11 მარტს აშშ-ის კონგრესის წარმომადგენელთა პალატის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის ევროპის, ევრაზიის, ენერგეტიკისა და გარემოს დაცვის ქვეკომიტეტში ჩატარდა მოსმენა, რომელიც შეეხებოდა კონფლიქტებს საქართველოში, მოლდავეთსა და უკრაინაში, რუსეთის პოლიტიკას ამ ქვეყნების მიმართ. შეხვედრაში კონგრესმენებისა და კომიტეტის თანამშრომლების გარდა მონაწილეობდნენ მიწვეული ექსპერტები. მათ შორის იყო „კრიზისების საერთაშორისო ჯგუფის“ (International Crisis Group) ანალიტიკოსი, რადიო თავისუფლების ყოფილი ჟურნალისტი ოლესია ვართანიანი. მიწვეულთა შორის იყვნენ აგრეთვე: ჟურნალისტი და დოკუმენტალისტი, სიმონ ოსტროვსკი; „საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტის“ (IRI) ევრაზიის რეგიონული დირექტორი, სტივენ ნიქსი; ეუთო-ში აშშ-ის ყოფილი ელჩი, კარნეგის ფონდის ევროპის პროგრამის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი, დენ ბაერი. სხდომას უძღვებოდა ქვეკომიტეტის თავმჯდომარე ბილ კიტინგი. ვაშინგტონში გამართული მოსმენის შემდეგ რადიო თავისუფლება ოლესია ვართანიანს ვაშინგტონში დაუკავშირდა:
რადიო თავისუფლება: რა იყო შენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ შეხვედრაზე და როგორ მოხდა, რომ ოლესია ვართანიანი, ახლა უკვე „კრიზისების საერთაშორისო ჯგუფის“ სახელით მონაწილეობდა ამ მოსმენაში?
"ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო, მეთქვა ქვეკომიტეტის თავმჯდომარისა და სხვა კონგრესმენებისთვის, რომ ვითარება ნამდვილად არ არის „გაყინული“"
ოლესია ვართანიანი: მივიღე მიწვევა ბატონი კიტინგისა და მისი თანამშრომლებისგან. მათ მიმიწვიეს. როგორც ვხვდები, ბევრისგან განსხვავებით, ის არის ადამიანი, რომელსაც ნამდვილად სურს მოისმინოს ადგილზე არსებული ვითარების შესახებ. ვფიქრობ, ძალიან მნიშვნელოვანია ამის გაკეთება, ვიდრე მრვალაწლიანი ტენდენციის გაგრძელება, როცა უსმენენ მხოლოდ „ანალიტიკური ცენტრების“ წარმომადგენლებს, ძალიან პატივსაცემ ადამიანებს, მაგრამ ისინი ყოველდღიურ რეჟიმში არ მუშაობენ ადგილებზე. რა თქმა უნდა, ჩემთვის პატივი იყო ამ მიწვევის მიღება. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო, მეთქვა ქვეკომიტეტის თავმჯდომარისა და სხვა კონგრესმენებისთვის, რომ ვითარება ნამდვილად არ არის „გაყინული“ და [რუსეთის მიერ] ამ ტერიტორიების აღიარებიდან ათ წელიწადზე მეტი ხნის შემდეგ, ვითარება იცვლება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის განდგომილი რეგიონების შიგნით, აგრეთვე მინდოდა მომეყოლა ამ რეგიონებში მცხოვრები ეთნიკური ქართველების მდგომარეობაზე დაგამყოფი ხაზების გასწვრივ მიმდინარე ბორდერიზაციაზე.
რადიო თავისუფლება: სანქციები იყო ნახსენები არაერთხელ. როგორი შთაბეჭდილება დაგრჩა, შეიცვლება რაიმე საქართველოს მიმართ პოლიტიკაში?
