ბლოგები

სისტემა, რომელიც უნდა დაინგრეს 2 (წერილი 1):

Homo sacer-ი ძველი რომაული სამართლის ერთი უცნაური და ბოლომდე გაურკვეველი ფუნქციის სუბიექტია, რომელიც სიტყვასიტყვით „წმინდა ადამიანს“ ნიშნავს, ანუ ამ სტატუსის მქონე ადამიანი წმინდაა, საკრალურია. ასეთი სახელწოდების ფონზე, 21-ე საუკუნის ადამიანისთვის შეიძლება ერთგვარი პარადოქსიც იყოს ის გარემოება, რომ ჰომო საკერი რომაული საზოგადოების ყველაზე უფასურ არსებას ეწოდებოდა, რომლის სიცოცხლის ღირებულება იმდენად დაბალი იყო, რომ მისი მსხვერპლად შეწირვა არ შეიძლებოდა. სამაგიეროდ მისი მოკვლაც არ ითვლებოდა დანაშაულად. ასეთ სტატუსს ზოგი იღებდა სასჯელად ფიცის გატეხვისთვის. დამნაშავე ის არის, ვინც სიკვდილით ვერ დაისჯება, რადგანაც სიკვდილით დასჯა რომში იმ ღმერთისათვის მსხვერპლშეწირვად მიიჩნეოდა, რომლის წინაშეც დამნაშავემ „შესცოდა“. ამ თვალსაზრისით, სიკვდილით დასჯა განწმენდის რიტუალიცაა, რომლის გვიანდელ გამოძახილად შუა საუკუნეებში კოცონზე დაწვა შეიძლება ჩაითვალოს. იქ ცეცხლს რელიგიური ფუნქცია ჰქონდა, მას მწვალებელი ან დამნაშავე ეშმაკისა თუ ავი სულებისგან უნდა განეწმინდა.

ჰომო საკერი, მიუხედავად იმისა, რომ მისი სახელი სიწმინდეს ატარებს, გამორიცხულია საკრალური სფეროდან, ანუ არ ექვემდებარება მსხვერპლად შეწირვას და ამ გზით სიწმინდის, საკრალურის სფეროში შესვლას. ამავე დროს, იგი გაძევებულია პროფანული, ანუ სამოქალაქო სფეროდანაც, რამდენადაც ის კანონს მიღმა დგას, კანონი მას აღარ იცავს და, შესაბამისად, მისი წამება ან მოკვლა ნებადართულია. ჯორჯო აგამბენი სტრუქტურულ ანალოგიას ხედავს უფლებაწართმეულ ჰომო საკერსა და საგანგებო მდგომარეობით კანონზე მაღლა დამდგარ სუვერენს შორის: ორივე სამართლის გარეთ იმყოფება. განსხვავება კი ისაა, რომ კანონზე მაღლა დგომით სუვერენი ძალადობაზე სრულ უფლებას ფლობს, მაშინ როდესაც კანონით დაუცველი ჰომო საკერი ძალადობისათვისაა განწირული. „სუვერენი არის ის სფერო, რომელშიც მოკვლა შესაძლებელია მკვლელობის ჩაუდენლად და მისგან მსხვერპლშეწირვის შეუსრულებლად, ხოლო წმინდა (საცერ) ჰქვია იმას, რაც მოკვლადია, მაგრამ არა მსხვერპლი, ის არის სიცოცხლე, რომელიც ამ სფეროში თავსდება“ – წერს აგამბენი. იტალიელი ფილოსოფოსი ჰომო საკერს, ანუ „წმინდა ადამიანს“ „გაწმინდებულ“, ანუ „შიშველ სიცოცხლეს“ უკავშირებს. ის შეგნებულად უვლის გვერდს რელიგიათმცოდნეობაში დამკვიდრებულ მოსაზრებას საკრალურის (სიწმინდის) ორბუნებოვნების შესახებ, რომლის თანახმადაც სიწმინდე საკუთარ თავში შეიცავს უწმინდურობასაც და, ამდენად, მისგან სრული გამიჯვნის აუცილებლობას. სიწმინდის თავდაპირველი კრიტერიუმია ადამიანის, საგნისა ან ადგილის მიუკარებლობა თუ ხელშეუხებლობა, მისი გატანა და იზოლაცია ყოფითი, ანუ პროფანული სივრციდან. წმინდა ან შიშველი სიცოცხლე კი ადამიანის ყოფის ის ფორმაა, რომელსაც, გარდა ბიოლოგიური არსებობისა, წართმეული აქვს ყველა სხვა უფლება, უპირველეს ყოვლისა კი სამართლებრივი დაცვა. აგამბენის თეორიის თანახმად, „შიშველი სიცოცხლე“ ძალაუფლების სუვერენულობის პროდუქტია. სუვერენული ძალაუფლება, რომელიც საგანგებო მდგომარეობის პირობებში ვლინდება, - იქნება ეს რეალური თუ ფიქციური საგანგებო მდგომარეობა - ხელისუფლების კანონით განსაზღვრული ჩარჩოებიდან გასვლას გულისხმობს. ამ თვალსაზრისით, ჰომო საკერი არა მხოლოდ ისტორიული, არამედ არადროითი შინაარსის ფენომენია, რომელიც, აგამბენისავე აზრით, 21-ე საუკუნეშიც ახალი სიმძაფრით გამოჩნდა აბუ ღრაიბისა თუ გუანტანამოს საპყრობილეებში. სუვერენულობის ეს ზესამართლებრივი ძალაუფლება წარმოშობს ანომიურ, სამართლის გარეშე სივრცეებს და კანონისგან დაუცველ ადამიანებს, ჰომო საკერებს, რომლებიც ძალაუფლების აღვირახსნილობის აუცილებელი შედეგია.

