შოთა ხინჩაგაშვილი დოქტორანტია, რომელიც პოსტსაბჭოთა საქართველოში კოლექტიური მეხსიერების და, მათ შორის, ტრავმის ფორმირებას იკვლევს. ახალგაზრდა მეცნიერი შეისწავლის ტრავმის ფაქტორის გავლენას საზოგადოებრივი პროცესების ფორმირებაზე და ზოგადად ტრავმის ფაქტორით საზოგადოების მართვას აკვირდება. შოთა ხინჩაგაშვილს განათლება ევროპულ უნივერსიტეტებში აქვს მიღებული, დღეს მას უკვე აქვს შემოთავაზება ჰარვარდის უნივერსიტეტიდან, სადაც ის მომავალში აღნიშნულ თემებზე განაგრძობს მუშაობას.
შოთა ხინჩაგაშვილი: როდესაც დადგა საკითხი ბალტიისპირეთის ქვეყნების ევროკავშირში მიღებისა, ბუნებრივია, რომ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა ლეგიტიმურად ცნეს ის ფაქტი, რომ საბჭოეთი მეორე ტოტალიტარიზმი იყო (ფაშიზმის შემდეგ), რომლის დანაშაულების აღიარებაც ასევე აუცილებელი იყო. ამავე პერიოდში ბალტიისპირეთში გაჩნდა ტოტალიტარიზმის მუზეუმი, რთული დამოკიდებულება უმცირესობებისადმი… ამის შემდეგ უკვე დასავლეთმა ერთგვარი მესიჯი გაუგზავნა ბალტიისპირეთის საზოგადოებებს, რომ არ შეიძლება ტოტალიტარიზმის დანაშაულებათა ძიებისას, მაგალითად, ეროვნული უმცირესობების მიმართ დისკრიმინაციული პოლიტიკის შენარჩუნება ან ასე შემდეგ. ანუ ტოტალიტარიზმის აღიარება და მისი დანაშაულებების ძიება აჩენს ბუნებრივად ტრავმის ფაქტორს, ტრავმისა, რომელიც საზოგადოებებმა განიცადეს, ეს ტრავმის ფაქტორი კი ყოველთვის იწვევს ხოლმე ძალაუნებურად მტრის ხატს, ეს გარდაუვალია, და ეს არის ყველაზე ცუდი ცდუნება, რომელიც პოსტტოტალიტარულ ეპოქაში საზოგადოებებს ემუქრება.
რადიო თავისუფლება: ამაზე რომ თქვა ცოტა მეტი, მტრის ხატის ფორმირება როგორ ხდება?
შოთა ხინჩაგაშვილი: ნუ, ჩვენს შემთხვევაში, ბუნებრივია, ეს არის რუსეთი…
რადიო თავისუფლება: შენ თეზისში ამას ”დიდ სხვას” უწოდებ და ასევე ახსენებ ”პატარა სხვებს”.
შოთა ხინჩაგაშვილი: გარდაუვალია ეს. პრინციპში, რაღაცის პირისპირ უნდა განსაზღვრო შენი თავი და როცა ამბობ ”ჩვენ”, უნდა არსებობდნენ ”ისინიც”. მაგრამ როცა ამ ”სხვის” ’დემონიზაციას’[ბოროტ ძალად წარმოჩენას] ახდენ, აქ უკვე ჩნდება პრობლემა, მორალურ-ეთიკური პრობლემა წარსულის მიმართ დამოკიდებულებაში. მაგალითად, ჩვენ წარმოგვიდგენია, რომ არა ბოლშევიკები, ანუ ბოლშევიკური ძალა, არამედ რუსეთი შემოიჭრა საქართველოში და ჩვენ თავად არანაირი როლი არ მიგვიძღოდა საქართველოს გაწითლებაში… ნაკლებად არის ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ორჯონიკიძე და ისიც, რომ თავად საზოგადოების სოლიდური ნაწილიც იყო ამ პროცესებში ჩართული. მაგალითად ავიღოთ ოკუპაციის მუზეუმების თემა. ეს პირველად გაჩნდა ბალტიისპირეთში, შემდეგ გადმოვიღეთ ჩვენ. ჩვენთან ჩამოვიდა უკრაინის პრეზიდენტი და აღნიშნა, რომ კარგი იდეაა და გადაიტანეს იდეა უკრაინაშიც. ეს მუზეუმების თემა გვაჩვენებს როგორ ცდილობენ პოსტსაბჭოთა ხელისუფლებები გაუმარტივონ საზოგადოებებს წარსული და უთხრან, რომ გარეთ არის ავტორიტარული შავბნელი ძალა და, მეორე მხრივ, არსებობს ლიბერალურ-დემოკრატიული სამყარო, ჩვენი სახით, რომელიც მიიწევს ევროპისკენ. ევროპას, უბრალოდ, ყოველთვის ამის არ სჯერა…
რადიო თავისუფლება: ცუდის და კარგის მომენტია, ხომ, რეალობის გამარტივება… რა აქვს, ასე ვთქვათ, ცუდი რეალობის ასეთ გამარტივებას, რას იწვევს ეს?