"ბევრი ოფიციალური პირისგან, ვინც უკრაინაზე მუშაობს, მოისმენთ შეკითხვებს იმაზე, როგორ აქციონ სანქციები რეალურ ბერკეტად, ვიდრე მუქარად, რომელიც არ მუშაობს"
ოლესია ვართანიანი: სანქციები ნახსენები იყო მხოლოდ უკრაინის კონტექსტში, როგორც შენიშნავდით. ალბათ იცით, რომ გასულ წელს სწორედ ამ კომიტეტის მხარდაჭერით დამტკიცდა "საქართველოს მხარდაჭერის აქტი". მისი ერთი ნაწილი ეხება სანქციებს მათ მიმართ, ვინც ოკუპირებულ ტერიტორიებზე დანაშაულს სჩადის, განსაკუთრებით ეთნიკური ქართველების და სხვების წინააღმდეგ, ვინც აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში ცხოვრობს. საქართველოს შემთხვევაში ამ ტიპის სანქციებზეა ლაპარაკი და არა ისეთზე, რომლებიც უკრაინასა და ყირიმის ანექსიას ეხება. პირადად მე არ მაქვს სრულფასოვანი ინფორმაცია, როგორ აპირებენ ამ აქტის აღსრულებას. სწორედ ამ საკითხზე ვიმსჯელეთ გუშინ კომიტეტის ზოგიერთ წარმომადგენელთან შეხვედრაზე, რადგან ჩვენ - „კრიზისების ჯგუფი“ ძალიან ბევრს ვმუშაობთ იმაზე, როგორ მოქმედებს სანქციები და მოვიცავთ ძალიან დიდ არეალს. ბევრი, მათ შორის აქ, ვაშინგტონშიც, მსჯელობს იმაზე, როგორ გახადონ სანქციები რეალურად ეფექტიანი. ბევრი ოფიციალური პირისგან, ვინც უკრაინაზე მუშაობს, მოისმენთ შეკითხვებს იმაზე, როგორ აქციონ სანქციები რეალურ ბერკეტად, ვიდრე მუქარად, რომელიც არ მუშაობს. ვიტყოდი, რომ ეს ნამდვილი გამოწვევაა, განსაკუთრებით, საქართველოს კონტექსტში ძალიან ბევრია გასაკეთებელი იმისათვის, რომ, თუკი აშშ რაიმე სანქციას შემოიღებს, იყოს ქმედითი.
"შეერთებული შტატები ჟენევის მოლაპარაკებების მონაწილეა და ვფიქრობ, მეტის გაკეთება შეუძლია დღეს მოლაპარაკებების მაგიდაზე არსებული იდეების მხარდაჭერისთვის და ახალი იდეების მოსაზიდად"
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, და არა მხოლოდ ქვეკომიტეტში გუშინ გამართულ მსჯელობაზე დაყრდნობით, არამედ თქვენს კვლევებზე და იმ შეხვედრებზეც, რომლებსაც მანდ მართავთ და ახსენეთ კიდეც, სად არის სუსტი წერტილები, სადაც საქართველომ (და არ ვგულისხმობ მხოლოდ მთავრობას, არამედ მთელმა საზოგადოებამ, სხვადასხვა აქტორმა) უნდა იმუშაოს უფრო აქტიურად აშშ-სთან ერთად?
ოლესია ვართანიანი: ვფიქრობ, ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა არის უფრო მეტად გააქტიურება მოლაპარაკებებში ჩართული მხარეების. შეერთებული შტატები ჟენევის მოლაპარაკებების მონაწილეა და ვფიქრობ, მეტის გაკეთება შეუძლია დღეს მოლაპარაკებების მაგიდაზე არსებული იდეების მხარდაჭერისთვის და ახალი იდეების მოსაზიდად. ადამიანები სულ უფრო ხშირად მისვამენ ამაზე შეკითხვებს და ეს ჩემი აზრით, კარგი ნიშანია. რადგან, ერთი საკითხია არაღიარების პოლიტიკის გაგრძელება, მაგრამ მეორე მხრივ საჭიროა ჩართულობისა და სხვადასხვა საკითხის გადაჭრის გზების ძიება იმისათვის, რომ არა მყისიერად, მაგრამ მაინც მივიღოთ კონკრეტული შედეგები.
