ალექს კული კოლუმბიის უნივერსიტეტის პოლიტიკურ მეცნიერებათა პროფესორია. მისი კვლევების მთავარი მიმართულება პოსტსაბჭოთა ევრაზიის ტრანსფორმაციული პროცესებია. ამ თემაზე მას აქვს გამოქვეყნებული რამდენიმე წიგნი და მრავალი სამეცნიერო ნაშრომი.
ალექს კული თავისი კვლევების პროცესში რამდენჯერმე საქართველოშიც იმყოფებოდა, კერძოდ, აფხაზეთში. მისი ბოლო ვიზიტი აფხაზეთში კოლუმბიის უნივერსიტეტმა პროექტ „საქართველო-ამერიკის ურთიერთობის“ ფარგლებში დააფინანსა. აფხაზეთში მისი ვიზიტის შემდეგ კოლუმბიის უნივერსიტეტში, ჰარიმანის ინსტიტუტში, კულიმ მოხსენება გააკეთა და აღნიშნა, რომ აფხაზეთისთვის დღეს ერთადერთი გზა საერთაშორისო ჩართულობაა, ოღონდ სტატუსის აღიარების გარეშე. ალექს კულის ნიუ-იორკში ტელეფონით აფხაზეთში მისი ვიზიტისა და შეხედულებების შესახებ რადიო თავისუფლებას ესაუბრა.
ალექს კული: ბოლოს როცა ვიყავი იქ, თავს გრძნობდნენ საკმაოდ დაუცველად, საფრთხეში. დაძაბული სიტუაცია იყო საქართველოს გამო. ამ ვიზიტის დროს რამაც გამაკვირვა, ეს გრძნობა - საფრთხისა - გამქრალა. ადრე ჩვენ ყველანი ვფიქრობდით, რომ რუსეთი უმაგრებდა აფხაზეთს ზურგს, და ეს რუსეთის “სამშვიდობო ძალები”, მაგრამ აფხაზეთში მაშინ არავინ იყო დარწმუნებული რომ ეს ძალა სანდო იყო. ახლა კი ისინი თავს უფრო დაცულად გრძნობენ, რადგან “ორმხრივი უსაფრთხოების” გარანტიები აქვთ. წარსულისგან განსხვავებით, მათ ახლა ჰყავთ კონკრეტულად რუსული სამხედრო ძალები, რუსული დროშით, და აღარაა აქ რაღაც სპეკულაციები სამშვიდობო ძალებთან დაკავშირებით, ასევე აღარ არსებობს რაღაც მესამე მხარის ჰიპოთეზური სიტუაციები, ყველაფერი ნათელია. ამ ყველაფერმა რაღაცნაირად გადაჭრა უსაფრთხოების პრობლემა. ერთი, რამაც შეგვაშფოთა, არის ის, რომ ისინი დიალოგის დროს საქართველოს აღარც ახსენებენ, ანუ, აი, დიალოგი მიგვყავს, გადის 20-25 წუთი და ისინი საქართველოს არ ახსენებენ, სანამ ჩვენ არ ვეკითხებით, აბა, რას ფიქრობთ სტრატეგიაზეო ან მსგავს რაიმეს.
ამ ეტაპზე ისინი არიან ძალიან განსხვავებულ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაში. შეიძლება თქვათ, ეს სიგიჟეა - აფხაზეთს არავინ ცნობსო. კი, ბატონო, ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ისინი დღეს კონცენტრირებულნი არიან სახელმწიფოს შენებაზე, რუსეთი მათ ამ პროცესში უსაფრთხოებას უქმნის. რა თქმა უნდა, აფხაზებმა იციან, რომ ურთიერთობა ძალიან უთანაბროა. მათ არც უჭირავთ თავი ისე, თითქოს მათი სუვერენიტეტი რუსეთის მსგავსი იყოს. მაგრამ, მეორე მხრივ, ესაა საფასური, რომელსაც უსაფრთხოებისთვის იხდიან.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, ისინი საკუთარ თავს რანაირად ხედავენ მომავალში - როგორც რუსეთის ნაწილს? იგრძნობა აფხაზეთში იმის შიში, რომ რუსეთთან დაახლოებით მათ შეიძლება საკუთარი იდენტობა დაკარგონ?
ალექს კული: ეგ კანონიერი შეკითხვაა, რაზეც რამდენიმე პასუხი არსებობს. პირველი: რა შიშიც უნდა ჰქონდეთ ამის თაობაზე, ის მომავალს უკავშირდება და არა დღევანდელობას. რუსული ანექსია, როგორც მედიის ზოგიერთმა წარმომადგენელმა გვითხრა, ესაა თემა, რომელიც პირად საუბრებში იჩენს თავს, ღია პოლიტიკურ დისკურსში კი ეს თემა დახურულია, ანუ აფხაზებმა აირჩიეს ეს გზა და ამ გზით მიდიან, ეს ერთი. მეორე: მათ რეალურ შიშს იწვევს არა საქართველოსთან რეინტეგრაცია იაკობაშვილის გეგმით ან სხვა გზით, არამედ ყველაზე მეტად აშინებთ მოულოდნელი შეთანხმება რუსეთსა და საქართველოს შორის. რა თქმა უნდა, არის რუსეთის შიში სხვადასხვა ფორმით, არის დებატებიც რუსულ თემაზე, მაგრამ არის ამ საკითხთან დაკავშირებით ერთიანი კონსენსუსიც.
