„ასე იქცეოდა მუგაბე“ - კონსტანტინ სონინი „ოცნების“ გადაწყვეტილებებზე

“რატომ უნდა სურდეს საქართველოს უსაფრთხოების სამსახურს, პოლიციას ან ჯარს, რომ რუსებმა მართონ. არა მგონია, ისინი შეეგუონ ამას, თუნდაც მთავრობის მიერ იყოს გაცემული მსგავსი ბრძანება”, - ეუბნება ჩიკაგოს უნივერსიტეტის საჯარო პოლიტიკის სკოლის პროფესორი, რუსი ეკონომისტი კონსტანტინ სონინი რადიო თავისუფლებას. ვაჟა თავბერიძე მას ე.წ. უცხოეთის აგენტების კანონის გარშემო საქართველოში განვითარებული მოვლენების შესახებ ესაუბრა.

რადიო თავისუფლება: თქვენ, რუსეთში, ეს ყველაფერი უკვე გაიარეთ - შეგიძლიათ აუხსნათ ქართველ მკითხველს, რა რისკებს და საფრთხეებს შეიცავს ეს კანონი? და რადგანაც ჯერ კიდევ არის ხალხი, ვინც გაკვირვებით კითხულობს, მაინც რაა ამ კანონში რუსული - გთხოვთ, ახსნათ ისე, როგორც აუხსნიდით პატარა ბავშვს, ან კიდევ, ცნობილ ფილმს რომ დავესესხოთ - როგორც ლაბრადორ რეტრივერს აუხსნიდით.

პროფ. სონინი: იმით დავიწყოთ, რომ ეს არაა სუფთა ქართული ფენომენი, ანაც რუსული. ყველა არადემოკრატიული მთავრობა მიდრეკილია მსგავსი ცდუნებებისკენ - რომ საკუთარი წარუმატებლობა მტრულად განწყობილ გარე ძალებს, უცხოელებს და მათ ჩარევას გადააბრალოს. მთავრობა? მთავრობა კარგია, ეს უცხოელები ამღვრევენ წყალს, მათი გავლენები და საქმიანობა ჩვენს გაკეთებულს აფუჭებს და აზიანებს, - ამბობენ ისინი. მთავრობა ხელს იშვერს ოპოზიციისკენ და ამბობს: - აი, ესენი იმიტომ კი არ გვეწინააღმდეგებიან, რომ საქმეს თავს ვერ ვართმევთ, ანაც ჩვენს პოლიტიკას არ ეთანხმებიან, - არა, იმიტომ, რომ გარე ძალები უხდიან. ვინ არიან ეს გარე ძალები? უცხოელები, ამერიკელები, უცხოპლანეტელები, ვინც გინდა. ასე იქცეოდა ზიმბაბველი დიქტატორი რობერტ მუგაბე - ეს იყო მისი ფავორიტი ტაქტიკა, ამერიკელებს აბრალებდა ყველაფერს. ვაშინგტონში არც მუგაბე და არც ზიმბაბვე დიდად არავის ანაღვლებდა, მაგრამ ეს მას ხელს სულაც არ უშლიდა, ყველაფერი ამერიკისთვის გადაებრალებინა. და ვფიქრობ, "ქართული ოცნებაც" ახლა იქცევა ისე, როგორც იქცევა ხოლმე ხელისუფლებას ჩაფრენილი ხალხი. ამას ზოგჯერ დემოკრატიულ ქვეყნებშიც ვხედავთ - პოლიტიკოსები და მთავრობები გარე ძალებს აბრალებენ საკუთარ წარუმატებლობას. ეს ძველი, ძალიან ფესვებგადგმული ტრადიციაა. ვფიქრობ, "ქართული ოცნება" იმიტომ აწვება ამ კანონს ასე თავგამოდებით, რომ ეს საუკეთესო გზაა იმისთვის, რომ ხელისუფლებაში ყოფნა გაიხანგრძლივონ და თქვან: - ოპოზიცია იმიტომ კი არ გვაკრიტიკებს, რომ კორუმპირებულები და არაკომპეტენტურები ვართ და საქმეს თავს ვერ ვართმევთ, არა, „გარედან უხდიან“ და ამიტომ გაჰყვირიან, გარე გავლენას სურს შეაფერხოს ჩვენი „დიადი სვლა პროგრესისაკენ“, საბჭოთა მეტაფორებს რომ დავესესხოთ. პუტინმა დიდი წარმატებით გამოიყენა ეს ტაქტიკა რუსეთში - საქმე იქამდე მივიდა, რომ თანამედროვეობის ყველაზე მნიშვნელოვანი რუსი მწერლები, ისინი, ვისითაც იცნობს დღეს მსოფლიო თანამედროვე რუსულ ლიტერატურას - გლუხოვსკი და აკუნინი აგენტებად მონათლეს. რა თქმა უნდა, ყოველგვარი საბაბისა და საფუძვლის გარეშე, უბრალოდ იმიტომ, რომ პუტინმა თავისი კრიტიკოსები დაადუმოს. "ქართული ოცნებაც", როგორც ჩანს, ამის მიღწევას ცდილობს.

რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, რა არის შემდეგი ლოგიკური ნაბიჯი, თუ რუსულ გამოცდილებას გავითვალისწინებთ?

პროფ. სონინი: რუსეთთან პარალელების გავლებისას, ვფიქრობ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ რუსეთთან შედარებით, საქართველოს ბევრად მეტი და უფრო ძლიერი დემოკრატიული ინსტიტუციები და ტრადიციები აქვს. მთავრობა ამ კანონს გამოიყენებს, რათა თავს დაესხას სამოქალაქო სექტორს, მედიას, ოპოზიციას. ძალიან მეეჭვება, რომ რეალურად ანაღვლებდეთ რაიმე უცხო ძალები და მათი გავლენები. კანონს გამოიყენებენ საარჩევნოდაც - მაქსიმალურად შეეცდებიან მოქმედების არეალი შეუზღუდონ ოპოზიციას და ამის ხარჯზე, უბრალო უმრავლესობის ნაცვლად, კონსტიტუციური უმრავლესობით მოვიდნენ. ამას მოჰყვება კონსტიტუციაში ცვლილებები, რომელიც ხელს შეუწყობს მათი ხელისუფლებაში დარჩენის კიდევ უფრო გახანგრძლივებას და ა.შ. თუ უნგრეთის მაგალითს შევხედავთ, რადგანაც, როგორც ჩანს, ორბანის გამოცდილებასაც იყენებენ - შემდეგი სამიზნე იქნება მედია და მედიის მფლობელები, მიზანი - დამოუკიდებელი და კრიტიკული მედიის დადუმება.

რადიო თავისუფლება: ამ ეტაპზე, არც აქციაზე მდგომნი და არც მთავრობა ჩანან დათმობაზე წამსვლელი. რა ხდება მაშინ, როდესაც არცერთი მხარე არ იხევს უკან, ისევ და ისევ, რუსულ გამოცდილებას თუ გადავხედავთ?

პროფ. სონინი: ამ 30 წლის განმავლობაში ქართულმა სამოქალაქო საზოგადოებამ წინააღმდეგობის ძლიერი უნარი გამოიმუშავა, როცა საქმე სამოქალაქო უფლებების დაცვაზე მიდგება. ესკალაციის ერთ-ერთი სცენარი იქნება, თუ მთავრობა რაიმე გასაოცარ სიბრიყვეს ჩაიდენს, ისეთს, რაც იანუკოვიჩმა ჩაიდინა 2014 წელს უკრაინაში, როდესაც რატომღაც დაასკვნა, რომ თუ ხალხს ცეცხლს გაუხსნიდა, დაიშლებოდნენ და გამარჯვება მას დარჩებოდა. შედეგად, იანუკოვიჩმა წააგო სწორედ იმ წამს, როდესაც ეს ბრძანება გასცა - მას ყველა განუდგა, მათ შორის, პოლიცია და სპეცრაზმი. ასე რომ, ამ ჩიხში შესულ ვითარებაში, ვფიქრობ, მთავრობა ცეცხლს ეთამაშება. თუ გაბედავენ და ხალხს ესვრიან, ისინიც კი, ვისაც ჯერ კიდევ ნეიტრალურობის შენარჩუნება სურს და არცერთ მხარეს არ ემხრობა, მთავრობის წინააღმდეგ აღიმაღლებენ ხმას.

რადიო თავისუფლება: რაც შეეხება არჩევნებს, მოდით ავიღოთ სცენარი, სადაც ხალხის უმრავლესობა მიდის არჩევნებზე და მთავრობის წინააღმდეგ აძლევს ხმას. დათმობენ კი ისინი ხელისუფლების სადავეებს? იმის გათვალისწინებით, თუ რამდენი რამ დევს სასწორზე მათთვის, ზოგი მათგანის შემთხვევაში პირადი ქონება და შესაძლოა თავისუფლებაც კი?

