედებენ საკუთარი imperium-ის (უფლებამოსილების) გარეშე (რადგანაც მათი უფლებამოსილება შეჩერებულია), ანუ როგორც კერძო პირები და ნებისმიერი კერძო პირი მოქმედებს როგორც ხელისუფალი. ანუ, ყველა ადამიანს აქვს ერთნაირი ხელისუფლება, რაც, პრინციპში, ნიშნავს, რომ მარტო ძალა მოქმედებს.
ამ მდგომარეობას, კანონის ნულოვან წერტილს, როგორც მას აგამბენი უწოდებს, კვლავ ძალადობის მიკროფიზიკასთან მივყავართ: ეს არ არის ერთი სუვერენის ძალადობა ქვეშევრდომებზე, ეს არის, როგორც აგამბენი წერს „ფლუქტუირებადი“, მცოცავი სუვერენულობა, რომელიც ყველა ადამიანს აქვს, მაგრამ ამავდროულად ყველა ადამიანია ჰომო საკერიც.
ჩვენს ტაქსისტს რომ დავუბრუნდეთ, ის სწორედ ამ ანომიურ მდგომარეობას ქმნის (ოღონდ მარტო თავისი თავისათვის) და გადაწყვეტს აღიჭურვოს სუვერენულობით, რომელიც მას კანონის მიხედვით არ გააჩნია. ტრევისი სხვისი სიცოცხლის მნიშვნელობის დაკნინების ხარჯზე უდასტურებს თავის თავს, რომ ის ადამიანია, რომ მის ცოხვრებას აქვს აზრი და მნიშვნელობა. ის, რომ ტრევისი პრეზიდენტობის კანდიდატის მაგივრად დამნაშავეებს კლავს, შემთხვითობაა, მაგრამ სწორედ ეს შემთხვევითობა ამ დამნაშავეებს „ჰომო საკერებად“ აქცევს: ტრევისი როგორც იქნა, პოულობს ადამიანებს, რომლებიც მასზე უარესები არიან და რომლების ხარჯზეც შეიძლება მის ცხოვრებას აზრი მიენიჭოს არა მარტო მისთვის, არამედ საზოგადოებისთვისაც.
ტრევისის შემთხვევაში მინიატურულად თამაშდება (ახალი) სამართლის დაფუძნების სიუჟეტი, როდესაც სუვერენი თავისი სუვერენული გადაწყვეტილებით, ძალადობრივი აქტით ახალ სამართალს აფუძნებს, რომელიც ამიერიდან ყველამ უნდა დაიცვას, ქმნის ახალ სამართლებრვი რეალობას. ოღონდ ეს სამართლებრივი რეალობა ვერ შეიქმნება ვიღაცის სამართლებრივი სივრციდან გაძევების ხარჯზე. ტრევისი, თვითონ „პოტენციური“ ჰომო საკერი, ძალადობის მეშვეობით ხდება სუვერენი. მაგრამ მარტო ტრევისის გადაწყვეტილება საკმარისი არ არის. მას „ავტორიზაცია“ სჭირდება.
ის, რომ მისი „მსხვერპლი“ პალანტაინი კი არა, ოღრაში მეთიუ, ბორდელის დარაჯი და მაფიოზო არიან, შემთხვევითობაა – ოღონდ ეს შემთხვევითობა იმას გვიჩვენებს, რომ საზოგადოებამ ტრევისის არჩევანი მიიღო და აღიარა. აღიარა დამნაშავეები ჰომო საკერებად, რომლებიც, პრინციპში, შეიძლება მოკლა და ამისათვის არ დაისაჯო. აი ეს, თავისზე უარესების „სწორად“ არჩევა, აქცევს ტრევისს საზოგადოების (დაფასებულ) წევრად სხვისი სიცოცხლის ფასის სრული დევალვაციის ხარჯზე.