რადიო თავისუფლება: ანუ რისი შიში აქვთ - თუ საქართველო და რუსეთი შეთანხმდებიან, რა შეიძლება მოხდეს?
ალექს კული: აფხაზეთი, უბრალოდ, გაიყიდება, ანუ, მაგალითად, რუსეთი, იმისათვის, რომ საქართველოზე სერიოზული გავლენა მოიპოვოს, საქართველოს მისცემს აფხაზეთს ან მის ნაწილს, და ამისი აფხაზებს ეშინიათ.
რადიო თავისუფლება: თქვენ საუბრობთ დასავლეთის ჩართულობაზე აფხაზეთთან მიმართებით, თქვენ ასევე ამბობთ, რომ აფხაზეთის აღიარება არ უნდა მოხდეს, ანუ სტრატეგიას ჰქვია “ჩართულობა აღიარების გარეშე”. მეორე მხრივ, თქვენ ამბობთ, რომ აფხაზეთი ამ ეტაპზე ცდილობს საკუთარი სახელმწიფოებრიობის აშენებას, ანუ აღიარების მიღწევას. როგორ უნდა დარეგულირდეს ეს?
ალექს კული: საქმე ისაა, რომ ამ ეტაპზე ჩვენ არ გვაქვს დიდი არჩევანი იმისათვის, რომ ხელი შევუშალოთ რუსეთის მიერ აფხაზეთის ანექსიას. რა არის არჩევანი? საქართველოსთან რეინტეგრაცია? ეს არჩევანი არაა. რეინტეგრაციის სტრატეგია არაა ის, რასაც აფხაზები სერიოზულად მიიღებენ.
არა აქვს მნიშვნელობა რას ამბობს ხალხი საქართველოში პიარტერმინებით. აი, ერთმა ჟენევის მომლაპარაკებელმა ეს ყველაფერი ძალიან ზუსტად აღწერა. მან თქვა: ”2005 წელს ჩვენ შემოგვთავაზეს საერთაშორისო ჰუმანიტარული დახმარება იმ პირობით, რომ შუამავალი ამ პროცესში რეინტეგრაციის სამინისტრო იქნებოდა, მაგრამ მაშინ ჩვენ უარი ვთქვით ამაზე - უარი ვთქვით იმ დროს, როცა ვიყავით გაცილებით ღარიბი და უსუსური, და რატომ მივიღებთ მსგავს პირობებს ახლა?” მაშინ, როცა აფხაზებს არ უნდათ ხელი მოაწერონ არაფერს, რაც ბატონ იაკობაშვილის სამინისტროდან მოდის, და, მეორე მხრივ, როცა გვინდა შევაჩეროთ რუსული ანექსია, მათ უნდა შევთავაზოთ მესამე გზა. და ეს მესამე გზა არის საერთაშორისო საზოგადოების ჩართულობის გზა.
მე ვფიქრობ, ქართულმა საზოგადოებამ თვალი უნდა გაუსწოროს ცივ პოლიტიკურ რეალობას და გაარკვიოს, რა უნდა. უნდათ, რომ ჰქონდეთ უფლება ისაუბრონ აფხაზეთზე თუ უნდათ, რომ შეაჩერონ რეალური ანექსია აფხაზეთისა რუსეთის მხრიდან? ამ მხრივ, მცდელობა კავშირების გაბმისა აფხაზეთსა და სამყაროს შორის ბალანსის შექმნის მცდელობაა. აფხაზეთს დღეს ერთადერთი დასაყრდენი აქვს და ეს დასაყრდენი რუსეთია. საყრდენი ჩვენ არა გვაქვს, - დასავლეთს არა აქვს, ევროკავშირს არა აქვს, ამერიკას არა აქვს, - ანუ ეს არის პროცესი მრავალმხრივი კავშირების გაბმისა, რომლის ძალითაც აფხაზეთი დაინახავს სხვა ალტერნატივებს. ესაა ამ ყველაფრის ლოგიკა. თუმცა ჩვენ, ამავე დროს, ძალიან კონკრეტულად, დაჟინებით ვამბობთ, რომ არ არსებობს გზა, როდისმე აფხაზეთის აღიარება მოხდეს, რადგან ეს იქნება სახელმწიფო, დაფუძნებული ეთნიკურ წმენდაზე.
რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ, რომ აფხაზეთის აღიარებამ შესაძლოა შექმნას დესტაბილიზაციური პროცესები რეგიონში?
