ბლოგები

27 სექტემბერი სოხუმის დაცემის დღეა. წელს 25-ედ აღინიშნება ეს დღე, რაც იმას ნიშნავს, რომ 25-ედ ეცემა და იწვის სოხუმი, 25-ედ ხოცავენ სოხუმში დარჩენილ ადამიანებს, 25-ედ ეხვევა შავ ცეცხლში ჩამოგდებული თვითმფრინავი, 25-ედ ვერ იტევს ჟანგიანი კატარღა ადამიანთა სხეულებს, 25-ედ უწევთ სოხუმელებს მშობლიური ქალაქის დატოვება, 25-ედ შედგომა სიკვდილის გზაზე, 25-ედ ტარება ლტოლვილის მძიმე და დამამცირებელი ტვირთისა...

სოხუმი დაეცა... დაეცა და ასობით ათასი ადამიანისთვის დაიკარგა ფიზიკური სხეული, იქცა ზღვიდან მონაბერ ნიავად, მზიან დილად, მეზობლის ღიმილად, მაგნოლიის სურნელად, მშობლიური ქუჩის ხმაურად, თურქული ყავის ქაფად, ტალღებზე მოტივტივე თოლიების ყრანტალად, მეთევზეების გაშტერებულ მზერად...

სოხუმი დაეცა და იქცა მოგონებად, რომელსაც ვერ მოერია წარსული, რომელსაც წლიდან წლამდე, გაბუნდოვანების ნაცვლად, სულ უფრო მკვეთრი ფერები ემატება, თითქოს ყველაფერი 25 წლის წინ კი არა, გუშინ ან დღეს დილით მოხდა, თითქოს მთელი ეს 25 წელი გრძელდება სოხუმის დაცემა, თითქოს მუდმივ 27 სექტემბრის აწმყოში გავიჭედეთ და არ გვტოვებს განცდა, რომ ჯერ კიდევ შეიძლება სოხუმის გადარჩენა, ჯერ კიდევ შეიძლება შერიგება, ჯერ კიდევ შეიძლება ერთად ცხოვრება...

სოხუმი დაეცა! და განა, რა გაკეთდა იმისათვის, რომ არ დაცემულიყო?

ცხადია, აქ არ იგულისხმება ცალკეული ადამიანების თავგანწირვა და სიმამაცე, ისევე როგორც არ იგულისხმება სამხედრო და პოლიტიკური ხელმძღვანელობის საბრძოლო ტაქტიკური თუ სტრატეგიული შეცდომები!

საბჭოთა იმპერიამ დაარწმუნა ქართველები და აფხაზები მათი სასიცოცხლო ინტერესების შეუთავსებლობაში. ვერც ქართველებმა და ვერც აფხაზებმა ვერ შეძლეს ამ მოჯადოებული წრის გარღვევა. არადა, ცალკეული მცდელობები ორივე მხრიდან იყო. ჯერ კიდევ 1978 წელს აკაკი ბაქრაძე წერილში „აფხაზთა საკითხი“ ამბობდა, „აფხაზთა ჭირვეულობის“ მამოძრავებელი ძალა მოსკოვიაო.

„ამ ჭირვეულობით მოსკოვი საქართველოში ქმნის დესტაბილურ მდგომარეობას. არსებითად სპობს ქართველთა ეროვნული მიზნით გაერთიანების შესაძლებლობას. აფხაზთა სახით მოსკოვს მომარჯვებული აქვს დანა, რომელსაც მაშინვე ჩასცემს საქართველოს ზურგში, როგორც კი ქართველები დააპირებენ ეროვნულ გამოფხიზლებას. მოსკოვის პროვოცირებული „აფხაზური ჭირვეულობა“ ერთდროულად არის მიმართული როგორც აფხაზი, ისე ქართველი ხალხის წინააღმდეგ. ამიტომ როგორც ქართველებს, ისე აფხაზებს ღრმა დაფიქრება მართებთ“, - წერდა აკაკი ბაქრაძე.

