ცოტა ხნის წინ თბილისს უფლებადამცველი, გენდერის სპეციალისტი ბელორუსიდან, ალექსანდრა იგნატოვიჩი სტუმრობდა. მან რამდენიმე საჯარო ლექცია გამართა, სახელწოდებით „უხილავობასთან დაპირისპირება: კრეატიული აქტივიზმის მნიშვნელობა ლგბტ თემის რეპრეზენტაციისთვის“. ალექსანდრა იგნატოვიჩს რადიო თავისუფლების კორესპონდენტი მზია ფარესიშვილი 13 მაისს ესაუბრა.
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: მე გენდერის მკვლევარი ვარ და ლექტორი ევროპის ჰუმანიტარულ უნივერსიტეტში. ეს უნივერსიტეტი ბელორუსიაში პოლიტიკური მიზეზების გამო დაიხურა და ახლა ვილნიუსში, დევნილობაში, აგრძელებს მუშაობას. თბილისში ჰაინრიხ ბიოლის ფონდმა მომიწვია. ჩემი საჯარო გამოსვლა ბელორუსიაში ლგბტ თემის უხილავობას და თვითრეპრეზენტაციის აუცილებლობას შეეხება, ასევე იმას, თუ რამდენად ეხმარება კრეატიული აქტივიზმი ისეთი პრობლემის დაძლევას, როგორიცაა შეუმჩნევლობა, საკუთარი თავის წარმოუჩენლობა საზოგადოებრივ დისკურსსა და მედიაში.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ცდილობთ, რომ ეს აქტივიზმი ბელორუსიაში განავითაროთ, სადაც ადამიანის უფლებების დაცვის მხრივ მდგომარეობა - მით უმეტეს, როცა საუბარია საზოგადოების მცირე ნაწილზე - გაცილებით მძიმეა, ვიდრე საქართველოში. მიუხედავად ამისა, შეგიძლიათ გარკვეული პარალელი გაავლოთ, რა გამოწვევებს ხედავთ ამ საკითხთან დაკავშირებით როგორც ბელორუსიაში, ასევე საქართველოში?
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: რა თქმა უნდა, ბევრ რამეშია სხვაობა - პოლიტიკურ კონტექსტში თუ ადამიანის უფლებათა დაცვის მხრივ, სიტუაცია განსხვავებულია ბელორუსიასა და საქართველოში. მიუხედავად ამისა, რაც ჩვენ გარკვეულწილად გვაერთიანებს, ეს არის ადამიანების მიერ იმ საკითხების აღქმა, რომელიც ლგბტ თემს უკავშირდება. ბელორუსიაში საკანონმდებლო დონეზე ბევრი პრობლემაა. ჩვენთან არ არის კანონი, რომლის თანახმადაც ჰომოფობიის ნიადაგზე ჩადენილი დანაშაული უნდა ისჯებოდეს. ანტიდისკრიმინაციული კანონი კი არის, მაგრამ მასში კონკრეტულად არ არის ნახსენები ჰომოფობია ან სექსიზმი. თავად დისკრიმინაცია კი ან ძალიან ფართო გაგებით გამოიყენება, ან სულაც არ გამოიყენება. ჩვენ გვაქვს კანონი გენდერული თანასწორობის შესახებ, რომელიც ასევე ძალიან სპეციფიკურად განიმარტება. მე წარმოვადგენ არა ინსტიტუციურ ან არასამთავრობო ორგანიზაციას, არამედ საინიციატივო ჯგუფს, რომელიც თავისი საქმიანობით ცდილობს ბელორუსიაში აღმოფხვრას საზოგადოებაში არსებული ცოდნის ნაკლებობა ლგბტ თემის პრობლემების შესახებ, იმ ადამიანთა სიძნელეების შესახებ, რომლებიც ამ თემს წარმოადგენენ და ბელორუსიაში ცხოვრობენ.
რადიო თავისუფლება: და ეს არ არის იოლი...