ალექს კული: დიახ, დიახ, დიახ! აი, თუ ქვეყნები, როგორიცაა უკრაინა ან ბელორუსია დაიწყებენ აფხაზეთის აღიარებას, ეს, შესაძლოა, ძალიან საშიში აღმოჩნდეს - ეს შექმნის ძალიან ცუდ პრეცედენტს რეგიონში, სადაც არსებობს ბევრი ავტონომიური, ეთნიკურად განსაზღვრული, პატარა რეგიონი, სადაც სუვერენიტეტი შეიძლება იყიდო ან გაყიდო. როგორც რუსეთმა ნაურუსთან გააკეთა: მისცეს მათ სესხი და მოსთხოვეს აღიარება. ეს ძალიან საშიში თამაშია არა მარტო რეგიონისთვის, არამედ, საერთოდ, სუვერენიტეტის იდეისთვის. ამიტომ, მე ვფიქრობ, ჩვენ ძალიან ფრთხილები უნდა ვიყოთ. მე მხარს ვუჭერ დასავლეთს, რომელიც აღიარებს საქართველოს უფლებას გააპროტესტოს იმ ქვეყნების ქმედება, რომლებიც აფხაზეთს აღიარებენ. მეორე მხრივ, დასავლეთი უნდა ჩაერთოს აფხაზეთის საკითხში უფრო არსებითად, თორემ დრო მოვა და აფხაზეთი, უბრალოდ, რუსეთის პროვინცია გახდება და მორჩება მაგით ყველაფერი.
რადიო თავისუფლება: გარდა მაგისა, რა სცენარით შეიძლება განვითარდეს მოვლენები?
ალექს კული: საუკეთესო სცენარი? პირველ რიგში, ფიქრი იმაზე, რომ შეიძლება რამე მოხდება ორ და სამ წელიწადში, უნდა დაივიწყოთ. პოლიტიკურად უპასუხისმგებლო საქციელია ნებისმიერი პოლიტიკოსისა თუ მთავრობის მხრიდან. საზოგადოებაში მოლოდინი გააჩინოს იმისა, რომ ეს ტერიტორიები როგორღაც უკან დაბრუნდება თუნდაც ათწლეულში. ეს, უბრალოდ, ასე არ მოხდება. საუკეთესო სცენარი აფხაზეთში არის ის, რომ, მაგალითად, ათიოდე წელიწადში ქმნი პროცესს, რომლის შედეგადაც იღებ რაღაც ფორმის არაჩვეულებრივ ჰიბრიდულ სტატუსს, საერთაშორისო ზედამხედველობის ქვეშ არსებულ სტატუსს, ან გაეროს ადმინისტრირებით, ან ევროკავშირის გარანტიით, ან რაღაც ამის მსგავსს... მაგრამ ეს არ იქნება კლასიკური სუვერენიტეტი... ამავე დროს, ეს არ იქნება საქართველოს ნაწილი... ეს იქნება რაღაც შუაში არსებული, ანუ რაღაც შუალედური, აფხაზეთის სიტუაციაზე მორგებული პოლიტიკური მოწყობა.
რადიო თავისუფლება: უნდა გკითხოთ საქართველოს სტრატეგიაზე ოკუპირებული ტერიტორიების მიმართ. თქვენ კოლუმბიის უნივერსიტეტის ჰარიმანის ცენტრში სიტყვით გამოსვლისას, ახსენეთ მთავარი პრობლემა ამ სტრატეგიისა - კერძოდ, რომ ქართულ მხარეს სურს, აფხაზეთს გარესამყაროსთან ურთიერთობა მხოლოდ საქართველოს გავლით ჰქონდეს. თქვენ ამბობთ, რომ აფხაზები ამაზე არ წავლენ. შესაძლებელია თუ არა ამის დაშვება და თუ – კი, როგორ შეიძლება ამ სტრატეგიამ იმუშაოს?
ალექს კული: მე ვფიქრობ, რომ ზოგიერთი ელემენტი ამ სტრატეგიაში კარგია. ზოგიერთი პროექტი, როგორიცაა ინვესტიციები განათლებაში, ჯანდაცვაში, თავისუფალ გადაადგილებაში, რკინიგზის მშენებლობაში... მოკლედ, თანამშრომლური პროექტების შექმნა აფხაზებთან კარგი იდეაა, მაგრამ, გულწრფელად რომ გითხრათ, ეს უკვე დაგვიანებულია. აფხაზებიც ამბობენ, რომ ასეთი პროექტები ათი წლით დაგვიანებულია. მოკლედ, ელემენტები კარგია, მაგრამ პრობლემა აქ ქართული მხარის დამოკიდებულებაშია. იდეა, რომ რეინტეგრაციის სამინისტრომ კონტროლი გაუწიოს პროექტების მუშაობას და თავად მისცეს ან არ მისცეს აფხაზეთს გარესამყაროსთან ურთიერთობის უფლება, ეს ლოგიკა აფხაზებს რეალურად ეუბნება, რომ ამ ყველაფრის დასასრული არის ის რომ თქვენ ჩვენ გვაიძულებთ საქართველოს ნაწილი გავხდეთო. აი, ეს არის მთავარი პრობლემა. არა ის, რომ რომელიმე ცალკე აღებული პროექტი არაა საინტერესო, არამედ პრობლემას ქმნის ეს მთლიანი მიდგომა. ამას გარდა, გამოყენებული ოკუპაციის ენა. ჩვენ აქ ლაპარაკი არა გვაქვს იმაზე, რა არის ლეგალურად სწორი და არასწორი, და რა არის საქართველოს უფლება. უბრალოდ, როცა შენ სტრატეგიაში იყენებ ოკუპაციის ენას, ამით სიგნალს აძლევ აფხაზებს, რომ შენ სერიოზულად არ უდგები მათ მისწრაფებებს, ეს არის ნომერი ერთი. ნომერი ორი არის ის, რომ მათ არ უდნათ, რომ პროექტების მედიაცია ხდებოდეს ექსკლუზიურად თბილისის მიერ – ესაა სწორედ, რასაც ისინი განიცდიან.
