ბლოგები

გასული წლის ბოლოსა და წლევანდელის დასაწყისში დებიუტანტების პიკი იყო ქართულ ლიტერატურაში. ახალ წლებს ახალი, სადებიუტო წიგნები დაემთხვა და სწორედ ამის გამოა, რომ მიმაჩნია - 2011 წელი კარგად დაიწყო ქართული ლიტერატურისთვის.

ასეთი იმედიანი ბოლოს 7-8 წლის წინ ვიყავი. მკითხველისთვის არაფერია უფრო სასიხარულო, ვიდრე ახალი სახელები და ახალი წიგნები. კარგია, თუმცა ძალზე იშვიათია, როდესაც წიგნიდან პირველად იგებ ავტორის სახელს, რომელიც აქამდე არასდროს შეგხვედრია პერიოდული პრესის ფურცლებზე და ისიც კარგია, როცა რამდენიმეწლიანი მუშაობის, ან ყოყმანის შემდეგ რომელიმე ავტორი სადებიუტო წიგნად უყრის თავს ნაწერებს ან სულაც ერთ გაბმულ ტექსტს გთავაზობს.

გასული წლის ბოლოს გამომცემლობა "დიოგენემ" ერთდროულად რამდენიმე ავტორის სადებიუტო წიგნი გამოსცა, მათ შორის, თამთა მელაშვილის "გათვლა", მიშა ბახსოლიანის მოთხრობები და დათო ყანჩაშვილის ლექსები. მათგან აუცილებლად გამოვარჩევდი თამთა მელაშვილის ვრცელ მოთხრობას, რომელიც ძალიან დიდი სიახლე აღმოჩნდა ბევრი მკითხველისთვის და სწორედ ეს ნაწარმოები გახდა საფუძველი იმისათვის, რომ დღეს დებიუტზე, დებიუტანტებზე და გაბედულების ამ სრულიად განსხვავებულ ფორმაზე მესაუბრა.

გაბედულება რადგან ვახსენე, ერეკლე დეისაძის პირველ კრებულსაც ვერ გავექცევით. იგი და მისი მიმართულება, რამდენიმე თვის წინ დავახასიათე ერთი სახუმარო კალამბურით - "ელემენტარული ლაწირაკები" - და მათში დეისაძის გარდა ზოგიერთი სხვა დამწყები მწერალიც შეგვიძლია ვიგულისხმოთ. მათზე უფრო კონკრეტულად სხვა დროს დავწერ, როცა ქმედების გარდა თავიანთი ნაწერითაც დაიმსახურებენ ამას, მანამდე კი ნამდვილად შეიძლება ითქვას, რომ დეისაძის დებიუტი შედგა, ზედმეტად ხმამაღალი დებიუტიც. მართალია, ბევრის აზრით, მან დაიწყო და დაამთავრა კიდეც თავისი კარიერა, მაგრამ მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჯერ ყველაფერი წინაა, რადგან ერეკლემ მხოლოდ პირველი, ელემენტარული ნაბიჯები გადადგა და დროთა განმავლობაში მისი რისხვა, ლაწირაკობა და თუ გნებავთ, ეშმაკობა, უფრო მეტ შედეგს მოიტანს ავტორისთვისაც და მკითხველისთვისაც.

გასულ წელს გამოვიდა ირაკლი კაკაბაძის ლექსების პირველი კრებულიც "წერილები და მავთულხლართები" (იმ ირაკლის არა, ამერიკაში რომაა, ირაკლი ზურაბის ძის, არამედ დებიუტანტი ირაკლის), "ლიტერატურა - ცხელ შოკოლადში" დაიბეჭდა ვახო მოსიაშვილის სადებიუტო პუბლიკაციები, გამოვიდა ირმა არჩუაშვილის კარგი კრებული, გამომცემლობა ინტელექტმა გამოსცა ახალგაზრდა პოეტების 100 ლექსის ანთოლოგია, მანამდე იყო გურამ მეგრელიშვილის, რატი რატიანისა და მაკა ლდოკონენის პროზაული და გიორგი კეკელიძის, დიანა ანფიმიადისა და ალექსანდრე ლორთქიფანიძის პოეტური კრებულები. ყველას რა ჩამოთვლის...

