კონსტიტუციამ პარლამენტში ორი მოსმენა უკვე გაიარა, სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისია ლიკვიდირებულია, თუმცა კრიტიკა, რომ, ახალი ჩასწორებებით, პარლამენტი სუსტია, კრიტიკად რჩება. ავთანდილ დემეტრაშვილი ცალსახად აფიქსირებს, რომ ის მათ რიგებშია, ვინც შედარებით ძლიერი პარლამენტისკენ იხრებოდა, მაგრამ მან თავისი აზრის გატანა ვერ შეძლო. შეძლებდა კი ამას, პროცესში რომ საზოგადოებრივი საკონსტიტუციო კომისია უფრო აქტიურად ჩართულიყო?
ჰაინრიხ ბიოლის ფონდში შეხვედრა დაგვიანებით დაიწყო. დაწყებამდე ყავა მოვიმარჯვე და კედლებს შევუყევი, სადაც ბიოლის ფოტოებია გამოფენილი. სულ მალე კედელზე, სურათების გვერდით, ქართულ საგაზეთო ამონარიდებს მივაგენი, ბიოლის საქართველოში ვიზიტის დროს დაწერილს:
” ჰაინრიხ ბიოლი თანამედროვე გერმანული ლიტერატურის თვალსაჩინო წარმომადგენელია, ის მიეკუთვნება დასავლეთ გერმანიის მემარცხენე ინტელიგენტთა რიგს, რომლებიც არ ურიგდებიან გარემომცველ სინამდვილეს, აკრიტიკებენ მმართველ წრეთა პოლიტიკას და სახელმწიფოში გამეფებულ მილიტარისტულ და რევანშისტულ მისწრაფებებს.”
ისე, ახალ საკონსტიტუციო ჩასწორებებში სახელმწიფოს სოციალური ფარის როლი შესუსტებულია. დემეტრაშვილმა შეხვედრაზე აღნიშნა, ეს სამთავრობო მემარჯვენე ხედვის გამარჯვებააო. აქ გავჩერდეთ, დარბაზი უკვე შეივსო…
დარბაზის შუაში სხდებიან ავთანდილ დემეტრაშვილი, ვახტანგ ხმალაძე. პოზიციების გასამყარებლად ერთ მხარეს - ლია მუხაშავრია, მეორე მხარეს - ლევან ცუცქირიძე, მოდერატორი, მოსამართლე მინდია უგრეხელიძე. უკაბელო მიკროფონები, წრიული დარბაზი, ტელეკამერების გარეშე, ბევრი ახალგაზრდა პარტიული, მაგალითად, ახალგაზრდა ქრისტიან-დემოკრატები, რომლებიც დარბაზის შესავსებად ან ინფორმაციის პირველ პირთან მისატანად თუ მოვიდნენ, რადგან არც პოზიცია დაუფიქსირებიათ და არც შეკითხვა დაუსვამთ.
პანელის ათწუთიანი სიტყვების სერიას ხსნის ავთანდილ დემეტრაშვილი, მის არგუმენტაციაზე ბევრი გვისაუბრია, თუმცა...
ავთანდილ დემეტრაშვილი: „ყველა ჩვენი წინადადება, რომელიც იყო კონცეპტუალური სახით ჩამოყალიბებული, შემდეგ ნორმატიული სახით ჩამოყალიბებული, არ პოულობდა მხარდაჭერას უმრავლესობის მხრიდან.“
საინტერესოა, სად ვერ მოხდა კონცეპტუალური შეთანხმების მიღწევა - იქნებ იქ, სადაც, ახალი ჩასწორებებით, პარლამენტი მთავრობის არჩევის შემდეგ, ბევრის აზრით, მასზე კონტროლს კარგავს დიდი ვადებით, პრეზიდენტის ვეტოთი და ამ ვეტოს გადასალახი 60 პროცენტიანი მოთხოვნით?