რადიო თავისუფლება: რა შეიძლება მოხდეს, ან რა უნდა მოხდეს, მაშინ როცა საქართველოს მთავრობას, ასე ვთქვათ, მოსწონს ეს სტრატეგია და ამბობს, რომ ის იმუშავებს?
ალექს კული: საქართველოს მთავრობა ბევრ რამეს ამბობს. ვნახოთ. თუმცა განწყობა, რომელიც მე მაქვს და აფხაზეთშიც არსებობს, არის ის, რომ ეს არის კიდევ ერთი პიარნაბიჯი, რომელიც გათვლილია არა აფხაზეთზე, არამედ ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და სხვა დონორებზე და ევროპელებზე, რათა მოაჩვენოს მათ, რომ საქართველომ უკან დაიხია თავისი აგრესიული რიტორიკიდან და გახდა უფრო კონსტრუქციული. ძალიან ცინიკური პერსპექტივაა ეს. ალბათ, უნდა დავიცადოთ და ვნახოთ, მართლაც რეალურად ცდილობს ქართული მხარე აფხაზების ჩართვას თუ, უბრალოდ, დასავლეთს ელაპარაკება და ეუბნება, აი, როგორი კონსტრუქციული ვარო.
თუმცა, ამას გარდა, მთავარი პრობლემა საქართველოს მთავრობისა არის ის, რომ საკმაოდ მაღალ მოლოდინს აჩენს საზოგადოებაში. მას არ მოუმზადებია საზოგადოება საკმაოდ გრძელი გზისა და რეალური კომპრომისებისთვის, რომლებიც აუცილებელი იქნება იმისათვის, რომ ეს ყველაფერი მოგვარდეს.
რადიო თავისუფლება: როგორც ვხვდები, თქვენს ლოგიკას მივყავართ იქით, რომ საქართველო რაღაცნაირად საკუთარი ინტერესების წინააღმდეგ თამაშობს: იმით, რომ ცდილობს აფხაზეთი აიძულოს, იყოს საქართველოს ნაწილი, ის რეალურად ხელს კრავს აფხაზეთს რუსეთისკენ.
ალექს კული: აბსოლუტურად მართალია. რაც მეტად აიძულებს, მით მეტად აწვება რუსეთისკენ. და, მე ვფიქრობ, ესაა ცენტრალური არგუმენტი, რისი თქმაც მინდოდა. სწორედ ამიტომაა საჭირო სხვა ალტერნატივა, რათა არ გაუჩნდეთ აფხაზებს რუსეთის ალტერნატივა. მაგრამ არ მგონია, ამას ბევრი ხვდებოდეს დღეს. რა თქმა უნდა, არის რუსეთის ინფილტრაცია აფხაზეთში, მაგრამ ეს ისე არაა, როგორც, ვთქვათ, სამხრეთ ოსეთში. სამხრეთ ოსეთი არის, უდავოდ, რუსეთის მარიონეტი. აფხაზეთში არსებობს პოლიტიკური სივრცე. ბაღაფშის პირველი არჩევნები 2004 წელს იყო მოსკოვის სურვილის წინააღმდეგ. და მე ვფიქრობ, რაც უფრო მალე გამოვა საქართველო და ქართული საზოგადოება იმ მიდგომიდან, რომ ყველაფერი, რასაც აფხაზები აკეთებენ, რუსული პოლიტიკის ნაწილია, და რაც უფრო მალე დაიწყებს ფიქრს იმაზე, რომ მოეპყროს აფხაზებს როგორც მოლაპარაკებათა პოტენციურ პარტნიორს, მით უფრო მალე მიიღებს შედეგს, რადგან მით უფრო პოზიტიური განწყობა გაჩნდება აფხაზეთში საქართველოსა და საქართველოს მისწრაფებებისადმი. ერთი, რაც მინდა ბოლოს ვთქვა, არის ის, რომ აფხაზეთში ყოფნისას არ მიგრძვნია მტრული განწყობა ქართველების მიმართ. არავის უთქვამს, არ გვინდა მათი დანახვაო ან მსგავსი რამ, არ ყოფილა ასეთი აგრესიული რიტორიკა. მათ უნდათ, რომ ჰქონდეთ თქვენთან მეგობრული და თანამშრომლური ურთიერთობა. ასე რომ, სურვილი იქ არსებობს. უბრალოდ, ეს სურვილი გაცილებით სხვაგანაა დღეს, ვიდრე ის იყო გუშინ.