შოთა ხინჩაგაშვილი: თუ რაციონალურად, ძალიან კრიტიკულად არ გავაანალიზეთ არა ის, თუ ვინ გვატკინა და ვინ დაგვაზიანა, არამედ ის, თუ ჩვენ რა შეცდომები ჩავიდინეთ, თუ ჩვენი თავი არ ჩავრთეთ ამ შეცდომათა არეალში და იქ მხოლოდ რუსეთი აღმოჩნდა და ბოლშევიკური და კომუნისტური სისტემა, მაშინ ის ოცნება, რომ ისტორია რამეს გვასწავლის, საბოლოოდ დასამარდება, იმიტომ რომ სხვანაირად, უბრალოდ, არ გამოდის. საკუთარ თავს, საკუთარ წარსულს, საკუთარ შეცდომებს აღიარება უნდა.
რადიო თავისუფლება: აქ ალბათ პასუხისმგებლობის თემა უნდა შემოვიტანოთ. როცა რუსეთი არის პასუხისმგებელი ყველაფერზე, მაშინ შენ პასუხისმგებლობას იცილებ რაღაცნაირად. შენთან საუბარში ნინო ვახსენე, ქემოკლიძე, ასევე ახალგაზრდა დოქტორანტი, რომელიც 90-იანი წლების კონფლიქტებზე მუშაობს ბირმინგემში, და მასთან საუბარში ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ უპასუხისმგებლოდ ცხოვრება გაცილებით ადვილია.
შოთა ხინჩაგაშვილი: ადვილია, ცხოვრებას გიმარტივებს, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ცხოვრებას მაინც ვერ გიმარტივებს იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ პრობლემების მოგვარება შეუძლებელი ხდება. სივრცე, უბრალოდ, იკეტება.
რადიო თავისუფლება: და ამ დროს პრობლემების გადაჭრა მექანიკურად, უშინაარსოდ ხდება, აკრძალვით… ეს მიდგომა, საბოლოო ჯამში, ალბათ ისევ კონფლიქტამდე მიდის.
შოთა ხინჩაგაშვილი: ზოგიერთი ამას ერთგვარ ნარცისიზმს უწოდებს. შენი თავი წარმოგიდგენია ყოველთვის წამებულის როლში და, აქედან გამომდინარე, ყველაფერში მართალი გამოდიხარ. ამ დროს დანარჩენი სამყაროს მიმართ იზოლაციონისტური დამოკიდებულება იზრდება. თუ, მაგალითად, საფრანგეთი ან გერმანია რუსეთთან თანამშრომლობს, ჩვენ მაშინვე ამას ვუყურებთ თეთრის და შავის მიდგომით, სადაც ქართველს, შესაძლოა, დაებადოს ანტიდასავლური განწყობებიც. 2008 წლის შემდეგ, სხვათა შორის, გაჩნდა ასეთი ”დაღალატების” ნარატივი, გაჩნდა ასეთი მიდგომა: ’აი, ევროპაც გაიყიდა’. წარმოიდგინე როგორი სიტუაციაა, როცა საკუთარ თავს საერთოდ ვერ აღიქვამ, უბრალოდ, სარკე არ გაქვს და ამ დროს ყველაფერი დანარჩენი არის შენ მიმართ ანგარიშვალდებული.
რადიო თავისუფლება: მოდი, ვთქვათ, ელიტების როლი როგორი არის ამ ნარატივის ფორმირებაში.
