ბლოგები

მამაჩემი 75 წლისაა. რაც თავი მახსოვს, შუმერული ცივილიზაციითა და, ზოგადად, შუამდინარეთის ისტორიით არის გატაცებული. მასთან ბოლო კამათი რამდენიმე დღის წინ, სწორედ ისტორიული შუამდინარეთიდან, თანამედროვე ერაყიდან მქონდა. დისკუსია ხუდონჰესს ეხებოდა, მამა ყოველთვის ემხრობოდა მის აშენებას. სრულიად ბუნებრივია, რომ ხუდონჰესს მომხრეებიც ჰყავს და მოწინააღმდეგეებიც. მაგალითად, წინა კვირაში ერთი ნაცნობი, რომელიც ჰესის აშენების მომხრეა, ფეისბუკზე წერდა, ხაიშელები რეზერვაციაში ცხოვრებას იმსახურებენო. ჩემი მიზანი არ არის ამგვარი შეხედულებების მქონეთა გადარწმუნება, რადგან ნამდვილად არ მაქვს ილუზია, რომ ასეთი ხარისხის სისასტიკის დათრგუნვას ჩემი მოკრძალებული ბლოგპოსტით შევძლებ. თუმცა, იმედი მაქვს, ქვემოთ მოყვანილი სამი მაგალითით საკუთარი მამის დარწმუნებას მაინც მოვახერხებ.

1. სკოლაში, ალბათ, ყველას გვისწავლია შუამდინარეთის ისტორია. შუამდინარეთი აერთიანებს თანამედროვე ერაყს, ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთს, აგრეთვე სამხრეთ-დასავლეთ ირანისა და კუვეიტის მცირე ნაწილებს. მდინარეები ევფრატი და ტიგროსი რომ არა, ამ ტერიტორიას არც შუამდინარეთი ერქმეოდა და, ალბათ, არც ცივილიზაციის აკვანი. 1980-ანი წლებიდან მოყოლებული თურქეთის მთავრობა 22 კაშხალსა და 19 ჰესს აშენებს ევფრატსა და ტიგროსზე (ტიგროსისა და ევფრატის აუზი საზიაროა თურქეთის, სირიის, ერაყის, ირანისა და კუვეიტისთვის; შესაბამისად, აშენებულმა კაშხლებმა უკვე შექმნა წყლის დეფიციტი მეზობელ ერაყსა და სირიაში), მათ შორის სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში, ტიგროსის ნაპირზე უნდა აშენდეს 138 მეტრის სიმაღლის ილისუს კაშხალი. ილისუ ყველაზე დიდი კაშხალი იქნება ტიგროსზე და უდიდესი საფრთხეც ამჟამად ძირითადად ქურთებით დასახლებული უძველეს ქალაქ ჰასანკიფისთვის. მე-12 საუკუნის ხიდი, ციტადელი, მე-14-მე-15 საუკუნეების მეჩეთები, კლდეში ნაკვეთი სამლოცველოები მცირე ჩამონათვალია იმ მსხვერპლისა, რასაც ეს კაშხალი მოითხოვს. სპეციალისტების აზრით, ასი წელი მაინც დასჭირდება ამ ქალაქის კულტურული ძეგლების გადატანასა და სათანადო წესით დაცვას. კაშხლის აშენების შემთხვევაში კი ათასობით ადამიანს ემუქრება გადასახლება, ხოლო უძველეს ქალაქს - განადგურება.

2. ყველას გაგვიგია იორდანეს სახელი. ისრაელის, იორდანიისა და სირიის ეგოისტური ინტერესების გამო ეს მდინარე დაშრობის საფრთხის წინაშე დგას. იორდანე მკვდარ ზღვაში ჩაედინება და მისი ერთ-ერთი მაცოცხლებელი წყაროა. 1960-იან წლებში ისრაელმა კაშხალი ააშენა და კინერეთის ტბის (ისტორიული გალილეის ზღვის) წყალი, რომელიც მდინარე იორდანეს ძირითადი მკვებავია, ეროვნული წყალგამტარისკენ შეაბრუნა. ამას დაემატა იორდანიის მიერ აშენებული არხი და სირიის რეზერვუარი, რომლებმაც იარმუკის - იორდანეს შენაკადის - წყალი გამოაცალეს ამ უკანასკნელს. მოკლედ, სპეციალისტების აზრით, ამ ყველაფერმა, შესაძლოა, მდინარის დაშრობა და, საბოლოოდ, მკვდარი ზღვის ნამდვილი სიკვდილი გამოიწვიოს.