პანელის შემდეგი გამომსვლელი, ვახტანგ ხმალაძე, მათემატიკური სიზუსტით ხსნის, რატომ არ დაუდგნენ დემეტრაშვილს გვერდით საზოგადოებრივი კომისიის წევრები:
„მე ვურჩევ ყველას, ვინც დაინტერესდება ამით, გადახედოს საკონსტიტუციო კომისიის შემადგენლობას, რაოდენობას, დაუმატოს ამას იმ 14 პარტიის თითო წარმომადგენელი, ვინც უარი თქვა კომისიის წევრობაზე, საერთი რიცხვიდან ორი მესამედი იანგარიშოს და, კომისიის შემადგენლობიდან გამომდინარე, გააკეთოს დასკვნა, შეძლებდნენ თუ არა არსებითი ცვლილების შეტანას კომისიის გადაწყვეტილებაში.
გამიჭირდა ციფრებისთვის თვალის მიდევნება. მაგრამ მთავარი ხმალაძის სიტყვაში შემდეგია: პარლამენტი დასუსტებულია პრეზიდენტის ვეტოთი, გრძელი ვადებით და პრეზიდენტის ვეტოს გადასალახი სამოცპროცენტიანი მოთხოვნით. და კიდევ:
„თუ ვერ მიიყვანა უნდობლობის პროცესი პარლამენტმა“...
ანუ თუ პარლამენტმა ვერ გადალახა პრემიერის დათხოვნის პროცესში პრეზიდენტის ვეტო...
„მაშინ პრეზიდენტს უჩნდება უფლება დაითხოვოს პარლამენტი და პარლამენტი კვლავ აღმოჩნდება უუფლებო.“
ანუ გამოდის, რომ დემეტრაშვილი და ხმალაძე ერთ პოზიციაზე დგანან? ნუ, იმ შემთხვევაში, თუ დემეტრაშვილი არდათანხმებაში სწორედ ამას გულისხმობს.
შემდეგი გამომსვლელია ლია მუხაშავრია. ის საუბრობს კონსტიტუციის მიღების პროცესზე, საზოგადოების ჩაურთველობაზე... თუმცა, როცა ეკითხებიან, თქვენ რატომ არ ჩაგვრთეთო... მაგალითად, პროფკავშირები რატომ არ ჩაგვრთეთ თქვენს პროცესშიო, პასუხობს: ჩვენ წარმომადგენლობითი ორგანო არ ვყოფილვართ, ექსპერტთა ჯგუფი ვიყავითო. ასევე საუბრიდან ირკვევა, რომ თავისი საექსპერტო დასკვნები დემეტრაშვილისთვის საზოგადოებრივ კომისიას ხშირად არც კი გაუცვნია, რაც დემეტრაშვილმა დანანებით აღნიშნა.
გადავინაცვლოთ ლევან ცუცქირიძეზე, რომელიც უფრო კონკრეტულია - შეხვედრაზე არგუმენტის გასამყარებლად ციფრები მოჰყავს, კვლევას იშველიებს, რამდენიმეთვიან რაოდენობრივ კვლევას:
„პირველი, რაც ჩვენ თვალში გვხვდება, არის ის, რომ ძალიან მცირე რაოდენობა გამოკითხული მოსახლეობისა - და ჩვენ ვთვლით და გვჯერა, რომ ეს არის წარმომადგენლობითი კვლევა - თვლის, რომ კონსტიტუციას იცნობს ან კარგად, ან მეტ-ნაკლებად კარგად... ერთმა პროცენტმა გვითხრა ეს.“
მეთოდოლოგიაში დარბაზში ზოგმა ეჭვი შეიტა. ამის ახსნა ბევრ დროს მოითხოვს. სხვა შეკითხვები, უფრო ხშირად მოსაზრებები დარბაზიდან: მუდმივი გადატრიალებების, დაპირისპირებების კონსტიტუცია; დუალიზმის გამომწვევი კონსტიტუცია; ჯენტლმენების კლუბის შეთანხმება; პარლამენტი მსახურია ცალკე პრემიერის, ცალკე პრეზიდენტის; მთავრობა და პრეზიდენტი თუ პირს შეკრავენ, პარლამენტს დაჩაგრავენო. პარლამენტის სიძლიერის მთავარი განმსაზღვრელი კი სწორედ ის ბერკეტებია, რომლის ძალითაც პარლამენტს პრემიერის დათხოვნა უჭირს. აქედან გამომდინარე, საინტერესოა დემეტრაშვილი რას გულისხმობს შეუთანხმებლობაში. მისი კომისია უკვე ლიკვიდირებულია და საქმე პარლამენტშია, უმრავლესობის პარლამენტში, რომელიც 2004-ში დაასუსტეს.
