როგორ დავიბრუნოთ დაკარგული ავტორიტეტი, როგორ დავძლიოთ კრიზისი, რომელსაც დღეს თავად კინემატოგრაფისტები აღიარებენ? ასეთ შეკითხვებს კინოს მოყვარულები ხშირად სვამენ და განსხვავებულად ხსნიან ეროვნული კინოს გასაჭირის მიზეზებს. გავრცელებულია აზრი, რომ კრიზისი განაპირობა საბჭოთა კავშირის დანგრევამ, როცა დამოუკიდებელი რესპუბლიკების ხელისუფლებამ უარი თქვა ეროვნული კინოს დაფინანსებაზე. მაგრამ ირკვევა, რომ მთლად ასე არ ყოფილა საქმე: 90-იანი წლებიდან მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია შუა აზიის ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების კინომ - ყაზახი, ყირგიზი, ტაჯიკი კინემატოგრაფისტები კვლავ გამარჯვებულები ბრუნდებიან მსოფლიოს ყველაზე ავტორიტეტული საერთაშორისო კინოფესტივალებიდან. ამ დღეებში რადიო “თავისუფლების” პრაღის შტაბბინაში გავესაუბრე ალმა-ათის საერთაშორისო კინოფესტივალის, “ევრაზიის”, არტ-დირექტორს გულნარა აბიკეევას.
გულნარა აბიკეევა პროფესიით კინომცოდნეა, დიდი ხანია იკვლევს შუა აზიის რესპუბლიკების კინოს და ხშირად აწყობს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ყაზახური, ყირგიზული, ტაჯიკური ფილმების რეტროსპექტივებს. ამისათვის, როგორც ჩანს, განსაკუთრებული ძალისხმევა არ სჭირდება, რადგან შუა აზიის რესპუბლიკების კინო დასავლეთში დღეს მოდაშია – გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან ახალგაზრდა ყაზახ, ყირგიზ, ტაჯიკ რეჟისორებს სისტემატურად სთავაზობენ სამუშაოს ევროპაში, განსაკუთრებით საფრანგეთში. შესაძლებელია, ამიტომაც უწოდეს თანამედროვე შუააზიურ კინოს “ახალი ტალღა” – ფრანგული “ახალი ტალღის” მსგავსად. საქართველოში ამ ფილმებს იშვიათად უჩვენებენ (მხოლოდ კინოფესტივალებზე), თუმცა შუააზიურ კინოს, ისევე როგორც ირანულს, არაერთი თაყვანისმცემელი ჰყავს კინოს მოყვარულებს შორის. ბევრს გული სწყდება – იყო დრო, როცა მოსკოვმა ლამის “ერთ სკოლაში” გააერთიანა ქართული და შუააზიური კინოხელოვნება და “პოეტური სკოლა” უწოდა. გულნარა აბიკეევა ამბობს, რომ მოსკოვმა ამით ხაზი გაუსვა იმას, რომ საბჭოთა კავშირში “არარუსულ”, “არასაბჭოთა ფილმებსაც” უჩვენებენ:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “ამას პოეტიკას უწოდებდნენ, სინამდვილეში კი ეს საკუთარი იდენტურობის გამოხატვის ცდა იყო. ერი, მოგეხსენებათ, ენით იწყება, სამშობლო იწყება დედაენით, ურთიერთობით - ოჯახით, მეგობრებით...… მერე კი იწყება მითებით. 60-იან წლებამდე ჩვენი ხალხი უფრო საბჭოთა და რუსული მითებით ცხოვრობდა. მხოლოდ 60-იან წლებში დაიბადა ახალი მითები. იგივე ხდება დღეს შუააზიური კინოს “ახალ ტალღაში”. კინემატოგრაფისტებს სურთ ძველი მითები დღევანდელ რეალობას მოარგონ – და ეს ნორმალურია, რადგან კინემატოგრაფში დეკლარაცია შეუძლებელია. ეს იქნება ჟურნალისტიკა და არა კინო. კინემატოგრაფი ხომ სახეებზე, მითებზე იგება.”
