Accessibility links

რადიო თავისუფლება რადიო თავისუფლება

პეპელა


ახლახან მსოფლიოს სამ ქვეყანაში სამ სხვადასხვა ენაზე სამი ახალი რომანი გამოიცა. ესენია: მიშელ უელბეკის “რუკა და ტერიტორია”, ჰარუკი მურაკამის “1Q84” და დავით დეფის “დემნა გედევანიშვილი”. ახალი რომანისთვის უელბეკს საფრანგეთის მთავარი ლიტერატურული ჯილდო – გონკურების პრემია მიენიჭა, მურაკამის ოპუსმა იაპონიაში ყველა აქამდე არსებული რეკორდი მოხსნა და რამდენიმემილიონიანი ტირაჟით გაიყიდა, დეფის ნაწარმოები კი სრულიად უყურადღებოდ დატოვა ქართულმა კრიტიკამ. ეს კი, რბილად რომ ვთქვათ, შეცდომაა. შეცდომა, რომელიც დანაშაულზე მეტია.

ამ სამ მწერალს აქ ერთად ვახსენებთ, ოღონდ, მიაქციეთ ყურადღება, მათ არაფერი აქვთ საერთო. იმას გარდა, რომ ისინი ერთ დროს ცხოვრობენ და მოღვაწეობენ. თუმცა მივყვეთ თანმიმდევრულად.

ბევრი შენიშნავს, “რუკა და ტერიტორია” უელბეკის ყველაზე ბნელი და სრულყოფილი ნაწარმოებია, ეტყობა, მწერალი დაღვინდაო. სიმართლე ითქვას, უელბეკი კი არ დაღვინდა, ამჟავდა. სამწუხაროდ, მაჭარი დაუღვინებლად გაფუჭდა. როგორც ყოველთვის, ფრანგი თავის ახალ რომანშიც წუწუნებს. აქაც უშედეგოდ ცდილობს ევროპის დაისის დაჩქარებას. ეგაა, ამჯერადაც სულ ამაოდ იჭინთება. მისი წუწუნი არაფრით აღემატება იმ აბეზარი კოღოს წუილს, სპილოს რომ დასტრიალებს, ემანდ სად ვუკბინოო. “რუკა და ტერიტორიაში” ორი მთავარი პერსონაჟია: მხატვარი და ფოტოგრაფი ჯედ მარტენი და მწერალი მიშელ უელბეკი. დიახ, ერთ-ერთ პერსონაჟად წიგნში თვითონ უელბეკი გვევლინება, რომელსაც მისივე სახლში მოკლავენ, შემდეგ კი მას და მის ძაღლს ლაზერული სკალპელით დაანაწევრებენ. პარიზელი გამომძიებელი ჟასლენი და ლეიტენანტი ფარბერი რომანის ბოლოსკენ შემთხვევით მიაგნებენ მკვლელს – ნიცაში მცხოვრებ დოქტორ პეტისოს. ბევრი არაფერი. წუწუნის გარდა, შეუძლებელია, თვალში არ მოგხვდეს ისიც, თუ როგორ ელოლიავება და ეფერება უელბეკი რომანში თავის თავს, როგორი გრძნობით აღწერს საკუთარ თვალებს, გამოხედვას, აჩეჩილ თმას, გაუპარსავ წვერს... ველვეტის შარვალსაც კი! როგორ სათუთად ათავსებს საკუთარ გვამს პატარა, საბავშვო კუბოში და ა.შ. ერთგან იმასაც კი ამბობს: “თურმე, “ელემენტარული ნაწილაკების” ავტორი, რომელიც მთელი თავისი ცხოვრება კეკლუცობდა შეურიგებელი ათეიზმით, ჩუმად ლოცულობდა კურტენეს ეკლესიაში, სიკვდილამდე ნახევარი წლის განმავლობაში”.