მოკლედ, ბოლო ერთი წელი დებიუტის წელი იყო ჩვენთან. ახალი ავტორების გამოჩენის, დაფასებისა და არდაფასების, აღნიშვნისა და დამკვიდრების, ახალი სახელების დამახსოვრების წელი. ასეთი რამე მხოლოდ 1996-1999 წლებში მახსოვს, მაშინ "არილის" ყველაზე მნიშვნელოვანი წლები იყო, სწორედ მაშინ დავბეჭდეთ ჩვენი ჟურნალის ფურცლებზე პირველად ლაშა ბუღაძე, რატი ამაღლობელი, ბესო ხვედელიძე, ლელა სამნიაშვილი და ბევრი სხვა ახალგაზრდა ავტორი. მახსოვს, ლაშას მამამისი მოჰყვა, რატის ლექსები გვანცა ჩხენკელმა მოიტანა რედაქციაში, ბესო ხვედელიძე თვითონ მოვიდა, ჰენრი მილერის ცხელ-ცხელი გავლენებით, ლელა სამნიაშვილის ლექსები, თუ არ ვცდები, ზვიად რატიანმა მოგვაწოდა.

ძალიან ხშირი იყო შემთხვევები, როცა ესა თუ ის დებიუტი, პირველი პუბლიკაცია, დიდხანს გაწელილა იმის გამო, რომ ავტორთან მუშაობამ წაიღო დრო. ეს, რა თქმა უნდა, მხოლოდ სასიკეთო გავლენას ახდენდა ავტორებზე, თუმცა იყო ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც ჩვენი შენიშვნები ან დაწუნებული ნაწარმოებები სხვა გამოცემაში დაუბეჭდავთ. ცალკეა გამოსარჩევი ის ავტორები, რომლებიც დავიწუნე, ჩემთან არ დავბეჭდე, მაგრამ 1 წლის ან სულაც რამდენიმე თვის შემდეგ სხვა გამოცემაში შედგა მათი წარმატებული დებიუტი სულ სხვა ნაწარმოებით. ასეთი შემთხვევები განსაკუთრებით სასიამოვნოა ხოლმე, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ დებიუტის სიამოვნება უკვე შენ აღარ გეკუთვნის, ზუსტად იცი, რომ შენმა პრინციპულობამ, რომელიც ბევრს უყურადღებობა ჰგონია ხოლმე, რაღაც შედეგი გამოიღო. ზუსტად ასე მოხდა თამთა მელაშვილის შემთხვევაში, ვინაც ერთი წლის წინ გამომიგზავნა თავისი მოთხრობა, რომელიც მაშინ ვერ დავბეჭდე, სამაგიეროდ, აგერ ახლახან მან ისეთი ნახტომი გააკეთა, რომ ნამდვილად ვერ იფიქრებ, რომ ეს ავტორი თვეების წინ მეჩხერ ტექსტებს წერდა.

ლიტერატურული პერიოდიკის და გამომცემლობების გარდა ახალი ავტორების გამოჩენაში, რა თქმა უნდა, კონკურსებმაც ითამაშა განსაკუთრებული როლი. რაც არ უნდა სკეპტიკურად ან ირონიით უყურებდეს ზოგიერთი მკითხველი "პენმარათონს" ან ლიტერატურულ კონკურს "წეროს", ერთი რამ ფაქტია, ეს კონკურსები ერთ-ერთი ყველაზე ჯანსაღი, უწყინარი და ნათელი წერტილია თანამედროვე ლიტერატურულ პროცესში, რადგან აქ არავინ არაფერს ხლართავს, არაა ინტრიგები, განაწყენებულიც არავინ რჩება, არავინ ხსნის თავის კანდიდატურას კონკურსიდან, იმის შიშით, აქაოდა, გამარჯვების შანსი არა მაქვს და სახელი გამიტყდებაო. თან ორივე კონკურსის სახელში ძალიან კარგი ქვეტექსტები იკითხება, ორივე ირონიულია, თვითირონიულიც კი, ერთი მარათონის რეჟიმს გულისხმობს მწერლობაში და ეს უკვე გახალისებს, მეორე კი წეროს უკავშირდება, წეროს მიერ ახალშობილის, ანუ ახალი ავტორის "მოტანას", რითაც მხიარულ ნაყოფიერებას ესმება ხაზი.

ზემოთ სახელის გატეხა ვახსენე. საქმე ისაა, რომ დებიუტანტები სახელზე მეტად ერთმანეთზე ზრუნავენ, გამოცდილებას იღებენ, გულშემატკივრობენ და, რაც მთავარია, კითხულობენ ერთმანეთს. არავინაა ისეთი ინტერესიანი და გახსნილი მკითხველი, როგორც დამწყები მწერალი. გავა დრო და ისინიც ჩაიკეტებიან, ისინიც გახდებიან დიდი და ეჭვიანი მწერლები, მანამდე კი ვენდოთ დამწყებებს, დებიუტანტებს, და დავტკბეთ იმის ყურებით, თუ როგორ იბადება ჩვენს თვალწინ ახალი ლიტერატურა.

