25 თებერვალი: ოკუპაციის 25 სისხლიანი ამბავი

25 თებერვალი

100 წლის წინ, 1921 წლის 25 თებერვალს, ორკვირიანი ბრძოლების შემდეგ წითელი არმიის მიერ თბილისის დაკავებით დაიწყო საქართველოს ოკუპაციის სისხლიანი ისტორია, რომელიც ბოლომდე დღესაც არ დასრულებულა. ოკუპაცია ახლაც ისევე კლავს ადამიანებს და სახელმწიფო ინსტიტუტებს, როგორც კლავდა 100 წლის წინ. ოკუპაციის ისტორია სხვა არც არაფერია, თუ არა ამ სისხლიანი ეპიზოდების (1921, 1924, 1937, 1956, 1989, 2008...) ჯერ-ჯერობით უწყვეტი ჯაჭვი.

100 წლის წინ, საქართველოს ოკუპაციასა და გაწითლებას, სამხედროების გარდა,მრავლად შეეწირა მშვიდობიანი მოსახლეობა, მათ შორის ქალები და ბავშვები.

ჩვენ ოკუპაციის 25 ამბავს გავიხსენებთ.

რომელ ამბავს დაამატებდით თქვენ?(ამბავი შეგიძლიათ დაამატოთ აქ)

ოკუპაციის 25 სისხლიანი ამბავი

დეკანოზი გიორგი ინაშვილი

დიმიტრი თარხან-მოურავი

ვანო (ვანიკო) აბაშიძე

მარო მაყაშვილი

როცა თბილისის გარშემო „ზარბაზნები ახმაურდნენ“, მარო მაყაშვილი 19 წლის იყო.

„1921 წლის 17 თებერვალს იგი ჩაეწერა „წითელ ჯვარში“ მოწყალების დად. იმავე დღეს სანიტარულ რაზმთან ერთად წავიდა კოჯრისკენ. 19 თებერვალს, საღამოს, მის გვერდით გამსკდარმა ყუმბარამ არც კი დააცალა უკანასკნელი სალამი ეთქვა სამშობლოსა და მშობელთათვის“, - იხსენებდა წლების შემდეგ მაროს მამა, პოეტი კოტე მაყაშვილი, - „იქ უნდა ვიყვე, სადაც იღვრება სისხლი და ცრემლი თანამემამულეთაო“.

მარო მაყაშვილის გადაწყვეტილება მოხალისედ წასულიყო ფრონტზე, არ ყოფილა სპონტანური. სამშობლოსა და მის თავისუფლებაზე ზრუნვით არის გაჟღენთილი დღიური, რომელსაც მარო ბოლო წლების განმავლობაში აწარმოებდა:
„დღეს შესრულდა ნახევარი წელიწადი, რაც საქართველოს თავისუფლება აღიარეს. მთელმა ქართველობამ თბილისისა თავი შეიყარა სასახლის წინ. აქ მოხდა „პარადი“. ყოველი ქართველი გრძნობდა თავს თავისუფლად. აღტაცების ღიმილი უკრთოდა ყოველს და თითქოს ეს ეწერათ - „ოჰ, ძლივს გვეღირსა, გვეღირსა! გვეღირსა!“. არა, ნუ ვჩქარობთ, მტერი გარშემო გვყავს და გვითვალთვალებს“.

19 წლის მოხალისე - მოწყალების და მარო მაყაშვილი ფრონტის ხაზზე 19 თებერვალს მოკლეს.

შალვა ერისთავი

„ამ ბრძოლაში იუნკრების რაინდობისა და მისი დიადი სილამაზის სამარადისო სიმბოლურ სურათად დარჩება ტყვიამფრქვევზე მწოლიარე, განგმირული შალვა ერისთავი“,- წერდა სამხედრო სკოლის მეთაური პოლკოვნიკი ალექსანდრე ჩხეიძე.

იუნკრები შალვა ერისთავი და იოსებ ჯანდიერი 24 თებერვალს დაიღუპნენ, როცა იერშზე გადასულ თბილისის დამცველებს ოკუპანტებმა გორაკზე დადგმული „მაქსიმის“ ტყვიამფრქვევიდან გაუხსნეს ცეცხლი . საჭირო გახდა ტყვიამფრქვევის გაუვნებელყოფა. შალვა ერისთავმა, რომელიც ფეხბურთელი იყო, სწრაფად გადაირბინა მანძილი ტყვამფრქვევამდე, ხიშტით მოკლა მემიზნე ოფიცერი და სხეულით კი გადაეფარა ტყვიამფრქვევს, რამაც თანამებრძოლებს შეტევაზე გადასვლის საშუალება მისცა.

1921 წლისათვის იუნკერთა სამხედრო სკოლაში 183 მოსწავლე ირიცხებოდა, მათგან 166 თბილისის თავდაცვის მარჯვენა სექტორში, კოჯორ-ტაბახმელის მიდამოებში, იბრძოდა. ოკუპანტების წინააღმდეგ ომში დაიჭრა 43 იუნკერი, დაიღუპა 9: ალექსანდრე ახვლედიანი პლატონ დოლიძე, შალვა ერისთავი, პავლე იაკობაშვილი, ლევან კანდელაკი, ოთარ ლორთქიფანიძე, მიხეილ ლოლუა, იოსებ და ილია ჯანდიერები.

ალექსანდრე ჩხეიძე

„დიდი ენერგია გამოუჩენია პოლკოვნიკ ჩხეიძეს, რომლის თავგანწირულ და გმირულ მოქმედებას მეტად წაუხალისებია იუნკერები და ისეთი ენთუზიაზმი გამოუწვევია მათში, რომ ერთბაში „ვაშას“ და „გაუმარჯოს საქართველოს“ ძახილით განდევნეს შემოჭრილი ბალშევიკების ბანდები“, - წერდა 1920 წლის 4 მაისს გამოსული „საქართველოს რესპუბლიკა“.

პოლკოვნიკმა ალექსანდრე ჩხეიძემ გადამწყვეტი როლი ითამაშა კადეტთა სასწავლებელზე ბოლშევიკების თავდასხმის მოგერიებაში ჯერ კიდევ 1920 წლის 2 მაისის ღამით.

ეს თავდასხმა დიდი გეგმის ნაწილი იყო და ითვალისწინებდა საქართველოს მთავრობის დამხობას.

1921 წლის თებერვალში კოჯორთან გამაგრებულმა კადეტთა სკოლის დანაყოფებმა ალექსანდრე ჩხეიძის მეთაურობით მოიგერიეს წითელი არმიის ყველა შეტევა. სწორედ ალექსანდრე ჩხეიძემ გადააფიქრებინა კრიტიკულ სიტუაციაში მყოფ გენერალ ანდრონიკაშვილს უკან დახევა და შეანარჩუნებინა ყველა პოზიცია.

საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ ალექსანდრე ჩხეიძე პოლონეთის ჯარში მსახურობდა - ჯერ პოლკის მეთაურთა სამხედრო სასწავლებელში, შემდეგ კი პოზნანის მე-14 ქვეითი დივიზიის მეთაურად.

პოლონეთში სამხედრო სამსახურს გადიოდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 81 მოქალაქე, რომელთა შორის იყო 6 გენერალი, 35 უფროსი ოფიცერი და 46 იუნკერი.

სამხედრო სამსახურის დასრულების შემდეგ ალექსანდრე ჩხეიძე ცხოვრობდა ლვოვში, სადაც 1939 წელს, წითელი არმიის მიერ პოლონეთის ოკუპაციის დროს, დააპატიმრა НКВД-მ როგორც „ხალხის მტერი“.

ალექსანდრე ჩხეიძეს წაუყენეს ბრალდება: „საქართველოს არმიაში სამსახური, წითელი არმიის წინააღმდეგ ბრძოლა, ვარშავის ქართული კომიტეტის წევრობა და პოლონეთის არმიაში სამსახური“.

დახვრიტეს 1941 წლის ზამთარში.

კოტე აფხაზი

„ვკვდები სიხარულით, რადგან ღირსი გავხდი საქართველოს სამსხვერპლოზე ზვარაკად მიტანისა. ჩემი სიკვდილი გამარჯვებას მოუტანს საქართველოს!“- ეს სიტყვები სიკვდილის წინ, 1923 წლის 21 მაისს, დილის 4 საათსა და 30 წუთზე, თბილისში, ვაკის პარკის ტერიტორიაზე, ჩეკისტების მიერ დახვრიტილმა გენერალმა. კოტე აფხაზმა,თქვა.

ილია ჭავჭავაძის დისშვილი, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტის თავმჯდომარე და ქართული ეროვნული არმიის ერთ-ერთი შემქმნელი, კოტე აფხაზი ხელმძღვანელობდა „სამხედრო ცენტრს“, რომელიც აქტიურად მუშაობდა საქართველოს გათავისუფლებისა და საერთო სახალხო აჯანყების გეგმაზე. ცენტრმა ასევე შეიმუშავა მთიულეთის აჯანყების გეგმა: მთიულეთში შეტყუებული წითელი არმიის ნაწილები იქ ქაიხოსრო ჩოლოყაშვილის მებრძოლებს უნდა გაენადგურებინა.

1923 წლის 19 მაისს საქართველოს საგანგებო კომისიისა და ამიერკავკასიის საგანგებო კომისიის კოლეგიების ერთობლივმა სხდომამ, რომელსაც ესწრებოდნენ ეპიფანე კვანტალიანი, ლავრენტი ბერია, მამია ორახელაშვილი და შალვა ელიავა, „სამხედრო ცენტრის“ წევრებს „დაუმტკიცა“ საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ შეთქმულების მოწყობა, ბანდიტური მოძრაობის შექმნა და ანტანტის სასარგებლოდ შპიონაჟი და სასჯელის უმაღლესი ზომა, დახვრეტა, შეუფარდა.

