იაპონელებს განსაკუთრებული, ევროპელებისგან და, მით უმეტეს, ამერიკელებისგან განსხვავებული დამოკიდებულება აქვთ
სიკვდილისა და სიცოცხლის მიმართ. ამიტომაც არის, რომ ამ ქვეყანაში, თანამედროვე ცივილიზებული სამყაროსთვის ლამის ჩვეულებრივი მოვლენა - ორგანოთა გადანერგვა, ასევე გენტექნიკა, არც ისე იოლად იკიდებს ფეხს და არც ისე ბუნებრივად აღიქმება, როგორც სხვაგან.
იაპონელთათვის სიკვდილი რჩება პირად, ინტიმურ სფეროდ, ლოცვის მსგავსად. მართალია, დღეს უკვე ბევრი იაპონელი სიცოცხლის ბოლოს საავადმყოფოში სხვადასხვა აპარატთან მიერთებული ატარებს, სიკვდილის მიმართ ეს დამოკიდებულება მაინც შემონახულია. ამიტომაა, რომ ორგანოთა გადანერგვის საქმის შუამავლებს ძალიან უჭირთ მოქმედება იაპონიაში. მათ დიდი სიფრთხილე მართებთ, როცა სურთ “ტვინით მკვდარი” ადამიანის ოჯახის წევრები ამ ადამიანის ორგანოთა გადანერგვაზე დაიყოლიონ.
1997 წელს, ამ სფეროს დასარეგულირებლად, იაპონიაში მიიღეს კანონი, რომელიც იაპონელთა მენტალიტეტს ითვალისწინებს. ამ კანონის მიხედვით, ექიმებს არ აქვთ ოჯახის წევრების თანხმობის გარეშე ორგანოს ამოღების უფლება, მაშინაც კი, როცა თვით გარდაცვლილს ადრევე ჰქონდა ეს განცხადებული. ოჯახს მაშინაც აქვს უარის თქმის უფლება ორგანოს გაცემაზე, როცა ოპერაცია უკვე დაწყებულია. იაპონელთა შორის ბევრისთვის ტვინით სიკვდილი, ანუ სიკვდილი, როცა ადამიანის მხოლოდ ტვინი კვდება და გული და ფილტვები მცირე ხნით კიდევ მუშაობს, ჯერ კიდევ არ ნიშნავს სიკვდილს. ამ ქვეყნის მთავრობას სურდა, ასე ვთქვათ, ტვინით მკვდარი ადამიანისთვის ორგანოს ამოღების ლეგალიზება მოეხდინა, მაგრამ იმდენად მძაფრი იყო საზოგადოების წინააღმდეგობა, რომ ვერ განახორციელა.
იაპონელთა ეს წარმოდგენა იაპონური რელიგიიდან - სინტოიზმიდან მოდის. ადამიანის ცხედარი, გარდაცვალების შემდგომ წმინდაა და არ შეიძლება, როგორც სინტოიზმი ამბობს, მისი გაუწმინდურება დანით ან მისთანათი. ერთი-ერთი ლოცვა ასეთ აზრს გამოხატავს: კანი არც ცოცხალისა და არც მკვდრისა (ეს ცხოველებსაც ეხებათ) არ შეიძლება გაჭრილი იქნას. ამ წარმოდგენიდან გამომდინარე, თაყვანისცემის ობიექტად, არა მხოლოდ სული, რომელმაც დატოვა სხეული, არამედ უსულო სხეულიც მიიჩნევა.
სინტოიზმთან ერთად იაპონელთა მენტალიტეტს ბუდიზმიც განსაზღვრავს. იაპონია თვალყურს ადევნებდა ინტერნეტის გზით ბუდისტი სასულიერო პირებისა და ექიმების კამათს ამ თემაზე. მთავარი სადავო საგანი ის იყო, არის თუ არა ტვინით სიკვდილი მართლაც სიკვდილი. ბევრი თვლის, რომ ეს ჩვეულებრივი სიკვდილია, ბიოლოგიური, და თუკი ვინმეს სიცოცხლეს იხსნის მკვდარი თუ ნახევრად მკვდარი სხეული, არაერთ ბუდისტს ბუდისტური გულმოწყალების გამოვლენად მიაჩნია. სხვები, სულიერებასთან ალბათ უფრო დაახლოებული ადამიანები, თვლიან, რომ ამპარტავნობაა ფიქრი, თითქოს ადამიანებს შეუძლიათ გადაწყვიტონ, როდის კვდება სინამდვილეში კაცი, ტვინის თუ გულის სიკვდილის დროს. მით უმეტეს, რომ მეცნიერებას ვერ აუხსნია ტვინით სიკვდილის საიდუმლო. ეს კრიტიკა ემყარება აგრეთვე სამედიცინო მორალის და იმ ფაქტის მიმართ უნდობლობას, რომ ექიმებს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების უფლება აქვთ. ამას ემატება იმ პირის ეგოცენტრიზმის ნეგატური შეფასება, რომელიც ორგანოს ელის. ბუდისტი იაპონელები, და არა მხოლოდ სასულიერო პირები, არამედ უბრალო მორწმუნეებიც, ჩვეულებრივ ეცნობიან ხოლმე სიკვდილის წიგნის მსგავსი ტექსტების კრებულს, სადაც აღწერილია საიქიოს ცხოვრება, ასევე მკითხველს რჩევები ეძლევა, როგორ მოექცეს მიცვალებულს.