გულნარა აბიკეევას თქმით, ქართული კინოს კრიზისის მიზეზი ქვეყნის ეკონომიკური პრობლემებია. ყაზახეთში სახელმწიფო ყოველწლიურად 4,5 მილიონი დოლარით ეხმარება ეროვნულ კინოს. აღარაფერს ვამბობთ დამოუკიდებელ სტუდიებზე, რომელთა მესვეურებმა მოახერხეს დასავლელი პროდიუსერების დაინტერესება და დღეს საფრანგეთთან, გერმანიასთან, რუსეთთან ერთად იღებენ ფილმებს:
[გულნარა აბიკეევას ხმა]” რატომ არ არსებობს დღეს ქართული კინო? მოდით, გავიხსენოთ რაოდენობის თვისებრივში გადასვლის კანონი. როცა წელიწადში 15 ფილმს გადაიღებენ, კინოხელოვნება ადგილიდან დაიძვრება. ქართული კინოს კრიზისი თქვენი ეკონომიკის მდგომარეობამ განაპირობა. ყაზახეთში სულ სხვა სიტუაციაა. უამრავი ფილმი გამოდის, ამიტომ ამ, თუ შეიძლება ითქვას, “მასაში” რაღაც მაინც იბადება.”
კრიზისის კიდევ ერთი მიზეზი თაობების ცვლაა. გულნარა აბიკეევას თქმით, მოსკოვში ნასწავლი უფროსი და საშუალო თაობის კინემატოგრაფისტები თვითცენზურის ტყვეობაში არიან და ახალ რეალობას ზოგჯერ ვერ გრძნობენ. დღეს ახალი თაობის იმედი უნდა გვქონდეს, იმ ახალგაზრდების, რომლებიც საბჭოთა იდეოლოგიური კლიშეებისგან თავისუფლები არიან:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “კინოს დღეს ცენზურის გავლენა უფრო ეტყობა, ვიდრე ათი წლის წინ. უცნაური სიტუაცია იქმნება: ცენზურა თითქოს არ არსებობს, მაგრამ არსებობს უფრო საშინელი მოვლენა – თვითცენზურა, რომელიც უნდა გადაილახოს. ჩემი აზრით, აუცილებლად უნდა მოხდეს თაობების ცვლა. რუსეთში, მაგალითად, დღეს აშკარად იგრძნობა პროგრესი კინოხელოვნებაში, რისი მიზეზიც ისაა, რომ აქ თაობების ცვლა მოხდა. ქართულ კინოში დღეს თაობების ცვლის ტენდენცია შეიმჩნევა.”
ჩვენი თანამოსაუბრე აღნიშნავს, რომ, საერთაშორისო წარმატებებისა და დიდ ფესტივალებზე გამარჯვებების მიუხედავად, შუა აზიის რესპუბლიკებში (უზბეკეთის გამოკლებით) კინოგამქირავებლები ჯერჯერობით არ დაინტერესებულან ეროვნული კინოთი – “ახალი ტალღის” ფილმები კვლავაც არაკომერციულად ითვლება. გულნარა აბიკეევა ამბობს, რომ ამგვარ პრობლემებს, შესაძლოა, სულ მალე ქართველი კინემატოგრაფისტებიც შეეჯახონ:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “გაქირავების თვალსაზრისით, ჩვენ სერიოზული პრობლემები გვაქვს. ამ თვალსაზრისით, ნონსენსია, რომ “ყაზახური კინოს კვირეული” ყაზახეთში იმართება. გამქირავებლებმა ყველაფერი ხელში ჩაიგდეს – უზარმაზარ მოგებას ნახულობენ ამერიკული, რუსული, ევროპული ფილმებით. ეროვნული პროდუქციისთვის კი გზა გადაკეტილია. ეროვნული კინოს განვითარება თუ გვინდა, გაქირავებაც უნდა ჩაერთოს კინოწარმოების საერთო სისტემაში.”