1923 წლის 21 მაისს გენერალ კოტე აფხაზთან ერთად დახვრიტეს ცენტრის კიდევ 14 წევრი:

გენერალური შტაბის წევრი გენერალი ალექსანდრე ანდრონიკაშვილი
გენერალი ვარდენ წულუკიძე
პოლკოვნიკი როსტომ მუსხელიშვილი
პოლკოვნიკი გიორგი ხიმშიაშვილი
პოლკოვნიკი ელიზბარ გულისაშვილი
პოლკოვნიკი ალექსანდრე მაჭავარიანი
პოლკოვნიკი დიმიტრი ჩრდილელი
როტმისტრი სიმონიკა ბაგრატიონ-მუხრანელი
როტმისტრი ფარნაოზ ყარალაშვილი
ლეიტენანტი ლევან (ლელო) კლიმიაშვილი
სამხედრო მოხელე ნიკოლოზ ზანდუკელი
იასონ კერესელიძე
სიმონ ჭიაბრიშვილი
ივანე ქუთათელაძე

ლევან რაზიკაშვილი

"ვაჟას შვილი კი არა, თვით ვაჟა რომ იყოს ცოცხალი, იმასაც დავხვრეტდიო"-ასე უპასუხა სერგო ორჯონიკიძემ ქართველი მწერლების თხოვნას შეეწყალებინა დიდი მწერლის შვილი.

„1923 წლის 16 თებერვალს, 02.00 საათზე, სისრულეში იქნა მოყვანილი სასიკვდილო განაჩენი „დახვრეტა“ ქვემოთ დასახელებულ განსასჯელებზე...“ ვკითხულობთ შს სამინისტროს არქივის ერთ-ერთ საქმეში ჩართულ დოკუმენტში, სადაც დასახვრეტთა ჩამონათვალში პირველ ნომრად დასახელებულია „რაზიკაშვილი ლევან ლუკას ძე, 35 წლისა“.

ლევან რაზიკაშვილის გათავისუფლებას მთელი ფშავი ითხოვდა, თუმცა მას ვერც ამ გარემოებამ უშველა და ვერც ვაჟა-ფშაველას შვილობამ. განაჩენის სისრულეში მოყვანის შემდეგ საქართველოს საგანგებო კომისიის კომენდანტმა „ყურადღებიანი დათვალიერების შემდეგ ცხედრები დაფლა მიწაში დახვრეტის ადგილას".

ლევან რაზიკაშვილს, ფშავის მილიციის უფროსს, ბრალი ედებოდა ქაქუცა ჩოლოყაშვილის შეფიცულთა რაზმთან თანამშრომლობასა და აჯანყების მომზადებაში. გამოძიების მიხედვით, „ერთ-ერთი შეტაკების დროს ლევან რაზიკაშვილი "დანებდა" ჩოლოყაშვილის რაზმს, რომლის წევრებთანაც რამდენიმე დღე დაყო. ირკვევა, რომ ჩოლოყაშვილმა ძველ მეგობარს (თბილისის სათავადაზნაურო გიმნაზიაში ქაქუცა და ლევანი ერთ მერხს უსხდნენ) რაზმის წევრები გააცნო და დავალებაც მისცა: მოემზადებინა ფშავლები და როცა წითელი ჯარები ხევსურეთისკენ წავიდოდნენ, მათთვის ზურგში დაერტყათ. მართალია, რაზიკაშვილმა ეს დავალება არ შეასრულა, მაგრამ მოგვიანებით ჩოლოყაშვილმა რაზიკაშვილის ხელშეწყობით შეძლო ალყიდან თავის დაღწევა და მიმალვა“.

ვალიკო ჯუღელი

“ქვეყნის დაცვა და განმტკიცება დიდ მსხვერპლს მოითხოვს. ყველამ უნდა გაიღოს ეს მსხვერპლი, ვისაც რით შეუძლია, - ქონებით, შრომით, სისხლით, - და გამარჯვება ჩვენი იქნება ისე, როგორც ყოველთვის“, - ამბობდა 1921 წლის 17 თებერვალს ოკუპანტებთან ბრძოლაში ჩაბმული გვარდიის სარდალი ვალიკო ჯუღელი.

1924 წლის 6 აგვისტოს, 10.35 სთ-ზე, საგანგებო კომისიამ (ЧК) ის დააპატიმრა თბილისში, როდესაც ის მტკვრის მარცხენა სანაპიროდან ბორნით საბურთალოში გადადიოდა პარტიულ კრებაზე დასასწრებად. დაპატიმრების დროს ჯუღელს ჯიბეში აღმოაჩნდა ორი რევოლვერი სავსე ვაზნებით.

„ვალიკო ჯუღელი ბოლო ხანებში ოფიცრად მსახურობდა საფრანგეთის ჯარში და ამჟამად იგი ჩამოსული იყო თავისი ბნელი და ყაჩაღური განზრახვების გასაგრძელებლად“,- წერდა საოკუპაციო რეჟიმის პრესა და „ბნელ და ყაჩაღურ განზრახვებში“ გულისხმობდა 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების მომზადებას.

სახალხო გვარდიის ლეგენდარული სარდალი ვალიკო ჯუღელი 1924 წლის მაისში საფრანგეთიდან დაბრუნდა პირველი რესპუბლიკის სხვა გამორჩეულ მოღვაწეებთან - ბენია ჩხიკვიშვილთან, ვასო ნოდიასთან, ვლასა მგელაძესთან, გრიგოლ ცინცაბაძესა და ბიქტორ ცენტერაძესთან ერთად.

ვალიკო ჯუღელი თბილისში დახვრიტეს პირველივე ნაკადში, როგორც კი 1924 წლის 28 აგვისტოს აჯანყება დაიწყო.

ჯუღელის ბედი გაიზიარა ბევრმა პოლიტიკურმა ლიდერმა, მათ შორის დამფუძნებელი კრების წევრებმა: გაბრიელ ცისკარიშვილმა, ვასალ გურჯუამ, ილია კოპალეიშვილმა, სარდიონ თევზაძემ, გოგიტა ფაღავამ, ვასო ცაბაძემ, ვასილ ნოდიამ, ალექსანდრე ჩიქავამ.

ბენია ჩხიკვიშვილი

“ვისაც აქვს თოფ-იარაღი და ხმარება არ შეუძლია, გადაეცით მთავრობას. ერთი ვაზნაც არ დაიტოვოთ სახლში. ყველაფერი ფრონტს, ყველაფერი თავდაცვას უნდა მოხმარდეს! სიმშვიდე, წესიერება, ერთსულოვნება და გაბედულება - აი, რა გვიხსნის ჩვენ საბოლოოთ და რას უნდა ემსახურებოდეს ყველა მოქალაქე. ესაა ჩვენი ყველასი ვალდებულება დემოკრატიული, დამოუკიდებელი და თავისუფალი სამშობლოს წინაშე”, მოუწოდებდა ხალხს აღმოსავლეთ საქართველოს გენ. გუბერნატორი ჩხიკვიშვილი 1921 წლის 19 თებერვალს, როცა მე-11 წითელი არმიათ თბილისს უტევდა.

1924 წლის 28 აგვისტოს აჯანყების დაწყების შემდეგ, 30 აგვისტოს, სსრკ გაერთიანებული სახელმწიფო პოლიტიკური სამმართველოს (ОГПУ) თავმჯდომარემ, ფელიქს ძერჟინსკიმ, გადასახლებაში მყოფ საქართველოს წინააღმდეგობის მოძრაობის ლიდერთა დახვრეტის სანქცია გასცა.

ბენია ჩხიკვიშვილი, ნოე ხომერიკი, გოგიტა ფაღავა, ვასილ ნოდია და გიორგი წინამძღვრიშვილი დახვრიტეს სუზდალის პოლიტიზოლატორიდან ეტაპით გადაყვანისას გაურკვეველ სადგურზე.

გურიის რესპუბლიკის პრეზიდენტი, დამფუძნებელი კრების წევრი, ბათუმის ოლქის გენერალ-გუბერნატორი, სოხუმის მერი, თბილისის არჩეული თავკაცი, შს მინისტრის მოადგილე, 1921 წლის თებრვალში აღმოსავლეთ საქართველოს გენერალ-გუბერნატორი - ბენია ჩხიკვიშვილი და წინააღმდეგობის მოძრაობის სხვა ლიდერები 1924 წელს ოკუპანტებთან ბრძოლის გასაგრძელებლად დაბრუნდნენ საფრანგეთიდან და რამდენიმე ათას თანამემამულესთან ერთად თავი შესწირეს საქართველოს დამოუკიდებლობას.

უმძიმესი მდგომარეობა შეიქმნა 1924 წლის აჯანყების დამარცხების პირველ დღეებში - 1, 2, 3 სექტემბერს: ჩეკას შენობიდან და მეტეხის ციხიდან ასობით ადამიანი გაჰყავდათ და საბურთალოზე ხვრეტდნენ.

საბჭოთა ხელისუფლება განსაკუთრებული სისასტიკით გაუსწორდა შორაპნის მაზრის შემორიგებულ მეამბოხეებსა და იარაღაყრილ ხალხს, რომლებიც მოტყუებით, ვითომ დასაკითხად ქუთაისში გადაყვანის მიზნით, საქონლის მატარებელში (5 ვაგონში) ჩასხეს. ბოლშევიკებმა შუა გზაში, ზესტაფონის სოფელ არგვეთასთან, სადაც წინასწარ ჰქონდათ გამზადებული ორმო, გააჩერეს მატარებლის შემადგენლობა და ტყვიამფრქვევებით დახოცეს ხალხი, მათ შორის უმეტესი ნაწილი დაკეტილ ვაგონებში.

„1924 წლის აგვისტოს აჯანყებამ აჩვენა, რომ ქართველ ხალხს სურს თვით იყოს თავისი მმართველი, თავისი ბატონი, ჰქონდეს საკუთარი სახელმწიფო და ის თავისი საჭიროებისამებრ მოაწყოს“, - წერდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის უცხოეთში წასული მთავრობის თავმჯდომარე, ნოე ჟორდანია, აჯანყების ერთი წლის თავზე.

დეკანოზი გიორგი ინაშვილი

„მაშინ, როდესაც მე დავდექი ფაქტის წინაშე, რომ საქართველოში შემოვიდა რუსული ჯარი, ჩემში ითამაშა ეროვნულმა გრძნობამ... მე აგიტაციას ვეწეოდი მრევლის წინაშე, როგორც ნაციონალისტი და კიდევ იმიტომ, რომ ეკლესიის შესახებ არსებული კანონები ჩვენთვის მიუღებელია…ამასთან ერთად, ჩვენ, სასულიერო პირებს, გვდევნიან, განსაკუთრებით კომკავშირლები”-დეკანოზ გიორგი ინაშვილის ეს ჩვენება საქართველოს შს სამინისტროს არქივშია შემონახულია. დეკანოზმა ჩვენება დახვრეტამდე მისცა საგანგებო სამეულს (“ტროიკა”).