შოთა გაგარინს

გზად მექსიკისკენ, პარიზის აეროპორტში, ქართულ ბულვარულ პრესას ფრანგული კინოჟურნალები დავუმატე. „კაიე“, „პრემიერი“, „სტუდიო“, „ტელერამა“ - ყველა შარშანდელ კინოსეზონს მიმოიხილავს და წლის საუკეთესო ფილმებს ასახელებს. ყველა გამოკითხვაში ფიგურირებს „ჩემი“ ფილმი: ლი ჩან დონის „პოეზია“ - კორეული კინოს შედევრი, რომელიც „წითელ ზონაში“ ვუჩვენეთ. იმ გადაცემაში ემპათიაზე ვისაუბრეთ, თუმცა „პოეზია“ უფრო მეტია, ვიდრე ემპათიის თემაზე გადაღებული დრამა. და ამაში სწორედ აქ, მექსიკაში, დავრწმუნდი.

კი, ლი ჩან დონმა „ჩემი“ ფილმი გადაიღო; ასეთი კინო - ძალიან ნელი, ზომიერი, სენტიმენტალურის ზღვარზე. ძალიან ჩუმი კინო ყოველთვის მხიბლავდა. ჩემთვის კორეელი რეჟისორის ჰიპერრეალიზმი მით უმეტეს ახლობელია დღეს, როცა ვეღარ დავადგი საშველი წიგნს ერიკ რომერზე - კაცზე, რომელმაც ლი ჩან დონის არ იყოს, უამბიციურესი მიზანი დაისახა: გადაწყვიტა ყურება, ხედვა, დანახვა ესწავლებინა მაყურებლისათვის. თუ კინოკამერას, კინოთვალს უფრო მეტის დანახვა შეუძლია, ვიდრე ჩვეულებრივ თვალს, თუ ეს „ბლოუ-აპი“ კინოს პრინციპია, რატომ არ შეიძლება გამოვიყენოთ კამერა, როგორც ინსტრუმენტი, რომელიც ახლებურად დაგვანახებს სამყაროს? დაგვანახებს და დაშლილი, დანაწევრებული რეალობის გამთლიანებაზე დაგვაფიქრებს. სწორედ ამას ეუბნებიან „პოეზიის“ გმირს, 66 წლის „დემოდე“, კოპწია ქალბატონს, რომელსაც ალცჰაიმერის დაავადების დიაგნოზი დაუსვეს: „ლექსის დაწერა ყველას შეუძლია. მთავარია, ახლებურად ისწავლო ხედვა: დაინახო ის, რასაც უმრავლესობა ვერ ხედავს; ახლებურად შეხედო თუნდაც ვაშლს და აღმოაჩინო, რომ ის, რაც არაერთხელ გინახავს, სრულიად სხვანაირი ყოფილა.“

სურათის გმირი მართლაც იწყებს „დანახვის ვარჯიშს“ - ყურს უგდებს ფოთლების შრიალს და აკვირდება ნამიან ბალახს. სილამაზეს ეძებს, მაგრამ რეალობა მას სიმახინჯით უპასუხებს - აღმოჩნდება, რომ შვილიშვილი, რომელსაც ზრდის, თანაკლასელი გოგონას ჯგუფურ გაუპატიურებაში მონაწილეობდა. გოგონამ თავი დაიხრჩო. ისევ დაიბადა კითხვა, რომელიც აი, უკვე რამდენი წელია კითხვად რჩება ამ სამყაროში: რამდენად აქვს აზრი ლექსების წერას ოსვენციმის შემდეგ? როგორ შეიძლება სილამაზით ტკბობა მაშინ, როცა სოციალურმა კატასტროფამ და ძალადობის ვნებამ ცხოვრების ყველა სფერო მოიცვა? „რას ნიშნავს, გადაიღო ფილმები იმ დროს, როცა კინოხელოვნება კვდება? მუდმივად ვეკითხები ჩემს თავს. ვერ ვპასუხობ და ისევ ვიწყებ ახალი ფილმის გადაღებას“ - აღნიშნა ლი ჩან დონმა გასულ ზაფხულს, ერევნის კინოფესტივალზე სტუმრობისას.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ (ოსვენციმის შემდეგ) ასეთივე კითხვა დაუსვა საკუთარ თავს რობერტო როსელინიმ. მერე კი თავისი შედევრები გადაიღო, მათ შორის „ევროპა 51“ - ამბავი ქალზე, რომელიც ერთადერთი შვილის თვითმკვლელობის შემდეგ ქველმოქმედებას იწყებს - ღარიბ-ღატაკთა უბანში გადასახლდება და მთელ ქონებას მათ ახარჯავს. ეს იყო რობერტო როსელინის, მემარცხენულ-კათოლიკური გზავნილი პირველ რიგში ევროპის ინტელიგენციის მისამართით: „გამოდით თქვენი უჰაერო კაბინეტებიდან, აღარ დაგღალათ ამ ‘ელიტიზმმა’? გვერდში ამოუდექით ხალხს!“

