მსოფლიო ცოდნა ინტერნეტში - ასე შეგვიძლია დავარქვათ წიგნების სკანირების პროცესს, რომელსაც სათავეში ამერიკული კომპანია “გუგლი” უდგას. მილიონობით წიგნი სკანირების გზით ინტერნეტში ხვდება და მათი წაკითხვა - ხშირად სრულიად უფასოდ - კომპიუტერის საშუალებით ხდება შესაძლებელი. ბევრის აზრით, ეს ცვლილება ტრადიციულ წიგნს ფუნქციას უკარგავს. ამ პროცესში საქართველოც ჩართულია, თუმცა პროცესი აქ გაცილებით ნელა მიდის.
წიგნის სათითაო გვერდის გადაფურცვლას და შემდეგ - ასევე სათითაოდ -თითოეული გვერდის კომპიუტერზე აკრებას ეროვნულ ბიბლიოთეკაში დაახლოებით...
„დარწმუნებული ვარ, რომ რვაასგვერდიან წიგნს, „კანონთა გონს“, გააციფრებენ მაქსიმუმ ათ დღეში და ის იქნება ინტერნეტში.“
იმავე ზომის წიგნის გაციფრებას, მაგალითად, ამერიკული კორპორაცია „გუგლი“ რამდენიმე საათში ახერხებს. წიგნები მარტივად სკანირდება.
დღეისთვის „გუგლს“ ათზე მეტი მილიონი წიგნი აქვს დასკანირებული და გეგმაში დაახლოებით 32 მილიონია. ეს მსოფლიოს ყველაზე დიდი - კატალოგებში დაფიქსირებული - ციფრია.
სკანირების პროცესი კომპანია „გუგლმა“ რამდენიმე წლის წინ დაიწყო მსოფლიოს წამყვანი უნივერსიტეტებიდან და სულ ბოლო ხუთ წელიწადში ინტერნეტში ათამდე მილიონი წიგნი მოხვდა - მთლიანი ტექსტები, რომელთა წაკითხვა ასევე ელექტრონულად, სახლიდან გაუსვლელად, „გუგლის“ წიგნის მეშვეობით შეიძლება.
„გუგლის“ წიგნებში ვერ წაიკითხავთ ტექსტებს, რომელთა დასკანირების უფლებასაც „გუგლს“ გამომცემლობები არ აძლევენ. იყო შემთხვევები, როდესაც უკვე დასკანირებული წიგნების გამომცემლებმა სასამართლოებს მიაკითხეს. აი, მაგალითად, რას ამბობდა საფრანგეთში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი საგამომცემლო ჯგუფის ვიცე- პრეზიდენტი ალან კოუკი:
„ჩვენ მთლიანად ვეთანხმებით უდიდეს დისტრიბუციას ჩვენი ნაშრომებისა. გამომცემლების საქმეც ხომ სწორედ ესაა, რომ წიგნები რაც შეიძლება ფართოდ გავრცელდეს. მაგრამ ეს შესაძლოა მოხდეს საავტორო უფლებათა დაცვით.“
თუმცა „გუგლი“ გაჩერებას არ აპირებს. გამომცემლობებსა თუ ავტორებთან მოლაპარაკებები მიმდინარეობს. „გუგლი“ პირდაპირ ამბობს, რომ კორპორაციის მიზანი მთელი სამყაროს ცოდნის ციფრულ ფორმატში მოქცევაა. ამ ინიციატივას რევოლუციურს მარტო „გუგლი“ არ უწოდებს. სამეცნიერო დონეზე ამას სამყაროს ცოდნის ორგანიზების მომავალს ეძახიან. ედვარდ ფეიგენბაუმმა, სტანფორდის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ახლახან, კომპიუტერული ისტორიის მუზეუმში სიტყვით გამოსვლისას,თქვა:
„რასაც დღეს განვიხილავთ, არაა უბრალო რევოლუცია, როგორც, მაგალითად, მანქანების ან მფრინავი ობიექტების რევოლუცია. ეს სუპერრევოლუციაა, როგორიცაა დამწერლობა, ბეჭდური საქმე, კომპიუტერი.“
წიგნის ელექტრონულად საკითხავად უკვე ათობით სხვადასხვა სპეციალური მოწყობილობა გამოიგონეს. ზოგიერთ მათგანს წიგნის ფორმა და ხშირად მსგავსი გრაფიკა აქვს. წიგნებით გადატენილი ბიბლიოთეკა ადვილად შესაძლებელია თქვენს ჯიბის იპოდშიც მოთავსდეს.