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: ასეთი რამ იოლი არსად არის - მით უმეტეს, პოსტსაბჭოთა, კომუნისტურ სივრცეში. თუმცა, როგორც გამოცდილება გვაჩვენებს, ქვეყნებში, სადაც გენდერული თანასწორობაა, მაგალითად, შვედეთში, იქაც არის პრობლემები - არა საკანონმდებლო თვალსაზრისით, არამედ საზოგადოებაში არსებული ნეგატიური სტერეოტიპების, დამოკიდებულების დაძლევის მხრივ, რომელიც რაიმე კრიტერიუმით განსხვავებული ადამიანების წინააღმდეგ არის მიმართული - იქნება ეს გენდერული იდენტობა, სექსუალური იდენტობა, რასის ან ეთნიკური ნიშნით განსხვავება. ასეთი სოციალური პრაქტიკა მეტ-ნაკლებად ყველა საზოგადოებაშია წარმოდგენილი. ამიტომაც ვცდილობთ ხაზი გავუსვათ, რომ გენდერული საკითხი, გენდერული თანასწორობა ან დამოკიდებულება ლგბტ თემისადმი - ეს ცალკე, განყენებულად მდგომი თემა კი არ არის, არამედ, ფართო გაგებით, ადამიანის უფლებების განუყოფელი ნაწილია.
რადიო თავისუფლება: ამ საქმიანობაში თქვენ დიდ ყურადღებას უთმობთ მედიის მნიშვნელობას, საუბრობთ კრეატიულ აქტივიზმზე, თვითრეპრეზენტაციაზე...
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: კი, სავსებით სწორია. მედია ძალიან ხშირად ტენდენციურად, წინასწარი განწყობით, სტერეოტიპულად, სტიგმატიზებულად აშუქებს საკითხებს, რომელიც ჰომოსექსუალი ადამიანების ცხოვრებას ან ქალების პრობლემებს ეხება. ამიტომ ჩვენ, ერთი მხრივ, მასმედიის წარმომადგენლებთან ამ საკითხებზე დისკუსიებს ვაწყობთ, მეორე მხრივ, ვამბობთ, რომ თვითრეპრეზენტაცია საკვანძო საკითხია, რადგან ამა თუ იმ გამოცდილებაზე ვერავინ იტყვის იმაზე უკეთ, ვიდრე ადამიანი, რომელსაც თავად აქვს ეს გამოცდილება. ვცდილობთ გავავრცელოთ აზრი, რომ ბელორუსის ლგბტ თემის ცხოვრების პრობლემებზე უკეთ იტყვიან ის ადამიანები, რომლებიც ამ თემს წარმოადგენენ. ამ ინიციატივას მედიის სახე მივეცით, გვაქვს ვებრესურსი makeout.by, ანუ თავად წარმოვადგენთ მედიას. ჩვენი მედიარესურსი ერთადერთია ბელორუსიაში, რომელიც მთელ მსოფლიოში ჰომოსექსუალი, ტრანსგენდერი, ინტერსექსუალი ადამიანის ცხოვრების შესახებ მრავალფეროვან ინფორმაციას ავრცელებს. ჩვენ სხვადასხვა ინტერნეტრესურსების სტატიებს ვთარგმნით ბელორუს და რუსულ ენებზე. ამით ვცდილობთ შევამციროთ ინფორმაციის ნაკლებობა ჩვენს მოსახლეობაში, მათთვის, ვინც ეკუთვნის ან არ ეკუთვნის ამ თემს (ლგბტ). ასევე ვქმნით ჩვენს უნიკალურ კონტენტს, რომელიც ეხება ადამიანების ისტორიას, რათა ეს ჩვენი პროექტი იქცეს თავისებურ სივრცედ, სადაც ადამიანები საკუთარ თავზე თავად ისაუბრებდნენ.