"საჭიროა იმაზე მსჯელობა - რა უნდა გაკეთდეს ბორდერიზაციის გაგრძელების პირობებში. ყველასთვის ნათელია, რომ პროცესის გაგრძელების ფონზე იზრდება ძალადობის საფრთხე, რაც არავის უნდა"
რადიო თავისუფლება: ჟენევის ფორმატი ახსენა აშშ-ის ახალმა ელჩმა საქართველოში, აგრეთვე ბატონმა კინზინგერმა გუშინ ქვეკომიტეტში გამართულ მოსმენაზე. ფიქრობ, რომ იგეგმება რაიმე ცვლილება ჟენევის დისკუსიების ფარგლებში?
ოლესია ვართანიანი: ალბათ იცი, რომ ჟენევის ფორმატში მუშაობს ორი ჯგუფი. ერთი იხილავს ჰუმანიტარულ საკითხებს, მეორე კი უფრო მეტად უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. არა მგონია, ეს ფორმატი შეიცვალოს. ამას არავინ ცდილობს. ვფიქრობ, საქმე ეხება უფრო მისი შინაარსის ცვლილებას. საჭიროა იმაზე მსჯელობა - რა უნდა გაკეთდეს ბორდერიზაციის გაგრძელების პირობებში. ყველასთვის ნათელია, რომ პროცესის გაგრძელების ფონზე იზრდება ძალადობის საფრთხე, რაც არავის უნდა. ეს ერთი საკითხი. მეორე - ჰუმანიტარულ საკითხებზე მომუშავე ჯგუფი გაცილებით წარმატებული იყო. იქ იხილება ისეთი საკითხები, როგორებიცაა უგზოუკვლოდ დაკარგულები, მიმდინარე პრობლემები და ეს ყველაზე მნიშვნელოვანია მათთვის, ვისზეც კონფლიქტი პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს. არის დამატებითი ინსტრუმენტი, რომელიც ბევრს ავიწყდება და ასევე დაკავშირებულია ჟენევის მოლაპარაკებებთან - ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმი (IPRM). მოცემულ მომენტში IPRM-ის შეხვედრები არ ტარდება არც სამხრეთ ოსეთის და არც აფხაზეთისთვის. საკუთრივ აფხაზეთის კონტექსტში ამ ფორმატის შეხვედრა არ ჩატარებულა უკვე თითქმის ორი წელია. სამხრეთ ოსეთის კონტექსტში, ჩორჩანა-წნელისის კრიზისის შემდეგ არ ტარდება. ეს ძალიან ცუდია და იმათ, ვინც ამ საკითხებზე სისტემატურად მუშაობს, კარგად იციან, რაოდენ მნიშვნელოვანია IPRM-ის შეხვედრები. ჩემს გამოსვლაში მე აგრეთვე აღვნიშნე, რომ საჭიროა მუშაობა IPRM-ის განსაახლებლად. ეს მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანია.
"ყველა კონფლიქტების მართვით არის დაკავებული, მაგრამ პოტენციურად ჩვენ მოგვიწევს თანაცხოვრების გზების ძიება იმისდა მიუხედავად, როგორი იქნება ამ ტერიტორიების სტატუსი"
რადიო თავისუფლება: ოლესია, გულწრფელი ვიქნები და ვიტყვი, რომ ყველაზე მეტად ამ მოსმენის ის ნაწილი მომეწონა, რომელშიც ნახსენები იყო რადიო თავისუფალი ევროპა/რადიო თავისუფლების როლი რუსული პროპაგანდის, რუსული დეზინფორმაციის წინააღმდეგ ბრძოლის კონტექსტში და ის ნაწილი, როცა შენ განავრცე ეს თემა და ილაპარაკე რადიო თავისუფლების ქართული სამსახურის პროექტზე „ეხო კავკაზა“. რატომ გადაწყვიტე ამ პროექტის მნიშვნელობის ხაზგასმა იმ კონკრეტულ შეხვედრაზე?