როგორც ყველა სიახლეს, ბევრი ამ ცვლილებას სკეპტიციზმით ეკიდება. მიაჩნიათ, რომ წიგნი შეუცვლელია და მისი ელექტრონულად კითხვა წიგნის იდეის დევალვაციას იწვევს. როგორია ამ რევოლუციური იდეის მიმართ მკითხველთა დამოკიდებულება საქართველოში? ჩვენ მიკროფონით ეროვნული ბიბლიოთეკის სამკითხველო დარბაზებს მივაშურეთ.
ლიკა მჭედლიშვილი: „საერთოდ, კომპუტერთან კითხვა ცოტა რთული არის. წიგნიდან რომ კითხულობ, უფრო ადვილი აღსაქმელია თვალისთვის.“
„წიგნების ძველი სტილით გამოყენებას აქვს თავისი პეწი და ყოველთვის ექნება. ამდენად, ასი პროცენტით ჩანაცვლებაზე ლაპარაკი ზედმეტია.“
„მე წიგნი შეუცვლელი მგონია. ასე იყო, მაგალითად, როცა კინო შემოვიდა. თეატრი გაქრებაო, იძახდნენ, მარა თეატრის აღორძინება სწორედ მერე მოხდა.“
ის, რის ჩანაცვლებასაც ელექტრონული წიგნები ვერ შეძლებენ, ძირითადად, ემოციას ეძახიან. ამას „გუგლის“ მესვეურნიც აღიარებენ. „გუგლის“ წიგნების პროექტის ინჟინერი დენ კლენსი ამბობს:
„ფიზიკური წიგნის ერთ-ერთი ასპექტი არის ის, რომ ის სუვენირია, ის არის ემოციების სუვენირი. ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ ჩვენ ვინახავთ უკვე წაკითხულ წიგნებს, არის ის, რომ ვინახავთ ემოციას - როცა თაროზე წიგნს შეხედავ და იტყვი, უი, მე მახსოვს რას განვიცდიდი ამ წიგნის კითხვისას. მოკლედ, არსებობს ეს ფიზიკური მიჯაჭვულობა წიგნთან.“
„გუგლის“ არაემოციური არგუმენტი, მეორე მხრივ, ეფექტურობაა. კომპანიის თქმით, მას შემდეგ, რაც წიგნები ელექტრონულ ფორმატში გამოჩნდა, მათზე მოთხოვნა გაიზარდა. წიგნები, რომელთაც ათწლეულობით არ ჰყავდა მკითხველი, მონახულებულ წიგნთა სიაში აღმოჩნდნენ. მიზეზი ინფორმაციის ძებნის სიიოლეა - როცა, უბრალოდ, თემას წერ საინტერესო საკითხზე და „გუგლში“ წამიერად ნახულობ ამ თემასთან დაკავშირებით ოდესმე გამოცემულ ყველა წიგნს... ამრიგად, მკითხველმა შესაძლოა ყურადღება გაამახვილოს წიგნზე, რომელიც, მისი მოძიება ასეთი ადვილი რომ არ იყოს, მის ყურადღებას არ მიიპყრობდა.