ახლა კი რატომ ვფიქრობ, რომ ეს ფილმი სინამდვილეში საქართველოს (ერთ-ერთ) ეროვნულ პრობლემას აღწერს. ძალადობა და ძალადობის კულტი, რომელიც განსაკუთრებით 80-იანი წლების ბოლოდანაა საქართველოში გამეფებული, სწორედ ამ საკუთარი თავის და ადგილის, საკუთარი ცხოვრების აზრის და მნიშვნელობის დაკარგვის შედეგი მგონია. საქმე მარტო იმაში არაა, რომ ცხოვრების აზრი ბევრს დაუკარგავს, არამედ იმაშიც, მთელი ქვეყანაც ვერ გარკვეულა, სად და როგორი უნდა იყოს მისი ადგილი. ადამიანებიც და ქვეყანაც თავისზე უარესს ეძებენ, ისეთ უარესს, რომლის ხარჯზეც შეიძლება შენი ადამიანობა შენივე თავს დაუმტკიცო (აფხაზეთის ომიც ამ პრობლემის გამოძახილი მგონია). ძალადობა, სხვაზე ძალადობა, ერთადერთი ფორმაა, რომელიც ასეთ ადამიანს საკუთარი არსებობის აზრიანობაში არწმუნებს. იმაში, რომ არსებობს ვიღაც, ვინც მასზე უარესი და საწყალია, და რომლის კიდევ უფრო დაჩაგვრით და დამცირებით ებღაუჭები იმ ზღვარს, რომლის მიღმაც „ღირსებას გართმევენ“.
იმ ადამიანის შემთხვევა, რომელიც თვითონ დგას „ქვედა“ ზღვართან და ისტერიულად ცდილობს, ამ ზღვარს არ გადასცდეს, შეიძლება უფრო ნათლად აჩვენებდეს ზოგადად ადამიანის მდგომარეობას, რომელიც, საკუთარი ადამიანობის, საკუთარი თავის მიმართ პატივისცემის, საკუთარი ცხოვრებისათვის აზრის მინიჭებას მხოლოდ სხვის, ისეთი ადამიანის ხარჯზე ახერხებს, რომელიც შეუძლია ადამიანად არ ჩათვალოს და პირდაპირი ან გადატანითი მნიშვნელობით გადააბიჯოს. საზოგადოება კი მაშინ შედგება საზოგადოებად, როდესაც, ასეთ გარიყულებზე კონსენსუსს მიაღწევს. მე მგონია, რომ დღევანდელ მსოფლიოში ასეთი როლი მესამე სამყაროს აქვს მიკუთვნებული. ჩვენ ყოველთვის ვიღაცის ხარჯზე ვცხოვრობთ, ისეთის, ვისი გარიყვაც დანაშაულად და ბოროტებად არ მიგვაჩნია.
(იხ. ასევე: ზაალ ანდრონიკაშვილი, ძალადობის მიკროფიზიკა)
მაინც მგონია, რომ ძალადობა ის არის, რაც ქართულ საზოგადოებას სინამდვილეში აკავშირებს. ძალადობა ყველა სფეროში, არა მარტო ფიზიკური ან პოლიტური, არამედ ზოგადად, ძალადობისათვის მზადყოფნა, რომელიც საზოგადოების წევრებისადმი ერთმანეთის მიმართ უნდობლობის, შიშის და ზიზღიდან მომდინარეობს და სწორედ ამიტომ იქცევა მის ერთადერთ არა იმდენად შემაკავშირებელ, არამედ დამაკავშირებელ ძალად. ისიც მგონია, რომ ამის დასაწყისი 20-იანი წლების დასაწყისში უნდა ვეძებოთ, მაგრამ ამაზე კიდევ ცალკე დავწერ. ხანდახან ისე ხდება, რომ სრულიად სხვა კულტურული კონტექსტი შენს პრობლემას უკეთ აჩვენებს (თუნდაც იმის გამო, რომ ჩვენში გარკვეული თემები განდევნილია და იშვიათად ხდება ხოლმე მსჯელობის საგანი).