ალექს კული თავისი კვლევების პროცესში რამდენჯერმე საქართველოშიც იმყოფებოდა, კერძოდ, აფხაზეთში. მისი ბოლო ვიზიტი აფხაზეთში კოლუმბიის უნივერსიტეტმა პროექტ „საქართველო-ამერიკის ურთიერთობის“ ფარგლებში დააფინანსა. აფხაზეთში მისი ვიზიტის შემდეგ კოლუმბიის უნივერსიტეტში, ჰარიმანის ინსტიტუტში, კულიმ მოხსენება გააკეთა და აღნიშნა, რომ აფხაზეთისთვის დღეს ერთადერთი გზა საერთაშორისო ჩართულობაა, ოღონდ სტატუსის აღიარების გარეშე. ალექს კულის ნიუ-იორკში ტელეფონით აფხაზეთში მისი ვიზიტისა და შეხედულებების შესახებ რადიო თავისუფლებას ესაუბრა.
ალექს კული: ბოლოს როცა ვიყავი იქ, თავს გრძნობდნენ საკმაოდ დაუცველად, საფრთხეში. დაძაბული სიტუაცია იყო საქართველოს გამო. ამ ვიზიტის დროს რამაც გამაკვირვა, ეს გრძნობა - საფრთხისა - გამქრალა. ადრე ჩვენ ყველანი ვფიქრობდით, რომ რუსეთი უმაგრებდა აფხაზეთს ზურგს, და ეს რუსეთის “სამშვიდობო ძალები”, მაგრამ აფხაზეთში მაშინ არავინ იყო დარწმუნებული რომ ეს ძალა სანდო იყო. ახლა კი ისინი თავს უფრო დაცულად გრძნობენ, რადგან “ორმხრივი უსაფრთხოების” გარანტიები აქვთ. წარსულისგან განსხვავებით, მათ ახლა ჰყავთ კონკრეტულად რუსული სამხედრო ძალები, რუსული დროშით, და აღარაა აქ რაღაც სპეკულაციები სამშვიდობო ძალებთან დაკავშირებით, ასევე აღარ არსებობს რაღაც მესამე მხარის ჰიპოთეზური სიტუაციები, ყველაფერი ნათელია. ამ ყველაფერმა რაღაცნაირად გადაჭრა უსაფრთხოების პრობლემა. ერთი, რამაც შეგვაშფოთა, არის ის, რომ ისინი დიალოგის დროს საქართველოს აღარც ახსენებენ, ანუ, აი, დიალოგი მიგვყავს, გადის 20-25 წუთი და ისინი საქართველოს არ ახსენებენ, სანამ ჩვენ არ ვეკითხებით, აბა, რას ფიქრობთ სტრატეგიაზეო ან მსგავს რაიმეს.
ამ ეტაპზე ისინი არიან ძალიან განსხვავებულ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაში. შეიძლება თქვათ, ეს სიგიჟეა - აფხაზეთს არავინ ცნობსო. კი, ბატონო, ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ისინი დღეს კონცენტრირებულნი არიან სახელმწიფოს შენებაზე, რუსეთი მათ ამ პროცესში უსაფრთხოებას უქმნის. რა თქმა უნდა, აფხაზებმა იციან, რომ ურთიერთობა ძალიან უთანაბროა. მათ არც უჭირავთ თავი ისე, თითქოს მათი სუვერენიტეტი რუსეთის მსგავსი იყოს. მაგრამ, მეორე მხრივ, ესაა საფასური, რომელსაც უსაფრთხოებისთვის იხდიან.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, ისინი საკუთარ თავს რანაირად ხედავენ მომავალში - როგორც რუსეთის ნაწილს? იგრძნობა აფხაზეთში იმის შიში, რომ რუსეთთან დაახლოებით მათ შეიძლება საკუთარი იდენტობა დაკარგონ?
ალექს კული: ეგ კანონიერი შეკითხვაა, რაზეც რამდენიმე პასუხი არსებობს. პირველი: რა შიშიც უნდა ჰქონდეთ ამის თაობაზე, ის მომავალს უკავშირდება და არა დღევანდელობას. რუსული ანექსია, როგორც მედიის ზოგიერთმა წარმომადგენელმა გვითხრა, ესაა თემა, რომელიც პირად საუბრებში იჩენს თავს, ღია პოლიტიკურ დისკურსში კი ეს თემა დახურულია, ანუ აფხაზებმა აირჩიეს ეს გზა და ამ გზით მიდიან, ეს ერთი. მეორე: მათ რეალურ შიშს იწვევს არა საქართველოსთან რეინტეგრაცია იაკობაშვილის გეგმით ან სხვა გზით, არამედ ყველაზე მეტად აშინებთ მოულოდნელი შეთანხმება რუსეთსა და საქართველოს შორის. რა თქმა უნდა, არის რუსეთის შიში სხვადასხვა ფორმით, არის დებატებიც რუსულ თემაზე, მაგრამ არის ამ საკითხთან დაკავშირებით ერთიანი კონსენსუსიც.