შოთა ხინჩაგაშვილი: ჩემი დაკვირვებით, თითქმის ყველა ხელისუფლების ამოცანა არის საკუთარი ლეგიტიმაციის ამაღლება. თუ ამ მიზანს მიაღწია, მაგალითად, თუ დაარწმუნა საზოგადოება, რომ რუსული ავტორიტარიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა საჭიროა და ის არის მთავარი მებრძოლი ამ საქმეში და ამ შემთხვევაში განასახიერებს საქართველოს მისიას საზოგადოებრივ ასპარეზზეც, მაშინ მისთვის მიზანი მიღწეულია, დანარჩენი შეიძლება იყოს საჭირო და შეიძლება არ იყოს საჭირო მისთვის, ანუ ხელისუფლებისთვის.
რადიო თავისუფლება: თუმცა ეს მხოლოდ მცირე დისტანციაზე, ფართოდ ამ მიდგომით ხელისუფლება რაღაცნაირად თავის წინააღმდეგ მიდის, განცხადებული მიზნების წინააღმდეგ მიდის. ავიღოთ აგვისტოს კონფლიქტი. ხელისუფლებამ იდეოლოგიურ გამარტივებას და კონფლიქტს თავი ვერ დააღწია. იგივე შეცდომა გაიმეორა, რაც წინა ხელისუფლებებმა, საზოგადოებაც ისევ აღმოჩნდა მსხვერპლის როლში.
შოთა ხინჩაგაშვილი: არც ერთი ხელისუფლებისთვის იდეოლოგიური გამარტივება პრობლემა არ არის, ეს არის დამახასიათებელი რამ. მაგალითად, როცა ბალტიისპირეთში მოხდა მსგავსი რამ და პირველ ეტაპზე ბალტიისპირეთმა დაიწყო ძალიან უკრიტიკო განხილვა საკუთარი წარსულისა და მტრის ხატის და საკუთარი თავის მსხვერპლად აღქმის ნარატივი გაძლიერდა, იქ გაჩნდა ნელ-ნელა სამოქალაქო კრიტიკული დისკურსი. ამას დაემატა მთავარი მესიჯი, რომელიც ევროპიდან წამოვიდა, მათ შორის - ინტელექტუალური წრეებიდან, აკადემიური კვლევებიდან. ეს იყო, რომ შეეწყვიტათ წარსულის გაუსაფრთხოება, ყოფილიყო წარსულისადმი დამოკიდებულებების დემოკრატიული სივრცე, სადაც არ არსებობს ერთი ოფიციალური ნარატივი. იმიტომ რომ არა მხოლოდ ხელისუფლება უნდა კარნახობდეს საზოგადოებას რამეს, თუნდაც ნარატივს, არამედ პროცესში საზოგადოება უნდა იყოს ჩართული, საზოგადოებრივი დისკუსია უნდა იმარჯვებდეს და ეს, რაც მთავარია, უნდა ხდებოდეს ბუნებრივად. ამას არ სჭირდება კანონი, ამას არ სჭირდება უსაფრთხოება, ამას არ სჭირდება აკრძლავა და ჯარიმა, რადგან ასეთი მიდგომები არასდროს მუშაობს.
რადიო თავისუფლება: გამოდის, რომ ჩვენ, ანუ საზოგადოება - ”ინერტული მასა” ვახსენეთ და - დაახლოებით ასეთ მდგომარეობაში ვიგდებთ თავს, როცა გამარტივების მესიჯები მუშაობს, თუნდაც დღეს.
შოთა ხინჩაგაშვილი: კი, სამწუხაროდ, ასეა, იმიტომ რომ ჩვენთან პოლიტიკური და სოციალური კვლევების სუსტი ტრადიციაა. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს ის კრიტიკული მასა, რომელიც ამ როლს შეასრულებდა. მაგალითად, როცა დაიწყო დისკუსია გორში სტალინის ძეგლის დემონტაჟის შესახებ, იქ მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი იყო, ვინც საკუთარ აზრს მწყობრად ასაბუთებდა - ნუ, საკამათო და ურთიერთგამომრიცხავ აზრებს, მაგრამ მაინც. ცოტა იყო ადამიანი, ვინც ამას რაციონალურად განსჯიდა, რომ, აი, მოდით, მეგობრებო, ასე ჯობია, უცხოური გამოცდილება ასეთია და უფრო პოზიტიურია.