3. ურმია უდიდესი მლაშე ტბაა ჩრდილო-დასავლეთ ირანში. ტბას 1970-იან წლებში ამავე სახელწოდების ქალაქის სახელი დაერქვა. ურმია ასირიულ ენაზე წყლის ქალაქს ნიშნავს. ირანმა 39 კაშხალი ააშენა იმ 13 მდინარეზე, ტბაში რომ ჩაედინებოდა, რის გამოც ტბა თანდათან შრება. ურმიას ტბის დაშრობა ეკოლოგიურ კატასტროფას მოასწავებს, რადგან მის ფსკერზე კონცენტრირებული მილიარდობით ტონა მარილი საფრთხეს უქმნის როგორც მოსახლეობას, ისე გარემოს.

ეს სამი მაგალითი მხოლოდ იმიტომ არ მომიყვანია, რომ ჩვენ მეზობლად არსებული სევდიანი სინამდვილე ავუწერო მკითხველს. ხუდონჰესის მომხრეებმა შეიძლება ნიშნის მოგებით განაცხადონ, ხომ ხედავთ, საქართველო გამონაკლისი არ ყოფილაო. დიახ, საქართველო გამონაკლისი არ არის, ბევრი ქვეყანა თავისი ეგოისტური მიზნებისთვის იყენებს საერთაშორისო მდინარეებს და ტბებს და მთელ ისტორიას უცვლის კალაპოტს. მაგრამ ისტორიის განადგურებაზე მნიშვნელოვანი ის არის, როგორ ეპყრობა სახელმწიფო თავისსა თუ სხვის მოქალაქეებს, რომელთა ცხოვრებაც ასეთი პროექტების შედეგად დრამატულად იცვლება.


2012 წლის 1 ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ საქართველოში რამდენიმე სფეროში, ალბათ, არაფერი შეცვლილა. პირადად მე, ძალიან ვაფასებ ინსტიტუციური მეხსიერების შენარჩუნების ყველა მცდელობას, რადგან, როგორც წესი, ეს სიჯანსაღის, კეთილსინდისიერებისა და სტაბილურობის ნიშანია. თუმცა, წინა ხელისუფლების ენერგეტიკული პოლიტიკის მიმართ ასეთი ერთგულება ნამდვილად უპრეცედენტოა. მეტიც, ენერგეტიკის სამინისტრო ინსტიტუციური აროგანტულობის ტრადიციის საუკეთესო შემნარჩუნებელი და გამგრძელებელია. სხვას ვერაფერს დავარქმევ მათ დამოკიდებულებას ხაიშელების და ერთ-ერთი ყველაზე სანდო და პროფესიონალი არასამთავრობო ორგანიზაციის, „მწვანე ალტერნატივის“ მიმართ.

ხუდონჰესი საფრთხეს უქმნის სვანეთს. არ არსებობს ამ პროექტის ნაწილი, საკამათო რომ არ იყოს. არც უსაფრთხოება, არც ეკონომიკური სარგებელი, არც ინვესტორის სანდოობა, არც გარემოზე ზემოქმედების საფრთხე, არც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების დაცვის საკითხი და, რაც ყველაზე მთავარია, არც ადამიანური საზღაური - არც ერთი პუნქტი არ გაუთვლია არც წინა, და არც ახლანდელ ხელისუფლებას.

ამ სამწუხარო დასკვნის შემდეგ ერთადერთი კითხვა გვრჩება: თუ შეიძლება იორდანია იორდანეს გარეშე წარმოვიდგინოთ, შუამდინარეთი უმდინარეებოდ, ხოლო წყლის ქალაქი - უწყლოდ, მაშინ რატომ არ შეიძლება წარმოვიდგინოთ სვანეთი უსვანეთოდ? გვინდა თუ არ გვინდა სვანეთი? სწორედ ეს არის თანამედროვე საქართველოში მცხოვრები ნებისმიერი ადამიანის ისტორიული გამოწვევა: შეგვწევს თუ არა უნარი, ვაიძულოთ საქართველოს მთავრობა, შეეშვას ამ უკიდურესად სარისკო და უპასუხისმგებლო ინიციატივას, შევძლებთ თუ არა, თავი მოვატყუებინოთ იმ ხელისუფლებასაც, რომელიც დაგვპირდა, რომ ღირებულებათა ცენტრში, ბოლოს და ბოლოს, ადამიანს დააყენებდა.