რადიო თავისუფლება: თქვენ აღნიშნეთ, რომ საჭიროა ვადების და პროცედურების სრულყოფა [იგულისხმება უნდობლობის პროცესში დიდი ვადები და პრეზიდენტის ვეტო]
ავთანდილ დემეტრაშვილი: „ერთი კენჭისყრით უნდა ტარდებოდეს უნდობლობის კონსტრუქციული ვოტუმი [ანუ პარლამენტს პრეზიდენტის ლოდინი არ უნდა სჭირდებოდეს, მაგალითად, პრემიერის დათხოვნის პროცესში].“
შეკითხვაზე, რამდენად რეალურია, რომ პარლამენტში ამ ეტაპზე რაიმე ცვლილება მოხდება, დემეტრაშვილი პასუხობს, რომ კონცეპტუალური ცვლილებები აღარ მოხდება, რადგან საკითხი უკვე მესამე მოსმენას ელოდება. თუმცა დემეტრაშვილი აღნიშნავს, რომ ის სწორედ ამას ითხოვდა. დემეტრაშვილი ირაკლი კობახიძეზე გვანიშნებს, ახალგაზრდა სამართლის დოქტორზე, რომელიც დემეტრაშვილის წინ ზის დარბაზში.
ირაკლი კობახიძე: „პრეზიდენტი ამაში არ უნდა ერეოდეს, მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ პარლამენტი ნდობას უცხადებს მთავრობას პრეზიდენტის ჩარევის გარეშე, საპირისპირო გადაწყვეტილებაც, ანუ უნდობლობის გამოცხადების გადაწყვეტილებაც, პრეზიდენტის ჩარევის გარეშე უნდა მიიღებოდეს. ეს არის იურისპრუდენციის ოქროს წესი: როგორც მიიღება ერთი გადაწყვეტილება, ისევე უნდა მიიღებოდეს მისი საპირისპირო გადაწყვეტილებაც.“
ანუ პარლამენტი უფრო ძლიერი უნდა იყოს და პრემიერის გადაყენება ადვილად შეეძლოს. ეს ხომ ის ფუნდამენტური საკითხია, რასაც ყველა ერთად პარლამენტის დასუსტებას მიაწერს, მათ შორის, საზოგადოებრივი კომისიაც და, როგორც ირკვევა, დემეტრაშვილიც? მაშინ რატომ მოხდა ის, რაც მოხდა? ანუ რატომ გაჩნდა პრეზიდენტის ვეტო და 60 პროცენტიანი ბარიერი ამ პროცესში? დემეტრაშვილი სახელმწიფო კომისიაში უმრავლესობის არგუმენტზე საუბრობს:
„უმრავლესობამ მოიყვანა იტალიის მაგალითი, რომელშიც მისი არსებობის სამოცი წლის განმავლობაში 58 მთავრობა გამოიცვალა. ამიტომ მიიჩნიეს, რომ უნდა იყოს გართულებული პარლამენტისთვის მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადების პროცედურები.“
როგორც ჩანს, დემეტრაშვილმა საპირისპიროს დამტკიცება ვერ შეძლო. თუმცა, როგორც თვითონ ამბობს, იბრძოლა - იბრძოლა შიგნით. ნუთუ დემეტრაშვილს 14-ით მეტი თანამოაზრე რომ ჰყოლოდა, - განდგომილ ოპოზიციას ვგულისხმობ, - ნუთუ ფუნდამენტზე შეთანხმება რომ მომხდარიყო, ანუ იმაზე, რაზეც დღეს თანხმდებიან, უკეთესი პროექტის გატანას ვერ შეძლებდნენ? სულ მცირე, შანსი ხომ მეტი იქნებოდა, რაც არ უნდა მათემატიკური სიზუსტით შევამციროთ ეს შანსი?