რადიო თავისუფლება: დაბოლოს, მოდი, რეინტერპრეტაციაზე ვისაუბროთ. შენს თეზისში შენ კითხვას სვამ, თუ როგორ შეიძლება მოხდეს მსხვერპლის როლის რეინტერპრეტაცია, თუმცა პასუხს არ იძლევი. ანუ როგორ უნდა გადაილახოს რეალობის შავი და თეთრი ფორმულირება. ალბათ სწორედ ეს არის გამოსავალი.
შოთა ხინჩაგაშვილი: კი, პასუხი ამაზე თეზისში არ მაქვს. პრინციპში, მე მაქვს ცოტა სპეციფიკური დამოკიდებულება, იდეალისტური, შეიძლება ითქვას, რომელიც შეიძლება ასევე უნდა დაიძლიოს. თუმცა მე ვამბობდი, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი შენ ვერ ავლენ უნარს წარსული რაციონალურად განსაჯო, არ შეიძლება მისი ასეთი ჭარბი მოხმარება. ასეთ მდგომარეობაში არ შეიძლება მუდმივად წარსულში ვიყურებოდეთ, რადგან ხარ უშუალოდ წარსულის ზემოქმედების ქვეშ და შენ გმართავს წარსული და არა შენ მას, ასეთ შემთხვევაში გარდაუვალი არის წარსულში ”ჩაფლავება”…. რადგან ნებისმიერი ტკივილი, ტრავმა, კრიზისი, რომელსაც უშუალოდ მოცემულ მომენტში გრძნობ, ყოველთვის გართმევს წყნარად დასკვნების გამოტანის საშუალებას… სწორედ აქ არის ძირითადი გამოწვევა, იაზროვნო და რაციონალური პასუხი გასცე და ეს მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, როცა ტკივილს აღარ განიცდი, როცა ზემოქმედების ქვეშ აღარ ხარ. სწორედ მაშინ გეძლევა საშუალება რაღაცები რაციონალურად განსაჯო.
რადიო თავისუფლება: გამოდის, რომ ხელისუფლება ამას ხელს უწყობს, ტკივილის მდგომარეობაში ყოფნას…
შოთა ხინჩაგაშვილი: ამას ხელს უწყობს. რიტორიკაც ასეთია, ანუ ტრავმირება ხდება მოსახლეობის.
რადიო თავისუფლება: შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ხელისუფლებას აწყობს მსხვერპლის ფაქტორის მუდმივად შემოტანა, იმიტომ რომ ადამიანები და საზოგადოება უფრო ადვილი სამართავი ხდება?
შოთა ხინჩაგაშვილი: პრინციპში, ასეა. მაგრამ ამას მაინც ბოლომდე ბოროტებად, ასე ვთქვათ, არ ვაფასებ, რადგან პროცესები მრავალმხრივია…
რადიო თავისუფლება: და მაინც საკუთარ, დასავლურად დეკლარირებულ კურსთან მიმართებაში შეიძლება ითქვას მარტივად, არარაციონალურია.
შოთა ხინჩაგაშვილი: საგარეო პოლიტიკურ ასპარეზზე ძალიან მომგებიანი არის ის დაკვეთა, რომელიც დასავლეთიდან მოდის, რომელსაც ჩვენ ხშირად ვერ ვგრძნობთ. ეს არის ის, რომ საკუთარი თავის ფასი ასწიო ლიბერალურ-დემოკრატიული ღირებულებების მეშვეობით, ადამიანის უფლებებისადმი დამოკიდებულებით. თუ ჩვენ ვცდილობთ დისტანცირება მოვახდინოთ პოსტტოტალიტარული და არადემოკრატიული ავტორიტარული რუსეთისგან, რითი შეიძლება ამის გაკეთება? ბუნებრივია, ადამიანის უფლებების პატივისცემით და არა იმით, რომ წარსულში რაღაც მოხდა. ეს, უბრალოდ, დაკვეთას აღარ ემსახურება.
რადიო თავისუფლება: რომელ დაკვეთას?
შოთა ხინჩაგაშვილი: დაკვეთას, რომელიც შენ გკარნახობს, რომ დემოკრატიული უნდა იყო. ანუ ჩვენ არ ვართ საუდის არაბეთი, საუდის არაბეთს ეპატიება, რომ არ იყოს დემოკრატიული, ჩაგროს ქალები და ასე შემდეგ. ეპატიება იმიტომ, რომ აქვს ფუფუნება გაბედოს ასეთი რამ და ჰყავდეს, ამავე დროს, ჯერ კიდევ პოლიტიკური პარტნიორები, სტრატეგიული პარტნიორები. ჩვენ არ გვაქვს ასეთი ფუფუნება, ჩვენ არ ვართ იმდენად მნიშვნელოვანი, რომ ვიყოთ არადემოკრატიულები.