გულნარა აბიკეევას თურქმენულ კინოზეც ვკითხეთ. ჟურნალისტები ხშირად ქილიკობენ თურქმენბაშის კულტურულ პოლიტიკაზე – იმაზე, რომ თუქმენეთის პრეზიდენტს არ უყვარს ოპერა, ბალეტი და კინო.
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “ეს არ არის სახალისო ამბავი. აქ ცხოვრობენ ადამიანები – კინემატოგრაფისტები – რეჟისორები, ოპერატორები, რომელთაც უნდათ კინოს გადაღება, აღელვებთ თავიანთი ხელოვნების ბედი, მაგრამ 98 წლიდან, აი, უკვე თითქმის 8 წელია, კინოხელოვნება აქ არ არსებობს. თუ არ ვცდები, დოკუმენტურ ფილმებს იღებენ, მაგრამ მხოლოდ ერთ თემაზე. ამიტომ გამოდის, რომ კინო აღარ არსებობს.”
“ახალ ტალღას” ხშირად “ახალ შუააზიურ კინოს” უწოდებენ. თუმცა, გულნარა აბიკეევას თქმით, ამ რესპუბლიკის კინოში დღეს განსხვავებული სიტუაციაა:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “ფინანსირების თვალსაზრისით - ყაზახეთში, გაქირავებისა და მაყურებლის დასწრების თვალსაზრისით - უზბეკეთში, კინემატოგრაფისტების აქტიურობის თვალსაზრისით, საუკეთესო სიტუაცია ყირგიზეთშია. ხარისხის
თვალსაზრისით, ყაზახეთი ჯერ ისევ ლიდერია, მაგრამ ყირგიზებმა შეიძლება ყველას გაუსწრონ, რადგან უფრო აქტიურები არიან.”
ჩვენი საუბრის ბოლოს საერთაშორისო კინოფესტივალის, “ევრაზიის”, არტ-დირექტორმა, ყაზახმა კინოკრიტიკოსმა გულნარა აბიკეევამ დაგვაიმედა ქართველები – აი, ნახავთ, ცოტა ხანში თქვენი კინემატოგრაფი ძველ დიდებას დაიბრუნებსო:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “შარშან, 2005 წელს, ფესტივალ “ევრაზიაზე” უჩვენეს ფილმი “თბილისი-თბილისი”, მერე გიორგი ოვაშვილი დავპატიჟეთ. ეს კონტაქტები სწორედ დღეს მყარდება.. ლევან ზაქარეიშვილის “თბილისი-თბილისი” იმდენად განსაცვიფრებელი სურათია, იმდენად განსხვავებულად დაგვანახვა საქართველო, რომ, უბრალოდ, გაგვიხარდა – რა კარგია, რომ ასეთ კინოს იღებენ!”
გულნარა აბიკეევა პროფესიით კინომცოდნეა, დიდი ხანია იკვლევს შუა აზიის რესპუბლიკების კინოს და ხშირად აწყობს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში ყაზახური, ყირგიზული, ტაჯიკური ფილმების რეტროსპექტივებს. ამისათვის, როგორც ჩანს, განსაკუთრებული ძალისხმევა არ სჭირდება, რადგან შუა აზიის რესპუბლიკების კინო დასავლეთში დღეს მოდაშია – გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან ახალგაზრდა ყაზახ, ყირგიზ, ტაჯიკ რეჟისორებს სისტემატურად სთავაზობენ სამუშაოს ევროპაში, განსაკუთრებით საფრანგეთში. შესაძლებელია, ამიტომაც უწოდეს თანამედროვე შუააზიურ კინოს “ახალი ტალღა” – ფრანგული “ახალი ტალღის” მსგავსად. საქართველოში ამ ფილმებს იშვიათად უჩვენებენ (მხოლოდ კინოფესტივალებზე), თუმცა შუააზიურ კინოს, ისევე როგორც ირანულს, არაერთი თაყვანისმცემელი