ირანში, ურმიას ტბის დაშრობით დამწუხრებული მოსახლეობა თურმე ამბობდა, წავიდეთ და ტბა ჩვენი ცრემლებით ამოვავსოთო. დიახ, ზოგჯერ კაშხლებს ადამიანისთვის აშენებენ, ოღონდ, ადამიანისავე ცრემლით ავსებული ტბების ხარჯზე. ძალიან კარგად ვიცი, რომ საქართველოში ცრემლების არავის სჯერა და ჩვენი მომავალი თაობაც ჩვენი ცრემლებით კი არა, იმით დაინტერესდება, თუ რა გავაკეთეთ ხუდონჰესის მშენებლობის შესაჩერებლად. და მათთვის ჩვენ, სულ მცირე, დამაჯერებელი პასუხი მაინც უნდა გვქონდეს.

„ქართული ოცნების“ გამარჯვებიდან ზუსტად ერთი წელი გავიდა. სასწაული არ მომხდარა. ისევე, როგორც ყველა წინა არჩევნების შემდეგ, ამჯერადაც ვიღაცის ოცნება ასრულდა, ვიღაცის - არა. გაუმართლათ პოლიტიკოსებს, რაშიც გასაკვირი არაფერია: მათი ოცნებები ხომ ბანალური, შეიძლება ითქვას, სტანდარტულიც კია და ასრულებაც დიდ ძალისხმევას არ მოითხოვს. ტრადიციულად არ გაუმართლა ხალხს, რომლის ოცნების ასრულება, ყოველ ჯერზე, ოცნებაასრულებული პოლიტიკოსების ასასრულებელია. ეს კი ცუდი მოცემულობაა, რადგანაც, თუ ხალხურ სიბრძნეს ვერწმუნებით, ოცნებაასრულებულს ყველა ოცნებაასრულებული ჰგონია!

ამ ერთი წლის განმავლობაში „ქართულმა ოცნებამ“ კიდევ უფრო გაიძლიერა პოზიციები საქართველოს პარლამენტში, სადაც არამარტო პოლიტიკური ოპონენტების ნაწილი გადაიბირა, არამედ მათი ოცნებებიც მიითვისა. აბა, სხვა რით შეიძლება აისხნას ის, რომ, თუ ხაიშელებსა და რამდენიმე ასეულ გარემოს დამცველს არ ჩავთვლით, ფაქტიურად წინ არაფერი უდგას ნაციონალური მოძრაობის ორი უმთავრესი ოცნების ასრულებას. იგულისხმება ხუდონჰესისა და ანაკლიის (ლაზიკის) პორტის მშენებლობები. ფაქტია, ივანიშვილს ხუდონჰესის აშენებაზე არ უოცნებია, ლაზიკის მშენებლობას კი სულაც მიხეილ სააკაშვილის ახირებად მიიჩნევდა; თუმცა ახლა, „ქართული ოცნების“ გამარჯვებიდან ერთი წლის თავზე, ირკვევა, რომ ხუდონჰესი აუცილებლად აშენდება, ხოლო პორტ ლაზიკას ჩაანაცვლებს პორტი ანაკლია, რომელიც, პრეზიდენტის ადმინისტრაციის უფროსის ანდრო ბარნოვის თქმით, არც მეტი, არც ნაკლები, იგივე სახელშეცვლილი ლაზიკაა.

უცნაურია, მაგრამ „ქართული ოცნების“ საინვესტიციო პროექტების დიდი ნაწილი გარემოზე უხეში ზემოქმედების გარეშე ვერ განხორციელდება. უცნაური იმიტომ არის, რომ კოალიციის წევრები არიან საქართველოს მწვანეთა და სოციალ-დემოკრატიული პარტიების ლიდერები, რომლებიც წინა ხელისუფლებას უსულგულო, ულტრამემარჯვენე ქცევისთვის აკრიტიკებდნენ, ახლა კი, რატომღაც, ენგურის შეგუბებამდე თავად ჩაუგუბებიათ პირში წყალი.

ხელისუფლების საინვესტიციო პროექტების ჩამონათვალში (რომელიც პრემიერ-მინისტრის ინიციატივით დაფუძნებულმა თანაინვესტირების ფონდმა გამოაქვეყნა) პირველი ორი ადგილი უკავია ჰიდროელექტროსადგურებისა და თბოელექტროსადგურების მშენებლობას. განზრახულობათა ჩამონათვალში ასევე ნახავთ ინფრასტრუქტურული ობიექტების, მათ შორის, პორტებისა და ბუნებრივი რესურსების მოპოვება-გადამუშავების ობიექტების მშენებლობას. ცხადია, ყველა ეს პროექტი უპირობოდ არ ეწინააღმდეგება ხალხის ინტერესს, რომელიც პირველ რიგში უსაფრთხო გარემოში ცხოვრების შესაძლებლობას გულისხმობს. აკი, ხაიშელებიც ამბობენ, რომ მხარს დაუჭერენ სადგურის მშენებლობას, თუკი კაშხლის საპროექტო სიმაღლე შემცირდება, ანუ თუ ხაიში და კიდევ რამდენიმე სოფელი დატბორვას გადაურჩება.