საუბარი შოთა ხინჩაგაშვილთან
შოთა ხინჩაგაშვილი: როდესაც დადგა საკითხი ბალტიისპირეთის ქვეყნების ევროკავშირში მიღებისა, ბუნებრივია, რომ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა ლეგიტიმურად ცნეს ის ფაქტი, რომ საბჭოეთი მეორე ტოტალიტარიზმი იყო (ფაშიზმის შემდეგ), რომლის დანაშაულების აღიარებაც ასევე აუცილებელი იყო. ამავე პერიოდში ბალტიისპირეთში გაჩნდა ტოტალიტარიზმის მუზეუმი, რთული დამოკიდებულება უმცირესობებისადმი… ამის შემდეგ უკვე დასავლეთმა ერთგვარი მესიჯი გაუგზავნა ბალტიისპირეთის საზოგადოებებს, რომ არ შეიძლება ტოტალიტარიზმის დანაშაულებათა ძიებისას, მაგალითად, ეროვნული უმცირესობების მიმართ დისკრიმინაციული პოლიტიკის შენარჩუნება ან ასე შემდეგ. ანუ ტოტალიტარიზმის აღიარება და მისი დანაშაულებების ძიება აჩენს ბუნებრივად ტრავმის ფაქტორს, ტრავმისა, რომელიც საზოგადოებებმა განიცადეს, ეს ტრავმის ფაქტორი კი ყოველთვის იწვევს ხოლმე ძალაუნებურად მტრის ხატს, ეს გარდაუვალია, და ეს არის ყველაზე ცუდი ცდუნება, რომელიც პოსტტოტალიტარულ ეპოქაში საზოგადოებებს ემუქრება.
რადიო თავისუფლება: ამაზე რომ თქვა ცოტა მეტი, მტრის ხატის ფორმირება როგორ ხდება?
შოთა ხინჩაგაშვილი: ნუ, ჩვენს შემთხვევაში, ბუნებრივია, ეს არის რუსეთი…
რადიო თავისუფლება: შენ თეზისში ამას ”დიდ სხვას” უწოდებ და ასევე ახსენებ ”პატარა სხვებს”.
შოთა ხინჩაგაშვილი: გარდაუვალია ეს. პრინციპში, რაღაცის პირისპირ უნდა განსაზღვრო შენი თავი და როცა ამბობ ”ჩვენ”, უნდა არსებობდნენ ”ისინიც”. მაგრამ როცა ამ ”სხვის” ’დემონიზაციას’[ბოროტ ძალად წარმოჩენას] ახდენ, აქ უკვე ჩნდება პრობლემა, მორალურ-ეთიკური პრობლემა წარსულის მიმართ დამოკიდებულებაში. მაგალითად, ჩვენ წარმოგვიდგენია, რომ არა ბოლშევიკები, ანუ ბოლშევიკური ძალა, არამედ რუსეთი შემოიჭრა საქართველოში და ჩვენ თავად არანაირი როლი არ მიგვიძღოდა საქართველოს გაწითლებაში… ნაკლებად არის ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ორჯონიკიძე და ისიც, რომ თავად საზოგადოების სოლიდური ნაწილიც იყო ამ პროცესებში ჩართული. მაგალითად ავიღოთ ოკუპაციის მუზეუმების თემა. ეს პირველად გაჩნდა ბალტიისპირეთში, შემდეგ გადმოვიღეთ ჩვენ. ჩვენთან ჩამოვიდა უკრაინის პრეზიდენტი და აღნიშნა, რომ კარგი იდეაა და გადაიტანეს იდეა უკრაინაშიც. ეს მუზეუმების თემა გვაჩვენებს როგორ ცდილობენ პოსტსაბჭოთა ხელისუფლებები გაუმარტივონ საზოგადოებებს წარსული და უთხრან, რომ გარეთ არის ავტორიტარული შავბნელი ძალა და, მეორე მხრივ, არსებობს ლიბერალურ-დემოკრატიული სამყარო, ჩვენი სახით, რომელიც მიიწევს ევროპისკენ. ევროპას, უბრალოდ, ყოველთვის ამის არ სჯერა…
რადიო თავისუფლება: ცუდის და კარგის მომენტია, ხომ, რეალობის გამარტივება… რა აქვს, ასე ვთქვათ, ცუდი რეალობის ასეთ გამარტივებას, რას იწვევს ეს?