თუმცა „დაფიქრების“ ნაცვლად მხარეებმა იმის გარკვევა დაიწყეს, თუ ვინ იყო მართალი და ვინ - მტყუანი, ვინ იყო „ძირძველი“, ვინ ჩრდილო კავკასიიდან „ჩამოთესლებული“ და ვინ დემოგრაფიული სურათის შესაცვლელად საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან ჩამოსახლებული. იმის გამო, რომ ეროვნულობა იყო საბჭოთა ავტონომიურობის ძირითადი პრინციპი, მხარეებმა დაიწყეს ერთმანეთის თვლა, რაშიც ხალისით ეხმარებოდნენ მათ საკავშირო ინსტიტუტები. ლამის ყველა ქართველმა და აფხაზმა იცოდა, რომ აფხაზეთში სამჯერ მეტი ქართველი ცხოვრობდა, ვიდრე აფხაზი. ასევე საყოველთაოდ იყო ცნობილი (გადათვლილი) ქართველებისა და აფხაზების რაოდენობა გალში, ოჩამჩირეში, სოხუმში, გულრიფშში და გუდაუთაში... მოკლედ, ერთი მხარისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ეთნიკური ბალანსის შენარჩუნება, მეორისთვის - შეცვლა, კაცობრიობის გამოცდილება კი გვეუბნება: როცა ადამიანები იწყებენ ერთმანეთის დათვლას ეთნიკური ნიშნით, ეს ადამიანები აუცილებლად დაასრულებენ ერთმანეთის გვამების გადათვლით. სოხუმის დაცემაც მაშინ დაიწყო, როცა ქართველებმა და აფხაზებმა ამგვარი „ეთნიკური არითმეტიკის“ წესები მიიღეს, როცა ეთნიკურობამ გადაფარა ყველაფერი - მეზობლობა, ნათესაობა, მეგობრობა, ადამიანობა...

ის, რომ 27 სექტემბერი აფხაზებისთვის სოხუმის გათავისუფლების დღეა, არსებითად არაფერს ცვლის და, ამ „გათავისუფლებაში“ გარე ძალების მონაწილეობის გათვალისწინებით, ეს გარემოება პირობითიც კია. უბედურება ისაა, რომ ერთდროულად, პარალელურ სივრცეებში, არსებობს „ქართველების სოხუმი“ და „აფხაზების სოხუმი“. 27 სექტემბერს ერთში დაცემას გლოვობენ, მეორეში კი გათავისუფლებას ზეიმობენ. სოხუმის დაცემაც მაშინ დასრულდება, როცა აფხაზებისა და ქართველებისთვის ერთი, საერთო სოხუმი იარსებებს, საერთო სიხარულით და საერთო ტკივილით.

როდესაც სერგეი ეიზენშტეინი ბოლშევიკების მიერ ძალაუფლების ხელში ჩაგდებაზე ტრილოგიას გადაიღებს, მსოფლიოში ბევრი დაიჯერებს ისეთი ისტორიული ფაქტების არსებობას (მაგალითად, იერიში ზამთრის სასახლეზე), რომელიც საერთოდ არ მომხდარა. მიხეილ ჭიაურელი ფილმ „ბერლინის დაცემით“, უფრო დიდ ეფექტს მიაღწევს: ამ სურათის ნახვის შემდეგ მელიტონ ქანთარია და მიხაილ ეგოროვი სრულიად შეცვლიან საკუთარ ნარატივს რაიხსტაგზე წითელი დროშის გამოკიდების შესახებ - ორივე გულწრფელად დაიჯერებს, რომ დროშა ზუსტად ისე აიტანეს რაიხსტაგზე, როგორც ეს ჭიაურელის ფილმში იყო ნაჩვენები.

სერგეი ეიზენშტეინსა და მიხეილ ჭიაურელზე უფრო ეფექტიანი აღმოჩნდა ქართული პროპაგანდა. 2008 წლის ომის შემდეგ საქართველოში როგორც ომის მონაწილეების, ისე მაყურებლების დიდი ნაწილი დარწმუნდება, რომ 2008 წლის 7-დან 8 აგვისტოს ღამეს თბილისმა კი არ მიიტანა ცხინვალელ თანამოქალაქეებზე მასიური საარტილერიო იერიში, არამედ პირიქით... (დაახლოებით ისე, როგორც არაბული პროპაგანდა დაარწმუნებს ბევრ მუსლიმს, რომ 11 სექტემბერი მოსადის და CIA-ს ორგანიზებულია).

