ინტერვიუ ”ჰიუმან რაიტს უოჩის” მკვლევართან, ანა ნაისტატთან

ამ კონფლიქტის მიზეზების თუ შედეგების შესახებ კვლავაც ბევრს საუბრობენ როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საერთაშორისო ასპარეზზე; აანალიზებენ იმ გეოპოლიტიკურ ვითარებას, რომელიც საქართველოში აგვისტოში განვითარებული მოვლენების შედეგად შეიქმნა. მაგრამ პოლიტიკური პროცესების მიღმა, ამ ომს - ისევე როგორც ალბათ ყველა შეიარაღებულ კონფლიქტს - მძიმე ჰუმანიტარული შედეგებიც მოჰყვა. მშვიდობიან მოქალაქეებს შორის ბევრი დაიღუპა, დაიჭრა და იძულებით გადაადგილებულ პირად იქცა. სწორედ ომის შედეგების ამ ადამიანურ განზომილებას იკვლევდა საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაცია, ”ჰიუმან რაიტს უოტჩი” ცხინვალის რეგიონსა და დანარჩენ საქართველოში. რამდენიმე დღის წინ ორგანიზაციის მკვლევართა ჯგუფის ხელმძღვანელი, ანა ნაისტატი, პრაღას ეწვია - მას ”ჰიუმან რაიტს უოჩის” მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგებზე ვესაუბრე.

რადიო ”თავისუფლება”:
კონფლიქტის დაწყების დღიდან, სამოქალაქო პირთა შორის მსხვერპლის რაოდენობა ერთ-ერთ ყველაზე საკამათო საკითხს წარმოადგენს - რუსეთის განცხადებებით, ეს რიცხვი ათასებს უტოლდებოდა. ზუსტი მონაცემები ”ჰიუმან რაიტს უოჩს” არ მოეპოვება, მაგრამ დაახლოებით მაინც რომ ვთქვათ, თქვენი შეფასებით, რა რაოდენობის მსხვერპლია?

ანა ნაისტატი:
დიახ, თავიდანვე უნდა ვთქვა, რომ ”ჰიუმან რაიტს უოტჩს” სამოქალაქო მსხვერპლის შესახებ ზუსტი მონაცემების შესაგროვებლად არც საშუალება აქვს და არც მანდატი. ჩვენ, უწინარესად, იმას ვიკვლევთ, თუ რა ვითარებაში მოხდა ხალხის გარდაცვალება ან დაჭრა, იმიტომ რომ საქმე, შესაძლოა, ჰუმანიტარული კანონმდებლობის დარღვევასა და ომის დანაშაულთან გვქონდეს. ამდენად, ჩვენი პოზიციიდან, ერთი მშვიდობიანი მოქალაქის სიკვდილიც კი შეიძლება ჰუმანიტარული კანონმდებლობის სერიოზულ დარღვევას უდრიდეს.

ამავე დროს, მოგეხსენებათ, კონფლიქტის დაწყებისთანავე რუსეთისა და სამხრეთ ოსეთის წარმომადგენლები ავრცელებდნენ მონაცემებს, რამაც ჩვენი დაეჭვება გამოიწვია. მათ კონფლიქტის პირველივე დღეებში განაცხადეს, რომ ქართული მხარის მიერ ცხინვალზე მიტანილი იერიშის დროს 2,000 მშვიდობიანი მოქალაქე დაიხოცა. ცხადია, ოსეთში მუშაობისას ჩვენს მიზანს რეალური მონაცემების დაახლოებითი დადგენა წარმოადგენდა - და უნდა ვთქვა, რომ, იმ ინფორმაციით, რომელიც საავადმყოფოებიდან და მოწმეეებისგან მივიღეთ, ეს რიცხვი - 2,000 ადამიანი - ნამდვილად არ დასტურდება.

ამ ეტაპზე ამას უკვე მარტო ჩვენ აღარ ვამტკიცებთ. უკვე არსებობს ოფიციალური მონაცემები, რომელსაც რუსეთის პროკურატურის ე.წ. საგამოძიებო კომიტეტი ავრცელებს, და ამ მონაცემებს აღარაფერი აქვს საერთო თავდაპირველად გამოცხადებულ 2,000 მოკლულთან. რამდენადაც მახსოვს, ბოლო მონაცემი, რომელიც კომიტეტმა გამოაცხადა, 137 გარდაცვლილი მოქალაქე იყო. ეს კი ჩვენს შეფასებას ესადაგება.