1924 წლის 1 სექტემბერს სოფელ სართიჭალაში საბჭოთა ხელისუფლების დამხობის მიზნით ამბოხში მონაწილეობისთვის ბოლშევიკებმა 15 ადამიანი დახვრიტეს. დახვრეტილთა შორის იყო სამი სასულიერო პირი: მარტყოფის ეკლესიის მოძღვარი ივანე თუშმალაშვილი, ნორიოს ეკლესიის მოძღვარი გიორგი მაცუკაძე და ახალსოფლის ეკლესიის მოძღვარი, დეკანოზი გიორგი ინაშვილი. საგანგებო სამეულმა მათ ბრალი წაუყენა 1924 წლის აგვისტოს ამბოხების იდეოლოგიურ მომზადებაში, საბჭოთა ხელისუფლების დამხობის აგიტაციასა და მრევლის წაქეზებაში.

1925 წლის 5 სექტემბერს თელავში, გიგოს გორაზე, დახვრიტეს 20-მდე კაცი, რომლებიც ბოლშევიკებმა 30 აგვიტოს აწყურელი აზნაურის, საშა გამყრელიძისა, და ნინო რცხილაძის ქორწილში დააპატიმრეს.

მკვლელებს წინასწარ გათხრილ ხაროს პირზე მოწყობილი ჰქონდათ ბაქანი. როდესაც სიკვდილმისჯილს ტყვიას დაახლიდნენ, მისი ცხედარი ამ ბაქნიდან პირდაპირ ორმოში ვარდებოდა.

გიგოს გორაზე დახვრეტილთა შორის იყო მღვდელი იოსებ დალაქიშვილიც, ჩოლოყაანთ კარის მღვდელმსახური, შეფიცულთა რაზმის მეთაურისა და 1924 წლის აჯანყების ერთ- ერთი მოთავის, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის, მოძღვარი. როგორც გადმოცემით ცნობილია, დახვრეტილებს სიკვდილსაც კი არ აცლიდნენ, ცოცხლად აყრიდნენ მიწას და მარხავდნენ.

იოსებ დალაქიშვილის შვილმა, კოლა დალაქიშვილმა, რომელიც თბილისის უნივერსიტეტის ერთ-ერთი პირველი სტუდენტთაგანი იყო, მამის ცხედრის ფარულად წამოსვენება და ქრისტიანულად დაკრძალვა გადაწყვიტა, რაც ძალზე სახიფათო იყო. შვილმა მამის ცხედრის დასამალად თიხის მოზრდილი თონე შეიძინა და შუაღამისას სოფელ ფშავლიდან გიგოს გორისკენ ურმით გასწია. როგორც ამბობენ, გვამი, რომელიც ჯვრითა და ანაფორით ამოიცნო, გაშეშებული დახვდა და რომ დაესვენებინა, ცხედრის შუაზე გადაჭრა მოუხდა.

მღვდელი იოსებ დალაქიშვილი დაასაფლავეს ღამით საკუთარი სახლის ეზოში. კუბოს ნაცვლად ფუტკრის სკებისგან შეკოწიწებულ სათავსში ჩაასვენეს და ეჭვი რომ არ მიეტანათ, ზედ ბზის ბუჩქები დარგეს.

იოსებ დალაქიშვილის, ივანე თუშმალაშვილის, გიორგი მაცუკაძისა და გიორგი ინაშვილის ბედი გაიზიარა ათეულობით სასულიერო პირმა, რომლებიც საბჭოთა ოკუპაციას ემსხვერპლნენ. ცოცხლებს დევნიდნენ და ღვთისმსახურებას უკრძალავდნენ. ცნობილია, რომ მარტო 1923 წლის განმავლობაში წითელმა ოკუპანტებმა, ჯამში, 1212 ეკლესია დახურეს.

დიმიტრი თარხან-მოურავი

“საშინელ მდგომარეობაში ჩავარდნილმა ქალმა, რომელსაც კიდევ ორი შვილი ჰყავდა (9 და 11 წლის გოგოები), თავი არ დაზოგა და უდიდესი რისკის ფასად გადაარჩინა დასახვრეტად გამზადებული, თხრილში მუხლებზე დაყენებული არასრულწლოვანი შვილი. როგორც იტყვიან, სულზე მიუსწრო. უკვე გამზადებული ჰყავდათ, თვალებიც კი ახვეული ჰქონია“- იხსნებს პირველი ქართველი ლოტბარი ქალის და „ქართული სიმღერის დედის“, მარო თარხნიშვილის შვილიშვილი, მარიკა კვალიაშვილი.

მარო თარხნიშვილმა მაშინ შეძლო შეწყალების დოკუმენტის მოპოვება მისი და დიმიტრი თარხან-მოურავის შვილი, 15 წლის ივანე დახვრეტას გადაარჩინა.

ქმარი ვერ გადაარჩინა. დიმიტრი თარხან-მოურავი 1924 წლის აჯანყების შემდეგ დახვრიტეს, როგორც ყოფილი მემამულე.

მარო თარხნიშვილმა მოგვიანებით მოგონებები დაწერა. 1924 წლის ამბების მოყოლა ვერ გაბედა. სამაგიეროდ, გაიხსენა საქართველოს დამოუკიდებლობის ბედნიერი წლები:
,,დუხავოი“ ორკესტრზედ ლეკური ითამაშა ქაქუცა ჩოლოყაშვილმა, დამიკრა თავი, არ გამოვიდა უარი. როგორც ერთი წრე შემოვუარეთ მთლიანად, ჯარის უფროსმა ჩამოართვა ჩემი თავი. გავიარეთ ერთი წრე და მე დავამთავრე. თან მახლდა მეუღლე, დიმიტრი ზაალის ძე თარხან-მოურავი. შეიკრა შუბლი, იეჭვიანა ნამდვილათ და ძალიან უსიამოვნოთ გახდა, რამაც ჩემზედ იმოქმედა. ასე ჩუმად ჩავატარეთ ის წყენა და სახლში მშვიდათ დავბრუნდით“.

ოკუპანტები მხოლოდ აჯანყებულებს არ ერჩოდნენ. მიზანმიმართულად ანადგურებდნენ სამხედროებსა და თავადაზნაურობის წარმომადგენლებს.

1924 წლის 21 მაისს გამოსული „კომუნისტი“ წერდა: „თქვენ იცით, ამხანაგებო, რომ საქართველოში 6 % თავადაზნაურობაა. ეს არაჩვეულებრივი პროცენტია, რომელიც არც ერთ ქვეყანაში არ არის. ჩვენ უნდა შევამციროთ საქართველოში თავადაზნაურობის პროცენტი. ჩვენ დავამტკიცებთ, რომ ჩვენი საბჭოთა ბოლშევიკური იარაღი არ ბლაგვდება და არ ტყდება“... „ვინაიდან ჩვენს წინაშეა საბჭოთა საქართველოში ეს მრისხანე ციფრი 120-130 ათასი თავადაზნაურობისა, 7 000 მეფის ოფიცრობისა, არა ვართ დარწმუნებული იმაში, რომ ეს საწვავი მასალა არ აალდება ხელახლა“.

ნოე რამიშვილი

„ამოვედით „პლასე დე იტალი“-ზე და „გობლენის“ ქუჩას დავყევით“, იხსენებს სანდრო მენაღარიშვილი 1930 წლის 7 დეკემბრის, შუადღეს, როდესაც ის და ნოე რამიშვილი პარიზის ქუჩებს მიუყვებოდნენ - „ნოე მარჯვნივ მომყობა. როდესაც გავუსწორდით მე- 13 უბნის თვითმმართველობასთან აგებულ ჯებირებს, ნოე მეკითხება: სანდრო, რას ფიქრობ საქართველოში მუშაობის შესახებ? ... და უცებ ორჯერ გავარდა რევოლვერი. ხალხი დაფრთხა და ჩვენს ირგვლივ ქუჩა დაცარიელდა... ვხედავ, ნახევარი მეტრის მანძილზე რევოლვერით ჭანუყვაძეს“. სანდრო მენაღარიშვილი 1930 წლის 7 დეკემბერს პარიზში მომხდარ მკვლელობაზე.

პარმენ ჭანუყვაძემ სანდრო მენაღარიშვილიც დაჭრა, თუმცა ამ უკანასკნელმა მოასწრო რევოლვერიანი ხელის დაჭერა და ბრძოლაში თავდამსხმელის განიარაღება. გასისხლიანებული, ცხვირპირდამტვრეული პარმენ ჭანუყვაძე პოლიციაში წაიყვანა.

ნოე რამიშვილი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გამორჩეული ლიდერი, მთავრობის პირველი თავმჯდომარე, შინაგან, თავდაცვისა და განათლების მინისტრი 1930 წლის 14 დეკემბერს პარიზში, ბანიოს სასაფლაოზე, დაკრძალეს.

„თუ ნოე ჟორდანია იყო ტვინი ჩვენი მოძრაობისა, ნოე რამიშვილი იყო ხერხემალი, რკინის ნების სიმბოლო და შეუდარებელი ორგანიზატორი“, დაწერს მოგვიანებით გრიგოლ წერეთელი.

ნოე რამიშვილის დაარსებულია დამოუკიდებელი საქართველოს სპეცსამსახური - საგანგებო რაზმი, რომელიც ებრძოდა „ყოველგვარ სპეკულაციას, ძარცვა-მოპარვას, სასურსათო საწყობების დარბევას, კონტრრევოლუციას და მასთან დაკავშირებულ პოლიტიკურ და სხვაგვარ ბოროტმოქმედებას“.

ნოე რამიშვილი ერთ-ერთი ყველაზე ენერგიული ანტისაბჭოთა მოღვაწე იყო. მისი ძალისხმევით 1921-1930 წლებში იგეგმებოდა და ხორციელდებოდა ღონისძიებები, რომლებიც მოსვენებას არ აძლევდა საბჭოთა ხელისუფლებას და მის სპეცსამსახურებს.