ჰაინრიხ ბიოლის ფონდში შეხვედრა დაგვიანებით დაიწყო. დაწყებამდე ყავა მოვიმარჯვე და კედლებს შევუყევი, სადაც ბიოლის ფოტოებია გამოფენილი. სულ მალე კედელზე, სურათების გვერდით, ქართულ საგაზეთო ამონარიდებს მივაგენი, ბიოლის საქართველოში ვიზიტის დროს დაწერილს:
” ჰაინრიხ ბიოლი თანამედროვე გერმანული ლიტერატურის თვალსაჩინო წარმომადგენელია, ის მიეკუთვნება დასავლეთ გერმანიის მემარცხენე ინტელიგენტთა რიგს, რომლებიც არ ურიგდებიან გარემომცველ სინამდვილეს, აკრიტიკებენ მმართველ წრეთა პოლიტიკას და სახელმწიფოში გამეფებულ მილიტარისტულ და რევანშისტულ მისწრაფებებს.”
ისე, ახალ საკონსტიტუციო ჩასწორებებში სახელმწიფოს სოციალური ფარის როლი შესუსტებულია. დემეტრაშვილმა შეხვედრაზე აღნიშნა, ეს სამთავრობო მემარჯვენე ხედვის გამარჯვებააო. აქ გავჩერდეთ, დარბაზი უკვე შეივსო…
დარბაზის შუაში სხდებიან ავთანდილ დემეტრაშვილი, ვახტანგ ხმალაძე. პოზიციების გასამყარებლად ერთ მხარეს - ლია მუხაშავრია, მეორე მხარეს - ლევან ცუცქირიძე, მოდერატორი, მოსამართლე მინდია უგრეხელიძე. უკაბელო მიკროფონები, წრიული დარბაზი, ტელეკამერების გარეშე, ბევრი ახალგაზრდა პარტიული, მაგალითად, ახალგაზრდა ქრისტიან-დემოკრატები, რომლებიც დარბაზის შესავსებად ან ინფორმაციის პირველ პირთან მისატანად თუ მოვიდნენ, რადგან არც პოზიცია დაუფიქსირებიათ და არც შეკითხვა დაუსვამთ.
პანელის ათწუთიანი სიტყვების სერიას ხსნის ავთანდილ დემეტრაშვილი, მის არგუმენტაციაზე ბევრი გვისაუბრია, თუმცა...
ავთანდილ დემეტრაშვილი: „ყველა ჩვენი წინადადება, რომელიც იყო კონცეპტუალური სახით ჩამოყალიბებული, შემდეგ ნორმატიული სახით ჩამოყალიბებული, არ პოულობდა მხარდაჭერას უმრავლესობის მხრიდან.“
საინტერესოა, სად ვერ მოხდა კონცეპტუალური შეთანხმების მიღწევა - იქნებ იქ, სადაც, ახალი ჩასწორებებით, პარლამენტი მთავრობის არჩევის შემდეგ, ბევრის აზრით, მასზე კონტროლს კარგავს დიდი ვადებით, პრეზიდენტის ვეტოთი და ამ ვეტოს გადასალახი 60 პროცენტიანი მოთხოვნით?
პანელის შემდეგი გამომსვლელი, ვახტანგ ხმალაძე, მათემატიკური სიზუსტით ხსნის, რატომ არ დაუდგნენ დემეტრაშვილს გვერდით საზოგადოებრივი კომისიის წევრები:
„მე ვურჩევ ყველას, ვინც დაინტერესდება ამით, გადახედოს საკონსტიტუციო კომისიის შემადგენლობას, რაოდენობას, დაუმატოს ამას იმ 14 პარტიის თითო წარმომადგენელი, ვინც უარი თქვა კომისიის წევრობაზე, საერთი რიცხვიდან ორი მესამედი იანგარიშოს და, კომისიის შემადგენლობიდან გამომდინარე, გააკეთოს დასკვნა, შეძლებდნენ თუ არა არსებითი ცვლილების შეტანას კომისიის გადაწყვეტილებაში.