ამ თეორიული შესავლის შემდეგ დავუბრუნდეთ საქართველოს ციხეებში პატიმრების წამების ფაქტებს, რომელთა გასაჯაროება სამოქალაქო პროტესტის აფეთქებისა და სისტემის დანგრევის მოთხოვნის წინაპირობა იყო, რასაც ნაციონალური მოძრაობის მმართველობის დასასრული მოჰყვა. არჩევნების შემდეგ აღმოჩენილი ფაქტები და ვიდეომასალები უკვე იმის ვარაუდის საფუძველს იძლევა, რომ წამებას სისტემური ხასიათი ჰქონდა. თუ ამ მოვლენის რაციონალურ ან პრაგმატულ ახსნას შევეცდებით, რაკი პატიმრების წამება და გაუპატიურება ვიდეოზე აღიბეჭდებოდა, ერთადერთი სავარაუდო დასკვნა შეიძლება იყოს კომპრომატის შექმნისა და ამ გზით პატიმრების იძულებით გაჯაშუშების მცდელობა, რაც სისტემის პარანოიდული ლოგიკითაც უნდა აიხსნას, რამდენადაც ის პერმანენტულ ომში იმყოფება. რაციონალური, პრაგმატული ახსნა, ანუ ადამიანის „გადმობირება“, თუნდაც ძალდატანებით, ამ პირს ფასეულს ხდის და გარკვეულ მნიშვნელოვნებასაც სძენს, და მას, მართალია, საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ, მაგრამ მაინც უბრუნებს საზოგადოებრივ ფუნქციას. ამგვარად ნაწამები და იძულებით გაჯაშუშებული ადამიანი მსხვერპლი ხდება, ანუ მის მდგომარეობას ერთგვარი „საკრალური“, მოწამეობრივი შეფერილობა ემატება. მაგრამ უკვე დაფიქსირებული წამების ფაქტების თუ წამების ამსახველი ვიდეომასალის რაოდენობა და მასშტაბები თითქმის შეუძლებელს ხდის რაციონალურ ახსნას. სინამდვილესთან უფრო მიახლოებული უნდა იყოს პატიმრებზე ძალადობაში ჰომო საკერების სერიული რეპროდუქციის დანახვა. ესაა ადამიანის ყოფიერების მხოლოდ ბიოლოგიურ არსებობამდე დაყვანა, სიცოცხლე, რომელსაც არანაირი ფასი აღარ შემორჩენია, ადამიანი, რომელსაც კანონით მინიჭებული ყველა უფლება წართმეული აქვს და, სრულიად დაუცველი, გადაცემულია ძალადობისათვის. ამ ტიპის ძალადობას არანაირი „ეკონომია“, არანაირი გამოყენებითობა არ გააჩნია. მისი არსი სწორედ მისი სიჭარბე, ზედმეტობაა, რომელიც ყოველგვარი გონიერებისა და ეკონომიის გადალახვისკენაა მიმართული და სწორედ ამ გზით უკავშირდება სუვერენულობის იმ იდეას, რომელიც აგამბენამდე ფრანგმა თეორეტიკოსმა ჟორჟ ბატაიმ აღწერა. ბატაიმ სუვერენულობის, სუვერენული ძალაუფლების სწორედ ეკონომიკური ფაქტორი წარმოაჩინა: სუვერენულობა არაგამოყენებით სიჭარბეში ხორციელდება, რაც ყოველგვარი ეკონომიკური პრინციპისა და კანონის საწინააღმდეგოა და რასაც, საბოლოო ჯამში, თვითგანადგურებამდე მიჰყავს სუვერენულობის სუბიექტი.