ლავრენტი ბერიამ 1930 წლის 11 აგვისტოს მოხსენებაში საბჭოთა კავშირის მთავრობას მოსთხოვა გამოეყო სუბსიდიები საბჭოთა საქართველოს პოლიტიკური სამმართველოსათვის ემიგრანტი ლიდერების გასანადგურებლად.

ვერც წინასწარი და ვერც სასამართლოს გამოძიების პროცესში ვერ მოიპოვეს პირდაპირი მტიცებულებები იმისა, რომ ჭანუყვაძე საბჭოთა სპეცსამსახურების დავალებით მოქმედებდა, თუმცა ფაქტია, ნოე რამიშვილი ბერიას მოხსენებიდან ოთხ თვეში მოკლეს.

1937 წელს დახვრიტეს დამფუძნებელი კრების გამორჩეული წევრი, ისიდორე რამიშვილი, რომელიც, საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ დარჩა საქართველოში წინააღმდეგობის მოძრაობის საწარმოებლად. 1921 წლის 13 ივლისს ნაძალადევის კლუბში გამართულ მიტინგზე გამოვიდა სტალინის საპასუხო სიტყვით, რის გამოც დააპატიმრეს. დახვრეტამდე ისიდორე რამიშვილი თითქმის 12 წლის განმავლობაში იმყოფებოდა პატიმრობასა და გადასახლებაში.

ლიზა ბოლქვაძე

„თამარა“, „მისკო“, „ხვარამზე“ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრის, ლიზა (ელისაბედ) ნაკაშიძე-ბოლქვაძის პარტიული მეტსახელებია.

ლიზა ბოლქვაძე , რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში იმყოფებოდა პატიმრობასა და გადასახლებაში 1937 წლის 22 თებერვალს კრასნოიარსკში გადასახლებაში მყოფი დახვრიტეს

1921 წელს საბჭოთა რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპირების შემდეგ სამშობლოში დარჩა და ჩაება წინააღმდეგობის მოძრაობაში.

ის პირველად 1923 წელს დააპატიმრეს და „მენშევიკური პარტიის“ 78-კაციან ჯგუფთან ერთად გადაასახლეს ურალის მხარეში. 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ბოლშევიკური რეჟიმის მიერ ტაქტიკის შეცვლისა და რეპრესიების შერბილების კამპანიის ფარგლებში, გადასახლებულთა ნაწილს, მათ შორის ლიზა ბოლქვაძეს, უფლება მისცეს დაბრუნებულიყო სამშობლოში.

ლიზა ბოლქვაძე-ნაკაშიძე 1926 წლის 22 თებერვალს, ელეონორა ტერ-ფარსეგოვა- მახვილაძის დაპატიმრების შემდეგ, სოციალ-დემოკრატიული პარტიის არალეგალური ცკ-ისა და თბილისის კომიტეტის ხელმძღვანელი გახდა. რამდენიმე თვეში მოაწესრიგა პარტიის საზღვარგარეთის ბიუროსთან კონსპირაციული კავშირები და პოლიტპატიმართა ოჯახების დახმარების მექანიზმი. ლიზა ბოლქვაძე საქართველოს „ჩეკამ“ დააპატიმრა 1926 წლის 29 ივნისს. 8 ივლისს დაკითხვაზე უარი თქვა მიეცა ინფორმაცია პარტიული კავშირებისა და პარტიის მდგომარეობის შესახებ, თუმცა აღიარა, რომ გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ კვლავ განაგრძობდა არალეგალურ ანტისაბჭოთა საქმიანობას, მაგრამ თავი დამნაშავედ არ ცნო.

ლიზა ბოლქვაძის გარდა, დამფუძნებელი კრების წევრი იყო კიდევ ოთხი ქალი: 1. მინადორა ორჯონიკიძე-ტოროშელიძე, რომელიც იდევნებოდა 1924 წლიდან. 1936 წელს ყაზახეთში გადაასახლეს, სადაც 1950 წლადმე იყო ; 2. ელეონორა ტერ-ფარსეგოვა მახვილაძე, რომელიც ორჯერ დააპატიმრეს. გადასახლებიდან დაბრუნდა, თუმცა მალევე გარდაიცვალა 1930-იან წლებში; 3. ქრისტინე შარაშიძე ორჯერ დააპატიმრეს 1921-1922 წლებში; 4. ანა (ოლა) სოლოღაშვილი, რომელიც დახვრიტეს 1937 წელს.

ოლა სოლოღაშვილი შედიოდა საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის ქალთა კომიტეტში, რომელიც არალეგალურად მუშაობდა პოლიტიკური პატიმრებისა და მათი ოჯახების დასახმარებლად; 1922 წლიდან კომიტეტი გარდაიქმნა ბოლშევიკურ საოკუპაციო რეჟიმთან მებრძოლი პარტიების ერთიან ორგანიზაციად - „საქართველოს პოლიტიკურ წითელ ჯვარად“.

1937 წლის 27 ნოემბერს განსაკუთრებულმა სამეულმა („ტროიკა“) ანა სოლოღაშვილს ანტისაბჭოთა და ანტისაკოლმეურნეო პროპაგანდისა და შოვინისტური განწყობების, აგრეთვე „მენშევიკთა“ ლიდერ ისიდორე რამიშვილთან კავშირის ბრალდებით დახვრეტა მიუსაჯა. დახვრიტეს მეორე დღესვე.

ვახტანგ კოტეტიშვილი

„რატომ არ ეტევიან რუსულ ქერქში? იმპერიალისტურ ზრახვებს რატომ არ სტოვებენ? იქნებ ჰგონიათ, რომ კომუნიზმის ლეღვის ფოთოლი დაჰფარავს მათ სიშიშვლეს და სოციალიზმის ატლასით დარახტულ რაშით ყველგან შეაჭენებენ რუსულ იმპერიალიზმს?“, - წერდა ვახტანგ კოტეტიშვილი, რომლისთვისაც ერთნაირად მიუღებელი იყო როგორც სადენიკინო, ასევე სალენინო რუსეთი.

ფოლკლორისტი, მწერალი და მოქანდაკე - ვახტანგ კოტეტიშვილი დახვრიტეს 1938 წლის 17 იანვარს, სამეულის („ტროიკის“) გადაწყვეტილებით.

ისტორიას შემორჩა დაპატიმრების ოქმი, რომლის მიხედვითაც, ვახტანგ კოტეტიშვილის შესახებ აგენტურულ შეტყობინებებს სახელმწიფო უშიშროების სამმართველოს სამძებროს მე-5 განყოფილებას აწვდიდნენ აგენტები „ნერონი“, „მოსკოვი“ და „მიხაილოვსკი“. დაპატიმრების ოქმში ასევე ვკითხულობთ:
„განწყობილი იყო ანტისაბჭოურად, პესიმისტურად, თითქმის ვერ ხედავდა საბჭოთა სინამდვილის პერსპექტივას. ექსპედიციებში ცოტას მუშაობს. სამაგიეროდ, საჯარო გამოსვლებს აწყობს. თავის ნაწარმოებებში სოციალიზმის გამარჯვება არ სჯერა“.

ვახტანგ კოტეტიშვილი, როგორც პატრიოტი და საქართველოს დამოუკიდებლობის ერთგული, ბოლომდე ვერ შეეგუა ოკუპაციას. საქართველოს დაპყრობის შემდეგაც, სიტყვით და საქმით, ის დარჩა საქართველოს დუმოუკიდებლობის მომხრე. მაშინ, როცა თბილისის ქუჩები, პირდაპირი თუ გადატანითი მნიშვნელობთი, წითელ ფერში იხრჩობოდა, ის დემონსტრაციულად ატარებდა სამგლოვიარო ფერის დიდ შავ ბაფთას. უკითხავთ კიდეც, რატომ გიკეთია შავი ბაფთა, რას ნიშნავს, საქართველოს გლოვობო? რაზეც უთქვამს: აბა, წითელი ბაფთა გავიკეთო?! კლოუნი ხომ არ ვარო.

ვახტანგ კოტეტიშვილი პატრიოტად დარჩა მაშინ, როცა დამოუკიდებლობა და თავისუფლება შოვინიზმად ინათლებოდა.

„თვით პროფესორი ჯავახიშვილი
და სხვა მრავალი ჯურის „ისტები“,
კაციჭამია კოტეტიშვილი,
პლეადა წუნკალ შოვინისტების“,
- წერდა 30-იან წლებში პროლეტარი პოეტი, ფრიდონ ნაროუშვილი.

ბიძინა რამიშვილი

„ამ შენობიდან გადმოხტა ცნობილი პროფესორი ბიძინა რამიშვილი და დაენარცხა მიწას. ალბათ დაკითხვის დროს ვეღარ გაუძლო რეპრესიებსა და ტანჯვა-წამებას“, - წერს რეპრესირებული მწერალი, ალექსანდრე სიგუა პოლიტკატორღელის ჩანაწერებში („წამების სამყაროში“).

შს სამინისტროს ოფიციალური საბუთების მიხედვით, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დოცენტი, 36 წლის ბიძინა რამიშვილი 1937 წლის 10 აგვისტოს დახვრიტეს. სინამდვილეში ბიძინა რამიშვილმა თავი მოიკლა ჩეკას იმ ცნობილ სულთამხუთავ შენობაში, რომელიც რუსთაველის გამზირის მარჯვენა მხარეს, გზიდან ათიოდე მეტრით დაშორებული და კარგად შენიღბულ-შეფარებული იდგა რამდენიმე სხვა ნაგებობას შორის.

რამიშვილი მორიგ დაკითხვაზე მიჰყავდათ, როცა მეოთხე სართულიდან ჩახტა ლიფტის შახტაში, რომელსაც დამცავი ბადე არ ჰქონდა. როგორც ამბობენ,სწორედ ამ შემთხვევის შემდეგ გადაწყვიტა საბჭოთა ხელისუფლებამ უშიშროების შენობაში ლიფტის ღია შახტისთვის ლითონის ბადის შემოვლება.

