ლეპა მლადენოვიჩის რეალობა და ოცნება ფემინისტურ სახელმწიფოზე

ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონალური ბიუროს მოწვევით, საქართველოში იმყოფებოდა სერბი აქტივისტი და ფემინისტი ლეპა მლადენოვიჩი, რომელიც ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის მიერ დაწესებული ანა კლაინის ჯილდოს მფლობელია, ცნობილი როგორც ქალთა მიმართ ძალადობისა და ომის წინააღმდეგ მებრძოლი, ასევე ლესბოსელი და გეი ადამიანების უფლებათა დამცველი. 21 მაისს ბიოლის ფონდში ლეპა მლადენოვიჩის საჯარო ლექცია-დისკუსია გაიმართა, სახელწოდებით „მთავრობის მიერ მართული ჰომოფობიური ძალადობიდან სიყვარულის თავისუფლებამდე: ლესბი და გეი მოძრაობის 25 წელი სერბეთში“.

რადიო თავისუფლება: თქვენთვის რა არის აქტივისტობა, როგორ ჩაებით ამ პროცესში და დღეს რას ნიშნავს კვლავაც აქტიურად იყოთ ფემინისტურ მოძრაობაში?

ლეპა მლადენოვიჩი: აქტივიზმი ჩემი გატაცებაა, ჩემი მოწოდებაც. ის ჩემს ცხოვრებას ამოძრავებს და წინ მიჰყავს. ეს პროცესი 1978 წელს დაიწყო და არ შეწყვეტილა. თავიდან აქტივისტობა ჩემი საუკეთესო მეგობრის გამო დავიწყე, რომელიც ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში იწვა და აქტივიზმის პირველი ათი წელიც სწორედ დემოკრატიული ფსიქიატრიული სისტემისათვის ბრძოლას დავუთმე. ეს მოძრაობა ტოტალიტარული ფსიქიატრიული დაწესებულებების, ჩაკეტილი საავადმყოფოების წინააღმდეგ იყო მიმართული - იმ ძალადობის წინააღმდეგ, რომელსაც განსხვავებული ადამიანები განიცდიდნენ. შემდეგ ფემინისტური მოძრაობის აქტივისტი გავხდი, რამაც ჩემს ცხოვრებაში ათასობით სხვადასხვა გზა აღმომაჩენინა. ამ დროს შევხვდი ფანტასტიკურ ქალებს, რომლებიც სხვადასხვა სფეროში ქალების გაძლიერებისათვის იბრძოდნენ. მე, ძირითადად, ქალთა მიმართ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლასა და ლესბოსელი და გეი ადამიანების უფლებების დაცვის მოძრაობაში ჩავერთე. ომის დროს ომის საწინააღმდეგო, ანტიფაშისტური აქტივიზმით ვიყავი დაკავებული. სწორედ იმ პერიოდში დავაარსეთ ორგანიზაცია „ქალები შავებში“, რომელიც სწორედ ომის წინააღმდეგ გამოდიოდა და მაშინდელი მთავრობის პოლიტიკას აპროტესტებდა. 90-იანი წლებიდან ლესბი და გეი მოძრაობის აქტივისტიც ვარ, ასე ჩავერთე რამდენიმე პარალელურ მოძრაობაში.

რადიო თავისუფლება: მთელ ამ მოძრაობაში პირადად თქვენთვის რა იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი?

ლეპა მლადენოვიჩი: ქალთა მიმართ ძალადობა. 1987 წელს მაშინდელ იუგოსლავიაში ჩატარდა დიდი ფემინისტური შეხვედრა, სადაც ჩვენ ერთმანეთს დაველაპარაკეთ და აღმოვაჩინეთ, რომ ყველას ჰქონდა კაცების მხრიდან ძალადობის გამოცდილება. მანამდე ჩვენ ამ სიტყვასაც კი არ ვახსენებდით. სწორედ მაშინ დავაარსეთ ცხელი ხაზი, ერთგვარი ნდობის ტელეფონი, იმ ქალებისთვის, ვინც 90-იანებში ძალადობას გადაურჩა. ქალი აქტივისტების პატარა ჯგუფი ვიყავით, დავდიოდით სხვა ქვეყნებში, ვგებულობდით იქ რა ხდებოდა, ევროპელი ფსიქოთერაპევტებისგან უამრავი რამ ვისწავლეთ - მაგალითად, როგორ უნდა დავლაპარაკებოდით ქალებს, რომლებიც ამ ძალადობის მსხვერპლნი გახდნენ, როგორ უნდა დავლაპარაკებოდით იმ ტრავმაზე, რაც მათ მამაკაცებმა მიაყენეს. ეს ის საკითხია, რაზეც ბოლო 25 წელია ვმუშაობ. დღეს სერბეთში კვირაში ერთ ქალს კლავენ, იმიტომ რომ ის არის ან ცოლი, ან მეგობარი ქალი, ან ყოფილი ცოლი თუ ყოფილი მეგობარი ქალი. მათ კლავენ მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ქალია - ეს დღემდე უზარმაზარი პრობლემაა. იცით, როცა ჩვენ პირველად ვახსენეთ სიტყვა „ინცესტი“, ჟურნალისტებს ამ სიტყვის დაწერაც კი არ სურდათ. არავინ ლაპარაკობდა არც სექსუალურ ძალადობაზე. მას მერე 25 წელი გავიდა და ჩვენ მართლა ბევრი რამ გავაკეთეთ ჩვენს ქვეყანაში.