სუვერენულობის იმ თეორიებში, რომლებიც კარლ შმიტის მოძღვრებიდან მომდინარეობს, სუვერენულობა გამოიყვანება „საგანგებო მდგომარეობის“ პრინციპიდან, რომელიც, ერთი მხრივ, კანონიერების გადაბიჯების საფუძველია, მეორე მხრივ, ხელისუფლებას „მტრების“ განადგურებისა და „წესრიგის“ დამყარებისა თუ „სამართლიანობის აღდგენის“ შეუზღუდავ თავისუფლებას აძლევს. ამასთანავე, სუვერენს ანიჭებს „მტრისა“ და „წესრიგის“ თუ „სამართლიანობის“ განსაზღვრის უფლებამოსილებას. მოკლედ რომ შევაჯამოთ, ძალაუფლება თავის შეუნიღბავ და შემზარავ ბუნებას განსაკუთრებულ, „საგანგებო“ მდგომარეობებში ავლენს და ეს ბუნება გულისხმობს სამართლებრივი და ეკონომიკური ზღვრების გადაბიჯებას, რაც წარმოშობს მისივე მსგავს ობიექტებს, ოღონდ საწინააღმდეგო მოდუსით. თუ სუვერენული ძალაუფლება აბსოლუტური ფასეულობაა, მისი სამართლებრივ-ეკონომიკური ანტიპოდი, ჰომო საკერი, ყოველგვარ ფასეულობასაა მოკლებული. ზღვარგადასული ძალაუფლება და მოდერნის ხანის ჰომო საკერი – გაუფასურებული ადამიანური სიცოცხლე - სისტემის ორეულია: ერთის არსებობა თავის თავში მეორესაც მოიცავს.

მნიშვნელოვანი და არამეორეხარისხოვანი დეტალია ძალადობის სექსუალური ფორმა, რამაც ციხის ვიდეოების გამოქვეყნებისთანავე საზოგადოების ყველაზე დიდი აღშფოთება გამოიწვია. საქმე ეხებოდა არა მხოლოდ წამების აქტს, არამედ გამორჩეულად მის ფორმას. სექსუალურ ძალადობას საკმაოდ ღრმა და არქაული ფესვები აქვს და ის უმეტესწილად ომში გამოიყენებ(ოდ)ა: გამარჯვებული მამაკაცი დამარცხებულის ცოლს, დედას თუ ასულს ეუფლება და მათი გაუპატიურებით საკუთარ ტრიუმფს აღნიშნავს. გაუპატიურებას შურისძიების დანიშნულებაც ჰქონდა. ასეთი ფაქტები საქართველოს ისტორიაშიცაა დადასტურებული, მაგალითად, როდესაც მე-11 საუკუნის შუა ხანებში ბაგრატ IV-სა და კლდეკარის ერისთავს – ლიპარიტ ბაღვაშს შორის მრავალწლიანი საომარი კონფლიქტი მიმდინარეობდა. ბიზანტიელი ისტორიკოსის გიორგი კედრენეს ცნობით, 1048 წელს ბაგრატი თავს დაესხა კლდეკარს და ლიპარიტის ცოლი გააუპატიურა. ამის საპასუხოდ, ლიპარიტი დაეცა ბაგრატის სასახლეს და დედა და ცოლი გაუუპატიურა.
თუ გაუპატიურება ომების დროს ინარჩუნებს თავის წმინდად სექსუალურ შინაარსს, როგორც მოთხოვნილების დაკმაყოფილება და სიამოვნება, მამრობითი სქესის პატიმრებზე განხორციელებულ სექსუალურ ძალადობას მხოლოდ სასჯელის და უკიდურესი დამცირების მნიშვნელობა აქვს. გაუპატიურების აქტის ჰომოსექსუალური ფორმა დესექსუალიზებულია, ანუ ის არ ემსახურება სექსუალური სიამოვნების განცდას, მაგრამ, ამასთანავე, სწორედ ეს ფორმა, ანუ ჰომოსექსუალობა უბრუნებს მას სექსუალურ შინაარსს, რომელიც საქართველოში ჰომოფობური ისტერიის ერთ-ერთი გამაძლიერებელი ფაქტორიც გახდა. გარდა ამისა, ჰომოსექსუალობა, როგორც საქართველოში მოქმედი გამორჩეულად მწვავე კულტურული ტაბუ, რომელიც მკვლელობების შემთხვევაშიც კი იჩქმალება, რათა ამით არ შეილახოს გარდაცვლილის ხსოვნა, იმის გარანტიასაც იძლეოდა, რომ ასეთი ფორმის ძალადობა არასდროს არ „გასკდებოდა“.