მას ბრალად დასდეს ინგლისის აგენტობა და კონტრრევოლუციური ჯგუფის წევრობა. ერთი კვირა აწამებდნენ, თუმცა აღიარებითი ჩვენება ვერ მიაცემინეს. გარკვეული დროის შემდეგ ოჯახს დაუბრუნეს პატიმრის ტანსაცმელი, რომელმაც გარეცხვის დროს მთელი აბაზანა გააწითლა.

ბიძინა რამიშვილს ლავრენტი ბერია ერჩოდა როგორც გერმანე მგალობლიშვილის (საქ. სსრ სახკომსაბჭოს თავმჯდომარე) ნათესავს და როგორც ყოფილ მენშევიკსა და კონტრრევოლუციური სქმიანობის ერთ-ერთ ორგანიზატორს.

ბიძინა რამიშვილი იყო ერთ-ერთი იმ 50 ახალგაზრდიდან, რომლებიც საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ ევროპაში განათლების მისაღებად გაგზავნა.

1919-1925 წლებში გერმანიის სხვადასხვა უნივერსიტეტში სწავლობდა ფილოსოფიასა და პოლიტეკონომიას, იყო ჰაიდეგერისა და ჰუსერლის სტუდენტი. სთავაზობდნენ დარჩენას, მაგრამ, სამშობლოში დაბრუნება გადაწყვიტა. იყო უაღრესად პოპულარული ლექტორი. მის ლექციებს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში უამრავი ადამიანი ესწრებოდა.

მან დემონსტრაციულად განაცხადა უარი ივანე ჯავახიშვილის დაგმობაზე, რასაც დაჟინებით მოითხოვდა უნივერსიტეტის პარტიული ხელმძღვანელობა.

გასული საუკუნის 30-იან წლებში თსუ-ს სტუდენტი ვალერიან ნინუა მოგონებებში იხსენებს „მორიგი დაგმობის“ ერთ შემთხვევას, როცა „ვიღაც ახალგამომცხვარმა პრივატმა“ ივანე ჯავახიშვილისა და სიმონ ჯანაშიას წინააღმდეგ ბიძინა რამიშვილის გამოყენება სცადა:
„პოლიტიკური ეკონომიისა და კერძო კაპიტალის გამოჩენილ მკვლევარს უხერხულად მიაჩნდა საქართველოს ისტორიის საკითხებში ჩარევა. მის გამომწვევს კი, პირიქით, მარქსის არსენალიდან მოწოდებული ყუმბარა სჭირდებოდა ციხესიმაგრის ასაღებად. გამოწვევის პასუხად გაცეცხლებულმა ბიძინა რამიშვილმა ადგილიდან ესროლა აბეზარ მოკამათეს: „ვინ მოგცათ უფლება დამიმოწმოთ ისეთ საკითხზე, რომელიც თვითონ არ გესმით? სიყალბეში ჩემს გამოყენებას ნუ ეცდებით!“.

ბიძინა რამიშვილის წასაყვანად მისული ჩეკისტები ეძებდნენ გამოუცემელ ნაშრომს ფაშიზმის ეკონომიკაზე, რომელშიც სახიფათო პარალელები იყო გავლებული საბჭოთა ეკონომიკასთან.

ბიძინა რამიშვილის ბედი გაიზიარა 1919 წელს სასწავლებლად ევროპაში გაგზავნილი ახალგაზრდების დიდმა ნაწილმა.

ვასილ ჩიტაძე

1937 წლის 10 ნოემბერს ბოლშევიკებმა დახვრიტეს საქართველოს თანამედროვე მეტალურგიული წარმოების ერთ-ერთი ფუძემდებელი, ცნობილი პედაგოგის, შიო ჩიტაძის, შვილი, ვასილ ჩიტაძე. მას ბრალი დასდეს სამშობლოს ღალატში, ძირგამომთხრელ საქმიანობაში, ტერორიზმსა და ხელისუფლების დასამხობად ორგანიზებულ მოქმედებაში.

ვასილ ჩიტაძე, ექვთიმე თაყაიშვილის რეკომენდაციით, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ სასწავლებლად გაგზავნა ევროპაში 1919 წელს სხვა 50 ახალგაზრდასთან ერთად.

გრენობლის უნივერსიტეტის ელექტროქიმიური და ელექტრომეტალურგიული ფაკულტეტის დამთავრების შემდეგ მუშაობა დაიწყო რეიპერის მეტალურგიულ ქარხანაში. საქართველოში დაბრუნდა 1931 წელს, იმ დროს, როცა ფეროშენადნობთა ქარხნის ასაგებად შეიქმნა „საპროექტო ბიურო“.

1933 წელს ვასილ ჩიტაძე დაინიშნა ზესტაფონის ფეროშენადნობთა ქარხნის №1 სადნობი საამქროს უფროსად. იგი ითვლება ჭიათურის მანგანუმის გამოყენებით შექმნილი ფეროშენადნობის უნიკალური რეცეპტის ავტორად.საბრალდებო დასკვნის მიხედვით, ვასილ ჩიტაძე გადაიბირა საფრანგეთში ქართული ნაციონალ-სოციალისტური ემიგრაციის ხელმძღვანელმა სპირიდონ კედიამ, რომლის დავალებითაც შემოვიდა საბჭოთა კავშირში დივერსიულ-ჯაშუშური საქმიანობის განსახორციელებლად. პარალელურად ეწეოდა ჯაშუშურ საქმიანობას გერმანიის დაზვერვის სასარგებლოდ.

ვასილ ჩიტაძის მამა, პედაგოგი შიო ჩიტაძე, სოციალისტ-ფედერალისტების პარტიის აქტიური წევრი და გაზეთების „ცნობის ფურცლისა“ და „შრომის“ თანამშრომელი, ცარიზმის აგენტებმა მოკლეს 1906 წელს თბილისში, მე-2 სათავადაზნაურო გიმნაზიის შენობაში. ამავე წელს თვითმკვლელობით დაასრულა სიცოცხლე შიოს მეუღლემ, ვასილ ჩიტაძის დედამ, უსტინა შჩერბანმა. ობლები – ვასილი და მისი ძმა - მამიდამ გაზარდა.

ჰენრიკ ჰრინევსკი

1937 წლის ერთ საღამოს ცნობილმა მხატვარმა და თბილისის სამხატვრო აკადემიის ერთ- ერთმა დამაარსებელმა, 68 წლის პროფესორმა ჰენრიკ ჰრინევსკიმ მეგობრების სახლში წვეულებისას შესვა თავისი ისტორიული სამშობლოს, პოლონეთის, სადღეგრძელო. 1937 წლის 15 დეკემბერს ჰენრიკ ჰრინევსკი დააპატიმრეს. სამეულის მიერ შედგენილი ოქმის მიხედვით, მხატვარი 20 წლის განმავლობაში იყო სამი ქვეყნის ჯაშუში; მონაწილეობას იღებდა დაზვერვით საქმიანობაში, ჯაშუშური მასალების შეგროვებასა და აგენტურული ქსელის შექმნაში. ჰენრიკ ჰრინევსკის მიესაჯა დახვრეტა.

XX საუკუნის 30-იან წლებში საქართველოში მცხოვრები 145 პოლონელი იქნა დაპატიმრებული, მათგან 88 დახვრიტეს. დახვრეტილებს შორის იყო 1869 წელს ქუთაისში დაბადებული ჰენრიკ ჰრინევსკი, რომელსაც არქიტექტურა და მხატვრობა ფლორენციის სამხატვრო აკადემიასა და კარსრუეს პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში შეისწავლა და რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია საქართველოში დაზგური და მონუმენტური მხატვრობა, წიგნის ილუსტრაცია, ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლების აღწერა, ეთნოგრაფიული ნივთების ასახვა და თბილისის ცენტრში ისტორიული შენობების გაფორმება.

„ჰრინევსკის გულწრფელად უყვარდა საქართველო, ქართული კულტურა, რომელსაც უანგაროდ ემსახურა სიცოცხლის ბოლომდე“, - ასე იხსენებდა ცნობილი ხელოვნებათმცოდნე, აკადემიკოსი ვახტანგ ბერიძე თავის პედაგოგს.

ჰენრიკ ჰრინევსკის ეკუთვნის ქაშვეთის ტაძრის კანკელის მოხატულობა. იყო ილია ჭავჭავაძის საფლავის ძეგლის კომისიის წევრი ანატოლი კალგინთან, სიმონ კლდიაშვილთან, ივანე ჯავახიშვილთან ერთად. მონაწილეობდასაქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმის დაარსებაში.

ჰრინევსკის გაფორმებულია ილია ჭავჭავაძის თხზულებათა პირველი ტომი (ვეფხისტყაოსნის შემდეგ ეს პირველი მთლიანად მხატვრულად გაფორმებული წიგნია ფერადი ილუსტრაციებით), რომელსაც მიხეილ გედევანიშვილმა „ოცნება, საქმედ ქცეული“ უწოდა.

ჰენრიკ ჰრინევსკის მკვლელებმა არ დაინდეს მხატვრის მეუღლე, ტფილისში პირველი საბალეტო სტუდიის დამაარსებელი, ვახტანგ ჭაბუკიანის პედაგოგი, იტალიელი მარია პერინი, რომელიც ჯერ ბინიდან გამოასახლეს, შემდეგ კი გააძევეს საფრანგეთში, სადაც გარდაიცვალა 1939 წელს.

ჰენრიკ ჰრინევსკის მსგავსად, საბჭოთა ხელისუფლებამ დახვრიტა მხატვრები პეტრე ოცხელი, დიმიტრი შევარდნაძე, რიჰარდ ზომერი, ვახტანგ კოტეტიშვილი... 1936 წელს საეჭვო ვითარებაში გარდაიცვალა ქართული რეალისტური ფერწერის ფუძემდებელი გიგო გაბაშვილი.

„1937-1938 წლებმა შეიწირა ადამიანები, რომლებიც ეროვნული კულტურის მოამაგეობით, ევროპული განათლებით, აზროვნების რაციონალური წყობითა თუ საკუთარი საქმეების კეთილშობილებით ქვეყნის სულიერი ცხოვრების საყრდენი იყვნენ“, იყვნენ“, - ამბობს ხელოვნებათმცოდნე ეკა კიკნაძე წიგნში „წითელი ტერორი და ქართველი მხატვრები“. - „მათი განადგურების ფასად საზოგადოებაში დათესილმა შიშმა და მორჩილებამ ქართული სახვითი ხელოვნება დიდი ხნით ჩაკეტა“.

