15 ნოემბერს, იაშვილის სახელობის კლინიკაში მათ პირველებმა გაიკეთეს აქონდროპლაზიის სამკურნალო პრეპარატის, VOXZOGO-ს („ვოსორიდიტის“) ინიექცია. ინიექცია, რომელსაც ბავშვები და მათი მშობლები ორი წლის განმავლობაში ითხოვდნენ, მოითხოვდნენ, ელოდნენ და მიიღეს.
„გილოცავთ“, „არ მჯერა, რომ ეს დღე დადგა“, „აღარ მეგონა, ამ სიტყვებს თუ ვიტყოდი, წამალი გვაქვს“, - ეს იმ ფრაზების ფრაგმენტებია, რომლებიც 15 ნოემბერს იაშვილის კლინიკის ეზოში ისმოდა. აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვები, მშობლები და მათი გულშემატკივრები იქ შუადღისთვის შეიკრიბნენ.
ზაკო სულ პირველია
„სხვას ვის ჰყავს კამიკაძე დედა?“, - ხუმრობს ზაკოს დედა, ქეთი ბეგიაშვილი, რომლის ნამტირალევი ფოტოები თუ ვიდეოკადრები სხვადასხვა აქციიდან, ბოლო თვეების განმავლობაში არაერთხელ გავრცელებულა მედიასაშუალებით. ქეთია ის ერთ-ერთი დედა, რომელმაც შვილისთვის წამლის მოთხოვნით გასულ გაზაფხულზე, მთავრობის კანცელარიასთან, უფრო ზუსტად კი კანცელარიის გარშემო შემოვლებულ რკინის ღობესთან, 19 დღე და ღამე გაატარა.
ახლაც გული უჩუყდება. კითხვას ვუსვამ და ტირილნარევი ხმით მპასუხობს: „გინდა, ისევ ავტირდე?“
„დღევანდელი დღე ჩემთვის განსაკუთრებით ემოციურია. პირადად მე, ამ მედიკამენტის საქართველოში ჩამოსვლას 11 წელი ველოდე. ზაკო 3 წლის იყო, როცა მის შესახებ შევიტყვე და ოცნებაც კი არ შემეძლო, რომ ჩემს შვილს საქართველოში ეს მედიკამენტი ექნებოდა. ამდენი ბრძოლის შემდეგ, დღეს ჩემი შვილი პირველია, რომელმაც ინიექცია გაიკეთა. ამ ბრძოლისას, ერთი წამიც არ მიფიქრია, რომ მიზანს ვერ მივაღწევდით და ჩვენს შვილებს იმედს გავუცრუებდით. ზაკო 14 წლისაა, ჩვენ ახლა ვიყენებთ უკანასკნელ შანსს, რადგან მისი ზრდის ზონები ძალიან მალე დაიხურება“.
ზაკოსთან ერთად პირველი ინიექცია გაიკეთა 4 წლის იოანემაც. აქონდროპლაზიის დიაგნოზის გამო მას რთული კლინიკური მდგომარეობა აქვს და სწორედ ამიტომ გადაწყდა, რომ ბავშვების პირველ ნაკადში, რომლებსაც პრეპარატი უნდა მიეღოთ, იოანეც იქნებოდა:
„იოს გართულებული სიტუაცია აქვს, ხერხემალი აქვს გამრუდებული, ამას ერთვის სხვადასხვა თანმხლები დაავადებები, ჩაუტარდა გამოკვლევები და გადაწყდა, რომ იოანე პირველ ნაკადში იქნებოდა. განსაკუთრებული სიხარულის და კარგის მოლოდინის განცდა მაქვს“, - მეუბნება იოანეს დედა, მარიამ მუშკიაშვილი.
„ვოსორიდიტის“ მოხმარებას საქართველოში პირველ ეტაპზე 4 ბავშვი იწყებს. სავარაუდოდ, რამდენიმე კვირაში, მათ შეუერთდება მოზარდების მომდევნო ჯგუფი. პირველი ნაკადის შერჩევის კრიტერიუმი ჯანდაცვის სამინისტრომ და აქონდროპლაზიის მართვის პროტოკოლზე მომუშავე სამუშაო ჯგუფმა მკაცრად გაწერეს.
პრეპარატი უპირველეს ყოვლისა უნდა მიეღოთ მოზარდებს, რომლებიც მალე დაასრულებენ ზრდის პროცესს, ანუ მალე ეხურებათ ზრდის ზონები და ასევე ბავშვებს, რომლებსაც აქონდროპლაზიის დიაგნოზის გამო ჯანმრთელობის განსაკუთრებული პრობლემები აქვთ. პრეპარატის მწარმოებელი კომპანიის გამოკვლევების თანახმად, აქონდროპლაზიის სინდრომის მქონე ბავშვებში პრეპარატ VOXZOGO-ს გამოყენება რეკომენდებული და ეფექტურია მხოლოდ იმ დრომდე, სანამ მათი ზრდის პროცესი შეჩერდება.