ოლესია ვართანიანი: ერთი, რა თქმა უნდა, იმიტომ, რომ მე ოთხი წელი ვიყავი ამ პროექტის მონაწილე. გარდა ამისა, ვფიქრობ, რომ ამ პროექტის მაგალითზე სხვებმა უნდა ისწავლონ როგორ იპოვნონ მეორე მხარესთან თანამშრომლობის გზა. [წარმომადგენელთა პალატის] ქვეკომიტეტის შეხვედრაზე ჩვენ ვმსჯელობდით მედიის კონტექსტში, მაგრამ მე ვცდილობდი უფრო ფართო გზავნილის მიწოდებას, რომ საჭიროა მეორე მხარესთან თანამშრომლობის ისეთი გზის გამონახვა, ჩარჩოებში ჩასმის გარეშე, რომ ადამიანებს მისცე შესაძლებლობა თქვან, რასაც ფიქრობენ.
"ბრძოლა არ კმარა. საჭიროა მშვიდობისკენ მიმავალი გზის პოვნა. მჯერა, რომ „ეხო კავკაზა“ ამის ძალიან კარგი მაგალითია"
შეიძლება არ დაეთანხმო, რასაც ისინი ამბობენ, მათ მოსაზრებებს. თუმცა, ასეთი თანამშრომლობა მხოლოდ ხელს უწყობს შერიგებას, გამოსავლის პოვნას, ყოველდღიური პრობლემების ჩათვლით. ყველა კონფლიქტების მართვით არის დაკავებული, მაგრამ პოტენციურად ჩვენ მოგვიწევს თანაცხოვრების გზების ძიება იმისდა მიუხედავად, როგორი იქნება ამ ტერიტორიების სტატუსი. ასე რომ, გზავნილი უფრო ფართო იყო, მთელ რეგიონს ეხებოდა. ბრძოლა არ კმარა. საჭიროა მშვიდობისკენ მიმავალი გზის პოვნა. მჯერა, რომ „ეხო კავკაზა“ ამის ძალიან კარგი მაგალითია.
რადიო თავისუფლება: სულ მცირე ქართულ საზოგადოებაში ის ჯერაც ძალიან წინააღმდეგობრივად აღიქმება. შენ ასევე თქვი, რომ არასწორია პროპაგანდასთან პროპაგანდით ბრძოლა, არამედ სწორედ ასეთი პროექტებით. რატომ გჯერა ამის? რას ეტყოდი მათ, ვისაც „ეხო კავკაზა“ კვლავაც არ მოსწონს. არ მოსწონს, რომ ის რუსულენოვანია, არ მოსწონს გზავნილები და ამბები, რომლებიც ოკუპაციის ხაზის მეორე მხრიდან მოდის?