ვანო(ვანიკო) აბაშიძე

„ვანიკო უაღრესად გულთბილი და საყვარელი ახალგაზრდა იყო, მოხთენილი ტანადობის, ნამდვილი ქართველი კაცი და დარწმუნებული პატრიოტი. როცა შემხვდებოდა, საოცარი თბილი მოსალმება იცოდა: „სალამი ლომივით ვაჟკაცს“,- ასე ახასიათებს თავის მოგონებებში 1924 წლის აგვისტოს აჯანყების აქტიური მონაწილე გრიგოლ ვაშაძე მსახიობ ვანო აბაშიძეს, რომელიც, მოგონებების ავტორის თქმით, „მტკივნეულად შეეგება საქართველოს 1921 წლის ოკუპაციას, საერთოდ არ იზიარებდა იმ მოვლენებს, რაც ოკუპაციას მოჰყვა“.

ვანო (ვანიკო) აბაშიძე ცნობილი მსახიობის, დოდო აბაშიძის, მამაა. 1937 წელს რომ არ დაეხვრიტათ, ალბათ, შვილზე უფრო ცნობილი მსახიობი იქნებოდა და დოდო აბაშიძეს წარადგენდნენ, როგორც ცნობილი მსახიობის, ვანიკო აბაშიძის, შვილს.

როგორც ამბობენ, ვანიკო აბაშიძე იყო სანდრო ახმეტელის უსაყვარლესი მოწაფე და ნიჭიერი მსახიობი, გარკვეული დროის განმავლობაში ლანჩხუთის თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელი, რომელსაც თავის დროზე დამთავრებული ჰქონდა ქუთაისის ქართული გიმნაზია, თბილისის კონსერვატორიის ვოკალის ფაკულტეტი და აკაკი ფაღავას სტუდია.

გრიგოლ ვაშაძე იხსენებს ვანიკო აბაშიძესა და კოლია შენგელაიასთან შეხვედრას 20-იანი წლების მიწურულს თბილისში, რუსთაველის თეატრის პირდაპირ მდებარე ცნობილ რესტორან „მეფისტოში“:
„ჩვენ ტკბილად შევექცეოდით პურ-ღვინოს და საუბარიც საინტერესო გვქონდა. კოლია შენგელაია და ვანიკო აბაშიძე არ მომეშვნენ და დაწვრილებით მომაყოლეს ჭიათურის აჯანყებისა და „პიტომნიკების“ ტრაგედიის შესახებ. სასმისები ჩუმად, უხმოთ, უსიტყვოდ დავლიეთ. მე თავი ვეღარ დავძლიე და იატაკქვეშეთისათვის ჩემს მიერ შედგენილი ფიცის სიტყვები წარმოვთქვი: „დროშასა შენსას, საქართველოვ, კვლავ ვუერთგულებ, ენისას შენის უკვდავებას შევეწირები“. „ამინ!“ – გაიმეორეს ბიჭებმა“.

ვანიკო აბაშიძე 1937 წელს დახვრიტეს, ისევე როგორც დახვრიტეს მისი პედაგოგი, რუსთაველის თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელი, სანდრო ახმეტელი.

ლევან ლეონიძე

„მძ...ერს რომ ჭამთ, ჭამეთ, ღმერთმა შეგარგოთ, მაგრამ მერე ნუ იძახით, იფ, იფ, რა გემრიელი არისო“, ლევან ლეონიძეს მიეწერება ეს მწარედ და კახური პირდაპირობით ნათქვამი სიტყვები. არადა მას, არც ზრდილობა აკლდა და არც განათლება; დასაკარგიც ბევრი ჰქონდა..

ლევანი რომ დახვრიტეს, მის უმცროს ძმას, გიორგი ლეონიძეს, უკვე დაწერილი ჰქონდა ეპოპეა „სტალინი - ბავშვობა და ყრმობა“, მაგრამ ამ გარემოებამ ვერ უშველა ადამიანს, რომელიც, გადმოცემის თანახმად, ღიად დასცინოდა „წითელი ოკუპანტების“ მეხოტბეებს.

დაამთავრაა ყაზანის უნივერსიტეტი, აკაკი შანიძის მიწვევით 1920 წლიდან მუშაობდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, 1925-1928 წლებში სამეცნიერო მივლინებით იმყოფებოდა გერმანიაში, კილის ბაქტერიოლოგიურ ინსტიტუტში რძისა და რძის პროდუქტების მიკრობიოლოგიის შესასწავლად; კილშივე, ბერლინის სავაჭრო წარმომადგენლობის დავალებით, ჩამოაყალიბა ბაქტერიოლოგიური ლაბორატორია; 1929 წელს დოქტორის ხარისხით დაბრუნდა სამშობლოში, სადაც მონაწილეობა მიიღო ზოოტექნიკურ-სავეტერინარო ინსტიტუტის დაარსებაში; მუშაობდა ცილების ხელოვნური რესურსების შექმნაზე; 1925 წელს გამოსცა მესაქონლეობის ლექსიკონი, რომელსაც, ცნობილი ლექსიკოგრაფის, მიხეილ ჭაბაშვილის, შეფასებით, მნიშვნელობა მრავალი ათეული წლის შემდეგაც არ დაუკარგავს:
"ეს არის პირველი და ერთადერთი ლექსიკონი ამ ტიპისა. მასში შესულია 2100 ერთეული. ავტორს მასალები მოუპოვებია საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში. ლექსიკონში შესულია აგრეთვე ცალკეული სიტყვების სვანური და მეგრული შესატყვისები".

ლევან ლეონიძე 1937 წელს დაიჭირეს და დახვრიტეს. არადა, მთელ თავის ცოდნას და ენერგიას სურსათის დეფიციტის პრობლემის გადაჭრას ახმარდა, რაც სამომავლოდ აუცილებლად დაეხმარებოდა საქართველოს დამოუკიდებლად თავის რჩენაში. ერთ-ერთ წერილში მეგობარს, ასევე დასახვრეტად განწირულ მიხეილ ჯავახიშვილს, სწერდა, რომ ცილების ხელოვნური რესურსების შექმნაზე მუშაობდა:
„თუ ცდები კარგად დამთავრდა, მაშინ შეაგდე ჭერში ქუდი, მაშინ არავითარი მოსკოვი აღარ დაგვჭირდება“.

ლევან ლეონიძე არ შევიდა კომუნისტურ პარტიაში, შეგნებულად არ გაკომუნისტდა, ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ იმ დროის საქართველოს პირველმა კომუნისტმა, ლავრენტი ბერიამ, 1937 წლის 10 დეკემბერს მშრომელი ინტელიგენციის წინასაარჩევნო კრებაზე ლევან ლეონიძის გვარიც ახსენა:
"ფაშისტური ოხრანკის აგენტები, მოღალატეები და გამცემები აღმოჩნდნენ პროფესორები: გ. ელიავა, გრ. წერეთელი, ჯანდიერი, ცქიტიშვილი, ალ. წერეთელი, ლ. ლეონიძე, ინჟინერი ჭიჭინაძე, რუსთაველის თეატრის ყოფილი დირექტორი ს. ახმეტელი, მწერლები მ. ჯავახიშვილი, ტ. ტაბიძე. საბჭოთა ხელისუფლების ორგანოებმა ყველა ისინი შეიპყრეს, გაანადგურეს და მოსპეს. ...თავიანთ შავ-ბნელ ძირგამომთხრელ მუშაობაში ისინი არ თაკილობდნენ არავითარ საშუალებას... ისინი ამზადებდნენ წყლის მოწამვლას ნატახტარის წყალსადენში, ამზადებდნენ ბაქტერიოლოგიურ დივერსიას".

გიორგი ლეონიძემ ისღა მოახერხა, რომ უფროსი ძმის სახელი დაარქვა ტამანის ნახევარკუნძულზე დაფლულ ქართველ ჯარისკაცს და მას ათქმევინა მთავარი სათქმელი:
სამშობლოსათვის დავთხიე
სისხლ-ცვარი სიჭაბუკური.
მე არ დამკარგავს სამშობლო,
სულ ვეხსომები ლევანი

დიმიტრი შევარდნაძე

„ქვეწარმავლები აღგვილი არიან!“, - წერდა 1937 წლის 12 ივლისს გაზეთი „ახალგაზრდა კომუნისტი“ თბილისში გამართული მიტინგის რეპორტაჟში. -„ყველა ორატორის სიტყვა განმსჭვალულია უდიდესი მძულვარებით ხალხის მტრებისადმი, მათ შორის მუზეუმის ყოფილი დირექტორის, გარეწარ შევარდნაძისადმი, რომელიც მთელი თავისი მოღვაწეობის მანძილზე შენიღბულ შხამიან გესლს ანთხევდა ჩვენი ქვეყნის წინააღმდეგ, დევნიდა მუზეუმიდან საბჭოთა თემატიკას და მის მაგივრად არქაული სიძველეების იდეალიზაციას ახდენდა“.

დიმიტრი შევარდნაძის დაარსებულია ქართველ ხელოვანთა საზოგადოება, მხატვართა პირველი პროფესიული ორგანიზაცია, რომელმაც ხელი შეუწყო ,,მხატვართა, მოქანდაკეთა და ხუროთმოძღვართა ურთიერთშორის დაახლოება-შეკავშირებას და ყველა თაობის ხელოვანთა საქმიანობის გეგმიან წარმართვას”. მისი ინიციატივით საზოგადოებამ სტიპენდიები დაუნიშნა ახალგაზრდა ქართველ მხატვრებს ლადო გუდიაშვილს, დავით კაკაბაძეს, ელენე ახვლედიანს, შალვა ქიქოძეს, შალვა ხმალაძეს, რომლებმაც განათლება საზღვარგარეთ მიიღეს. დიმიტრი შევარდნაძემ დაუდო სათავე შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრებისა და მონუმენტური მხატვრობის სამეცნიერო შესწავლას, ექსპედიციების ორგანიზებას.