იაშვილის სახელობის ბავშვთა ცენტრალური საავადმყოფოს სამედიცინო დირექტორი და აქონდროპლაზიის მართვის პროტოკოლზე მომუშავე სამუშაო ჯგუფის წევრი ივანე ჩხაიძე რადიო თავისუფლებას უხსნის, როგორ და რა ფორმით წარიმართება აქონდროპლაზიის მქონე პირველი ოთხი მოზარდის მკურნალობის პროცესი.
როგორც ის გვეუბნება, საწყის ეტაპზე, მოზარდები ინიექციას იაშვილის კლინიკაში, მედიკოსების მეთვალყურეობის ქვეშ გაიკეთებენ, რაკიღა, მისი თქმით, ინიექციის შემდეგ, არსებობს გვერდითი მოვლენის მცირე რისკი, მაგალითად, წნევის ვარდნა, რაც ექიმებმა უნდა აკონტროლონ:
„პრეპარატი კეთდება კუნთში ინიექციის სახით. კეთდება ყოველდღიურად, ბავშვის დოზა ინდივიდუალურია მისი წონიდან გამომდინარე. თავდაპირველად ეს პროცესი წარიმართება კლინიკაში. პრეპარატის გამოყენების გამოცდილება, ცხადია, არ გვაქვს, თუმცა, ექიმებმაც და ექთნებაც გაიარეს მწარმოებელი კომპანიის სპეციალური ტრენინგი, რომელიც ეხებოდა წამლის დანიშვნის და გამოყენების დეტალიზაციას. ყველა იმ ექიმსა და ექთანს, რომელიც ჩაერთვება ამ პროცესში, გავლილი ექნება სპეციალური ტრენინგი. ინიექციის მიღების შემდეგ, ბავშვები კლინიკაში დაახლოებით ერთი საათით დაყოვნდებიან. დანამდვილებით შემიძლია გითხრათ, რომ ინიექცია ერთი თვის განმავლობაში კლინიკის ფარგლებში გაკეთდება. შესაძლოა, ეს პროცესი კლინიკაში გაგრძელდეს ორ ან სამ თვესაც, შემდეგ ვნახოთ“.
ივანე ჩხაიძის თქმით, მოზარდებმა ინიექცია ერთი წლის განმავლობაში ყოველდღიურად უნდა მიიღონ და მისი ეფექტიანობა განისაზღვრება მას შემდეგ, თუკი ერთი წლის თავზე, მოზარდი მინიმუმ 1,59 სმ-ით მოიმატებს სიმაღლეში:
„ეს წამალი არ არის გართულებების და სხვა სისტემებზე ზემოქმედების მქონე პრეპარატი. ეს პრეპარატი ძვლის ზრდის გამააქტიურებელია. შესაბამისად, მოლოდინი, რასაც მწარმოებელი აფიქსირებს, არის მოზარდის სიმაღლეში ზრდა. საქართველოშიც ამ კუთხით იქნება შეფასებული ამ პრეპარატის ეფექტიანობა. მწარმოებელი აფიქსირებს, რომ პრეპარატის გაგრძელებას აზრი აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი პირველი წლის განმავლობაში, სიმაღლეში მატება იქნება 1,59 სმ. ასეთი მატება თუ არ იქნება, მაშინ მისი გამოყენება უნდა შეწყდეს“.
15 ნოემბერს, ზაკოს, იოანეს, დაჩისა და ნიკოლოზის პირველმა ინიექციამ ყოველგვარი გართულების გარეშე ჩაიარა.
როგორ მიიღეს ბავშვებმა „ვოსორიდიტი“?
ეს ამბავი ზუსტად ორი წლის წინ დაიწყო. აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების მშობლებმა 2021 წლის შემოდგომაზე შეიტყვეს, რომ „ევროპის წამლის სააგენტომ“ (EMA) მათი შვილების სამკურნალო პრეპარატის, VOXZOGO-ს („ვოსორიდიტის“) დაჩქარებული წესით დამტკიცების გადაწყვეტილება მიიღო. უკვე 2021 წლის ნოემბერში კი, პრეპარატის დაჩქარებული წესით დამტკიცების საბოლოო გადაწყვეტილება მიიღო აშშ-ის სურსათისა და წამლის სააგენტომაც (FDA).