მარადიული კითხვაა. მარადიული მოწოდება. ერთი მხრივ, სინდისის ქენჯნას რომ უმძაფრებს ხოლმე „მწიგნობრებს“ და „ფარისევლებს“ და მეორე მხრივ, ათასი რჯულის უსაქმურის, შურიანის, არასრულფასოვნების სენით შეპყრობილ ნეობოლშევიკთა ცხოვრების წესს რომ განსაზღვრავს. „პოეზიაში“ იყო საფრთხე, კორეელი რეჟისორი უკვე მრავალჯერ გადათელილ ამ გზას დასდგომოდა. მაგრამ ლი ჩან დონმა, თანამედროვე კინოს ამ „ბუდამ“, უარი თქვა პუბლიცისტურ-სოციოლოგიურ კინოზე - ქალი შეიტყობს შვილიშვილის დანაშაულს, მაგრამ სიტყვებისა და სახეების სასოწარკვეთილი ძიების პროცესი (ან, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, „მედიტაცია“) კვლავაც გრძელდება - არავითარი მორალიზმი, არავითარი ურთიერთობის გარკვევა ბავშვთან და, რაც მთავარია, არავითარი თვითგვემა!

ამიტომაც თავისუფლდება ნელ-ნელა ამაოების სიმძიმისგან და ადვილად ტოვებს არა მარტო „ელიტურ სამყოფელს“, არამედ საკუთარ სხეულსაც - ფინალში მკვდარ გოგონას „ხვდება“... ეს უკვე სულ სხვა გზავნილია - ბუდისტურ-აღმოსავლური!

მხოლოდ პოეზიას შეუძლია გაამთლიანოს დაშლილი სამყარო. მეტიც, ესთეტიკური გრძნობა ერთადერთია, რომელიც სამყაროს სისასტიკისგან გადაგვარჩენს.

მექსიკის ვიდეოთეკებში უნდა მოვძებნო „პოეზია“ და ჩვენებს ვუჩვენო. კულტურული ბარიერის პრობლემა აქ - მიუხედავად სიკეიროსულ-ტროცკისტული მემარცხენე სულისა - იმდენად გადაუწყვეტელია, რომ ხალხი ლამის გეტოებში ცხოვრობს. განსხვავებული სოციალური ჯგუფები ერთმანეთისგან სრულიად იზოლირებული არიან. „თეთრები“ შედარებით „ყვითლებს“ ეძახიან „რასას“ და სახლდებიან უბნებში, რომლებსაც „საცხოვრებელი ზონა“ ჰქვია (ქუჩებს თავისი დაცვა ჰყავს!)

ჩემთვის, „სხვა პლანეტიდან“ ჩამოსულისთვის, მით უფრო რთულია ამ გარემოსთან ინტეგრაცია. როგორ უნდა მოიქცე ამ დროს? როგორ უნდა შეიყვარო, თუ სიყვარული არ შეგიძლია? თუ უცხოსი გეშინია?

„წლის ფილმის“ გენიალობა ესაა სწორედ - სიყვარულს გასწავლის! თანამედროვე კინოს „ბუდა“, რომელიც, სხვათა შორის, არცთუ ისე დიდი ხნის წინ სამხრეთ კორეის კულტურისა და ტურიზმის მინისტრი იყო, თითქმის სრულიად დარწმუნებულია: იმისათვის, რომ შენს სინდისთან მწყრალად არ იყო და, რაც მთავარია, იმისათვის, რომ ერთხელ მაინც იგრძნო თავისუფლების გემო, საკმარისი არ არის, „გახვიდე ხალხში“ და, მით უმეტეს, საკმარისი არ არის, განუწყვეტლივ იმეორო, რომ სამყარო შიმშილისგან იღუპება (ხან გულწრფელად, ხანაც - „პოზაში“ მდგომმა). აუცილებელია, იცოდე დანახვა და, შესაბამისად, იმის გარჩევა, თუ რა არის მთავარი და რა - უმნიშვნელო. აუცილებელია, ისწავლო სიყვარული!

მერე კი აღმოჩნდება, რომ ვაშლი, რომელიც ათასჯერ გინახავს, სულ სხვანაირი ყოფილა. თუ, მაგალითად, სამშობლოსგან შორს ხარ და უკან დაბრუნება არ გინდა, რადგანაც იცი, რომ შენი ხალხი ისევ უმეცრებაში, სიძულვილში ცხოვრობს, ისევ შურს და ისევ ეზარება ფიქრი და შრომა... ეგ ვაშლი უნდა გაიხსენო!

ვინ იცის? იქნებ სულ სხვანაირია ყველაფერი!