დიმიტრი შევარდნაძემ შექმნა თბილისის უნივერსიტეტის ცნობილი გერბი, რომელიც ივანე ჯავახიშვილმა შეუკვეთა. მას ეკუთვნის დამოუკიდებელი საქართველოს ფულის ნიშნებისა და საფოსტო მარკების ესკიზები. დიდია მისი წილი მეტეხის ტაძრის გადარჩენის საქმეში. ცნობილია, რომ ლავრენტი ბერიას გადაწყვეტილებით მეტეხის ტაძარი უნდა დაენგრიათ და მის ადგილას შოთა რუსთაველის ძეგლი აღემართათ, დანგრეული ტაძრის მაკეტი კი იქვე აშენებულ მუზეუმში უნდა მოეთავსებინათ. გადაწყვეტილებას წინ აღუდგა საზოგადოების ერთი ნაწილი, მათ შორის მწერალი მიხეილ ჯავახიშვილი და მეტეხის ციხის შენობაში განთავსებული ხელოვნების მუზემის დირექტორი დიმიტრი შევარდნაძე.

მიხეილ ჯავახიშვილის ქალიშვილი, ქეთევანი, მამის ცხოვრებაზე დაწერილ წიგნში წერს:
„ბერია იძულებული შეიქნა თავისი რეზოლუცია გაეუქმებინა. როცა მიხეილ ჯავახიშვილი კაბინეტიდან გამოდიოდა, ბერიამ უხეშად მიმართა მას და უთხრა, რომ მის განკარგულებაში ასეთ ჩარევას ის არ დაივიწყებს და არც აპატიებს“.

მალე მიხეილ ჯავახიშვილიც და დიმიტრი შევარდნაძეც დააპატიმრეს და დახვრიტეს.

კოტე ხიმშიაშვილი

„სოციალისტური წყობისადმი მტრულად განწყობილმა ახალგაზრდებმა მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში შექმნეს სამხედრო ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავდა საბჭოთა მთავრობის დამხობას საქართველოში შეიარაღებული აჯანყების გზით და კაპიტალისტური ძალაუფლების აღდგენას ფაშისტური რეჟიმის პროტექტორატის მეშვეობით“, - ვკითხულობთ ტრიბუნალის საბრალდებო დასკვნაში, რომელმაც 1942 წლის 17 ოქტომბერს თბილისში სიკვდილით დასაჯა "საქართველოს გათავისუფლების ფრონტის" 17 წევრი:კოტე ხიმშიაშვილი, გიორგი ძიგვაშვილი, კოტე ჯოგლიძე, შალვა შავიანიძე, გიორგი იმერლიშვილი, ჟორა ახობაძე, მიშა კაციტაძე, მიხეილ საბაშვილი, გიორგი ქადაგიძე, ლევან თორაძე, რომან ბატიაშვილი, თურმან შანშიაშვილი, გივი თარგამაძე, მიხეილ იმერლიშვილი, სოლომონ იმერლიშვილი, დიმიტრი ბურდიაშვილი, ზურაბ მისაბლიშვილი.

"საქართველოს გათავისუფლების ფრონტის” დაარსების ინიციატორი იყო მწერალი კოტე ხიმშიაშვილი, რომელიც დაპატიმრებისას სამხედრო სამსახურში იმყოფებოდა, 35-ე სათადარიგო ლეგიონის შემედგენლობაში, განჯაში, მაშინდელ კიროვაბადში.

კოტე ხიმშიაშვილს მისმა პედაგოგმა, ერეკლე ტატიშვილმა, გაუგზავნა გერმანელი მაღალჩინოსნის მიერ დაწერილი დაშიფრული წერილი, რომელიც მას თბილისის კომენდანტისათვის უნდა წარედგინა, როდესაც გერმანელები თბილისში შემოვიდოდნენ. ამ წერილის საფუძველზე ამბოხებულები ქალაქს გადმოიბარებდნენ.

კოტე ხიმშიაშვილს დამთავრებული ჰქონდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი, ინგლისური ენისა და ლიტერატურის სპეციალობით. იყო პროფესორ ერეკლე ტატიშვილის სტუდენტი. 1934 წელს ჟურნალ „მნათობში“ დაიბეჭდა მისი პირველი მოთხრობა. კოტე ხიმშიაშვილს ეკუთვნის რომანი "ჯონქა ხორნაული" და არაერთი მოთხრობა, რომელთაგან გამორჩეულია „გლობუსი“, რომლის მთავარ გმირში, იორღულაში, ზოგიერთმა კრიტიკოსმა სტალინი ამოიცნო. იორღულა უბრალო კაცია, რომელმაც ერთ დღეს იყიდა გლობუსი და არ იცის, როგორ და რაში გამოიყენოს - უჭირავს დედამიწა და უმიზნოდ ატრიალებს.

„როგორც ჩანს, მოთხრობაში საშიშროება მაინც დაინახეს და კოტეს აღარ სწყალობდნენ“, - ამბობდა მწერლის და, მწერალი დოდო ხიმშიაშვილი-ვადაჭკორია.

თენგიზ შაინიძე

„სხვადასხვა სკოლაში ვსწავლობდით. ის თავის მეგობრებთან ერთად ადრიანი დილიდან იქ იყო. მე რომ მივედი, ზღვა ხალხი დამხვდა, ტევა აღარ იყო სანაპიროზე, სტალინის ძეგლთან“- იხსენებს 1956 წლის 9 მარტს თბილისის ცენტრში საბჭოთა ჯარისკაცების მიერ გახსნილი ცეცხლით მოკლული სკოლის მოსწავლის, თენგიზ შაინიძის ძმა ჯემალი, რომელიც თავად წითელარმიელის ტყვიას შემთხვევით გადაურჩა.

ზღვა ხალხი სანაპიროზე 5 მარტს, სტალინის გარდაცვალების დღეს შეიკრიბა.„25 თებერვლიდან მოსკოვში მიმდინარეობდა საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის მე- 20 ყრილობა, რომელზეც ნიკიტა ხრუშჩოვმა პიროვნების კულტი გააკრიტიკა და დაგმო სტალინი. ამასთან ერთად, ხაზი გაესვა სტალინის ქართველობას.

ისტორიკოს დიმიტრი შველიძის თქმით, ყრილობის მსვლელობისას ერთ-ერთ დახურულ სხდომაზე ითქვა, რომ სწორედ სტალინის ქართულმა წარმომავლობამ და აზიურმა ხასიათმა განაპირობა რეპრესიების მასშტაბი და სისასტიკე. ამგვარი ბრალდების პასუხად, საქართველოში დაიწყო მოძრაობა, რომელიც, ძირითადად, სტალინის სახელის დაცვისკენ და ნიკიტა ხრუშჩოვის წინააღმდეგ იყო მიმართული.

1956 წლის მარტის საპროტესტო აქცია საბჭოთა კავშირში იყო პირველი მასშტაბური საჯარო პროტესტი თითქმის 30 წლის განმავლობაში, 1924 წლის შემდეგ.

1956 წელს განვითარებული მოვლენები ერთგვარი პარადოქსია საქართველოს ისტორიაში, რადგან სწორედ იმ ქვეყნის მოქალაქეები გამოვიდნენ სტალინის მხარდასაჭერად, რომლებიც მისი მმართველობისას საშინლად იტანჯებოდნენ, თუმცა, როგორც 9 მარტის მოვლენების შემსწრე და ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი, ნოდარ ნათაძე, ამბობს, „შინაარსით ეს იყო ქართული, პატრიოტული გამოსვლა. იმიტომ კი არა, რომ სტალინი ანგელოზი ეგონათ. იმიტომ რომ იცოდნენ, უფრო მეტად სისხლიანი იყო ლენინი; იცოდნენ, რომ სისხლიანი იყო მთლიანად რეჟიმი და იცოდნენ, რომ სტალინს მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ დევნიდნენ და აგდებდნენ კვარლცხბეკიდან, რომ ის ქართველი იყო“.

9 მარტის ღამეს სასტიკად დაარბიეს მიტინგი. ნოდარ ნათაძის თქმით, ხალხი დახოცეს არა მხოლოდ ცეცხლსასროლი იარაღით, არამედ გასრისეს ტანკებითაც:
„ჩემი ანგარიშით, დახოცეს 500-ზე მეტი ადამიანი, ძირითადად ახალგაზრდები, ბავშვები. სტალინის კვარლცხბეკზე ასული მოზარდები ხიშტებით ჩამოყარეს ჯარისკაცებმა“.

როგორც ისტორიკოსი დიმიტრი შველიძე ამბობს, 9 მარტის მოვლენებმა ეროვნული ღირებულებებისაკენ ქართული საზოგადოების შემოტრიალებაში გადამწყვეტი, კატალიზატორის როლი ითამაშა, რადგანა უკვე 1956 წელსვე შეიქმნა საიდუმლო პატრიოტული ორგანიზაცია „გორგასლიანი“ , რომელშიც შედიოდნენ ზვიად გამსახურდია, მერაბ კოსტავა და სხვები, რომლებმაც რამდენიმე პროკლამაცია გამოსცეს და პირდაპირ მოითხოვეს საქართველოს დამოუკიდებლობა, თავისუფლება და რუსი ოკუპანტების გასვლა.

ეკა ბეჟანიშვილი

„ვიცოდით, რომ აქციებზე დადიოდა, მაგრამ იმ დღეს თუ წავიდოდა, არ ვიცოდით. ფიზიკის მასწავლებელთან იყო და იქიდან ისე წასულა, არავინ ვიცოდით. ჩანთაში თბილი ტანსაცმელიც კი ედო“-1989 წლის 9 აპრილს 16 წლის ეკა ბეჟანიშვილს დედამ, ლალი ყანჩაველმა, ცოცხალს მიუსწრო.

შვილი ხანგრძლივი ძებნის მერე იპოვა: „ხელჩაკიდებული მყავდა, დარბევა რომ დაიწყო. ვერ ვიხსენებ, მერე რა მოხდა“.

9 აპრილის ღამით ლალი თავადაც მძიმედ დაშავდა. შვილის სიკვდილის და დაკრძალვის ამბავი საავადმყოფოში მყოფმა გაიგო.