ჰყავს კინოს მოყვარულებს შორის. ბევრს გული სწყდება – იყო დრო, როცა მოსკოვმა ლამის “ერთ სკოლაში” გააერთიანა ქართული და შუააზიური კინოხელოვნება და “პოეტური სკოლა” უწოდა. გულნარა აბიკეევა ამბობს, რომ მოსკოვმა ამით ხაზი გაუსვა იმას, რომ საბჭოთა კავშირში “არარუსულ”, “არასაბჭოთა ფილმებსაც” უჩვენებენ:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “ამას პოეტიკას უწოდებდნენ, სინამდვილეში კი ეს საკუთარი იდენტურობის გამოხატვის ცდა იყო. ერი, მოგეხსენებათ, ენით იწყება, სამშობლო იწყება დედაენით, ურთიერთობით - ოჯახით, მეგობრებით...… მერე კი იწყება მითებით. 60-იან წლებამდე ჩვენი ხალხი უფრო საბჭოთა და რუსული მითებით ცხოვრობდა. მხოლოდ 60-იან წლებში დაიბადა ახალი მითები. იგივე ხდება დღეს შუააზიური კინოს “ახალ ტალღაში”. კინემატოგრაფისტებს სურთ ძველი მითები დღევანდელ რეალობას მოარგონ – და ეს ნორმალურია, რადგან კინემატოგრაფში დეკლარაცია შეუძლებელია. ეს იქნება ჟურნალისტიკა და არა კინო. კინემატოგრაფი ხომ სახეებზე, მითებზე იგება.”
გულნარა აბიკეევას თქმით, ქართული კინოს კრიზისის მიზეზი ქვეყნის ეკონომიკური პრობლემებია. ყაზახეთში სახელმწიფო ყოველწლიურად 4,5 მილიონი დოლარით ეხმარება ეროვნულ კინოს. აღარაფერს ვამბობთ დამოუკიდებელ სტუდიებზე, რომელთა მესვეურებმა მოახერხეს დასავლელი პროდიუსერების დაინტერესება და დღეს საფრანგეთთან, გერმანიასთან, რუსეთთან ერთად იღებენ ფილმებს:
[გულნარა აბიკეევას ხმა]” რატომ არ არსებობს დღეს ქართული კინო? მოდით, გავიხსენოთ რაოდენობის თვისებრივში გადასვლის კანონი. როცა წელიწადში 15 ფილმს გადაიღებენ, კინოხელოვნება ადგილიდან დაიძვრება. ქართული კინოს კრიზისი თქვენი ეკონომიკის მდგომარეობამ განაპირობა. ყაზახეთში სულ სხვა სიტუაციაა. უამრავი ფილმი გამოდის, ამიტომ ამ, თუ შეიძლება ითქვას, “მასაში” რაღაც მაინც იბადება.”
კრიზისის კიდევ ერთი მიზეზი თაობების ცვლაა. გულნარა აბიკეევას თქმით, მოსკოვში ნასწავლი უფროსი და საშუალო თაობის კინემატოგრაფისტები თვითცენზურის ტყვეობაში არიან და ახალ რეალობას ზოგჯერ ვერ გრძნობენ. დღეს ახალი თაობის იმედი უნდა გვქონდეს, იმ ახალგაზრდების, რომლებიც საბჭოთა იდეოლოგიური კლიშეებისგან თავისუფლები არიან:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “კინოს დღეს ცენზურის გავლენა უფრო ეტყობა, ვიდრე ათი წლის წინ. უცნაური სიტუაცია იქმნება: ცენზურა თითქოს არ არსებობს, მაგრამ არსებობს უფრო საშინელი მოვლენა – თვითცენზურა, რომელიც უნდა გადაილახოს. ჩემი აზრით, აუცილებლად უნდა მოხდეს თაობების ცვლა. რუსეთში, მაგალითად, დღეს აშკარად იგრძნობა პროგრესი კინოხელოვნებაში, რისი მიზეზიც ისაა, რომ აქ თაობების ცვლა მოხდა. ქართულ კინოში დღეს თაობების ცვლის ტენდენცია შეიმჩნევა.”