რაც შეეხება ქართულ მხარეს, კონკრეტული შეფასებების გაკეთება აქაც რთულია. ვიცით, რომ ბევრი სოფელი - განსაკუთრებით გორის რაიონში - ძალიან დაზიანდა დაბომბვებით, რუსეთის მხარის მიერ ნასროლი ყუმბარებით, კასეტური ბომბებით და სხვა ისეთი იარაღით, რომელიც განურჩევლად ხოცავს და ანადგურებს ყველაფერს. ზოგიერთ ადგილას რთულია იმის განსაზღვრა, ვინ გამოიყენა კასეტური ბომბები, ვინაიდან ჩვენ ვიცით, რომ ასეთი იარაღი ორივე მხარეს ჰქონდა და ის, სავარაუდოდ, ორივე მხარემ გამოიყენა. ზოგადად რომ ვთქვათ, ჩვენთვის ცნობილია, რომ მშვიდობიანი მოქალაქეები ქართულ მხარეს მნიშვნელოვნად დაზარალდნენ - ზუსტი ციფრების დასახელება აქაც რთულია, მაგრამ ნამდვილად ათობით გარდაცვლილი და ასობით დაჭრილია.

რადიო ”თავისუფლება”:
თქვენი აზრით, რამდენად შესაძლებელია რუსული მხარის მიერ 2,000 მოკლულის შესახებ გავრცელებული ინფორმაციის დაკავშირება იმ ძალადობასთან, რომელიც ქართულ სოფლებში აღირიცხა? როგორ ფიქრობთ, რამდენად გაზარდა ამ ინფორმაციამ ოსებსა და ქართველებს შორის ურთიერთდაპირისპირება?

ანა ნაისტატი:
როდესაც რუსებმა და ოსებმა განაცხადეს, რომ სამხრეთ ოსეთში ”გენოციდი” ხდებოდა, რომ 2,000 მშვიდობიანი მოქალაქე დახოცეს და ასე შემდეგ, - ასეთი განცხადებები უკვე კონფლიქტის მეორე დღეს გაკეთდა - ჩვენი აზრით, ეს უპასუხისმგებლო და ნეგატიური ნაბიჯი იყო. ოფიციალური პირების მხრიდან ამგვარი განცხადებების გაკეთება - მაშინ, როდესაც დამადასტურებელი საბუთი არ არსებობდა - ძალიან უპასუხისმგებლო საქციელი იყო. ამ ყველაფრის ტრაგიკული შედეგი კი ის გახლდათ, რომ სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობამ ეს პირდაპირ მიიღო. რუსეთის საინფორმაციო არხების მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას ხალხი ერთადერთ და სრულ ჭეშმარიტებად აღიქვამდა. და, ჩვენი აზრით, ამან დიდწილად იქონია გავლენა იმაზე, როგორ ექცეოდნენ ეთნიკურ ქართველებს იმ დღეებში.

ჩვენ ვცადეთ შეიარაღებული დაჯგუფებების წარმომადგენლებთან გასაუბრება, მათ ძალიან მარტივ შეკითხვას ვუსვამდით - ვეკითხებოდით, რატომ ერჩოდნენ მოხუცებულ ქართველებს, ისინი ხომ მათ ”მტერს” - მეომრებს - არ წარმოადგენდნენ. პასუხად კი ვისმენდით, რომ ეს მათი შურისძიება იყო ცხინვალში მოკლული 2,000 ადამიანის გამო. შემდეგ, როდესაც ვთხოვდით ეთქვათ, სად მოისმინეს ასეთი ინფორმაცია, ისინი რუსეთის მედიით გავრცელებულ ცნობებს ასახელებდნენ.

რადიო ”თავისუფლება”:
რუსეთის მედია იმის შესახებაც ავრცელებდა ცნობებს, თითქოს ქართველი სამხედროები - ისინი, ვინც ცხინვალსა და მეზობელ სოფლებში შევიდნენ - ოს მოქალაქეებს ცუდად ექცეოდნენ, შეურაცხყოფას აყენებდნენ. ამ განცხადებების დამამტკიცებელი ინფორმაცია თუ მოიპოვეთ?