"მესმის, რომ ვიღაცას შეიძლება არ მოსწონდეს, რომ მეორე მხარეს ადამიანები ამბობენ „სუხუმ“-ს და „ცხინვალ“-ს. მაგრამ, გვირჩევნია მათ ასე თქვან - ფასადთან ბრძოლის ნაცვლად, რატომ არ უნდა შევხედოთ არსს"
ოლესია ვართანიანი: ვფიქრობ, ბევრის თქმა არ მჭირდება. „ეხო კავკაზას“ შედეგები თავად მეტყველებს თავის თავზე. მახსოვს, თითქმის 10 წლის წინ, როცა პროგრამა იწყებოდა, საკუთარ თავს ვეკითხებოდით: მორიგ პროპაგანდის იარაღად ხომ არ ვიქცევით, თუ ვიქნებით მედიასაშუალება, რომელიც ადგილზე მყოფ ადამიანებს მიაწვდის მათთვის საჭირო ინფორმაციას? რაც მე დავინახე ამ წლების განმავლობაში და განსაკუთრებით, აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში რთული კრიზისების პერიოდებში, „ეხო კავკაზა“ იყო მედიასაშუალება, რომელსაც იქ მცხოვრები ადამიანები იყენებდნენ, რადგან მათ სურდათ მიეღოთ რეალური ინფორმაცია და გაეგოთ რა ხდებოდა მათსავე რეგიონში. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. ეს არის ნდობა, რომელიც შეიძლება მიიღო მხოლოდ თანამშრომლობით და მხოლოდ ადამიანებისთვის პლატფორმის შეთავაზებით. მესმის, რომ ვიღაცას შეიძლება არ მოსწონდეს, რომ მეორე მხარეს ადამიანები ამბობენ „სუხუმ“-ს და „ცხინვალ“-ს. მაგრამ, გვირჩევნია მათ ასე თქვან - ფასადთან ბრძოლის ნაცვლად, რატომ არ უნდა შევხედოთ არსს: რას ამბობენ, როგორ ცხოვრობენ.
რადიო თავისუფლება: და როგორ აღგვიქვამენ ჩვენ.
ოლესია ვართანიანი: ზუსტად. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. მე განუწყვეტლივ ვკითხულობ „ეხო კავკაზას“ მასალებს. ძალიან საინტერესოა დაკვირვება ევოლუციაზე, რომელიც განიცადა მეორე მხარეს მყოფი ადამიანების მიერ ქართული საზოგადოების აღქმამ, მათი ეროვნებისა და განსხვავებული შეხედულებების გათვალისწინებით. ჩვენ ვართ მუდმივი ცვლილების პროცესში და ამ ათი წლის განმავლობაში ყველა დაინახავდა უზარმაზარ ევოლუციას თავად ქართულ საზოგადოებაში განდგომილი რეგიონებისა და იქ მცხოვრები ადამიანების მიმართ. საზოგადოება ცდილობს კონფლიქტის მიზეზებისა და ყოველდღიურობის გადახედვას. ჟურნალისტებთან ბრძოლა არ არის სწორი გზა. ეს არის ჩემი მუდმივი გზავნილი. მე თვითონ ჟურნალისტური წარსული მაქვს. როგორც ამბობენ, ერთხელ თუ ჟურნალისტი გახდი, სამუდამოდ ჟურნალისტი ხარ.
"თუკი აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ადამიანებს თვლი შენი სახელმწიფოს ნაწილად, უნდა მიიღო, რომ მათ განსხვავებული შეხედულებები აქვთ"
რადიო თავისუფლება: გენატრება ეგ წარსული?
ოლესია ვართანიანი: ნამდვილად. ახლა ცოტათი განსხვავებული მისია მაქვს, ვიდრე მაშინ, ჟურნალისტი რომ ვიყავი. დავასრულებ რისი თქმაც მინდოდა: ჟურნალისტებს არ უნდა ებრძოლო. ისინი საზოგადოების ნაწილი არიან, ისინი ყვებიან საზოგადოებაზე და ისინი მუშაობენ საზოგადოებისთვის. ასე რომ, თუკი ადანაშაულებ ჟურნალისტს, ადანაშაულებ საკუთარ თავს. თუკი აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ადამიანებს თვლი შენი სახელმწიფოს ნაწილად, უნდა მიიღო, რომ მათ განსხვავებული შეხედულებები აქვთ. ყოველ შემთხვვევაში, ახლა და ამას უნდა შეეგუო. ეს იქნებოდა ჩემი რჩევა. ვიცი, რომ ბევრი მაინც არ დამეთანხმება.
დაწერეთ კომენტარი