1989 წლის 4 აპრილს აფხაზეთში მცხოვრები ქართველებისთვის სოლიდარობის გამოცხადებისა და სეპარატისტთა ლიდერების დასჯის მოთხოვნით დაწყებული საპროტესტო აქცია მალე საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის მოთხოვნაში გადაიზარდა. საბჭოთა კავშირის სადამსჯელო ნაწილებმა მშვიდობიანი საპროტესტო აქცია 9 აპრილს, გამთენიისას, დაარბიეს. დაღუპულთა რიცხვმა 21 შეადგინა. უმეტესობა ქალები იყვნენ, მათ შორის სკოლის მოსწავლეებიც. იყვნენ ასევე დაჭრილები და დაუდგენელი ქიმიური ნივთიერებით მოწამლულები.

1989 წლის 9 აპრილიდან ზუსტად ორი წლისთავზე, 1991 წლის 9 აპრილს, საქართველოს უზენაესმა საბჭომ ზვიად გამსახურდიას მეთაურობით საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტი მიიღო.

მანანა ჯაბელია

52 წლის მანანა ჯაბელია 2006 წლის 2 დეკემბერს 05.30 საათზე გარდაიცვალა მოსკოვის დაკავების №2 დაწესებულებაში, ორთვიანი არაადეკვატური სამედიცინო დახმარებისა და სასწრაფო სამედიცინო დახმარებაზე უარის შედეგად. 2006 წლის 5 ოქტომბერს ის მოსკოვის ბაზარში მასობრივი რეიდის დროს დააკავეს და იზოლატორში გადაიყვანეს.

48 წლის თენგიზ ტოგონიძე რუსეთის მილიციამ სანკტ-პეტერბურგში 2006 წლის 2 ოქტომბერს დააკავა და, დაახლოებით, 15 დღე ამყოფა იზოლატორის გაუსაძლის პირობებში. როდესაც ბრონქიალური ასთმით დაავადებული ტოგონიძე დეპორტაციისთვის მომზადებულ სხვა არაერთ ქართველთან ერთად სანკტ- პეტერბურგიდან მოსკოვში გადაჰყავდათ, ის გზაში - ავტობუსში - გარდაიცვალა.

”ხალხი აჯანყდა, იხრჩობა ადამიანი და კარი გაუღეთო... არავის არ გაუკეთებია, ალბათ, ასეთი რამ, რომ ადამიანს ჟანგბადი არ მიაწოდეს. რომ აჯანყდა ხალხი, მათ წინააღმდეგ ელექტროშოკი გამოიყენეს. ადამიანი, რომელიც იხრჩობოდა და შველას ითხოვდა, ელექტროშოკით გათიშეს. მოკვდა ადამიანი, გადაეკეტა სასუნთქი... ისინი კი იგდებდნენ, ვოტ, გრუზინსკაია სვინიაო (вот грузинская свинья), იძახოდნენ...” - ასე იხსენებს ნინო ძიძავა ქმრის გარდაცვალებას.

იმავე ხანებში რუსეთში საქართველოს კიდევ სამი მოქალაქე - 45 წლის რევაზ ბერულავა, 42 წლის ზურაბ მუზაშვილი და 56 წლის ლიონ კუკავა - გარდაიცვალა, თუმცა რუსული მხარე დღემდე კატეგორიულად უარყოფს, რომ ისინი კოლექტიურ დეპორტაციას შეეწირნენ.

ასე მასობრივი დეპორტაციით უპასუხა რუსეთის ფედერაციამ 2006 წლის 27 სექტემბერს თბილისში ჯაშუშობის ბრალდებით ოთხი რუსი ოფიცრის დაკავებას.

ანტიქართული პოლიტიკის ფარგლებში და საიმიგრაციო კანონების დარღვევის საბაბით, 2006 წლის სექტემბრიდან 2007 წლის იანვრის ჩათვლით, რუსეთში 4 634 გაძევების ორდერი გამოიცა საქართველოს მოქალაქეების წინააღმდეგ, რომელთა შორის 2 380 დააკავეს და ძალის გამოყენებით გამოაძევეს, დანარჩენმა 2 254-მა კი ქვეყანა საკუთარი საშუალებებით დატოვა.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ 2019 წლის 31 იანვარს მიღებული გადაწყვეტილებით რუსეთის ფედერაციას იმ ზიანის ასანაზღაურებლად, რომელიც 2006 წელს რუსეთიდან ქართველების მასობრივ დეპორტაციას უკავშირდება, 10 მილიონი ევროს გადახდა დააკისრა.

ვასიკო მექარიშვილი

„იარაღს პირში უდებდნენ და ისე ითხოვდნენ ჯვრებზე კოცნას. მიადგნენ ვასიკოს და მისგანაც იგივე მოითხოვეს, მაგრამ უარი მიიღეს. ის ავად იყო გონებრივად და, კოცნის ნაცვლად, ფეხზე ადგა და შეაგინა. ამის შემდეგ ერთ-ერთ მათგანს ხელიც კი ჰკრა. სამხედრომ პასუხად იარაღი ვასიკოს ყელზე დაადო და ესროლა. იმწამსვე გათავდა“, - ეს ამბავი ადამიანის უფლებათა ცენტრმა დვანის მკვიდრ გიორგი მექარიშვილისგან შეიტყო 2008 წლის 23 ოქტომბერს.

ვასიკო მექარიშვილი რუსეთ-საქართველოს ომის დროს, 2008 წლის 13 აგვისტოს, მოკლეს დვანში.

ნაშუადღევს სოფლის ცენტრში გაჩერდა ავტომობილი, საიდანაც სამი შეიარაღებული სამხედრო გადმოვიდა. ერთ-ერთმა სოფლის მცხოვრებლებს თავის მკერდზე ჯვრების კოცნა მოსთხოვა. სულ სამი ჯვარი ეკიდა: თეთრი, წითელი და შავი.

რუსეთის აგრესიის შედეგად 2008 წლის აგვისტოს ომში 224 სამოქალაქო პირი იქნა მოკლული, 1200 კი დაიჭრა.

გიორგი ანწუხელიძე

23 წლის უმცროსი სერჟანტი გიორგი ანწუხელიძე რუსეთ-საქართველოს ომში 2008 წლის 9 აგვისტოს დაიკარგა, როცა ვაზიანის 21–ე ბრიგადა ცხინვალის ე.წ. შანხაის რაიონში იბრძოდა.

ტყვე ქართველ სამხედროს ოკუპანტები აწამებდნენ, ზურგზე რიგრიგობით ახტებოდნენ და აიძულებდნენ მიწისთვის ეკოცნა. კადრებში ჩანს, რომ ანწუხელიძეს პირიდან სისხლი სდის, თუმცა წინააღმდეგობას მაინც უწევს და მიწისკენ ბოლომდე არ იხრება. გიორგი ანწუხელიძე წამების შემდეგ ცხინვალის მეხუთე სკოლასთან, ძმათა სასაფლაოზე, ცემით მოკლეს. მტრის სატელეფონო ვიდეოჩანაწერში ასახული მისი წამების კადრები 2009 წლის იანვარში ინტერნეტით გავრცელდა.

2004 წელს გიორგი ანწუხელიძე ცხინვალის რეგიონში მიმდინარე საბრძოლო ოპერაციებში მონაწილეობდა. 2005 წლის 23 აპრილიდან 2006 წლის 1 აგვისტომდე სამხედრო სამსახურს მეორე ქვეითი ბრიგადის 21-ე ბატალიონში განაგრძობდა. 2005 წლის 10 სექტემბრიდან 2006 წლის 26 აპრილამდე ანწუხელიძე სამშვიდობო მისიის შესასრულებლად ერაყში იმყოფებოდა. 2008 წლის 17 აპრილიდან IV ქვეითი ბრიგადის 41-ე ბატალიონის შემადგენლობაში მსახურობდა.

გიორგი ანწუხელიძეს 2013 წლის 15 აპრილს საქართველოს ეროვნული გმირის წოდება მიენიჭა.

2008 წლის აგვისტოს რუსეთ-საქართველოს ომში სულ დაიღუპა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს 170 მოსამსახურე და შინაგან საქმეთა სამინისტროს 14 თანამშრომელი, 1045 კი კი დაიჭრა და დაშავდა.

არჩილ ტატუნაშვილი

2018 წლის 22 თებერვალს საქართველოს შეიარაღებული ძალების ყოფილი მოსამსახურე, 35 წლის არჩილ ტატუნაშვილი რუსმა ოკუპანტებმა ახალგორის რაიონის სოფელ მოსაბრუნთან დააკავეს და გადასცეს ახალგორის რაიონის ე.წ. უშიშროების სამსახურის თანამშრომლებს, რომლებმაც დაკავებული მოგვიანებით ცხინვალში გადაიყვანეს.

ცხინვალის ე.წ. პროკურატურის შენობაში 2008 წლის აგვისტოს ომში მონაწილეობისთვის არჩილ ტატუნაშვილი აწამეს და მოკლეს. ცხედარი, რომელსაც ასზე მეტი დაზიანება ჰქონდა მიყენებული, ოკუპანტებმა ტატუნაშვილების ოჯახს მკვლელობიდან 26 დღის შემდეგ გადასცეს.

არჩილ ტატუნაშვილის მკვლელობამდე ორი წლით ადრე, 2016 წლის 19 მაისს, ოკუპანტებმა მოკლეს ასევე გალის რაიონიდან დევნილი 30 წლის გიგა ოთხოზორია, რომელიც ე.წ. მესაზღვრემ თვითმხილველების თვალწინ დახვრიტა ოკუპირებული გალის რაიონის მოსაზღვრე სოფელ ხურჩაში.

საქართველოს პარლამენტმა, პარტია „ევროპული საქართველოს“ ინიციატივით, შექმნა დოკუმენტი „ოთხოზორია-ტატუნაშვილის სია“, რომელშიც შეყვანილია ოკუპირებულ ტერიტორიებზე საქართველოს მოქალაქეების მკვლელობაში, გატაცებაში, წამებასა და არაჰუმანურ მოპყრობაში, ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანებაში, აგრეთვე ამ დანაშაულთა დაფარვაში ბრალდებული 33 პირი.