ამის მიუხედავად, მეცნიერები პრობლემებს მაინც ხედავენ იმაში, რომ ელექტრონულ ცოდნაზე მმართველობა შესაძლოა ერთი კომპანიის ხელში აღმოჩნდეს. მაგალითად, ცნობილი კომპიუტერული ინჟინერი და ელექტრონული ბიბლიოთეკების სპეციალისტი ბრეუსტერ კაჰლე ამბობს:
„ადრე, როცა ამ თემას ვიკვლევდი, გაცილებით ადვილი მისაწვდომი იყო ჩემთვის კანონმდებლობები... ახლა, როცა ეს ლექსის ნექსისის ხელშია და წუთი დოლარი ღირს, კარგა ხანია კანონები აღარ მიკვლევია. პრობლემა, ჩემი აზრით, არის ის, რომ ცოდნა ერთი კომპანიის ხელშია. იგივე შეიძლება მოხდეს აქაც და თუ ჩვენ მართლა გვინდა ცოდნის რეალური გავრცელება, ეს უნდა დარეგულირდეს.“
საქართველო ამ ყველაფრიდან რამდენიმე მიზეზის გამო მოწყვეტილია. ჯერ ერთი, ქართული წიგნის ბაზარი საკმაოდ პატარაა იმისათვის, რომ კომპანია „გუგლის“ მსგავსი დიდი კორპორაცია დააინტერესოს, ადგილობრივ დონეზე კი ამის საკმარისი რესურსი არ არსებობს, რადგან საქართველომ, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ საკუთარი დამწერლობა აქვს, საკუთარივე კომპიუტერული პროგრამები უნდა შექმნას, რომლებიც ყველაზე მარტივი მეთოდით - დასკანირებით - გაციფრებული წიგნების საძიებო სისტემებთან ადაპტირებას შეძლებენ. ამიტომაც წიგნები, ძირითადად, სათითაოდ კლავიატურაზე იკრიბება. თუმცა უბიუჯეტოდ და ძველი მეთოდებით საქართველომ დაახლოებით სამი ათასამდე წიგნის ელექტრონული ვერსიის შექმნა მაინც შეძლო. ეს დაახლოებით ორი პროცენტია უკანასკნელი 400 წლის განმავლობაში გამოცემული 130 000-მდე ქართული წიგნისა. ეროვნული ბიბლიოთეკის პროექტების ხელმძღვანელი ლევან თაქთაქიშვილი ამბობს, რომ წიგნების გაციფრება საქართველოში აუცილებელია:
„ისეთი პატარა ქვეყნებისათვის, როგორიც საქართველოა, პრიორიტეტულია წიგნების გაციფრება, იმიტომ რომ ჩვენი წიგნის ბაზარი არის ლოკალური, მარტო საქართველოშია და მიუწვდომელია სხვა ქვეყნებისათვის. ქართულენოვანი წიგნები - თუნდაც ბრიტანეთში და სხვა ქვეყნებში -ძალიან ცოტაა და ჩვენ მხოლოდ გაციფრებით და ციფრული ფორმატის ინტერნეტში განთავსებით შევძლებთ წიგნების გატანას საზღვარგარეთ.“
იმის მიუხედავად, რომ კომპანია „გუგლი“ ქართული წიგნებით უშუალოდ არ ინტერესდება, ის ყველა გაციფრებულ წიგნს საერთო საძიებო სისტემაში ავტომატურად სვამს, რაც ნიშნავს იმას, რომ თუ საქართველოს საკმარისი ფინანსური რესურსი და ტექნიკური აღჭურვილობა ექნება, მსოფლიო ელექტრონულ ცოდნას ქართულიც რამდენიმე წელიწადში შეემატება. დღეს არსებული ტემპით კი, ამას, შესაძლოა, ათწლეულები დასჭირდეს.
წიგნის სათითაო გვერდის გადაფურცვლას და შემდეგ - ასევე სათითაოდ -თითოეული გვერდის კომპიუტერზე აკრებას ეროვნულ ბიბლიოთეკაში დაახლოებით...
„დარწმუნებული ვარ, რომ რვაასგვერდიან წიგნს, „კანონთა გონს“, გააციფრებენ მაქსიმუმ ათ დღეში და ის იქნება ინტერნეტში.“
იმავე ზომის წიგნის გაციფრებას, მაგალითად, ამერიკული კორპორაცია „გუგლი“ რამდენიმე საათში ახერხებს. წიგნები მარტივად სკანირდება.
დღეისთვის „გუგლს“ ათზე მეტი მილიონი წიგნი აქვს დასკანირებული და გეგმაში დაახლოებით 32 მილიონია. ეს მსოფლიოს ყველაზე დიდი - კატალოგებში დაფიქსირებული - ციფრია.
სკანირების პროცესი კომპანია „გუგლმა“ რამდენიმე წლის წინ დაიწყო მსოფლიოს წამყვანი უნივერსიტეტებიდან და სულ ბოლო ხუთ წელიწადში ინტერნეტში ათამდე მილიონი წიგნი მოხვდა - მთლიანი ტექსტები, რომელთა წაკითხვა ასევე ელექტრონულად, სახლიდან გაუსვლელად, „გუგლის“ წიგნის მეშვეობით შეიძლება.