რადიო თავისუფლება: დღეს, როდესაც გაკეთებულ საქმეს აფასებთ, როგორი შედეგები გაქვთ?

ლეპა მლადენოვიჩი: ქალთა მიმართ ძალადობის მხრივ, მართლა დიდი პროგრესია. მივიღეთ კანონი ოჯახში ძალადობის შესახებ, რაც ნიშნავს, რომ კანონმა თქვა: ოჯახში ძალადობა არ არის პირადი საკითხი. სიჩუმე დაირღვა. ჩვენ ჩამოვაყალიბეთ აქტივისტი ქალების ჯგუფები მთელ სერბეთში და დღემდე სხვადასხვა ინსტიტუტს - მათ შორის, პოლიციას, სასამართლოს, სოციალურ სამსახურებს -ტრენინგებს ვუტარებთ ამ თემაზე. მეორე მხრივ, მთელი ეს წლები მე ვაგრძელებდი ლესბოსელ აქტივისტობას. მაშინ არავინ იცოდა, ვინ იყო ლესბოსელი, ვინ გეი, რა სურდათ მათ. მათზე არ ლაპარაკობდნენ. ისევე როგორც თქვენს ქვეყანაში, ცხადია, ჩვენთანაც დიდი იყო ჰომოფობია საზოგადოებაში. დღეს სერბეთში ლესბოსელი და გეი აქტივისტების ათი ძალიან აქტიური ჯგუფი მუშაობს.

რადიო თავისუფლება: საინტერესოა, ქუჩაში როდის გახვედით? როდესაც პირველად ჩაატარეთ მშვიდობიანი აქცია, მაგალითად, ჰომოფობიის წინააღმდეგ, საზოგადოებას რა რეაქცია ჰქონდა?

ლეპა მლადენოვიჩი: ჩვენთან ტოტალიტარული მთავრობა 2000 წელს შეიცვალა. 1991 წლიდან, მილოშევიჩის მმართველობის დროს, ომის პერიოდში, მართლა საოცრად ბნელი წლები იყო. მხოლოდ დემოკრატიული მთავრობის მოსვლის შემდეგ, 2001 წელს, გადავწყვიტეთ ქუჩაში გავსულიყავით და აღლუმი ჩაგვეტარებინა. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეს ძალიან ნაადრევი იყო. ჩვენ ორმოცნი ვიყავით, გარშემო კი რვაასი კაცი გვეხვია, ეკლესიის მსახურების თანხლებით. ისეთი ძალადობა გამოავლინეს, ისეთი ტრავმირებულები დავრჩით, რომ შემდეგი ცხრა წელი - 2011 წლამდე - ქუჩაში აღარ გავსულვართ. ცხრა წლის შემდეგ უფრო მეტნი ვიყავით - ათასამდე ადამიანი, თუმცა მაშინაც 4 000 პოლიციელი გვიცავდა და კიდევ 4 000 კაცი ჩვენ წინააღდეგ იყო ქუჩაში გამოსული. ამაზე რა კომენტარი უნდა გააკეთო?

რადიო თავისუფლება: თქვენი დაკვირვებით, მაინც რა არის ჰომოფობიის მთავარი მიზეზი?