ისე მოხდა, რომ მარტინ სკორსეზეს ფილმი „ტაქსისტი“ (Taxi Driver, 1976) მხოლოდ ახლახან ვნახე და მგონია, რომ პრობლემა, რომელიც მსოფლიო კინოს კლასიკად მიჩნეულ ფილმში არის დასმული, საქართველოში ნაციონალურ დონეზე დგას. სანამ თვითონ პრობლემაზე გადავიდოდე, ფილმის მოკლე შინაარსს მოვყვები.
ტრევისი (რობერტ დე ნირო) ვიეტნამიდან დაბრუნებული ამერიკელი სამხედროა, რომელიც, უძილობის გამო ტაქსისტობას გადაწყვეტს. უძილობის გარდა ტრევისს მარტოობა და საკუთარი ცხოვრების უშინაარსობა აწუხებს. მას მოეწონება ბეთსი (სიბილ შეფერდი), რომელიც სენატორ პალანტაინის საპრეზიდენტო კამპანიის მხარდამჭერია. ტრევისიც გადაწყვეტს, პალანტაინის მხარდამჭერი გახდეს და როდესაც სენატორი მას შემთხვევით მანქანაში ჩაუჯდება და ჰკითხავს, რა სჭირდება ამერიკას, ტრევისი ამბობს, რომ ის ნაგვისაგან უნდა გათავისუფლდეს. თავდაპირველად კეთილგანწყობილი ბეთსი მიამიტ ტრევისს გაექცევა, როდესაც ის პორნო-კინოში დაპატიჟებს. ამის შემდეგ ტრევისი გადაწყვეტს, თავისი ცხოვრება შეცვალოს. ტრევისი ორი მიმართულებით ფიქრობს, იმისათვის, რომ თავისი ცხოვრება მნიშვნელოვნად ჩათვალოს, მას ვიღაცაზე, მაგალითად ბეთსიზე ზრუნვა სჭირდება. მეორე მხრივ კი, თვითდამკვიდრებისათვის მას სჭირდება „ნაგავი“, მასზე უარესი, იმის შეგრძნება, რომ ის არ არის ყველაზე უსარგებლო და არავისათვის საჭირო.
ტრევისი იარაღის მთელ არსენალს იყიდის და აქტიურად დაიწყებს ვარჯიშს. პირველი, რასაც ტაქსისტი თავისი ცხოვრების ახალ ეტაპზე აკეთებს, ახალგაზრდა აფროამერიკელის მკვლელობაა, რომელიც პატარა მაღაზიას ქურდავს. ბეთსის მერე, მეორე მცდელობა, ვინმეზე იზრუნოს, თინეიჯერი მეძავი ირისია (ჯუდი ფოსტერი). ტრევისი ცდილობს მას ფული მისცეს და მშობლებთან დააბრუნოს, მაგრამ ირისს მისი ოღრაში მეთიუ (ჰარვი კაიტელი) გადააფიქრებინებს.
ტრევისი, რომელმაც საბოლოოდ აიცრუა სიცოცხლეზე გული, თავგანწირულ ნაბიჯს გადადგამს და გადაწყვეტს, სენატორი პალანტაინი მოკლას. „საქმეზე“ წასვლის წინ ის 500 დოლარს უგზავნის ირისს სახლში დასაბრუნებლად. ოღონდ პალანტაინის მოკვლა ტრევისს არ გამოუვა, საიდუმლო სამსახურის აგენტები მას შეამჩნევენ, ტაქსისტს კი გაქცევა მოუწევს. სამაგიეროდ ის ირისს მიადგება, გზად კი ჯერ ოღრაშ მეთიუს, ბორდელის უსახელო ყარაულს და ადგილობრივ მაფიოზოსაც მიაყოლებს, მაგრამ თვითონაც მძიმედ დაიჭრება.