გამიჭირდა ციფრებისთვის თვალის მიდევნება. მაგრამ მთავარი ხმალაძის სიტყვაში შემდეგია: პარლამენტი დასუსტებულია პრეზიდენტის ვეტოთი, გრძელი ვადებით და პრეზიდენტის ვეტოს გადასალახი სამოცპროცენტიანი მოთხოვნით. და კიდევ:
„თუ ვერ მიიყვანა უნდობლობის პროცესი პარლამენტმა“...
ანუ თუ პარლამენტმა ვერ გადალახა პრემიერის დათხოვნის პროცესში პრეზიდენტის ვეტო...
„მაშინ პრეზიდენტს უჩნდება უფლება დაითხოვოს პარლამენტი და პარლამენტი კვლავ აღმოჩნდება უუფლებო.“
ანუ გამოდის, რომ დემეტრაშვილი და ხმალაძე ერთ პოზიციაზე დგანან? ნუ, იმ შემთხვევაში, თუ დემეტრაშვილი არდათანხმებაში სწორედ ამას გულისხმობს.
შემდეგი გამომსვლელია ლია მუხაშავრია. ის საუბრობს კონსტიტუციის მიღების პროცესზე, საზოგადოების ჩაურთველობაზე... თუმცა, როცა ეკითხებიან, თქვენ რატომ არ ჩაგვრთეთო... მაგალითად, პროფკავშირები რატომ არ ჩაგვრთეთ თქვენს პროცესშიო, პასუხობს: ჩვენ წარმომადგენლობითი ორგანო არ ვყოფილვართ, ექსპერტთა ჯგუფი ვიყავითო. ასევე საუბრიდან ირკვევა, რომ თავისი საექსპერტო დასკვნები დემეტრაშვილისთვის საზოგადოებრივ კომისიას ხშირად არც კი გაუცვნია, რაც დემეტრაშვილმა დანანებით აღნიშნა.
გადავინაცვლოთ ლევან ცუცქირიძეზე, რომელიც უფრო კონკრეტულია - შეხვედრაზე არგუმენტის გასამყარებლად ციფრები მოჰყავს, კვლევას იშველიებს, რამდენიმეთვიან რაოდენობრივ კვლევას:
„პირველი, რაც ჩვენ თვალში გვხვდება, არის ის, რომ ძალიან მცირე რაოდენობა გამოკითხული მოსახლეობისა - და ჩვენ ვთვლით და გვჯერა, რომ ეს არის წარმომადგენლობითი კვლევა - თვლის, რომ კონსტიტუციას იცნობს ან კარგად, ან მეტ-ნაკლებად კარგად... ერთმა პროცენტმა გვითხრა ეს.“
მეთოდოლოგიაში დარბაზში ზოგმა ეჭვი შეიტა. ამის ახსნა ბევრ დროს მოითხოვს. სხვა შეკითხვები, უფრო ხშირად მოსაზრებები დარბაზიდან: მუდმივი გადატრიალებების, დაპირისპირებების კონსტიტუცია; დუალიზმის გამომწვევი კონსტიტუცია; ჯენტლმენების კლუბის შეთანხმება; პარლამენტი მსახურია ცალკე პრემიერის, ცალკე პრეზიდენტის; მთავრობა და პრეზიდენტი თუ პირს შეკრავენ, პარლამენტს დაჩაგრავენო. პარლამენტის სიძლიერის მთავარი განმსაზღვრელი კი სწორედ ის ბერკეტებია, რომლის ძალითაც პარლამენტს პრემიერის დათხოვნა უჭირს. აქედან გამომდინარე, საინტერესოა დემეტრაშვილი რას გულისხმობს შეუთანხმებლობაში. მისი კომისია უკვე ლიკვიდირებულია და საქმე პარლამენტშია, უმრავლესობის პარლამენტში, რომელიც 2004-ში დაასუსტეს.