ანა ნაისტატი:
მე ვიტყოდი, რომ ცხინვალსა და რამდენიმე მეზობელ სოფელში ქართული მხარის მიერ ძალის არაპროპორციულ და განურჩეველ გამოყენებაზე მართლაც საკმარისი ინფორმაცია შევაგროვეთ; მაგრამ ქართველი სამხედროების სისასტიკის შესახებ სამხრეთ ოსეთში გავრცელებული ჭორების დამამტკიცებელ ინფორმაციას ვერ მივაკვლიეთ. რამდენიმე სოფელს ჭურვების, სატანკო და ქვეითი ძალების მიერ გახსნილი ცეცხლის მნიშვნელოვანი ნაკვალევი ეტყობოდა, მაგრამ როდესაც გავესაუბრეთ ხალხს, მაგალითად, სოფელ ხეთაგუროვოში, სადაც ქართველები 8 აგვისტოს დილით შევიდნენ, ქართველების მხრიდან გამოვლენილ სისასტიკეზე მნიშვნელოვანი არავის არაფერი უთქვამს. ცხადია, ხალხი ძალიან შეშინებული იყო, მაგრამ მათ მკაფიოდ გვითხრეს, რომ ქართველები უნიფორმებს და იარაღს ეძებდნენ და მათ სახლები არ გაუძარცვავთ და არ დაუნგრევიათ. ამ კონკრეტულ სოფელში ნამდვილად ასეთი ინფორმაცია მოვიპოვეთ. ცნობები სხვა სოფლებიდანაც ვრცელდებოდა და მე არ გამოვრიცხავ შესაძლებლობას, რომ სისასტიკე მართლაც იყო. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში, ოსეთის სოფლებში შესული ქართველი სამხედროების მიერ გამოვლენილი მასშტაბური სისასტიკის დამადასტურებელი ფაქტები არ გვაქვს.

რადიო ”თავისუფლება”:
კონფლიქტის დროს ადამიანის უფლებების დარღვევის თემა რომ გავაგრძელოთ, რომ გთხოვოთ, მომცეთ გარკვეული ჩამონათვალი იმ დარღვევებისა, რომელიც ყველა მხარემ ჩაიდინა, - ქართულმა, რუსულმა და სამხრეთოსურმა ან, თუ გნებავთ, ეს ბოლო ორი ერთად დავაჯგუფოთ, - რას ჩამოთვლიდით?

ანა ნაისტატი:
მოკლე ჩამონათვალი რომ მოგცეთ, ქართული მხარის მიერ ნამდვილად იყო ცხინვალსა და მეზობელ სოფლებში ცეცხლის განურჩეველი სამიზნისთვის გახსნის შემთხვევები და სამოქალაქო ობიექტებზე მიტანილი იერიში - ყოველივე ეს კი ჰუმანიტარული კანონმდებლობის დარღვევაა. ამასთან, იყო ძალის არაპროპორციული გამოყენების შემთხვევებიც. აქ ის იგულისხმება, რომ იმ ადგილებში, რომელზეც ქართველებმა იერიში მიიტანეს, ოსი შეიარაღებული პირები მართლაც იმყოფებოდნენ, ამდენად, გარკვეული თვალსაზრისით, თავდასხმა გამართლებული იყო. მაგრამ, ამავე დროს, ძალა, რომელიც ქართველებმა გამოიყენეს, ოპერაციის სამიზნესთან მიმართებით არაპროპორციული იყო.

როდესაც რუსეთის და, გარკვეული თვალსაზრისით, ოსეთის ძალების მიერ ჩადენილ დარღვევებზე ვლაპარაკობთ, აქაც საქმე გვაქვს ძალის განურჩეველ, არაპროპორციულ გამოყენებასთან - ეს, უწინარესად, გორს და მის შემოგარენში არსებულ სოფლებს ეხება, რომლებიც რუსეთის ძალების მიერ დაიბომბა. საქმე გვაქვს აგრეთვე ეთნიკურად მოტივირებულ თავდასხმებთან, რომელიც სამხრეთელმა ოსმა შეიარაღებულმა დაჯგუფებებმა ჩაიდინეს რუსეთის მიერ კონტროლირებულ ადგილებში.