(გაგრძელება იქნება)

როდესაც მოსკოვში, რუსეთის გაქრისტიანების 1025-ე წლისთავისადმი მიძღვნილ საზეიმო ღონისძიებებზე მიემგზავრებოდა, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქი იმედიანად იყო განწყობილი, რომ „ვიზიტი შედეგიანი იქნებოდა“.

ილია მეორეს ეს იმედი არც მას შემდეგ დაუკარგავს, რაც, დოკუმენტში, რომელიც მსოფლიოში ქრისტიანების მდგომარეობის შესახებ მიიღეს მართლმადიდებელი ეკლესიების მეთაურებმა, არაფერი ითქვა აფხაზეთიდან და ცხინვალის რეგიონიდან გამოდევნილ ასიათასობით ადამიანზე, რომლებიც სეპარატისტული რეჟიმებისა და მათი მხარდამჭერი რუსეთის საოკუპაციო ჯარის გამო ვერ ახერხებენ მშობლიურ მიწა-წყალზე დაბრუნებას.

მაგრამ მართლმადიდებელ ეკლესიას უჭირს იმის აღიარება, რომ კათოლიკოს-პატრიარქი, რომლის პოპულარობის რეიტინგი საქართველოს მოსახლეობაში უკვე 93 პროცენტს აღწევს, მოსკოვიდან ხელცარიელი დაბრუნდა. ამიტომ საზოგადოების გასამხნევებლად დაიწყო „კარგი რუსეთის“ მითის აღორძინება, რასაც იოსებ სტალინის ხოტბა-დიდებაც მოჰყვა: „პატრიარქმა მიიღო დაპირება რუსეთის პრეზიდენტისაგან, რომ ახლო მომავალში ჩაერთვება ლტოლვილების დაბრუნებაში და შეძლებისდაგვარად დაგვეხმარება ლტოლვილების დაბრუნებაში აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში“ - განაცხადა ტელეკამერების წინ წმინდა სინოდის წევრმა, მეუფე თეოდორემ, რომელსაც, დაკვირვებული თვალი შეამჩნევდა, აშკარად უჭირდა ამ სიტყვების თქმა. „შეძლებისდაგვარად“ იმედიანი იყო თავად კათოლიკოს-პატრიარქი: დაიძრა ჩვენი ლტოლვილების საკითხიო - ამბიონიდან იქადაგა ილია მეორემ, რომელიც, საქართველოს დელეგაციის სასულიერო და საერო წარმომადგენლებთან ერთად, 29 ივლისს დაბრუნდა მოსკოვიდან.