ამ გადაწყვეტილებებით ზურგგამაგრებულმა აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების მშობლებმა 2021 წლის შემოდგომაზე საქართველოში წამლის შემოტანის მოთხოვნით, ჯანდაცვის სამინისტროს მიმართეს და გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან შეხვედრა მოითხოვეს. წერილით მიმართეს პრემიერ-მინისტრსაც.
ერთი წლის განმავლობაში, ეს პროცესი მდორედ მიმდინარეობდა. არც საზოგადოებამ, არც მედიამ, ფაქტობრივად, არაფერი იცოდა არც ამ დიაგნოზისა და არც იმის შესახებ, რომ აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების მშობლები იმ პრეპარატის ჩამოტანას ითხოვდნენ საქართველოში, რომელიც მათ შვილებს ცხოვრების ხარისხს გაუუმჯობესებდა, სიმაღლეში ზრდაში დაეხმარებოდა.
მას შემდეგ, რაც მშობლებმა მხოლოდ მოლაპარაკებების საფუძველზე ვერ მიაღწიეს შედეგს და მას შემდეგ, რაც ჯანდაცვის სამინისტროსგან მიიღეს პასუხი, რომ პრეპარატს, რომელსაც ისინი ითხოვდნენ, არ ჰქონდა დასრულებული კვლევები ეფექტურობის შესახებ და ამიტომ სახელმწიფო მის შემოტანაზე უარს ამბობდა, აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების მშობლებმა დღის სინათლეზე გამოსვლა და საზოგადოების ყურადღების მიპყრობა უკვე აქციებით გადაწყვიტეს.
პირველი ასეთი აქცია მთავრობის კანცელარიის წინ 2022 წლის 26 დეკემბერს გაიმართა. შეიძლება ითქვას, რომ საზოგადოების დიდმა ნაწილმა და მათ შორის, ჟურნალისტებმაც, სწორედ მაშინ გაიგეს, რომ საქართველოში ამ იშვიათი გენეტიკური დაავადების მქონე სულ რამდენიმე ბავშვი (20-მდე მოზარდი) ცხოვრობდა და მათი მშობლები წამალს ითხოვდნენ.
აქციას აქცია მოსდევდა, შეიქმნა პეტიციაც, მაგრამ შედეგი არ ჩანდა. 2023 წლის მარტის ბოლოს განახლდა აქციების ჯაჭვი ჯანდაცვის სამინისტროსთან. მინისტრის მოადგილესთან, თამარ გაბუნიასთან გამართული შეხვედრების შედეგს მშობლები ვერ ხედავდნენ.
30 მარტს ჯანდაცვის სამინისტროში იშვიათი დაავადებების საკითხებზე მომუშავე საკოორდინაციო საბჭოს შეხვედრაზე გადაწყდა, რომ დაიწყებოდა აქონდროპლაზიის მართვის პროტოკოლზე მუშაობა, რომელშიც მონაწილეობას ექიმები, ექსპერტები და პაციენტების წარმომადგენელი მიიღებდნენ, თუმცა, ეს ზოგადი და შორეული პერსპექტივის მქონე განცხადება მშობლებისთვის საკმარისი არ აღმოჩნდა.
აპრილის დასაწყისში აქციებმა კვლავ მთავრობის კანცელარიასთან გადაინაცვლა. მშობლებმა პრემიერ-მინისტრთან შეხვედრა მოითხოვეს. პრემიერ-მინისტრის ნაცვლად მათ 19 აპრილს ჯანდაცვის მინისტრი შეხვდა, თუმცა, შეხვედრის შედეგებით უკმაყოფილო მშობლებმა, 20 აპრილს გადაწყვიტეს, რომ სანამ ხელისუფლებისგან არ მიიღებდნენ კონკრეტულ პირობას და დასტურს, რომ მათი შვილების სამკურნალო პრეპარატი საქართველოში შემოვიდოდა, ისინი კანცელარიის ტერიტორიას აღარ დატოვებდნენ. იმ დღიდან მთავრობის კანცელარიასთან მშობლების უწყვეტი, სადღეღამისო პროტესტი დაიწყო.
23 აპრილს, თბილისში აქონდროპლაზიის დიაგნოზის მქონე ბავშვების მხარდამჭერი მსვლელობა, „წამალი ბავშვებს“ მოეწყო. მომდევნო დღეს, გადაიკეტა თავისუფლების მოედანიც.
25 აპრილს, საქართველოს პრეზიდენტი, სალომე ზურაბიშვილი, აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების მშობლებს შეხვდა. მომდევნო დღეს გამართა შეხვედრა პრეზიდენტმა ჯანდაცვის მინისტრთან.
