Accessibility links

რადიო თავისუფლება რადიო თავისუფლება

ჟან რუო: ლიტერატურა ვერტიკალურია


ჟან რუო
ჟან რუო

ფრანგი მწერალი ჟან რუო, გონკურების პრემიის ლაურეატი, წინა კვირას თბილისს სტუმრობდა. შარშან ქართულად გამოიცა მისი 1990 წელს დაწერილი პირველი რომანი „ღირსების ველები“, სწორედ ის ტექსტი, რაშიც მან ფრანგული ლიტერატურისთვის უმაღლესი ეს ჯილდო მიიღო. მას შეხვედრები ჰქონდა მწერალთა სახლში, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში, კავკასიის ფრანგულ სკოლაში, საქართველოს ფრანგული ინსტიტუტის მედიათეკასა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. ჟან რუოს შეხვდა და ესაუბრა შოთა იათაშვილი.

შოთა იათაშვილი: ბატონო ჟან, მე ამ რომანის კითხვა რომ დავიწყე, შემექმნა შთაბეჭდილება, რომ მთელი რომანი შეიძლებოდა განვითარებულიყო იმ წვიმის ქვეშ, რომლითაც იწყება ტექსტი და რაღაცნაირად მოვინუსხე ამით. მაგრამ წვიმამ უცებ გადაიღო რომანში. რა თქმა უნდა, ყველაფერი ისევ იმავე ადგილას ხდება და ეს წვიმა უკვე იგულისხმება: იმდენად არაჩვეულებრივადაა წვიმა აღწერილი რომანის დასაწყისში, რომ იგი მერეც იგრძნობა, წვიმის ხმა მაინც ჩაგესმის. მაგრამ რატომ გადაიღო მაინც წვიმამ რომანში?

ჟან რუო: ეს ნამდვილი წვიმაც არის, რა თქმა უნდა, მაგრამ ამავე დროს მეტაფორული წვიმაც იყო, იმიტომ რომ კითხვის დაწყებისთანავე მინდოდა ნაღვლიანი გარემო შემექმნა. კიდევ ალბათ იმის სათქმელად, რომ ყველაფერი ციდან მოდის. პირველ რიგში წვიმა, რომელიც ციდან მოდის პირველ ნაწილში, მეორე ნაწილში არის მოხუცი მამიდა, რომელიც ლოცულობს და მიპყრობილია ცისკენ მთელი მისი მეტაფიზიკური ფიქრები, და მესამე ნაწილში ისევ ციდან ცვივა ბომბები. ეს არის ცხოვრებები, რომლებიც საკუთარ თავს ვერ განაგებენ. ცა განაგებს ამ ცხოვრებებს - დამორჩილებული ცხოვრებებია, ყველაფერი ცაზეა დამოკიდებული. ცოტა ირონიული მოსაზრებითაც ვამბობ ამას, რა თქმა უნდა, მაგრამ მაინც... ამ წიგნის სამ ნაწილში ცის სამი მდგომარეობაა მოცემული.

შოთა იათაშვილი: ოჯახური საგა - ეს რომანი ამ ჟანრს მიეკუთვნება, და როგორც ვიცი, მთელი ციკლი გაქვთ ამ ჟანრში დაწერილი. არის რაღაც ტრადიციული ფორმები, რომლებიც აქტუალობას კარგავენ და მკითხველი უკვე ნაკლებ ინტერესს იჩენს მათდამი. თქვენი აზრით რა არის ამ ჟანრში ისეთი, რომ ძალიან იცვლება გარემო, უკვე ახალი ტექნოლოგიების საუკუნეა, მაგრამ მკითხველს მაინც აქვს ეს მუდმივი გამძაფრებული ინტერესი ასეთი ტიპის ლიტერატურისადმი.