„გუგლის“ წიგნებში ვერ წაიკითხავთ ტექსტებს, რომელთა დასკანირების უფლებასაც „გუგლს“ გამომცემლობები არ აძლევენ. იყო შემთხვევები, როდესაც უკვე დასკანირებული წიგნების გამომცემლებმა სასამართლოებს მიაკითხეს. აი, მაგალითად, რას ამბობდა საფრანგეთში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი საგამომცემლო ჯგუფის ვიცე- პრეზიდენტი ალან კოუკი:
„ჩვენ მთლიანად ვეთანხმებით უდიდეს დისტრიბუციას ჩვენი ნაშრომებისა. გამომცემლების საქმეც ხომ სწორედ ესაა, რომ წიგნები რაც შეიძლება ფართოდ გავრცელდეს. მაგრამ ეს შესაძლოა მოხდეს საავტორო უფლებათა დაცვით.“
თუმცა „გუგლი“ გაჩერებას არ აპირებს. გამომცემლობებსა თუ ავტორებთან მოლაპარაკებები მიმდინარეობს. „გუგლი“ პირდაპირ ამბობს, რომ კორპორაციის მიზანი მთელი სამყაროს ცოდნის ციფრულ ფორმატში მოქცევაა. ამ ინიციატივას რევოლუციურს მარტო „გუგლი“ არ უწოდებს. სამეცნიერო დონეზე ამას სამყაროს ცოდნის ორგანიზების მომავალს ეძახიან. ედვარდ ფეიგენბაუმმა, სტანფორდის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ახლახან, კომპიუტერული ისტორიის მუზეუმში სიტყვით გამოსვლისას,თქვა:
„რასაც დღეს განვიხილავთ, არაა უბრალო რევოლუცია, როგორც, მაგალითად, მანქანების ან მფრინავი ობიექტების რევოლუცია. ეს სუპერრევოლუციაა, როგორიცაა დამწერლობა, ბეჭდური საქმე, კომპიუტერი.“
წიგნის ელექტრონულად საკითხავად უკვე ათობით სხვადასხვა სპეციალური მოწყობილობა გამოიგონეს. ზოგიერთ მათგანს წიგნის ფორმა და ხშირად მსგავსი გრაფიკა აქვს. წიგნებით გადატენილი ბიბლიოთეკა ადვილად შესაძლებელია თქვენს ჯიბის იპოდშიც მოთავსდეს.
ლიკა მჭედლიშვილი: „საერთოდ, კომპუტერთან კითხვა ცოტა რთული არის. წიგნიდან რომ კითხულობ, უფრო ადვილი აღსაქმელია თვალისთვის.“
„წიგნების ძველი სტილით გამოყენებას აქვს თავისი პეწი და ყოველთვის ექნება. ამდენად, ასი პროცენტით ჩანაცვლებაზე ლაპარაკი ზედმეტია.“
„მე წიგნი შეუცვლელი მგონია. ასე იყო, მაგალითად, როცა კინო შემოვიდა. თეატრი გაქრებაო, იძახდნენ, მარა თეატრის აღორძინება სწორედ მერე მოხდა.“
ის, რის ჩანაცვლებასაც ელექტრონული წიგნები ვერ შეძლებენ, ძირითადად, ემოციას ეძახიან. ამას „გუგლის“ მესვეურნიც აღიარებენ. „გუგლის“ წიგნების პროექტის ინჟინერი დენ კლენსი ამბობს:
„ფიზიკური წიგნის ერთ-ერთი ასპექტი არის ის, რომ ის სუვენირია, ის არის ემოციების სუვენირი. ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ ჩვენ ვინახავთ უკვე წაკითხულ წიგნებს, არის ის, რომ ვინახავთ ემოციას - როცა თაროზე წიგნს შეხედავ და იტყვი, უი, მე მახსოვს რას განვიცდიდი ამ წიგნის კითხვისას. მოკლედ, არსებობს ეს ფიზიკური მიჯაჭვულობა წიგნთან.“
„გუგლის“ არაემოციური არგუმენტი, მეორე მხრივ, ეფექტურობაა. კომპანიის თქმით, მას შემდეგ, რაც წიგნები ელექტრონულ ფორმატში გამოჩნდა, მათზე მოთხოვნა გაიზარდა. წიგნები, რომელთაც ათწლეულობით არ ჰყავდა მკითხველი, მონახულებულ წიგნთა სიაში აღმოჩნდნენ. მიზეზი ინფორმაციის ძებნის სიიოლეა - როცა, უბრალოდ, თემას წერ საინტერესო საკითხზე და „გუგლში“ წამიერად ნახულობ ამ თემასთან დაკავშირებით ოდესმე გამოცემულ ყველა წიგნს... ამრიგად, მკითხველმა შესაძლოა ყურადღება გაამახვილოს წიგნზე, რომელიც, მისი მოძიება ასეთი ადვილი რომ არ იყოს, მის ყურადღებას არ მიიპყრობდა.