რადიო თავისუფლება: თქვენ აღნიშნეთ, რომ საჭიროა ვადების და პროცედურების სრულყოფა [იგულისხმება უნდობლობის პროცესში დიდი ვადები და პრეზიდენტის ვეტო]
ავთანდილ დემეტრაშვილი: „ერთი კენჭისყრით უნდა ტარდებოდეს უნდობლობის კონსტრუქციული ვოტუმი [ანუ პარლამენტს პრეზიდენტის ლოდინი არ უნდა სჭირდებოდეს, მაგალითად, პრემიერის დათხოვნის პროცესში].“
შეკითხვაზე, რამდენად რეალურია, რომ პარლამენტში ამ ეტაპზე რაიმე ცვლილება მოხდება, დემეტრაშვილი პასუხობს, რომ კონცეპტუალური ცვლილებები აღარ მოხდება, რადგან საკითხი უკვე მესამე მოსმენას ელოდება. თუმცა დემეტრაშვილი აღნიშნავს, რომ ის სწორედ ამას ითხოვდა. დემეტრაშვილი ირაკლი კობახიძეზე გვანიშნებს, ახალგაზრდა სამართლის დოქტორზე, რომელიც დემეტრაშვილის წინ ზის დარბაზში.
ირაკლი კობახიძე: „პრეზიდენტი ამაში არ უნდა ერეოდეს, მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ პარლამენტი ნდობას უცხადებს მთავრობას პრეზიდენტის ჩარევის გარეშე, საპირისპირო გადაწყვეტილებაც, ანუ უნდობლობის გამოცხადების გადაწყვეტილებაც, პრეზიდენტის ჩარევის გარეშე უნდა მიიღებოდეს. ეს არის იურისპრუდენციის ოქროს წესი: როგორც მიიღება ერთი გადაწყვეტილება, ისევე უნდა მიიღებოდეს მისი საპირისპირო გადაწყვეტილებაც.“
ანუ პარლამენტი უფრო ძლიერი უნდა იყოს და პრემიერის გადაყენება ადვილად შეეძლოს. ეს ხომ ის ფუნდამენტური საკითხია, რასაც ყველა ერთად პარლამენტის დასუსტებას მიაწერს, მათ შორის, საზოგადოებრივი კომისიაც და, როგორც ირკვევა, დემეტრაშვილიც? მაშინ რატომ მოხდა ის, რაც მოხდა? ანუ რატომ გაჩნდა პრეზიდენტის ვეტო და 60 პროცენტიანი ბარიერი ამ პროცესში? დემეტრაშვილი სახელმწიფო კომისიაში უმრავლესობის არგუმენტზე საუბრობს:
„უმრავლესობამ მოიყვანა იტალიის მაგალითი, რომელშიც მისი არსებობის სამოცი წლის განმავლობაში 58 მთავრობა გამოიცვალა. ამიტომ მიიჩნიეს, რომ უნდა იყოს გართულებული პარლამენტისთვის მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადების პროცედურები.“
როგორც ჩანს, დემეტრაშვილმა საპირისპიროს დამტკიცება ვერ შეძლო. თუმცა, როგორც თვითონ ამბობს, იბრძოლა - იბრძოლა შიგნით. ნუთუ დემეტრაშვილს 14-ით მეტი თანამოაზრე რომ ჰყოლოდა, - განდგომილ ოპოზიციას ვგულისხმობ, - ნუთუ ფუნდამენტზე შეთანხმება რომ მომხდარიყო, ანუ იმაზე, რაზეც დღეს თანხმდებიან, უკეთესი პროექტის გატანას ვერ შეძლებდნენ? სულ მცირე, შანსი ხომ მეტი იქნებოდა, რაც არ უნდა მათემატიკური სიზუსტით შევამციროთ ეს შანსი?