ჟან რუო: სუფთა ტრადიციული გაგებით ოჯახური საგა მაინც არ არის ეს რომანი და მე ვფიქრობ, ადამიანების, მკითხველის ინტერესი იმითია გამოწვეული, რომ ჩვენ ყველანი ერთმანეთთან ვართ დაკავშირებულები, ყველას გვაქვს რაღაც ოჯახური ისტორია... სოციალური ქსელი წარმოშობს კავშირებს. და ყველას აქვს ამ კავშირების მოთხოვნილება. ხოლო სოციალური ქსელები, შეიძლება ითქვას, რომ ჰორიზონტალურია. მაგრამ როცა წიგნს კითხულობ, ლიტერატურა ვერტიკალურია და სიღრმეში ჩადიხარ. ხოლო როდესაც ვერტიკალურია ლიტერატურა, ეს იმას ნიშნავს, რომ მკითხველი მუდამ ფიქრობს: საიდან წამოვედი, როგორი იყო ჩემი ისტორია, რასთან ვარ დაკავშირებული... ყოველდღიური ცხოვრებიდან გამომდინარეც კი უჩნდება ასეთი კითხვები და ეძებს. მაგალითად, საფრანგეთში ძალიან ბევრია ისეთი ადამიანი, რომელიც პენსიაზე როცა გადის, მაშინ იწყებს თავისი გენეალოგიის კვლევას. იმიტომ რომ ამას - უკან დაბრუნებას - დრო სჭირდება. და მწერლის საქმე ეს არის, სხვა არაფერი. მე ვფიქრობ, რომ მწერლის საქმეა დაბრუნება.

შოთა იათაშვილი: არსებობენ სხვადასხვა ტიპის მწერლები და ისინი ხშირად ერთმანეთს ვერ უგებენ ხოლმე. არიან სულთ ხორცამდე ექსპერიმენტატორი მწერლები, რომლებიც გარეგნულ, ფორმალურ ექსპერიმენტებზე არიან გადასულები. არიან მწერლები, რომლებიც მარგინალურ თემებს ეხებიან მხოლოდ. ამ შემთხვევაში მაინტერესებს, როგორია მათი დამოკიდებულება, როდესაც თქვენს მაინც, ასე ვთქვათ, ტრადიციული ფორმით მოწოდებულ ლიტერატურას კითხულობენ ?

ჟან რუო: ასეთ მწერლებთან მე დღეს არა მაქვს ურთიერთობა, მაგრამ ექსპერიმენტული წერა რასაც ჰქვია, მთელი ჩემი ახალგაზრდობა ამას ვაკეთებდი. სტრუქტურალიზმი, დეკონსტრუქცია - სულ ამაში ვიყავი და ვვარჯიშობდი. და რაღაც მომენტში ისიც ვიგრძენი, რომ ეს ხალხისთვის გაუგებარი იყო. უკვე იქამდე მივედი, რომ ასეთი ექსპერიმენტული ნაწერი მსოფლიოს, ქვეყნის, ადამიანის შესახებ აღარ ლაპარაკობდა. ცხოვრება მოულოდნელ შემთხვევებს გვიწყობს. უცებ გამოფხიზლდები ხოლმე და ხვდები, რომ სადღაც სხვაგან დარჩი და რეალობაში კი სხვა რამე ხდება. მაგალითად, სიკვდილი. როდესაც მამაჩემის სიკვდილზე დავწერე, შეიძლება ითქვას, რომ მაშინ დავბრუნდი ამქვეყნად. მე მაინც ვფიქრობ, რომ ლიტერატურაში ექსპერიმენტებით წერა მაინც უკანაა მოტოვებული. იმაზე შორს ვერ წახვალ, რაც საფრანგეთში მოხდა 70-80-იან წლებში. როდესაც ფრაზა დეკონსტრუქციას განიცდის, უკვე არაფრისმთქმელი ხდება. ფონეტიკურ ინსტალაციას წააგავს, მაგრამ ლიტერატურული ველიდან ამოვარდნილია.

შოთა იათაშვილი: ალბათ „ახალ რომანს“ გულისხმობთ...

ჟან რუო: „ახალი რომანი“ ჯერ კიდევ იკითხებოდა. შემდეგ კიდევ უფრო წამოვიდა ეს ტენდენცია.

შოთა იათაშვილი: მე მგონი ბუნებრივად მივედით პოეზიამდე. თან ვიცი, რომ ახალგაზრდობაში პოეზიას წერდით. ახლა, თუნდაც ათასში ერთხელ, ხდება თქვენი დაბრუნება პოეზიასთან? ხელი გაგექცევათ ხოლმე ლექსის დასაწერად თუ არა? ისე, ჩემი აზრით, ექსპერიმენტალიზმი პოეზიას უფრო ესადაგება, იმიტომ რომ რამდენიმე სტრიქონში ეს ექსპერიმენტი, ეს სხვანაირად დაჭერილი ფრაზა შესაძლებელია უფრო ზუსტი და გასაგები იყოს და მოხვდეს ადამიანსაც გულზე, ვიდრე უზარმაზარი რომანები.