საბოლოოდ, აპრილ-მაისში, აქონდროპლაზიით დაავადებული ბავშვების მშობლებმა მთავრობის კანცელარიასთან 19 დღე და ღამე გაატარეს. მათ ერთადერთი მოთხოვნა ჰქონდათ - წამალი ბავშვებს!
მთავრობის კანცელარიასთან 24-საათიანი აქციები 5 მაისს, ჯანდაცვის სამინისტროში გამართული შეხვედრის შემდეგ შეწყდა. მშობლებს დაჰპირდნენ, რომ უახლოეს ხანში შეიქმნებოდა აქონდროპლაზიის მართვისთვის აუცილებელი პროტოკოლი და გაიდლაინი. ფინანსთა სამინისტრო კი მზად იყო, რომ ჯანდაცვის სამინისტროსგან თანხმობის გაცემის შემდეგ, მედიკამენტ „ვოსორიტიდის“ შესასყიდად თანხა გამოეყო.
22 მაისს საქართველოს მთავრობამ ცვლილება შეიტანა „2023 წლის ჯანმრთელობის დაცვის სახელმწიფო პროგრამების დამტკიცების შესახებ“ დადგენილებაში. ცვლილების თანახმად, აქონდროპლაზია დაემატა იშვიათი დაავადებების ჩამონათვალს. ივნისის შუა რიცხვებში დასრულდა მუშაობა აქონდროპლაზიის მართვისთვის აუცილებელ პროტოკოლზე.
მშობლები დაუშვეს ჯანდაცვის სამინისტროს ინიციატივით შექმნილ იშვიათი დაავადებების მართვის საბჭოს სხდომებზე, რათა ჰქონოდათ შესაძლებლობა მიეღოთ მონაწილეობა მათი შვილების ჯანმრთელობისთვის უკიდურესად მნიშვნელოვანი საკითხების გადაწყვეტაში.
7 სექტემბერს, ჯანდაცვის სამინისტრომ გაავრცელა ცნობა, რომ სახელმწიფო აქონდროპლაზიის სამკურნალო მედიკამენტ „ვოსორიტიდის“ დანერგვას იწყებს და ამ პროცესში, პირველ ეტაპზე, 6 პაციენტი ჩაერთვება - ბავშვები, ვისაც ზრდის ზონები, ასაკის გამო, ყველაზე ადრე ეხურებათ და ასევე - მძიმე კლინიკური გამოვლინებების მქონე პაციენტები, რომლებიც მკურნალობას მულტიდისციპლინური ჯგუფის გადაწყვეტილების საფუძველზე დაიწყებენ.
ჯანმრთელობის ეროვნულმა სააგენტომ აქონდროპლაზიის სამკურნალო მედიკამენტ „ვოსორიტიდის“ შესყიდვისა და ქვეყანაში მისი 2023-2024 წლების განმავლობაში ეტაპობრივად დანერგვისთვის 10.5 მილიონი ლარის გამარტივებული შესყიდვა გამოაცხადა. მშობლებმა კი ხელი მოაწერეს დოკუმენტს, რომლითაც პასუხისმგებლობა აიღეს სახელმწიფო პროტოკოლით გათვალისწინებულ მკურნალობაზე.
ინიექციის მოლოდინში
პეტრე იანვარში ხდება 9 წლის. სავარაუდოდ, უახლოეს პერიოდში დაიწყებს აქონდროპლაზიის სამკურნალო პრეპარატის მიღებას.
პეტრეს დედა, მაკუნა გოჩიაშვილი, პირველი იყო, რომელმაც 13 ნოემბერს სოციალურ ქსელში პოსტში გამოაქვეყნა და ასე გააგებინა ხალხს, რომ პრეპარატი, რომელსაც ისინი ორი წლის განმავლობაში ელოდნენ და რომლის გამოც ბევრი იბრძოლეს, საქართველოში იყო.
„ზაკოს დედას, ქეთის დავურეკე რაღაც საქმეზე და მახარა, მედიკამენტი უკვე შეიტანეს იაშვილის კლინიკაშიო. ისეთი შვება ვიგრძენი, თითქოს მოჭიმული სიმი მოეშვა. ჩვენ ახლა ხელში გვიჭირავს ის წამალი, რომელსაც ორი წლის განმავლობაში დაუღალავად ვითხოვდით“.
ჯერჯერობით არ იცის შვილის მკურნალობის დაწყების ზუსტი თარიღი, მაგრამ ამბობს, რომ პროცესს ყურადღებით დააკვირდება, რათა მედიკამენტი სამართლიანად გადანაწილდეს და პირველ ეტაპზე, ნამდვილად იმ ბავშვებმა მიიღონ, ვისაც ყველაზე მეტად სჭირდება.