ამდენად, მე სამხრეთ ოსეთს ამ კონფლიქტის ”მხარედ” არ წარმოვაჩენდი, ვინაიდან, ჩვენი აზრით, ყველაფერი, რაც მათ ჩაიდინეს, რუსეთის კონტროლს დაქვემდებარებულ ადგილებში მოხდა. და სწორედ რუსეთის პასუხისმგებლობა იყო და არის იმის უზრუნველყოფა, რომ მსგავსი რამ არ ხდებოდეს. საუბარია სამხრეთ ოსეთის ქართული სოფლების მასობრივ გადაწვაზე და იქ მომხდარ მაროდიორობასა და მასშტაბურ დარღვევებზე ე.წ. ”ბუფერულ ზონაში,” სადაც სოფლებს არავინ იცავდა: ქართულ პოლიციას იქ არ უშვებდნენ, რუსეთის ძალები კი გავიდნენ. ამდენად, მოსახლეობა დარჩა სამხრეთ ოსეთიდან შესული იმ შეიარაღებული დაჯგუფებების პირისპირ, რომლებიც არა მხოლოდ სახლებს წვავდნენ და ძარცვავდნენ, არამედ კიდეც სცემდნენ და ხოცავდნენ ადამიანებს.

დარღვევებზე საუბრისას ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ორივე მხარის მიერ ათობით ადამიანი იქნა დაკავებული. მათ შორის ომის ტყვეებიც იყვნენ - შეიარაღებული პირები, რომლებიც ორივე მხარემ ტყვედ აიყვანა. ჩვენ ძალიან გვაშფოთებდა დარღვევების შესახებ გავრცელებული ცნობები. განსაკუთრებით ბევრი ასეთი ცნობა ოსეთში დაკავებული ქართველებისგან მივიღეთ - ისინი წამებისა და ცემის შემთხვევებზე ჰყვებოდნენ. გარკვეული ცნობები ქართული მხარის მიერ ტყვეების მიმართ არასწორ მოპყრობაზეც მოგვეპოვება, მაგრამ ბევრი არა. და ყოველივე ამასთან ერთად, იყო მშვიდობიანი მოქალაქეების დაკავების შემთხვევებიც, რაც, ცხადია, ყოვლად დაუშვებელია.

რადიო ”თავისუფლება”:
რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია, ”ჰიუმან რაიტს უოტჩი” ქართულ სოფლებში მაროდიორობას უშუალოდ შეესწრო.

ანა ნაისტატი:
დიახ. 12 აგვისტოს ჩვენ ჯავიდან ცხინვალში მივდიოდით და სწორედ ამ გზაზე ჩვენი თვალით ვნახეთ როგორ იძარცვებოდა და იწვოდა ქართული სოფლები. ზოგიერთი სახლი უკვე ფერფლად იყო ქცეული, სხვები ჯერ კიდევ ალში იყო გახვეული. ჩვენს თვალწინ სამხედრო ფორმაში ჩაცმულ ოსებს სახლებიდან ნივთები გამოჰქონდათ და თავიანთ სატვირთო მანქანებზე ალაგებდნენ. ამის დამადასტურებელი ფოტოებიც გვაქვს.

რადიო ”თავისუფლება”:
სოფლების მოსახლეობა თუ ნახეთ?

ანა ნაისტატი:
იმ დროისთვის ხალხის უმეტესობა უკვე გახიზნული ან განდევნილი იყო - ძალიან რთულია იმის თქმა, რეალურად რა შეემთხვათ მათ. იმ მომენტისთვის ადგილზე რამდენიმე გამწარებული მოხუცებულიღა იყო დარჩენილი. ყველაზე საზარელი სურათი, რომელიც მთელი კონფლიქტიდან დამამახსოვრდა, მოხუცებული ქართველი კაცი იყო, რომელიც, სრულიად სასოწარკვეთილი, თავისი ცეცხლმოკიდებული სახლის გადარჩენას ორი ვედრო წყლით ცდილობდა. ამ ხალხს არავინ ეხმარებოდა. ჩვენ ”წითელი ჯვრისა” და სხვა ორგანიზაციების მობილიზება ვცადეთ მათი ევაკუაციის მიზნით და, ბოლოს, ამას მივაღწიეთ კიდევაც. მაგრამ იმ მომენტისთვის არსებული სურათი ნამდვილად საზარელი იყო.