ჩვენი თანამოსაუბრე აღნიშნავს, რომ, საერთაშორისო წარმატებებისა და დიდ ფესტივალებზე გამარჯვებების მიუხედავად, შუა აზიის რესპუბლიკებში (უზბეკეთის გამოკლებით) კინოგამქირავებლები ჯერჯერობით არ დაინტერესებულან ეროვნული კინოთი – “ახალი ტალღის” ფილმები კვლავაც არაკომერციულად ითვლება. გულნარა აბიკეევა ამბობს, რომ ამგვარ პრობლემებს, შესაძლოა, სულ მალე ქართველი კინემატოგრაფისტებიც შეეჯახონ:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “გაქირავების თვალსაზრისით, ჩვენ სერიოზული პრობლემები გვაქვს. ამ თვალსაზრისით, ნონსენსია, რომ “ყაზახური კინოს კვირეული” ყაზახეთში იმართება. გამქირავებლებმა ყველაფერი ხელში ჩაიგდეს – უზარმაზარ მოგებას ნახულობენ ამერიკული, რუსული, ევროპული ფილმებით. ეროვნული პროდუქციისთვის კი გზა გადაკეტილია. ეროვნული კინოს განვითარება თუ გვინდა, გაქირავებაც უნდა ჩაერთოს კინოწარმოების საერთო სისტემაში.”
გულნარა აბიკეევას თურქმენულ კინოზეც ვკითხეთ. ჟურნალისტები ხშირად ქილიკობენ თურქმენბაშის კულტურულ პოლიტიკაზე – იმაზე, რომ თუქმენეთის პრეზიდენტს არ უყვარს ოპერა, ბალეტი და კინო.
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “ეს არ არის სახალისო ამბავი. აქ ცხოვრობენ ადამიანები – კინემატოგრაფისტები – რეჟისორები, ოპერატორები, რომელთაც უნდათ კინოს გადაღება, აღელვებთ თავიანთი ხელოვნების ბედი, მაგრამ 98 წლიდან, აი, უკვე თითქმის 8 წელია, კინოხელოვნება აქ არ არსებობს. თუ არ ვცდები, დოკუმენტურ ფილმებს იღებენ, მაგრამ მხოლოდ ერთ თემაზე. ამიტომ გამოდის, რომ კინო აღარ არსებობს.”
“ახალ ტალღას” ხშირად “ახალ შუააზიურ კინოს” უწოდებენ. თუმცა, გულნარა აბიკეევას თქმით, ამ რესპუბლიკის კინოში დღეს განსხვავებული სიტუაციაა:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “ფინანსირების თვალსაზრისით - ყაზახეთში, გაქირავებისა და მაყურებლის დასწრების თვალსაზრისით - უზბეკეთში, კინემატოგრაფისტების აქტიურობის თვალსაზრისით, საუკეთესო სიტუაცია ყირგიზეთშია. ხარისხის
თვალსაზრისით, ყაზახეთი ჯერ ისევ ლიდერია, მაგრამ ყირგიზებმა შეიძლება ყველას გაუსწრონ, რადგან უფრო აქტიურები არიან.”
ჩვენი საუბრის ბოლოს საერთაშორისო კინოფესტივალის, “ევრაზიის”, არტ-დირექტორმა, ყაზახმა კინოკრიტიკოსმა გულნარა აბიკეევამ დაგვაიმედა ქართველები – აი, ნახავთ, ცოტა ხანში თქვენი კინემატოგრაფი ძველ დიდებას დაიბრუნებსო:
[გულნარა აბიკეევას ხმა] “შარშან, 2005 წელს, ფესტივალ “ევრაზიაზე” უჩვენეს ფილმი “თბილისი-თბილისი”, მერე გიორგი ოვაშვილი დავპატიჟეთ. ეს კონტაქტები სწორედ დღეს მყარდება.. ლევან ზაქარეიშვილის “თბილისი-თბილისი” იმდენად განსაცვიფრებელი სურათია, იმდენად განსხვავებულად დაგვანახვა საქართველო, რომ, უბრალოდ, გაგვიხარდა – რა კარგია, რომ ასეთ კინოს იღებენ!”