შოთა ხინჩაგაშვილი: თუ რაციონალურად, ძალიან კრიტიკულად არ გავაანალიზეთ არა ის, თუ ვინ გვატკინა და ვინ დაგვაზიანა, არამედ ის, თუ ჩვენ რა შეცდომები ჩავიდინეთ, თუ ჩვენი თავი არ ჩავრთეთ ამ შეცდომათა არეალში და იქ მხოლოდ რუსეთი აღმოჩნდა და ბოლშევიკური და კომუნისტური სისტემა, მაშინ ის ოცნება, რომ ისტორია რამეს გვასწავლის, საბოლოოდ დასამარდება, იმიტომ რომ სხვანაირად, უბრალოდ, არ გამოდის. საკუთარ თავს, საკუთარ წარსულს, საკუთარ შეცდომებს აღიარება უნდა.
რადიო თავისუფლება: აქ ალბათ პასუხისმგებლობის თემა უნდა შემოვიტანოთ. როცა რუსეთი არის პასუხისმგებელი ყველაფერზე, მაშინ შენ პასუხისმგებლობას იცილებ რაღაცნაირად. შენთან საუბარში ნინო ვახსენე, ქემოკლიძე, ასევე ახალგაზრდა დოქტორანტი, რომელიც 90-იანი წლების კონფლიქტებზე მუშაობს ბირმინგემში, და მასთან საუბარში ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ უპასუხისმგებლოდ ცხოვრება გაცილებით ადვილია.
შოთა ხინჩაგაშვილი: ადვილია, ცხოვრებას გიმარტივებს, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ცხოვრებას მაინც ვერ გიმარტივებს იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ პრობლემების მოგვარება შეუძლებელი ხდება. სივრცე, უბრალოდ, იკეტება.
რადიო თავისუფლება: და ამ დროს პრობლემების გადაჭრა მექანიკურად, უშინაარსოდ ხდება, აკრძალვით… ეს მიდგომა, საბოლოო ჯამში, ალბათ ისევ კონფლიქტამდე მიდის.
შოთა ხინჩაგაშვილი: ზოგიერთი ამას ერთგვარ ნარცისიზმს უწოდებს. შენი თავი წარმოგიდგენია ყოველთვის წამებულის როლში და, აქედან გამომდინარე, ყველაფერში მართალი გამოდიხარ. ამ დროს დანარჩენი სამყაროს მიმართ იზოლაციონისტური დამოკიდებულება იზრდება. თუ, მაგალითად, საფრანგეთი ან გერმანია რუსეთთან თანამშრომლობს, ჩვენ მაშინვე ამას ვუყურებთ თეთრის და შავის მიდგომით, სადაც ქართველს, შესაძლოა, დაებადოს ანტიდასავლური განწყობებიც. 2008 წლის შემდეგ, სხვათა შორის, გაჩნდა ასეთი ”დაღალატების” ნარატივი, გაჩნდა ასეთი მიდგომა: ’აი, ევროპაც გაიყიდა’. წარმოიდგინე როგორი სიტუაციაა, როცა საკუთარ თავს საერთოდ ვერ აღიქვამ, უბრალოდ, სარკე არ გაქვს და ამ დროს ყველაფერი დანარჩენი არის შენ მიმართ ანგარიშვალდებული.
რადიო თავისუფლება: მოდი, ვთქვათ, ელიტების როლი როგორი არის ამ ნარატივის ფორმირებაში.
შოთა ხინჩაგაშვილი: ჩემი დაკვირვებით, თითქმის ყველა ხელისუფლების ამოცანა არის საკუთარი ლეგიტიმაციის ამაღლება. თუ ამ მიზანს მიაღწია, მაგალითად, თუ დაარწმუნა საზოგადოება, რომ რუსული ავტორიტარიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა საჭიროა და ის არის მთავარი მებრძოლი ამ საქმეში და ამ შემთხვევაში განასახიერებს საქართველოს მისიას საზოგადოებრივ ასპარეზზეც, მაშინ მისთვის მიზანი მიღწეულია, დანარჩენი შეიძლება იყოს საჭირო და შეიძლება არ იყოს საჭირო მისთვის, ანუ ხელისუფლებისთვის.