პროფ. სონინი: ეს ხომ ახალგაზრდა დემოკრატიებისთვის ჩვეული შიშია, არა? მთავრობა მოვიდა და აღარ წავა. მაგრამ ქვეყნების უმეტესობაში, მთავრობაში მოდიან დარჩენის მიზნით, მაგრამ როდესაც აგებენ, სავარძელს ათავისუფლებენ. ავიღოთ ბრაზილია - ბევრი შიშობდა, რომ პრეზიდენტი ბოლსონარო შეეცდებოდა სავარძელს ჩაბღაუჭებოდა, არ დათმობდა ხელისუფლებას, თუნდაც არჩევნებში წაეგო. ბოლსონარომ წააგო არჩევნები - წააგო მინიმალური სხვაობით და დარწმუნებული ვარ, ყველაფერზე მეტად უნდოდა, ხელისუფლება არ დაეთმო, მაგრამ პოლიციამ და არმიამ თქვეს: არჩევნები წააგე, დემოკრატიული ქვეყანა ვართ, უნდა წახვიდე.

რადიო თავისუფლება: ეს ერთი სცენარია. არის მეორე სცენარიც, რომელიც ალბათ ბევრს აშინებს, ვინც დღეს ქუჩაში გამოვიდა და კანონს აპროტესტებს. რომ ეს ყველაფერი შესაძლოა ბელარუსის სცენარით განვითარდეს საქართველოსთვის, თუნდაც არჩევნებში მოიგონ. რამდენად დიდია ამ ბელარუსიზაციის საფრთხე?

პროფ. სონინი: ვფიქრობ, ასეთი რისკი არსებობს. ციხანოუსკაიამ ნამდვილად მოიგო არჩევნები, მაგრამ ხელისუფლებაში ვერ მოვიდა, მიუხედავად კოლოსალური მასშტაბის პროტესტებისა. მაგრამ საქართველო ბელარუსი არ არის - ვფიქრობ, საქართველოში ამ მასშტაბის პროტესტებს ვერცერთი მთავრობა ვერ გადაურჩებოდა.

რადიო თავისუფლება: ლუკაშენკამ ხელისუფლებაში დარჩენა რუსული ავტომატებისა და ტანკების ხარჯზე მოახერხა. და ბევრს ეშინია, იგივე არ განმეორდეს საქართველოში.

პროფ. სონინი: მე შემიძლია წარმოვიდგინო, რომ ივანიშვილი ფულს აიღებს რუსეთისგან, ან რჩევას გაითვალისწინებს, მაგრამ როგორ წარმოგიდგენიათ, რომ რუსები გამოვლენ სახელმწიფო არხებით, ან კიდევ ქართულ პოლიციაში და არმიაში მოვლენ და ბრძანებების და დირექტივების გაცემას დაიწყებენ, როგორც ეს ბელარუსში ხდებოდა?

რადიო თავისუფლება: კონკრეტულად რის მიმართ გაქვთ ეს სკეპტიციზმი - იმის მიმართ, რომ "ქართული ოცნება" რუსებს არ სთხოვს ჩარევას თუ რუსები არ დათანხმდებიან ამის გაკეთებას?

პროფ. სონინი: ვფიქრობ, ქართველი ხალხი ბევრად უფრო ნაკლებ მიმღებლობას გამოამჟღავნებდა ამ ყველაფრის მიმართ, ვიდრე ეს ბელარუსში ვნახეთ. ბელარუსს არასდროს ჰქონია დემოკრატიის გამოცდილება, არ იციან ეს რა არის, შესაბამისად, მათი პოლიცია და ჯარი ბევრად უფრო მარტივად ეგუებოდა რუსულ ჩარევას. საქართველოს დემოკრატიის გამოცდილება უდავოდ აქვს, ეს სულ სხვა სურათია. Რატომ უნდა სურდეს საქართველოს უსაფრთხოების სამსახურს, პოლიციას ან ჯარს, რომ რუსებმა მართონ? არა მგონია, ისინი შეეგუონ ამას, თუნდაც მთავრობის მიერ იყოს გაცემული მსგავსი ბრძანება.