მურაკამის “1Q84” სამი სქელტანიანი წიგნისგან შედგება. ესაა ორი ცალკეული და ერთმანეთში გარდამავალი ისტორია, რომლებიც, თავის მხრივ, პარალელურ რეალობებში ვითარდება: 1984 წლის ტოკიოსა და 1Q84 წლის ტოკიოში. რომანში ორი პროტაგონისტია: ახალგაზრდა ქალი – აომამე, რომელიც “სხვანაირად” აღიქვამს სამყაროს (აქ ღამის ცაზე ორი მთვარე დგას, ტაქსის მძღოლი იანაჩეკის “სინფონიეტას” უსმენს, ჩაკეტილ სექტაში პატარა გოგონებს აუპატიურებენ, და ა.შ.) და ახალგაზრდა კაცი – ტენგო, მათემატიკოსი, რომელიც ტოკიოს ერთ-ერთ უნივერსიტეტში კითხულობს ლექციებს და მწერლობაზე ოცნებობს. ეს ტენგო, გამომცემელ კომაცუს დაჟინებული თხოვნით, გადაათეთრებს ახალგაცნობილ გოგონას – ფუკაერის რომანს “ჰაეროვანი ჭუპრი”. ნაწარმოებს აკუტაგავას პრემიას ანიჭებენ საუკეთესო დებიუტისთვის... მაგრამ მოულოდნელად ფუკაერი ქრება. აომამესა და ტენგოს გზები კი იკვეთება. თანდათან ცხადი ხდება, რომ ბავშვობაში აომამე და ტენგო კლასელები ყოფილან და მათ ერთმანეთი ყვარებიათ. იმის მიუხედავად, რომ წიგნში სავსეა მისტიკა, დევნა, ძალადობა და სასპენსი, “1Q84” უფრო ვოდევილს ჩამოგავს, ვიდრე ფენტეზისა და დეტექტივის ელემენტებით შეზავებულ რომანს. თან ცოტა გაუგებარია, ნაწარმოები ამხელა რატომ არის. მასში მოთხრობილი ამბის მოყოლა გაცილებით მოკლედაც შეიძლებოდა. დაბოლოს, თუკი უელბეკი თავისი წუილით აბეზარ კოღოს ჩამოგავს, მურაკამი უფრო იმ ჭრიჭინას გავს, ზაფხულის ღამით გაუთავებლად რომ ჭრიჭინებს.

დეფის სიყვარულით გაჟღენთილი “დემნა გედევანიშვილი” ერთის მხრივ დავით გურამიშვილის ლირიკას მოგვაგონებს, თავისი სენსუალიზმითა და გმირობისადმი ტენდენციებით კი შოთა რუსთაველს ენათესავება. თუმცა დეფი ერთობ დაშორებულია გურამიშვილის მძაფრ ქრისტიანულ შეგნებასაც და რუსთაველის საგმირო სულისკვეთებასაც. “დემნა გედევანიშვილში” დეფი ყოველგვარ კონფესიასა და გმირობაზე მაღლა დგას. ქართულ ლიტერატურაში ძნელია მეორე შემოქმედის პოვნა, რომელსაც დეფიზე უფრო გამახვილებული გრძნობა აქვს ბუნების საიდუმლოების ასახსნელად და მისი მშვენიერების ასათვისებლად. დეფი დაჯილდოვებულია არაჩვეულებრივი მდიდარი ქვეცნობიერით, მის სულს კი სრულიად ბუნებრივი დიალოგის გამართვა შეუძლია არა მარტო ადამიანებთან, არამედ პეპლებთან და ყვავილებთანაც კი. რაც თავისთავად იმას ნიშნავს, რომ დეფი ყველაზე ალალი მწერალია თანამედროვე ქართველ ავტორებს შორის. ამიტომაც “დემნა გედევანიშვილი” რაღაც სასწაულის შთაბეჭდილებას უფრო ახდენს მკითხველზე, ვიდრე მხოლოდ მხატვრულ ბელეტრისტიკას ძალუძს. ამ რომანში დეფი სამყაროს როგორც ზეკონფესიური არსება წარმოგვიდგება, მისთვის აქ ყველაფერი სულიერია. ამიტომ აქ შეიძლება ვერავითარი არსებითი განსხვავება ვერ დავინახოთ ადამიანსა და პეპელას შორის. ძნელია, აქვე ქართული ხალხური ანდაზა არ გაგახსენდეს: "ააფრინე ალალიო, რაც არ არი, არ არიო". ასევე გაგახსენდება ცნობილი ქართული სიმღერაც: “ჭრელო პეპელავ, გაფრინდი ნელა, დელიავ რანუნი”. როგორც ვხედავთ, საუბარი აქ ორივეგან - ანდაზაშიც და სიმღერაშიც - ფრენაზე, სიალალეზე და პეპლებზეა. აქედან კი ნათლად ჩანს, რომ არც ერთი ქართველი მწერალი ისე ფაქიზად არ დასწაფებია ნოყიერი ქართული ფოლკლორის წყაროებს, როგორც დეფი, ვითარცა პეპელა ყვავილს. მეტიც, იგი იმდენ ხანს სწოვს ამ ყვავილს, რომ დღეს თვითონ დეფი ნამდვილ პეპლად ქცეულა.