კანონი საქართველოს მთავრობას აძლევს უფლებას, ხაიშელები, აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების საბაბით, წინაპართა მიწიდან აყარონ და, როგორც საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრმა კახა კალაძემ ჯერ კიდევ გამინისტრებამდე უთხრა ერთ ჟურნალისტს, „გადააშენონ იქით“! საქართველოს კანონი „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ“ გვეუბნება, რომ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის ექსპროპრიაცია ხორციელდება შემდეგი სამუშაოების წარმოების მიზნით:

ა) გზისა და მაგისტრალის გაყვანა-მშენებლობისათვის; ბ) რკინიგზის ხაზების გაყვანისათვის; გ) ნედლი ნავთობის, ბუნებრივი გაზისა და ნავთობპროდუქტების მილსადენების გაყვანისათვის; დ) ელექტროენერგიის გადამცემი და გამანაწილებელი ხაზების მშენებლობისათვის და ა.შ. ამასთან, ექსპროპრიაცია ხორციელდება საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის ბრძანების საფუძველზე და სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რომელიც უნდა შეიცავდეს საექსპროპრიაციო ქონების დეტალურ აღწერას და შესაბამის მითითებას მესაკუთრის სათანადო კომპენსაციით უზრუნველყოფის აუცილებლობის თაობაზე.

„სათანადო კომპენსაცია“ რომ გვარიანი იქნება, ამას არც ინვესტორი კომპანია უარყოფს და არც მთავრობა, თუმცა, ხაიშელების დიდი ნაწილი პრინციპულად წინააღმდეგია, დატოვოს და ჩასაძირად გაიმეტოს მშობლიური სოფელი, რაც ვის-ვის და, საკუთარ სოფელზე უზომოდ შეყვარებულ პრემიერ-მინისტრს არ უნდა უკვირდეს. განა, რა მოცულობის კომპენსაცია უნდა შესთავაზონ ან როგორი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება უნდა გაჩნდეს, რომ ბიძინა ივანიშვილი „გაგებით შეხვდეს“ ჭორვილას ჩაძირვას? და, რა პრინციპული განსხვავებაა ჭორვილასა და ხაიშს შორის? მერე რა, რომ ხაიშში ჯერ არც პრემიერ-მინისტრი დაბადებულა და არც ქვეყნის ყველაზე მდიდარი მოქალაქე? მერე რა, რომ ჭორვილასგან განსხვავებით, ხაიშის ტყეებში ზებრების, ანტილოპა გნუებისა და ჟირაფების ნაცვლად, ჩვეულებრივი მგლები, დათვები, ციყვები და თხუნელები ბინადრობენ?

კიდევ ერთი უცნაურობა: ხუდონჰესის აშენებით, სოფლებთან ერთად, დაიტბორება მე-18 საუკუნეში აშენებული ეკლესია, რაც, წესით, უნდა აღელვებდეს საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას; ბიძინა ივანიშვილის მტკიცებით კი მან იოლად დაარწმუნა კათოლიკოს-პატრიარქი სადგურის აშენების აუცილებლობაში. შესაბამისად, ხაიშელები მხოლოდ საკუთარი თავის, რამდენიმე ასეული გარემოს დამცველისა და ღმერთის იმედად არიან. და თუ ეს მოცემულობა არ შეიცვალა (მაგალითად, მძლავრი საპროტესტო მოძრაობის გაჩენის სახით), ხაიშსა და მის მიმდებარე სოფლებს არაფერი ეშველება. თუმცა, სამაგიეროდ, ასრულდება ქართველთა მრავალი თაობის ოცნება ივერიის გაბრწყინების სახით!

განა სადმე თქმულა, რომ გაბრწყინება არ ეგების ზემძლავრი ტურბინებით, რომლებიც ელექტროენერგიას გამოიმუშავებს? რაც სხვა არაფერია, თუ არა ფული, ანუ ოქრო! ოქრო კი, მოგეხსენებათ, ჯოჯოხეთს ანათებს. საქართველო კი რა არის? ჯოჯოხეთის დამტეველი პაწაწინა სამოთხე, რომლის (თუნდ ხუდონჰესით) განათებული მთა-ბარი წილნაყარია ღმერთთანა.