რადიო თავისუფლება: ანუ რისი შიში აქვთ - თუ საქართველო და რუსეთი შეთანხმდებიან, რა შეიძლება მოხდეს?
ალექს კული: აფხაზეთი, უბრალოდ, გაიყიდება, ანუ, მაგალითად, რუსეთი, იმისათვის, რომ საქართველოზე სერიოზული გავლენა მოიპოვოს, საქართველოს მისცემს აფხაზეთს ან მის ნაწილს, და ამისი აფხაზებს ეშინიათ.
რადიო თავისუფლება: თქვენ საუბრობთ დასავლეთის ჩართულობაზე აფხაზეთთან მიმართებით, თქვენ ასევე ამბობთ, რომ აფხაზეთის აღიარება არ უნდა მოხდეს, ანუ სტრატეგიას ჰქვია “ჩართულობა აღიარების გარეშე”. მეორე მხრივ, თქვენ ამბობთ, რომ აფხაზეთი ამ ეტაპზე ცდილობს საკუთარი სახელმწიფოებრიობის აშენებას, ანუ აღიარების მიღწევას. როგორ უნდა დარეგულირდეს ეს?
ალექს კული: საქმე ისაა, რომ ამ ეტაპზე ჩვენ არ გვაქვს დიდი არჩევანი იმისათვის, რომ ხელი შევუშალოთ რუსეთის მიერ აფხაზეთის ანექსიას. რა არის არჩევანი? საქართველოსთან რეინტეგრაცია? ეს არჩევანი არაა. რეინტეგრაციის სტრატეგია არაა ის, რასაც აფხაზები სერიოზულად მიიღებენ.
არა აქვს მნიშვნელობა რას ამბობს ხალხი საქართველოში პიარტერმინებით. აი, ერთმა ჟენევის მომლაპარაკებელმა ეს ყველაფერი ძალიან ზუსტად აღწერა. მან თქვა: ”2005 წელს ჩვენ შემოგვთავაზეს საერთაშორისო ჰუმანიტარული დახმარება იმ პირობით, რომ შუამავალი ამ პროცესში რეინტეგრაციის სამინისტრო იქნებოდა, მაგრამ მაშინ ჩვენ უარი ვთქვით ამაზე - უარი ვთქვით იმ დროს, როცა ვიყავით გაცილებით ღარიბი და უსუსური, და რატომ მივიღებთ მსგავს პირობებს ახლა?” მაშინ, როცა აფხაზებს არ უნდათ ხელი მოაწერონ არაფერს, რაც ბატონ იაკობაშვილის სამინისტროდან მოდის, და, მეორე მხრივ, როცა გვინდა შევაჩეროთ რუსული ანექსია, მათ უნდა შევთავაზოთ მესამე გზა. და ეს მესამე გზა არის საერთაშორისო საზოგადოების ჩართულობის გზა.
მე ვფიქრობ, ქართულმა საზოგადოებამ თვალი უნდა გაუსწოროს ცივ პოლიტიკურ რეალობას და გაარკვიოს, რა უნდა. უნდათ, რომ ჰქონდეთ უფლება ისაუბრონ აფხაზეთზე თუ უნდათ, რომ შეაჩერონ რეალური ანექსია აფხაზეთისა რუსეთის მხრიდან? ამ მხრივ, მცდელობა კავშირების გაბმისა აფხაზეთსა და სამყაროს შორის ბალანსის შექმნის მცდელობაა. აფხაზეთს დღეს ერთადერთი დასაყრდენი აქვს და ეს დასაყრდენი რუსეთია. საყრდენი ჩვენ არა გვაქვს, - დასავლეთს არა აქვს, ევროკავშირს არა აქვს, ამერიკას არა აქვს, - ანუ ეს არის პროცესი მრავალმხრივი კავშირების გაბმისა, რომლის ძალითაც აფხაზეთი დაინახავს სხვა ალტერნატივებს. ესაა ამ ყველაფრის ლოგიკა. თუმცა ჩვენ, ამავე დროს, ძალიან კონკრეტულად, დაჟინებით ვამბობთ, რომ არ არსებობს გზა, როდისმე აფხაზეთის აღიარება მოხდეს, რადგან ეს იქნება სახელმწიფო, დაფუძნებული ეთნიკურ წმენდაზე.
რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ, რომ აფხაზეთის აღიარებამ შესაძლოა შექმნას დესტაბილიზაციური პროცესები რეგიონში?