ლეპა მლადენოვიჩი: ჩვენ ათასობით წელია პატრიარქალურ საზოგადოებაში ვცხოვრობთ. როგორც სიმონ დე ბოვუარმა მშვენივრად თქვა თავის ნაწარმოებში „მეორე სქესი“, არსებობდა პირველი სქესი, მამრობითი, ჩვენ კი ყოველთვის მეორეები ვიყავით. პატრიარქატი სწორედ ამას ნიშნავს: იერარქიის სათავეში ის დგას, მამაკაცი. და ის ერთადერთია. ჩვენ, ფემინისტებს, სწორედ ძალაუფლების ასეთი ხედვის შეცვლა გვსურს. ქალთა მიმართ ძალადობაც ამ ძალაუფლების ერთგვარი ინსტრუმენტია. თუ ქალს ყოველდღე სცემ და წააქცევ, ის ვერ გახდება ქალაქის მერი, ის გაზეთსაც კი ვერ წაიკითხავს, ვერ კონცენტრირდება, რადგან მუდმივ შიშში ცხოვრობს. ფიზიკური შეურაცხყოფაც კი არ არის საჭირო, კაცს შეუძლია, უბრალოდ, ცუდი სიტყვები უთხრას ქალს და ასე აცხოვროს მუდმივ შიშში. ასეთი ქალი მოქალაქედაც ვეღარ ყალიბდება. ეს მხოლოდ ერთ-ერთი მიზეზია - კაცები გვიწესებენ, ვინ არის ლამაზი ქალი და ვინ არი... დიდი ბოდიში! ყველა ქალი არის თავისებურად ლამაზი და ყველა ქალს აქვს თავისი გამსაკუთრებული სინათლე.

რადიო თავისუფლება: თქვენ გჯერათ, რომ ქალებს შეუძლიათ დიდი ცვლილებების მოტანა საზოგადოებისათვის?

ლეპა მლადენოვიჩი: რა თქმა უნდა! ჩვენ ეს უკვე ვნახეთ. რაღაცები მეც შევცვალე. დღეს საერთოდ აღარ მეშინია კაცების. მეც, ისევე როგორც უმრავლესობას, მეშინოდა მათი და ვცდილობდი განათებული ქუჩებით მევლო, რომ რომელიმე მოძალადისგან თავი დამეცვა. ეს ძალადობა ხომ ყველგანაა - ქუჩაში, ტრანსპორტში... ყველას გამოგვიცდია, მაგრამ ჩვენ უკვე შეგვიძლია, ამ გამოცდილებიდან გამომდინარეც, ყველა საკითხზე თავისუფლად ვილაპარაკოთ.

რადიო თავისუფლება: თქვენ ამბობთ: „უსმინეთ სხვა ქალებს ისე, როგორც მათ ესმით საკუთარი თავის“ - რას გულისხმობთ ამ სიტყვებში?

ლეპა მლადენოვიჩი: თუ ჩვენ გვინდა გავიგოთ ვინ არის ესა თუ ის კონკრეტული ქალი, ჩვენ ცოტა ხნით უნდა დავივიწყოთ ვინ ვართ ჩვენ. ეს ხშირად გვავიწყდება და ჩვენს თავს ვადარებთ ხოლმე მათ. ამ ქალების გასაცნობად და აღმოსაჩენად სულაც არ არის საჭირო წასვლა სხვა ქვეყანაში, რადგან ისინი ჩვენს საზოგადოებაში, ჩვენ გვერდით არიან. მთავარია ადგე და ჰკითხო: როგორ ხარ? სულაც არ გჭირდება სერბეთში ჩამოხვიდე იმისათვის, რომ გაიგო როგორ ცხოვრობს და რა აწუხებს, მაგალითად, ბოშა ქალს. ან მოძებნო დევნილი ქალი, რომელიც იძულებით გადაადგილებულთა დასახლებაში ცხოვრობს და აფხაზეთიდანაა გამოქცეული. საკმარისია ეს ქალი ყავაზე დაპატიჟო და ჰკითხო, როგორი ცხოვრება აქვს. ასე ვცდილობთ მოვუსმინოთ მათ, გავფართოვდეთ და გავხდეთ მგრძნობიარე ფემინისტები. სწორედ ამ გზით შეიძლება მათ დაანახვო, რომ თანაბარი ხარ, რომ შენი მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობა სწორედ ისაა, რომ ჩვენს ძალაუფლებას სხვებს ვუზიარებთ.

რადიო თავისუფლება: თქვენთვის როგორია იდეალური სახელმწიფო? ამ აქტივიზმის იდეალური შედეგი რა იქნებოდა?

ლეპა მლადენოვიჩი: ჩემი ოცნება ფემინისტური სახელმწიფოა. რა თქმა უნდა, ეს არ ნიშნავს, რომ ასეთ ქვეყანაში მხოლოდ ქალები უნდა ცხოვრობდნენ. ასეთი ქვეყანა ფემინისტურ პრინციპებსა და ღირებულებებზე დგას და იქ განსხვავებული ადამიანების მიმართ დისკრიმინაცია არ არის. სოლიდარობა და ერთმანეთზე ზრუნვაა ასეთი ქვეყნის საფუძველი, არაძალადობრივი ურთიერთობები. ქვეყანა - ომის გარეშე. სწორედ ამას მოიცავს ჩემი ოცნება ფემინისტურ სახელმწიფოზე.