ფილმის ეპილოგში ვიგებთ, რომ ირისი დაუბრუნდა მშობლებს, თვითონ ტრევისი კი გმირი გახდა: მის გმირობას გაზეთები აღწერენ. ამ გაზეთების ამონაჭრები და ირისის მშობლების სამადლობელი წერილი ტრევისის ოთახის კედლებზეა გამოკრული. ტრევისი ჩვეულებრივად აგრძელებს ტაქსისტობას, ოღონდ ცხოვრების უაზრობა მას აღარ ტანჯავს: თავი უკვე დაიმკვიდრა, თან იმდენად, რომ ბეთსის, რომელიც მას შემთხვევით ჩაუჯდება მანაქანაში და რომელმაც იცის, რომ გმირს ელაპარაკება, მანქანიდან ისე ჩამოსვამს, ფულს არ გამოართმევს, მაგრამ არც მასთან შეხვედრის სურვილს გამოთქვამს. ტრევისი ბედნიერი თუ არა, კმაყოფილი მაინც არის.
ახლა კი ვნახოთ, რა არის ტრევისის კმაყოფილების წყარო: ის, რომ ტაქსისტი, აგრესიული და მორასისტო ადამიანი, გმირი გახდა, შემთხვევითობაა. მარტივად შეიძლებოდა, პრეზიდენტობის კანდიდატი მოეკლა და გმირის კი არა, ბოროტის სახელი დაემკვიდრებინა – მისი არჩევანი არ ყოფილა შეგნებული. მთავარი მისთვის მკვლელობა იყო, მკვლელობა, რომელიც მას საკუთარ არსებობას დაუმტკიცებდა და რამე მნიშვნელობას (სულ ერთია, დადებითს თუ უარყოფითს) მაინც შესძენდა.
უკეთესად რომ აღვწერო, რა ხდება ტრევისის თავში, იტალიელი ფილოსოფოსის, ჯორჯო აგამბენის მოშველიება მომიწევს. 1995 წელს აგამბენმა გამოაქვეყნა წიგნი „ჰომო საკერი. სუვერენული ძალა და სუფთა სიცოცხლე“. ჰომო საკერი რომაული სამართლის ფიგურაა და კანონგარეშე გამოცხადებულ ადამიანს ნიშნავს, ისეთს, რომელსაც არანაირი კანონი აღარ იცავს – ის ყველას შეუძლია მოკლას (და ამავდროულად არ შეიძლება მისი მსხვერპლად შეწირვა). ჰომო საკერის პარალელური ფიგურა (აბსოლუტური) სუვერენია, რომელიც ასევე კანოგარეშეა (არ ექვემდებარება არცერთ კანონს) თავისი ქვეშევრდმების სიკვდილსა და სიცოცხლეს განაგებს (მისთვის ყველა ქვეშევრდომი ჰომო საკერია, ისევე, როგორც ჰომო საკერისათვის ყველა ადამიანი სუვერენია). ჰომო საკერიცა და სუვერენიც პარადოქსულად ერთდროულად კანონის გარეთაც არიან და კანონის შიგნით, სამართლის სიტემა მათ არსებობაზეა მიბმული, ორივე სამართლის ზღვარს განასახიერებს, საიდანაც საერთოდ შეგვიძლია სამართალზე ლაპარაკი, ორივე ის გამონაკლისია, რომლიც ნორმის გაგების საშუალებას გვაძლევს.
ჰომო საკერი „სუფთა“, ბიოლოგიურობამდე დაყვანილი სიცოცხლეა – მას არავითარი სოციალური ფასეულობა აღარ ენიჭება (თანამედროვეობაში ჰომო საკერი საკონცენტრაციო ბანაკის ტუსაღია. საკონცენტრაციო ბანაკს, როგორც თანამედროვეობის პარადიგმას, ეძღვნება ჰომო საკერის III წიგნი „რა დარჩა ოსვენციმიდან. არქივი და მოწმე (1998)).