რადიო თავისუფლება: თუმცა ეს მხოლოდ მცირე დისტანციაზე, ფართოდ ამ მიდგომით ხელისუფლება რაღაცნაირად თავის წინააღმდეგ მიდის, განცხადებული მიზნების წინააღმდეგ მიდის. ავიღოთ აგვისტოს კონფლიქტი. ხელისუფლებამ იდეოლოგიურ გამარტივებას და კონფლიქტს თავი ვერ დააღწია. იგივე შეცდომა გაიმეორა, რაც წინა ხელისუფლებებმა, საზოგადოებაც ისევ აღმოჩნდა მსხვერპლის როლში.
შოთა ხინჩაგაშვილი: არც ერთი ხელისუფლებისთვის იდეოლოგიური გამარტივება პრობლემა არ არის, ეს არის დამახასიათებელი რამ. მაგალითად, როცა ბალტიისპირეთში მოხდა მსგავსი რამ და პირველ ეტაპზე ბალტიისპირეთმა დაიწყო ძალიან უკრიტიკო განხილვა საკუთარი წარსულისა და მტრის ხატის და საკუთარი თავის მსხვერპლად აღქმის ნარატივი გაძლიერდა, იქ გაჩნდა ნელ-ნელა სამოქალაქო კრიტიკული დისკურსი. ამას დაემატა მთავარი მესიჯი, რომელიც ევროპიდან წამოვიდა, მათ შორის - ინტელექტუალური წრეებიდან, აკადემიური კვლევებიდან. ეს იყო, რომ შეეწყვიტათ წარსულის გაუსაფრთხოება, ყოფილიყო წარსულისადმი დამოკიდებულებების დემოკრატიული სივრცე, სადაც არ არსებობს ერთი ოფიციალური ნარატივი. იმიტომ რომ არა მხოლოდ ხელისუფლება უნდა კარნახობდეს საზოგადოებას რამეს, თუნდაც ნარატივს, არამედ პროცესში საზოგადოება უნდა იყოს ჩართული, საზოგადოებრივი დისკუსია უნდა იმარჯვებდეს და ეს, რაც მთავარია, უნდა ხდებოდეს ბუნებრივად. ამას არ სჭირდება კანონი, ამას არ სჭირდება უსაფრთხოება, ამას არ სჭირდება აკრძლავა და ჯარიმა, რადგან ასეთი მიდგომები არასდროს მუშაობს.
რადიო თავისუფლება: გამოდის, რომ ჩვენ, ანუ საზოგადოება - ”ინერტული მასა” ვახსენეთ და - დაახლოებით ასეთ მდგომარეობაში ვიგდებთ თავს, როცა გამარტივების მესიჯები მუშაობს, თუნდაც დღეს.
შოთა ხინჩაგაშვილი: კი, სამწუხაროდ, ასეა, იმიტომ რომ ჩვენთან პოლიტიკური და სოციალური კვლევების სუსტი ტრადიციაა. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს ის კრიტიკული მასა, რომელიც ამ როლს შეასრულებდა. მაგალითად, როცა დაიწყო დისკუსია გორში სტალინის ძეგლის დემონტაჟის შესახებ, იქ მხოლოდ რამდენიმე ადამიანი იყო, ვინც საკუთარ აზრს მწყობრად ასაბუთებდა - ნუ, საკამათო და ურთიერთგამომრიცხავ აზრებს, მაგრამ მაინც. ცოტა იყო ადამიანი, ვინც ამას რაციონალურად განსჯიდა, რომ, აი, მოდით, მეგობრებო, ასე ჯობია, უცხოური გამოცდილება ასეთია და უფრო პოზიტიურია.
რადიო თავისუფლება: დაბოლოს, მოდი, რეინტერპრეტაციაზე ვისაუბროთ. შენს თეზისში შენ კითხვას სვამ, თუ როგორ შეიძლება მოხდეს მსხვერპლის როლის რეინტერპრეტაცია, თუმცა პასუხს არ იძლევი. ანუ როგორ უნდა გადაილახოს რეალობის შავი და თეთრი ფორმულირება. ალბათ სწორედ ეს არის გამოსავალი.