ამის მიუხედავად, მეცნიერები პრობლემებს მაინც ხედავენ იმაში, რომ ელექტრონულ ცოდნაზე მმართველობა შესაძლოა ერთი კომპანიის ხელში აღმოჩნდეს. მაგალითად, ცნობილი კომპიუტერული ინჟინერი და ელექტრონული ბიბლიოთეკების სპეციალისტი ბრეუსტერ კაჰლე ამბობს:
„ადრე, როცა ამ თემას ვიკვლევდი, გაცილებით ადვილი მისაწვდომი იყო ჩემთვის კანონმდებლობები... ახლა, როცა ეს ლექსის ნექსისის ხელშია და წუთი დოლარი ღირს, კარგა ხანია კანონები აღარ მიკვლევია. პრობლემა, ჩემი აზრით, არის ის, რომ ცოდნა ერთი კომპანიის ხელშია. იგივე შეიძლება მოხდეს აქაც და თუ ჩვენ მართლა გვინდა ცოდნის რეალური გავრცელება, ეს უნდა დარეგულირდეს.“
საქართველო ამ ყველაფრიდან რამდენიმე მიზეზის გამო მოწყვეტილია. ჯერ ერთი, ქართული წიგნის ბაზარი საკმაოდ პატარაა იმისათვის, რომ კომპანია „გუგლის“ მსგავსი დიდი კორპორაცია დააინტერესოს, ადგილობრივ დონეზე კი ამის საკმარისი რესურსი არ არსებობს, რადგან საქართველომ, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ საკუთარი დამწერლობა აქვს, საკუთარივე კომპიუტერული პროგრამები უნდა შექმნას, რომლებიც ყველაზე მარტივი მეთოდით - დასკანირებით - გაციფრებული წიგნების საძიებო სისტემებთან ადაპტირებას შეძლებენ. ამიტომაც წიგნები, ძირითადად, სათითაოდ კლავიატურაზე იკრიბება. თუმცა უბიუჯეტოდ და ძველი მეთოდებით საქართველომ დაახლოებით სამი ათასამდე წიგნის ელექტრონული ვერსიის შექმნა მაინც შეძლო. ეს დაახლოებით ორი პროცენტია უკანასკნელი 400 წლის განმავლობაში გამოცემული 130 000-მდე ქართული წიგნისა. ეროვნული ბიბლიოთეკის პროექტების ხელმძღვანელი ლევან თაქთაქიშვილი ამბობს, რომ წიგნების გაციფრება საქართველოში აუცილებელია:
„ისეთი პატარა ქვეყნებისათვის, როგორიც საქართველოა, პრიორიტეტულია წიგნების გაციფრება, იმიტომ რომ ჩვენი წიგნის ბაზარი არის ლოკალური, მარტო საქართველოშია და მიუწვდომელია სხვა ქვეყნებისათვის. ქართულენოვანი წიგნები - თუნდაც ბრიტანეთში და სხვა ქვეყნებში -ძალიან ცოტაა და ჩვენ მხოლოდ გაციფრებით და ციფრული ფორმატის ინტერნეტში განთავსებით შევძლებთ წიგნების გატანას საზღვარგარეთ.“
იმის მიუხედავად, რომ კომპანია „გუგლი“ ქართული წიგნებით უშუალოდ არ ინტერესდება, ის ყველა გაციფრებულ წიგნს საერთო საძიებო სისტემაში ავტომატურად სვამს, რაც ნიშნავს იმას, რომ თუ საქართველოს საკმარისი ფინანსური რესურსი და ტექნიკური აღჭურვილობა ექნება, მსოფლიო ელექტრონულ ცოდნას ქართულიც რამდენიმე წელიწადში შეემატება. დღეს არსებული ტემპით კი, ამას, შესაძლოა, ათწლეულები დასჭირდეს.