აგამბენის სუვერენულობის თეორიის აღწერას აქ არ დავიწყებ, უბრალოდ ამ კონტექსტისათვის ერთ საინტერესო ადგილზე შევჩერდები. ჰომო საკერის II წიგნში „საგანგებო მდგომარეობა“ (2003), აგამბენი საგანგებო მდგომარეობას, რომელსაც ის თანამედროვეობაში მართვის წამყვან პარადიგმად მიიჩნევს, სხვათა შორის აღწერს არა როგორც აბსოლუტურ ძალაუფლებას, არამედ როგორც კანონისგან თავისუფალ სივრცეს (უფრო სწორად არა-სივრცეს, ატოპოსს), სადაც ძალა და უფლება ერთმანეთს ემიჯნება და მხოლოდ ძალა მოქმედებს. ამ მდგომარეობის აღსაწერად ის, სხვათა შორის, იყენებს რომაული სამართლის ფიგურას iustitium, რომელშიც ხელისუფალნი (მაგ. კონსული), მოქმედებენ საკუთარი imperium-ის (უფლებამოსილების) გარეშე (რადგანაც მათი უფლებამოსილება შეჩერებულია), ანუ როგორც კერძო პირები და ნებისმიერი კერძო პირი მოქმედებს როგორც ხელისუფალი. ანუ, ყველა ადამიანს აქვს ერთნაირი ხელისუფლება, რაც, პრინციპში, ნიშნავს, რომ მარტო ძალა მოქმედებს.
ამ მდგომარეობას, კანონის ნულოვან წერტილს, როგორც მას აგამბენი უწოდებს, კვლავ ძალადობის მიკროფიზიკასთან მივყავართ: ეს არ არის ერთი სუვერენის ძალადობა ქვეშევრდომებზე, ეს არის, როგორც აგამბენი წერს „ფლუქტუირებადი“, მცოცავი სუვერენულობა, რომელიც ყველა ადამიანს აქვს, მაგრამ ამავდროულად ყველა ადამიანია ჰომო საკერიც.
ჩვენს ტაქსისტს რომ დავუბრუნდეთ, ის სწორედ ამ ანომიურ მდგომარეობას ქმნის (ოღონდ მარტო თავისი თავისათვის) და გადაწყვეტს აღიჭურვოს სუვერენულობით, რომელიც მას კანონის მიხედვით არ გააჩნია. ტრევისი სხვისი სიცოცხლის მნიშვნელობის დაკნინების ხარჯზე უდასტურებს თავის თავს, რომ ის ადამიანია, რომ მის ცოხვრებას აქვს აზრი და მნიშვნელობა. ის, რომ ტრევისი პრეზიდენტობის კანდიდატის მაგივრად დამნაშავეებს კლავს, შემთხვითობაა, მაგრამ სწორედ ეს შემთხვევითობა ამ დამნაშავეებს „ჰომო საკერებად“ აქცევს: ტრევისი როგორც იქნა, პოულობს ადამიანებს, რომლებიც მასზე უარესები არიან და რომლების ხარჯზეც შეიძლება მის ცხოვრებას აზრი მიენიჭოს არა მარტო მისთვის, არამედ საზოგადოებისთვისაც.
ტრევისის შემთხვევაში მინიატურულად თამაშდება (ახალი) სამართლის დაფუძნების სიუჟეტი, როდესაც სუვერენი თავისი სუვერენული გადაწყვეტილებით, ძალადობრივი აქტით ახალ სამართალს აფუძნებს, რომელიც ამიერიდან ყველამ უნდა დაიცვას, ქმნის ახალ სამართლებრვი რეალობას. ოღონდ ეს სამართლებრივი რეალობა ვერ შეიქმნება ვიღაცის სამართლებრივი სივრციდან გაძევების ხარჯზე. ტრევისი, თვითონ „პოტენციური“ ჰომო საკერი, ძალადობის მეშვეობით ხდება სუვერენი. მაგრამ მარტო ტრევისის გადაწყვეტილება საკმარისი არ არის. მას „ავტორიზაცია“ სჭირდება.