შოთა ხინჩაგაშვილი: კი, პასუხი ამაზე თეზისში არ მაქვს. პრინციპში, მე მაქვს ცოტა სპეციფიკური დამოკიდებულება, იდეალისტური, შეიძლება ითქვას, რომელიც შეიძლება ასევე უნდა დაიძლიოს. თუმცა მე ვამბობდი, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი შენ ვერ ავლენ უნარს წარსული რაციონალურად განსაჯო, არ შეიძლება მისი ასეთი ჭარბი მოხმარება. ასეთ მდგომარეობაში არ შეიძლება მუდმივად წარსულში ვიყურებოდეთ, რადგან ხარ უშუალოდ წარსულის ზემოქმედების ქვეშ და შენ გმართავს წარსული და არა შენ მას, ასეთ შემთხვევაში გარდაუვალი არის წარსულში ”ჩაფლავება”…. რადგან ნებისმიერი ტკივილი, ტრავმა, კრიზისი, რომელსაც უშუალოდ მოცემულ მომენტში გრძნობ, ყოველთვის გართმევს წყნარად დასკვნების გამოტანის საშუალებას… სწორედ აქ არის ძირითადი გამოწვევა, იაზროვნო და რაციონალური პასუხი გასცე და ეს მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, როცა ტკივილს აღარ განიცდი, როცა ზემოქმედების ქვეშ აღარ ხარ. სწორედ მაშინ გეძლევა საშუალება რაღაცები რაციონალურად განსაჯო.
რადიო თავისუფლება: გამოდის, რომ ხელისუფლება ამას ხელს უწყობს, ტკივილის მდგომარეობაში ყოფნას…
შოთა ხინჩაგაშვილი: ამას ხელს უწყობს. რიტორიკაც ასეთია, ანუ ტრავმირება ხდება მოსახლეობის.
რადიო თავისუფლება: შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ხელისუფლებას აწყობს მსხვერპლის ფაქტორის მუდმივად შემოტანა, იმიტომ რომ ადამიანები და საზოგადოება უფრო ადვილი სამართავი ხდება?
შოთა ხინჩაგაშვილი: პრინციპში, ასეა. მაგრამ ამას მაინც ბოლომდე ბოროტებად, ასე ვთქვათ, არ ვაფასებ, რადგან პროცესები მრავალმხრივია…
რადიო თავისუფლება: და მაინც საკუთარ, დასავლურად დეკლარირებულ კურსთან მიმართებაში შეიძლება ითქვას მარტივად, არარაციონალურია.
შოთა ხინჩაგაშვილი: საგარეო პოლიტიკურ ასპარეზზე ძალიან მომგებიანი არის ის დაკვეთა, რომელიც დასავლეთიდან მოდის, რომელსაც ჩვენ ხშირად ვერ ვგრძნობთ. ეს არის ის, რომ საკუთარი თავის ფასი ასწიო ლიბერალურ-დემოკრატიული ღირებულებების მეშვეობით, ადამიანის უფლებებისადმი დამოკიდებულებით. თუ ჩვენ ვცდილობთ დისტანცირება მოვახდინოთ პოსტტოტალიტარული და არადემოკრატიული ავტორიტარული რუსეთისგან, რითი შეიძლება ამის გაკეთება? ბუნებრივია, ადამიანის უფლებების პატივისცემით და არა იმით, რომ წარსულში რაღაც მოხდა. ეს, უბრალოდ, დაკვეთას აღარ ემსახურება.
რადიო თავისუფლება: რომელ დაკვეთას?
შოთა ხინჩაგაშვილი: დაკვეთას, რომელიც შენ გკარნახობს, რომ დემოკრატიული უნდა იყო. ანუ ჩვენ არ ვართ საუდის არაბეთი, საუდის არაბეთს ეპატიება, რომ არ იყოს დემოკრატიული, ჩაგროს ქალები და ასე შემდეგ. ეპატიება იმიტომ, რომ აქვს ფუფუნება გაბედოს ასეთი რამ და ჰყავდეს, ამავე დროს, ჯერ კიდევ პოლიტიკური პარტნიორები, სტრატეგიული პარტნიორები. ჩვენ არ გვაქვს ასეთი ფუფუნება, ჩვენ არ ვართ იმდენად მნიშვნელოვანი, რომ ვიყოთ არადემოკრატიულები.