ამბობს, რომ გამარჯვების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი ის სოლიდარობაა, რომელიც საზოგადოებამ მათ მიმართ გამოხატა:
„კანცელარიასთან რომ ვისხედით, არც მე და არც სხვებს არ განგვიხილავს სხვა ვარიანტი გარდა იმისა, რომ წამალს ჩვენი შვილებისთვის აუცილებლად მივიღებდით. იმხელა სიმართლე იყო ჩვენს მხარეს, სხვანაირად ვერ იქნებოდა. მაგრამ ისიც უნდა ვთქვა, რომ ხალხის გარეშე ვერაფერს მივაღწევდით, მათი გვერდში დგომის გარეშე, შესაძლოა, ახლაც ჰაერში ყოფილიყო გამოკიდებული ეს საკითხი".
აქონდროპლაზია იშვიათი გენეტიკური დაავადებაა და ის მსოფლიოში დაახლოებით 20-30 ათასიდან ერთ ბავშვს უვლინდება. აქონდროპლაზიით დაავადებული ზრდასრული კაცის სიმაღლე დაახლოებით 132 სმ-ია, ქალის - 124 სმ.
ამ დიაგნოზის მქონე ადამიანების ძვლოვანი სტრუქტურა არაპროპორციულად ვითარდება, შეფერხებულია ბავშვის ზრდის პროცესში ხრტილის ძვლად გარდაქმნა, შენელებულია კიდურების ზრდა, რაც ხშირად სხვადასხვა სიმპტომის მიზეზი ხდება, მათ შორის, როგორიცაა სმენისა და სუნთქვის პრობლემები, წელის გამოხატული ლორდოზი (ხერხემლის გამრუდება), ფეხების ვარუსული გამრუდება, ჰიდროცეფალია, ხერხემლის არხის შევიწროება. აქონდროპლაზიის მქონე ადამიანებს აწუხებთ სხვადასხვა სახის ქრონიკული ტკივილი.
გამოკვლევების თანახმად, აქონდროპლაზიის სინდრომის მქონე ბავშვებში პრეპარატ VOXZOGO-ს გამოყენება რეკომენდებულია მხოლოდ იმ დრომდე, სანამ მათი ზრდის პროცესი შეჩერდება.
ეს ასაკი შეიძლება იყოს დაახლოებით 13-16 წლამდე. იშვიათ შემთხვევაში, 17 წლამდე. ძვლების ზრდის პროცესის დასრულების შემდეგ, პრეპარატის მიღება უნდა შეწყდეს.
მწარმოებელი კომპანიის თანახმად, რასაც 2021 წელს FDA და EMA-ც დაეთანხმნენ, პრეპარატს აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვებში ძვლების ზრდის სტიმულირება შეუძლია. ამ პროცესის ფონზე, მკვლევრები აცხადებენ, რომ პრეპარატი ბავშვებს ეხმარება მძიმე სიმპტომების შემსუბუქებაში და აძლევს მათ ხარისხიანი ცხოვრების შესაძლებლობას.
ავსტრალიამ VOXZOGO 2022 წლის ივლისში დაამტკიცა სამკურნალოდ 2 წლიდან ზევით აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვებისა და მოზარდებისთვის.
ასევე 2022 წლის ივნისში დაამტკიცა „ვოსორიდიტი” აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვების სამკურნალოდ იაპონიის ჯანდაცვისა და შრომის სამინისტრომ. იაპონიაში არ არის განსაზღვრული პრეპარატის მიღებისას ბავშვების ასაკის ქვედა ზღვარი. ანუ, აქონდროპლაზიის მქონე ბავშვებში პრეპარატის გამოყენება შესაძლებელია დაბადებისთანავე.
„ვოსორიდიტის“ ინიექციებს 2 წლიდან აკეთებენ ბრაზილიაში.
„ვოსორიდიტი” დაშვებულია ამერიკის შეერთებულ შტატებში. პრეპარატის გამოყენება, ამ ეტაპზე, რეკომენდებულია ბავშვებში 5 წლიდან.
თუმცა, 2023 წლის მარტში, BioMarin-ის მიერ გავრცელებული განცხადების თანახმად, აშშ-ის სურსათისა და წამლის სააგენტომ მხარი დაუჭირა კომპანიის დამატებით მოთხოვნას „ვოსორიდიტის“ გამოყენების გაფართოების შესახებ, რაც გულისხმობს პრეპარატის მიღებას ხუთ წლამდე ასაკის ბავშვებშიც.