რადიო თავისუფლება: რამდენი ხანია, რაც ამ პროექტს ახორციელებთ და რა წინააღმდეგობებს აწყდებით? ძალიან რთული უნდა იყოს, რადგან პრობლემები შესაძლოა შეგექმნათ ხელისუფლების მხრიდან, პატრიარქალური ფასეულობების მიმდევარი საზოგადოების მხრიდან, რომელიც, როგორც წესი, განსხვავებული აზრის წინააღმდეგია.
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: პროექტი არსებობის მესამე წელს ითვლის. ამიტომაც ნაადრევია რაიმე გლობალურ მიღწევებზე საუბარი და არც მართებულია. დრო გვიჩვენებს. რაც შეეხება პრობლემებს, კიდევ კარგი, ამ ეტაპზე ჩვენ სახელმწიფოს მხრიდან სიძნელეებს არ ვაწყდებით, მაგრამ ძალიან გვიჭირს ურთიერთობა კოლეგებთან სხვა მედიასაშუალებებიდან და დამოუკიდებელ „დემოკრატიულ“ სექტორთან, რადგან ბელორუსიაში პოლიტიკური პარტიები, ძალები, რომლებიც საკუთარ თავს დემოკრატებს უწოდებენ, სინამდვილეში არ მისდევენ დემოკრატიულ ფასეულობებს. ხშირად პატრიარქალურ დამოკიდებულებას სწორედ ასეთი ორგანიზაციების, პოლიტიკური პარტიების, ფონდების მხრიდან ვაწყდებით. ეს არის სექსიზმი, ჰომოფობია. და ჩვენ გვიწევს მათ ვუთხრათ, რომ თუკი ისინი დემოკრატიულ ძალას უწოდებენ საკუთარ თავს, უნდა შეესაბამებოდნენ კიდეც ამ სახელს. იგივე ხდება მედიაში. ზუსტად ისეთივე პატრიარქალური შეფასებებით შუქდება, მაგალითად, ტრანსგენდერი ადამიანების შესახებ ამბები. ძალიან ხშირად სწორედ ინფორმაციის ნაკლებობის გამო, არასაკმარისი ცოდნის გამო წარმოიქმნება არასასიამოვნო სიტუაციები. მედიასაშუალებები არაკორექტული ლექსიკის გამოყენებით ხელს უწყობენ სტიგმის ჩამოყალიბებას, სტერეოტიპების გავრცელებას და ა.შ. თუმცა ჩვენ ჟურნალისტებისთვის ტრენინგებს არ ვატარებთ, ჩვენ ჩვენი საქმიანობით ვაჩვენებთ, როგორ შეიძლება წერო კორექტულად ამ საკითხებზე.
რადიო თავისუფლება: შეიძლება, ზოგადად, ადამიანის უფლებების დაცვის მხრივ, საქართველოში უკეთესი მდგომარეობა იყოს, ვიდრე ბელორუსიაში, მაგრამ 17 მაისი ახლოვდება, ჰომოფობიის წინააღმდეგ ბრძოლის დღე, ქართული ლგბტ თემი და მათი უფლებადამცველები კი, ფაქტობრივად, განდევნილნი არიან საჯარო სივრციდან. მათმა აქტივობამ ძირითადად ინტერნეტში, სოციალურ ქსელებში გადაინაცვლა. თქვენ, საკუთარი გამოცდილების გაზიარების გარდა, თბილისიდან რა გამოცდილებას წაიღებდით, რომელიც თქვენს საქმიანობას უკავშირდება?