ეს ალალი პეპელა როგორღაც განმარტოებულად დგას თანამედროვე მწერლებისგან. აქვე გასათვალისწინებელია “პეპლის ეფექტიც”. მოგეხსენებათ, საბუნებისმეტველო მეცნიერებებში ამ ტერმინით ზოგიერთი ქაოტური სისტემის თვისება აღინიშნება. კერძოდ, სადღაც ინდოეთში პეპლის ფრთის მოქნევამ შეიძლება წყნარ ოკეანეში ქარიშხალი გამოიწვიოს. პეპლის ეფექტზე ალუზია გვხვდება რეი ბრედბერის ცნობილ მოთხრობაშიც “და იქმნა ჭექა”, სადაც პეპლის სიკვდილი შორეულ წარსულში ცვლის სამყაროს მომავალს. ბევრი ქვეყნის მითოლოგიაში პეპელა სულის, უკვდავების, აღდგომის და ტრანსფორმაციის სიმბოლოა. ჩინეთში პეპელა უკვდავებას, სიხარულს და ზაფხულს აღნიშნავდა. მექსიკაში პეპელა გაზაფხულისა და სიყვარულის ღმერთის – “ყვავილთა უფლისწულ” შოპიჩილის ატრიბუტს წარმოადგენდა. ძველი ბერძნები პეპელას სულის უკვდავების სიმბოლოდ თვლიდნენ, და ა.შ. პეპლის თემა, თავის მხრივ, ოთარ იოსელიანთან გვაგზავნის. მოგეხსენებათ, 1992 წელს ეკრანებზე გამოვიდა მისი ფილმი "პეპლებზე ნადირობა". დეფი კი იოსელიანის ერთ-ერთ ფილმში წამყვან როლს ასრულებს. რადგან კინოზე მიდგა საქმე, ბარემ ფილმი "ფარვანა", იგივე "პეპელა" უნდა ვახსენოთ – სტივ მაკქუინისა და დასტინ ჰოფმანის მონაწილეობით: გმირობის, მეგობრობისა და გამძლეობის სახელმძღვანელო. აქ არც პუჩინის ოპერა “მადამ ბატერფლაი“ უნდა დავივიწყოთ. დაბოლოს, დაოსური იგავის მიხედვით, ერთხელ ჩუან-ძის დაესიზმრა, რომ თვითონ პეპელა იყო. როცა გაიღვიძა, ვეღარ მიხვდა, თვითონ ჩუან-ძია, რომელსაც დაესიზმრა პეპელა, თუ პეპელაა, რომელსაც ესიზმრება ჩუან-ძი...

აქვე ისიც გავითვალისწინოთ, რომ არც ერთ შემოქმედს არ ძალუძს მხოლოდ მხატვრული მიღწევებით ააღელვოს მისი თანამედროვენი. ამიტომაც გვევლინება დეფი ახალ იპოსტასში. იგი პოეტი-ჯედაი ხდება. დიდი ადამიანების ხასიათი ხომ ხშირად ბრძოლაში იწრთობა და კაჟდება. როგორც ჩანს, ტყუილად არ დაუდგამს ჯედაის თავზე ყვავილების გვირგვინი. ეს გვირგვინი, საჭირო დროს, შეიძლება რაინდულ მუზარადად იქცეს.

“დემნა გედევანიშვილიც” თავისებური ყვავილია. ასე რომ, ერთ მშვენიერ დღეს ჩვენ შეიძლება საოცარი გარდასახვის მოწმენიც კი გავხდეთ. პეპლის ეფექტის გათვალისწინებით, არაა გამორიცხული, “დემნა გედევანიშვილის” მკითხველი ჩვენს თვალწინ უნებურად იქცეს პეპლად. მსგავსი მეტამორფოზა კი შეუძლებელია უელბეკისა და მურაკამის რომანების კითხვისას. ბევრიც ეცადონ, ეს ავტორები ვერ აქცევენ მკითხველს პეპლად. რადგან თავიანთი წიგნებით მათ არ შეუძლიათ იმის გაცემა, რასაც ნექტარი ჰქვია – კოღო და ჭრიჭინა ამას მოკლებულნი არიან. მკითხველი რომ პეპლად აქციო, კარგად უნდა გესმოდეს პეპლების ენა და, სულ მცირე, შენ თვითონ უნდა იყო პეპელა.

ბლოგერები

ყველა ბლოგერი
XS
SM
MD
LG