ალექს კული: დიახ, დიახ, დიახ! აი, თუ ქვეყნები, როგორიცაა უკრაინა ან ბელორუსია დაიწყებენ აფხაზეთის აღიარებას, ეს, შესაძლოა, ძალიან საშიში აღმოჩნდეს - ეს შექმნის ძალიან ცუდ პრეცედენტს რეგიონში, სადაც არსებობს ბევრი ავტონომიური, ეთნიკურად განსაზღვრული, პატარა რეგიონი, სადაც სუვერენიტეტი შეიძლება იყიდო ან გაყიდო. როგორც რუსეთმა ნაურუსთან გააკეთა: მისცეს მათ სესხი და მოსთხოვეს აღიარება. ეს ძალიან საშიში თამაშია არა მარტო რეგიონისთვის, არამედ, საერთოდ, სუვერენიტეტის იდეისთვის. ამიტომ, მე ვფიქრობ, ჩვენ ძალიან ფრთხილები უნდა ვიყოთ. მე მხარს ვუჭერ დასავლეთს, რომელიც აღიარებს საქართველოს უფლებას გააპროტესტოს იმ ქვეყნების ქმედება, რომლებიც აფხაზეთს აღიარებენ. მეორე მხრივ, დასავლეთი უნდა ჩაერთოს აფხაზეთის საკითხში უფრო არსებითად, თორემ დრო მოვა და აფხაზეთი, უბრალოდ, რუსეთის პროვინცია გახდება და მორჩება მაგით ყველაფერი.
რადიო თავისუფლება: გარდა მაგისა, რა სცენარით შეიძლება განვითარდეს მოვლენები?
ალექს კული: საუკეთესო სცენარი? პირველ რიგში, ფიქრი იმაზე, რომ შეიძლება რამე მოხდება ორ და სამ წელიწადში, უნდა დაივიწყოთ. პოლიტიკურად უპასუხისმგებლო საქციელია ნებისმიერი პოლიტიკოსისა თუ მთავრობის მხრიდან. საზოგადოებაში მოლოდინი გააჩინოს იმისა, რომ ეს ტერიტორიები როგორღაც უკან დაბრუნდება თუნდაც ათწლეულში. ეს, უბრალოდ, ასე არ მოხდება. საუკეთესო სცენარი აფხაზეთში არის ის, რომ, მაგალითად, ათიოდე წელიწადში ქმნი პროცესს, რომლის შედეგადაც იღებ რაღაც ფორმის არაჩვეულებრივ ჰიბრიდულ სტატუსს, საერთაშორისო ზედამხედველობის ქვეშ არსებულ სტატუსს, ან გაეროს ადმინისტრირებით, ან ევროკავშირის გარანტიით, ან რაღაც ამის მსგავსს... მაგრამ ეს არ იქნება კლასიკური სუვერენიტეტი... ამავე დროს, ეს არ იქნება საქართველოს ნაწილი... ეს იქნება რაღაც შუაში არსებული, ანუ რაღაც შუალედური, აფხაზეთის სიტუაციაზე მორგებული პოლიტიკური მოწყობა.
რადიო თავისუფლება: უნდა გკითხოთ საქართველოს სტრატეგიაზე ოკუპირებული ტერიტორიების მიმართ. თქვენ კოლუმბიის უნივერსიტეტის ჰარიმანის ცენტრში სიტყვით გამოსვლისას, ახსენეთ მთავარი პრობლემა ამ სტრატეგიისა - კერძოდ, რომ ქართულ მხარეს სურს, აფხაზეთს გარესამყაროსთან ურთიერთობა მხოლოდ საქართველოს გავლით ჰქონდეს. თქვენ ამბობთ, რომ აფხაზები ამაზე არ წავლენ. შესაძლებელია თუ არა ამის დაშვება და თუ – კი, როგორ შეიძლება ამ სტრატეგიამ იმუშაოს?
ალექს კული: მე ვფიქრობ, რომ ზოგიერთი ელემენტი ამ სტრატეგიაში კარგია. ზოგიერთი პროექტი, როგორიცაა ინვესტიციები განათლებაში, ჯანდაცვაში, თავისუფალ გადაადგილებაში, რკინიგზის მშენებლობაში... მოკლედ, თანამშრომლური პროექტების შექმნა აფხაზებთან კარგი იდეაა, მაგრამ, გულწრფელად რომ გითხრათ, ეს უკვე დაგვიანებულია. აფხაზებიც ამბობენ, რომ ასეთი პროექტები ათი წლით დაგვიანებულია. მოკლედ, ელემენტები კარგია, მაგრამ პრობლემა აქ ქართული მხარის დამოკიდებულებაშია. იდეა, რომ რეინტეგრაციის სამინისტრომ კონტროლი გაუწიოს პროექტების მუშაობას და თავად მისცეს ან არ მისცეს აფხაზეთს გარესამყაროსთან ურთიერთობის უფლება, ეს ლოგიკა აფხაზებს რეალურად ეუბნება, რომ ამ ყველაფრის დასასრული არის ის რომ თქვენ ჩვენ გვაიძულებთ საქართველოს ნაწილი გავხდეთო. აი, ეს არის მთავარი პრობლემა. არა ის, რომ რომელიმე ცალკე აღებული პროექტი არაა საინტერესო, არამედ პრობლემას ქმნის ეს მთლიანი მიდგომა. ამას გარდა, გამოყენებული ოკუპაციის ენა. ჩვენ აქ ლაპარაკი არა გვაქვს იმაზე, რა არის ლეგალურად სწორი და არასწორი, და რა არის საქართველოს უფლება. უბრალოდ, როცა შენ სტრატეგიაში იყენებ ოკუპაციის ენას, ამით სიგნალს აძლევ აფხაზებს, რომ შენ სერიოზულად არ უდგები მათ მისწრაფებებს, ეს არის ნომერი ერთი. ნომერი ორი არის ის, რომ მათ არ უდნათ, რომ პროექტების მედიაცია ხდებოდეს ექსკლუზიურად თბილისის მიერ – ესაა სწორედ, რასაც ისინი განიცდიან.