ნებისმიერ მიმდინარე საერთაშორისო კონფლიქტს ფესვები წარსულში აქვს გადგმული. ზოგჯერ ეს წარსული რამდენიმე საუკუნეს ითვლის და ერის, ეთნიკური ჯგუფის ან თუნდაც ტომის მიერ ნებისმიერი საერთაშორისო საკითხის აღქმა საკუთარ „კორპორაციულ“ მეხსიერებაზეა დამოკიდებული. აქედან გამომდინარე, თანამედროვე სამყარო სავსეა მითებით, რომლებიც პოლიტიკას დანაღმულ ველად აქცევს.როგორც ბრიტანელი ისტორიკოსი ერიკ ჰობსბაუმი აღიარებს, „წლების მანძილზე მე დარწმუნებული ვიყავი, რომ ისტორიკოსის პროფესიას, განსხვავებით, მაგალითად, ბირთვული ფიზიკისგან, არ შეეძლო უბედურება მოეტანა. ახლა კი ვიცი, რომ შეუძლია. და თან როგორ! როგორც აღმოჩნდა, ჩვენ კვლევებს შეუძლიათ ბომბების მწარმოებელ ქარხნებად გადაიქცნენ...“

ამ სიტუაციაში ისტორიული განათლების მნიშვნელობა უდიდეს როლს ასრულებს საზოგადოების დამოკიდებულებების ჩამოყალიბებაში და, შესაბამისად, ამზადებს ნიადაგს პოლიტიკის, პოლიტიკოსებისა და პოლიტიკური სისტემების ფუნქციონირებისთვის (დღევანდელ დასავლეთ და აღმოსავლეთ გერმანიაში არსებული მკვეთრად განსხვავებული პოლიტიკური სიტუაცია ამის ერთ-ერთი კარგი მაგალითია). ისტორიული განათლება მთავარ როლს თამაშობს არა მარტო ერის იდენტობის ჩამოყალიბებაში, არამედ მითოლოგიის მიერ შექმნილი მტრის ხატის დანგრევაშიც.

მაშინ, როცა საქართველოში ისტორია აგერ უკვე ერთი საუკუნეა სახელმწიფო იდეოლოგიას ემსახურება,მასმედია მართულია სხვადასხვა რჯულის პოლიტიკური პარტიების მიერ, ხოლო სამოქალაქო საზოგადოება ხშირად ისევ მითოლოგიაში „ჭყუმპალაობს“, პოლიტიკოსების ნებისმიერი გამონათქვამი ისტორიულ მოვლენაზე კრიტიკულ მნიშვნელობას იძენს. (გაიხსენეთ, მაგალითად, გამსახურდიას ან მილოშევიჩის პრეზიდენტობის ხანა).

არადა, გულწრფელობა და სიმამაცე პოლიტიკაში უცხო ხილია. ცოტაა პოლიტიკოსი, რომელსაც მოეპოვება სიმამაცე, რომ ღიად დაუპირისპირდეს საკუთარი ქვეყნის წარსულს. სამაგიეროდ ბევრია დღეს ისეთი, რომელიც ამომრჩევლის არა გონების, არამედ გულის მოგებას ცდილობს, რომელიც ერის ისტორიული ვნებების გაღვიძებით იკეთებს კარიერას. და, უამრავი მსახიობისგან განსხვავებით, ასეთი პოლიტიკოსები მუდმივად იმკიან მაყურებლის აპლოდისმენტს.

ნობელიანტი გიუნტერ გრასი დარწმუნებული იყო, რომ ისტორიის ნაწილის იატაკქვეშეთში დატოვებამ შეიძლება მითების ისტორიზაცია მოახდინოს და იგი ნაციონალისტების პოლიტიკურ იარაღად აქციოს. ამიტომაც თავის უკანასკნელ რომან „კიბორჩხალის ტრაექტორიაში“ დაწერს, რომ „ისტორია, რომელშიც ხელებს ვაფათურებთ, სხვა არაფერია, თუ არა საპირფარეშოს გაჭედილი კანალიზაცია: ვასხამთ და ვასხამთ წყალს და, მიუხედავად ამისა, განავალი სულ უფრო და უფრო ზევით ამოდის“.

საქართველოს „ისტორიის კანალიზაციასაც“ ბევრი განავალი აქვს გაჭედილი და თუ პოლიტიკოსი მის შეკეთებას შეეცდება საკუთარი პოლიტიკური კარიერის ფასად, ამ ფაქტმა ალბათ მადლიერება და არა ურაპატრიოტული ყიჟინი უნდა დაიმსახუროს.