მაგრამ რაკი საქმე სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის ამბავს ეხება, თავს უფლებას მივცემ, კატეგორიულად ვიკითხო:

რას ემყარება პატრიარქის ეს მოლოდინი? რა დაიძრა, ვინ დაძრა და სად არის თუნდაც გეგმის მონახაზიც კი? მით უფრო, თუ კარგად დავაკვირდებით, როგორც ჩანს, საქმე გვაქვს საკითხისადმი არა მწყობრსა და სისტემურ მიდგომასთან, არამედ სურვილის მორიგ დეკლარირებასთან, რომლის ადეკვატური გაგება კრემლის მხრიდან სცდება პოლიტიკურ განზომილებას: „ჩვენ კატეგორიულად მოვითხოვეთ, რომ ლტოლვილები უნდა დაბრუნდნენ თავიანთ ოჯახებში, თავიანთ სახლებში. ასე რომ, ღვთის იმედით ვართ და ვფიქრობ, რომ კარგად წარიმართება ეს საკითხი“ - განაცხადა ილია მეორემ ქადაგებისას.

კაცმა რომ თქვას, სხვა რამის იმედი ამ 20 წლის განმავლობაში ლტოლვილებს არც ჰქონიათ. მაგრამ, რადგან „ღვთის იმედი“ უმაღლესი კატეგორიაა და არ ექვემდებარება ლოგიკურ განსჯას, ამიტომ თამამად შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ პატრიარქის ვიზიტი „შედეგიანი“ იყო. ანუ მოსკოვმა გვითხრა, რომ მოვლენების ეკლესიური ხედვა სწორია და ამ პრობლემის მოგვარებაში მხოლოდ ზებუნებრივი ძალების იმედი შეიძლება გვქონდეს. მაგრამ კრემლის პოლიტიკა ისეა დაშორებული ღვთაებრივ კატეგორიებს, როგორც ცხვირი კეფას. უფრო ზუსტად აფხაზეთი და სამაჩაბლო ოკუპირებულია არა ღვთის, არამედ მოსკოვის პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ნებით. შესაბამისად, პატრიარქის ვიზიტის შედეგი მისი სრული უშედეგობაა - ჩაკეტილი წრე, რომელზეც კრემლი უკვე ორი ათეული წელია, ატარებს საქართველოს სამხედრო, პოლიტიკურ და ახლა უკვე საეკლესიო ხელისუფლებასაც.

ამ მტანჯველ რეალობას ჩვენ ყველანი თითქოს შეგუებული ვართ და ამ „შედეგიან უშედეგობასაც“ შეიძლება გაგებით მოეკიდოს არა მხოლოდ „ღვთის იმედზე“ მყოფი, არამედ, საერთოდ, იმედგადაწურული ადამიანი. მაგრამ მისი უწმინდესობის მოსკოვური ვიზიტის კონტექსტი მძიმე განწყობას ტოვებს. ვგულისხმობ საინტერნეტო პორტალ „კავკაზსკაია პოლიტიკისათვის“ კათოლიკოს-პატრიარქის ექსკლუზიურ ინტერვიუს, რომელშიც საქართველოს ეკლესიის მეთაური ერთმორწმუნე რუსეთის გარდა, რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, იოსებ სტალინსაც ასხამს ხოტბა-დიდებას. კერძოდ, ილია მეორე „გამოჩენილ პიროვნებად“ მოიხსენიებს პირსისხლიან საბჭოთა დიქტატორს, რომელმაც, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურის თქმით, იცოდა „რუსეთის მსოფლიო მნიშვნელობა“, აღადგინა და გააძლიერა მართლმადიდებლობა საბჭოთა კავშირში და რომლის დაკრძალვის დღეს, თურმე, სასულიერო სემინარიის სტუდენტებიც კი „იდგნენ და ტიროდნენ“.

სიმართლე გითხრათ, ასეთი სიტყვები არაერთხელ მსმენია ბევრი რიგითი და გულუბრყვილო ქართველი სტალინისტისაგან და ხუმრობაშიც გამიტარებია. მაგრამ საქართველოს სულიერი მამისაგან ასეთმა, ყოველგვარი რევერანსების გარეშე უნდა ვთქვა, უცერემონიო და ისტორიული სიმართლისაგან შორს მდგომმა შეფასებებმა, ძალიან მძიმე განწყობაზე დამაყენა.

დარწმუნებული ვარ, ამ სიტყვების შემდეგ არათუ სტალინის ძეგლს აღადგენენ სწრაფი ტემპებით გორის ცენტრში, არამედ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრავალრიცხოვანმა მრევლმა მალე, შესაძლოა, ხელმოწერების შეგროვებაც დაიწყოს საბჭოთა დიქტატორის კანონიზაციის მოთხოვნით.