ჟან რუო: ექსპერიმენტულ წერას, მართალი ბრძანდებით, მოთხრობა და რომანი ნაკლებად უხდება. რადგან მას აწყობა, კონსტრუქცია სჭირდება. პოეზიას კი შეუძლია აფეთქებები მოახდინოს, დაშლა გააკეთოს და ემოციები ასე გამოხატოს. ამიტომ განვასხვავებ მე ერთმანეთისგან პოეზიას და ლექსს. ლექსი არის პოეზიის ადგილი. ლექსი არის ის ველი, სადაც თავსდება პოეზია. ერთგვარი კონტრაქტი იდება მათ შორის. ამიტომ მე არასდროს სპონტანურად არ გამირბის ხელი პოეზიის დასაწერად. ჩემი გამოხატვის ფორმა არაა სპონტანურად ლექსის წერა. ჩემი საუკეთესო მეგობარი პოეტია და მე ვიცი, როგორ მუშაობს ის - ყველაფერი მის ცხოვრებაში და შემოქმედებაში ლექსის გავლით გადის. ეს სხვანაირი, განსაკუთრებული არსებობაა ამ სამყაროში.

შოთა იათაშვილი: ანუ საერთოდ აღარ იწერება და არც იბეჭდება ლექსები და ეს პოეტური გამოცდილებაც აბსოლუტურად უარყოფილია?

ჟან რუო: არა, ჩემი ლექსები გამოქვეყნებული არ ყოფილა, და საერთოდაც, ბევრი ლექსი არ მაქვს დაწერილი. რომანის გამოქვეყნებამდე ჩემი ნაწერები იყო სულ ექსპერიმენტები. მათი დაწერის მიზანი გამოქვეყნება არ ყოფილა. მაგალითად, ჰაიკუს ვწერდი ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, მხოლოდ იმიტომ, რომ რეალობის ასახვა შემძლებოდა, მესწავლა. დაწერო მალარმეს სტილში დემატერიალიზებული ნაწერი, არის საკმაოდ რთული. იმიტომ რომ ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში იყო გარდატეხა, როდესაც პრეციოზული წერა შეიცვალა რეალისტურით. მე-17 საუკუნეში იყო პრეციოზული წერა, და სწორედ იმ პერიოდში წამოვიდა მოლიერი, რომელსაც უკვე რეალისტური მომენტები შემოჰქონდა, ხოლო მერე, მე-19 საუკუნეში უკვე წამოვიდნენ ბალზაკი, სტენდალი, რომელთაც რეალისტური რომანი შექმნეს და ამათ შორის, რომ გადახედოთ, თითქოს სულ ბრძოლა არის ცასა და მიწას შორის...

შოთა იათაშვილი: მარკიზ დე სადიც მათ შორის იყო.

ჟან რუო: ის ციხეში იყო (იცინის). მაგრამ აი, სელინი სწორედ სიურრეალიზმის პერიოდში წამოვიდა.

შოთა იათაშვილი: მე თქვენი მხოლოდ პირველი რომანი მაქვს წაკითხული, ამიტომ მაინტერესებს, მერე რა ხდებოდა? არსებობს თქვენს შემოქმედებაში ამ ტექსტისგან კარდინალურად განსხვავებული სხვა რომანები, ან რამე ასეთი ახლა ხომ არ იწერება?

ჟან რუო: ეს წიგნი 25 წლის წინ გამოიცა, ასე რომ, ამ წიგნის მომავალი უკვე უკან დაგვრჩა. ამის მერე ძალიან ბევრი რამ გამოვიარე და გამოვცადე და უკვე ოთხი წელია დავიწყე ახალი სერიის გამოცემა, რომელსაც ჰქვია „პოეტური ცხოვრება“. და ვეხები სწორედ იმ საკითხებს, თუ რატომ მოხდა, რომ 70-იან წლებში, როცა მე 20 წლის ვიყავი, გამოცხადდა, რომ რომანი მოკვდა. რატომ მოხდა, რომ საზოგადოებამ გამოაცხადა, რომ უკვე აღარ შეიძლება ამბების მოყოლა.

შოთა იათაშვილი: ღმერთი მოკვდაო, მანამდე გამოაცხადეს და...

ჟან რუო: ეს მთელი სერიაა: ჯერ თქვეს ღმერთი მოკვდაო, მერე თქვეს რომანი მოკვდა, მერე თქვეს ოჯახი მოკვდა და ასე შემდეგ... ავტორი მოკვდა...

შოთა იათაშვილი: მკითხველი მოკვდება?

ჟან რუო: მე ვფიქრობ, მკითხველი არ მოკვდება არასოდეს, მაგრამ შესაძლოა ხალისი დაკარგოს კითხვის.

XS
SM
MD
LG