ის, რომ მისი „მსხვერპლი“ პალანტაინი კი არა, ოღრაში მეთიუ, ბორდელის დარაჯი და მაფიოზო არიან, შემთხვევითობაა – ოღონდ ეს შემთხვევითობა იმას გვიჩვენებს, რომ საზოგადოებამ ტრევისის არჩევანი მიიღო და აღიარა. აღიარა დამნაშავეები ჰომო საკერებად, რომლებიც, პრინციპში, შეიძლება მოკლა და ამისათვის არ დაისაჯო. აი ეს, თავისზე უარესების „სწორად“ არჩევა, აქცევს ტრევისს საზოგადოების (დაფასებულ) წევრად სხვისი სიცოცხლის ფასის სრული დევალვაციის ხარჯზე.
ახლა კი რატომ ვფიქრობ, რომ ეს ფილმი სინამდვილეში საქართველოს (ერთ-ერთ) ეროვნულ პრობლემას აღწერს. ძალადობა და ძალადობის კულტი, რომელიც განსაკუთრებით 80-იანი წლების ბოლოდანაა საქართველოში გამეფებული, სწორედ ამ საკუთარი თავის და ადგილის, საკუთარი ცხოვრების აზრის და მნიშვნელობის დაკარგვის შედეგი მგონია. საქმე მარტო იმაში არაა, რომ ცხოვრების აზრი ბევრს დაუკარგავს, არამედ იმაშიც, მთელი ქვეყანაც ვერ გარკვეულა, სად და როგორი უნდა იყოს მისი ადგილი. ადამიანებიც და ქვეყანაც თავისზე უარესს ეძებენ, ისეთ უარესს, რომლის ხარჯზეც შეიძლება შენი ადამიანობა შენივე თავს დაუმტკიცო (აფხაზეთის ომიც ამ პრობლემის გამოძახილი მგონია). ძალადობა, სხვაზე ძალადობა, ერთადერთი ფორმაა, რომელიც ასეთ ადამიანს საკუთარი არსებობის აზრიანობაში არწმუნებს. იმაში, რომ არსებობს ვიღაც, ვინც მასზე უარესი და საწყალია, და რომლის კიდევ უფრო დაჩაგვრით და დამცირებით ებღაუჭები იმ ზღვარს, რომლის მიღმაც „ღირსებას გართმევენ“.
იმ ადამიანის შემთხვევა, რომელიც თვითონ დგას „ქვედა“ ზღვართან და ისტერიულად ცდილობს, ამ ზღვარს არ გადასცდეს, შეიძლება უფრო ნათლად აჩვენებდეს ზოგადად ადამიანის მდგომარეობას, რომელიც, საკუთარი ადამიანობის, საკუთარი თავის მიმართ პატივისცემის, საკუთარი ცხოვრებისათვის აზრის მინიჭებას მხოლოდ სხვის, ისეთი ადამიანის ხარჯზე ახერხებს, რომელიც შეუძლია ადამიანად არ ჩათვალოს და პირდაპირი ან გადატანითი მნიშვნელობით გადააბიჯოს. საზოგადოება კი მაშინ შედგება საზოგადოებად, როდესაც, ასეთ გარიყულებზე კონსენსუსს მიაღწევს. მე მგონია, რომ დღევანდელ მსოფლიოში ასეთი როლი მესამე სამყაროს აქვს მიკუთვნებული. ჩვენ ყოველთვის ვიღაცის ხარჯზე ვცხოვრობთ, ისეთის, ვისი გარიყვაც დანაშაულად და ბოროტებად არ მიგვაჩნია.
(იხ. ასევე: ზაალ ანდრონიკაშვილი, ძალადობის მიკროფიზიკა)