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: ჩემი ვიზიტი, მართლაც, 17 მაისთან არის დაკავშირებული, სპეციალურად შევარჩიეთ ეს დღეები ღონისძიებებისთვის. ჩემთვის ძალიან საინტერესოა ვნახო მედიასივრცეში, რა ხდება აქ ლგბტ აქტივობების მხრივ, როგორ უმკლავდებიან იმ პატრიარქალურ შეხედულებებს, რომელიც, შესაძლოა, საბჭოთა კავშირის დროიდან ან ახლა ჩამოყალიბდა. ამასთანავე, მაინტერესებს, როგორ ხდება დასავლური ფასეულობების, ცოდნის აპრობირება, აკუმულირება. ამ მხრივ სერიოზული პრობლემებია. იგივე ტერმინების თარგმნა რომ ავიღოთ. გამოიყენება ისტორიულად ჩამოყალიბებული კანონიკური ლინგვისტიკა ან, თუნდაც, მედიკალიზაცია, როცა სამედიცინო ტერმინებს იარლიყებად აწებებენ ადამიანებს - მაგალითად, ამბობენ „ჰერმოფროდიტს“, ნაცვლად ინტერსექსუალი ადამიანებისა, ან „ჰომოსექსუალისტებს“, ნაცვლად ჰომოსექსუალისა. ანუ მაინტერესებს, როგორ მიდის საქართველოში, არაინგლისურენოვან კონტექსტში, ამ საკითხებზე მუშაობა, მით უმეტეს - მედიაში. ბელორუსიაში ეს ერთ-ერთი სერიოზული პრობლემაა. ხშირად ჟურნალისტს, შესაძლოა, არც კი სურდეს, რომ ნეგატიურად ილაპარაკოს ამ თემაზე, მაგრამ ასე გამოდის, რადგან ადეკვატურად არ არის თარგმნილი ტერმინი. ამიტომაც ძალიან მაინტერესებს, როგორ ხდება ეს საქართველოში. აქ რამდენიმე ინგლისურენოვან ჟურნალს უკვე გავეცანი. მართალია, წლების წინ კია გამოცემული, მაგრამ ის, რაც წავიკითხე და როგორც მითხრეს, ქართულადაც ასე იყო გაშუქებული. ჩემთვის ეს წარმოუდგენელი რამ არის. ბელორუსიაში ასეთი რამ არ ხდება. ასეთი დონის გამოცემა კი არა, საზოგადოებრივი დისკურსიც კი არ მიმდინარეობს, რომელიც ასე სერიოზულად მიუდგებოდა ამ საკითხს.
რადიო თავისუფლება: ჩვენ ჰომოფობიაზე ვსაუბრობთ, ლგბტ თემთან დაკავშირებულ შიშებზე. როცა ასეთ რამეს წააწყდებით, რას ეუბნებით ხოლმე ბელორუს საზოგადოებას ან რას ეტყოდით ქართულ საზოგადოებას? საქართველოში, ამ მხრივ, სერიოზული პრობლემები აქვთ უმრავლესობისგან განსხვავებულ ადამიანებს. გარდა პროფესიული რჩევებისა, უბრალოდ, ადამიანურად, რის თქმას ისურვებდით?
ალექსანდრა იგნატოვიჩი: წმინდა ადამიანურად... მე ვფიქრობ, უბრალოდ, საჭიროა ადამიანი უფრო კეთილი იყოს. მით უმეტეს, თუ მსოფლიო კონტექსტს გავითვალისწინებთ, ადამიანებისთვის მნიშვნელოვანი ხდება იმის გააზრება, რომ მიუხედავად იმისა, რაც ჩვენ ერთმანეთისგან განგვასხვავებს, ჩვენ, ყველა, ადამიანები ვართ. ეს ის ათვლის წერტილია, როცა უბრალოდ, ყოფით დონეზე, ადამიანებს შორის უნდა იყოს სიკეთე, სოლიდარობა, მცდელობა გაიაზრო საკუთარი პრივილეგიები, იმის გაგება, რომ თუკი მე ყველაფერი კარგად მაქვს, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ სხვებიც კარგად არიან, ან თუკი ვინმე ცუდადაა, ეს მისივე ბრალია. ერთმანეთთან ბრძოლა და ჩხუბი კი არ არის საჭირო, არამედ საჭიროა დაფიქრება იმაზე, თუ როგორ შეიძლება ყველამ ერთად ეს ქვეყანა უკეთესი გავხადოთ, როგორ შეიძლება ყველამ ერთად მშვიდობიანად და სოლიდარობაში ვიცხოვროთ.
დაწერეთ კომენტარი