რადიო თავისუფლება: რა შეიძლება მოხდეს, ან რა უნდა მოხდეს, მაშინ როცა საქართველოს მთავრობას, ასე ვთქვათ, მოსწონს ეს სტრატეგია და ამბობს, რომ ის იმუშავებს?
ალექს კული: საქართველოს მთავრობა ბევრ რამეს ამბობს. ვნახოთ. თუმცა განწყობა, რომელიც მე მაქვს და აფხაზეთშიც არსებობს, არის ის, რომ ეს არის კიდევ ერთი პიარნაბიჯი, რომელიც გათვლილია არა აფხაზეთზე, არამედ ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და სხვა დონორებზე და ევროპელებზე, რათა მოაჩვენოს მათ, რომ საქართველომ უკან დაიხია თავისი აგრესიული რიტორიკიდან და გახდა უფრო კონსტრუქციული. ძალიან ცინიკური პერსპექტივაა ეს. ალბათ, უნდა დავიცადოთ და ვნახოთ, მართლაც რეალურად ცდილობს ქართული მხარე აფხაზების ჩართვას თუ, უბრალოდ, დასავლეთს ელაპარაკება და ეუბნება, აი, როგორი კონსტრუქციული ვარო.
თუმცა, ამას გარდა, მთავარი პრობლემა საქართველოს მთავრობისა არის ის, რომ საკმაოდ მაღალ მოლოდინს აჩენს საზოგადოებაში. მას არ მოუმზადებია საზოგადოება საკმაოდ გრძელი გზისა და რეალური კომპრომისებისთვის, რომლებიც აუცილებელი იქნება იმისათვის, რომ ეს ყველაფერი მოგვარდეს.
რადიო თავისუფლება: როგორც ვხვდები, თქვენს ლოგიკას მივყავართ იქით, რომ საქართველო რაღაცნაირად საკუთარი ინტერესების წინააღმდეგ თამაშობს: იმით, რომ ცდილობს აფხაზეთი აიძულოს, იყოს საქართველოს ნაწილი, ის რეალურად ხელს კრავს აფხაზეთს რუსეთისკენ.
ალექს კული: აბსოლუტურად მართალია. რაც მეტად აიძულებს, მით მეტად აწვება რუსეთისკენ. და, მე ვფიქრობ, ესაა ცენტრალური არგუმენტი, რისი თქმაც მინდოდა. სწორედ ამიტომაა საჭირო სხვა ალტერნატივა, რათა არ გაუჩნდეთ აფხაზებს რუსეთის ალტერნატივა. მაგრამ არ მგონია, ამას ბევრი ხვდებოდეს დღეს. რა თქმა უნდა, არის რუსეთის ინფილტრაცია აფხაზეთში, მაგრამ ეს ისე არაა, როგორც, ვთქვათ, სამხრეთ ოსეთში. სამხრეთ ოსეთი არის, უდავოდ, რუსეთის მარიონეტი. აფხაზეთში არსებობს პოლიტიკური სივრცე. ბაღაფშის პირველი არჩევნები 2004 წელს იყო მოსკოვის სურვილის წინააღმდეგ. და მე ვფიქრობ, რაც უფრო მალე გამოვა საქართველო და ქართული საზოგადოება იმ მიდგომიდან, რომ ყველაფერი, რასაც აფხაზები აკეთებენ, რუსული პოლიტიკის ნაწილია, და რაც უფრო მალე დაიწყებს ფიქრს იმაზე, რომ მოეპყროს აფხაზებს როგორც მოლაპარაკებათა პოტენციურ პარტნიორს, მით უფრო მალე მიიღებს შედეგს, რადგან მით უფრო პოზიტიური განწყობა გაჩნდება აფხაზეთში საქართველოსა და საქართველოს მისწრაფებებისადმი. ერთი, რაც მინდა ბოლოს ვთქვა, არის ის, რომ აფხაზეთში ყოფნისას არ მიგრძვნია მტრული განწყობა ქართველების მიმართ. არავის უთქვამს, არ გვინდა მათი დანახვაო ან მსგავსი რამ, არ ყოფილა ასეთი აგრესიული რიტორიკა. მათ უნდათ, რომ ჰქონდეთ თქვენთან მეგობრული და თანამშრომლური ურთიერთობა. ასე რომ, სურვილი იქ არსებობს. უბრალოდ, ეს სურვილი გაცილებით სხვაგანაა დღეს, ვიდრე ის იყო გუშინ.