თქმა არ უნდა, რომ იაპონიაში ეს ტრადიციული წარმოდგენა ებრძვის თანამედროვე პრაგმატიზმით აღსავსე დამოკიდებულებას, რომლის თანახმად, მკვდარი მკვდარია და თუ საჭიროა, მით უმეტეს - კეთილშობილი მიზნით, ორგანო უნდა ამოუღონ. მაგრამ მხოლოდ ექიმების ეს მიდგომა საკმარისი არ აღმოჩნდა ორგანოთა გადანერგვის გავრცელებისთვის. ძალიან მცირეა მათი რიცხვი, ვისაც სურს გაიხანგძლივოს სიცოცხლე სხვისი ორგანოს გადანერგვით. შედარებისთვის: ამერიკის შეერთებულ შტატებში გულით ავადმყოფი 4000 ათასი ადამიანი ელის შესაძლებლობას, რომ მას ვინმეს გული გადაუნერგონ, იაპონიაში კი ასეთ ადამიანთა რაოდენობა მხოლოდ 54-ია.
დაბოლოს, მოკლედ, კლონირების შესახებ. მას მერე, რაც ბრიტანეთში ცხვრის კლონირება მოხდა, იაპონელებმა სასწრაფოდ მიიღეს კანონი, რომელიც კრძალავს მსგავსი ცდის დაფინანსებას. მიღებულ იქნა კანონი, რომელიც ადამიანის კლონირებას კრძალავს და ამ კანონის დამრღვევთათვის ათ წლამდე პატიმრობას და ასი ათასამდე დოლარის ოდენობის ფულად ჯარიმას ითვალისწინებს. აქვე უნდა ითქვას, რომ ადამიანის ჩანასახისა და ღერული უჯრედების კვლევა არ იკრძალება. ასე რომ, იაპონიაში საკმაოდ არიან ისეთები, ვინც ფიქრობს, რომ ადამიანმა უნდა გადალახოს ირაციონალური შიში და გაჰყვეს ტექნიკის წინსვლას.
იაპონელთათვის სიკვდილი რჩება პირად, ინტიმურ სფეროდ, ლოცვის მსგავსად. მართალია, დღეს უკვე ბევრი იაპონელი სიცოცხლის ბოლოს საავადმყოფოში სხვადასხვა აპარატთან მიერთებული ატარებს, სიკვდილის მიმართ ეს დამოკიდებულება მაინც შემონახულია. ამიტომაა, რომ ორგანოთა გადანერგვის საქმის შუამავლებს ძალიან უჭირთ მოქმედება იაპონიაში. მათ დიდი სიფრთხილე მართებთ, როცა სურთ “ტვინით მკვდარი” ადამიანის ოჯახის წევრები ამ ადამიანის ორგანოთა გადანერგვაზე დაიყოლიონ.
1997 წელს, ამ სფეროს დასარეგულირებლად, იაპონიაში მიიღეს კანონი, რომელიც იაპონელთა მენტალიტეტს ითვალისწინებს. ამ კანონის მიხედვით, ექიმებს არ აქვთ ოჯახის წევრების თანხმობის გარეშე ორგანოს ამოღების უფლება, მაშინაც კი, როცა თვით გარდაცვლილს ადრევე ჰქონდა ეს განცხადებული. ოჯახს მაშინაც აქვს უარის თქმის უფლება ორგანოს გაცემაზე, როცა ოპერაცია უკვე დაწყებულია. იაპონელთა შორის ბევრისთვის ტვინით სიკვდილი, ანუ სიკვდილი, როცა ადამიანის მხოლოდ ტვინი კვდება და გული და ფილტვები მცირე ხნით კიდევ მუშაობს, ჯერ კიდევ არ ნიშნავს სიკვდილს. ამ ქვეყნის მთავრობას სურდა, ასე ვთქვათ, ტვინით მკვდარი ადამიანისთვის ორგანოს ამოღების ლეგალიზება მოეხდინა, მაგრამ იმდენად მძაფრი იყო საზოგადოების წინააღმდეგობა, რომ ვერ განახორციელა.
იაპონელთა ეს წარმოდგენა იაპონური რელიგიიდან - სინტოიზმიდან მოდის. ადამიანის ცხედარი, გარდაცვალების შემდგომ წმინდაა და არ შეიძლება, როგორც სინტოიზმი ამბობს, მისი გაუწმინდურება დანით ან მისთანათი. ერთი-ერთი ლოცვა ასეთ აზრს გამოხატავს: კანი არც ცოცხალისა და არც მკვდრისა (ეს ცხოველებსაც ეხებათ) არ შეიძლება გაჭრილი იქნას. ამ წარმოდგენიდან გამომდინარე, თაყვანისცემის ობიექტად, არა მხოლოდ სული, რომელმაც დატოვა სხეული, არამედ უსულო სხეულიც მიიჩნევა.
სინტოიზმთან ერთად იაპონელთა მენტალიტეტს ბუდიზმიც განსაზღვრავს. იაპონია თვალყურს ადევნებდა ინტერნეტის გზით ბუდისტი სასულიერო პირებისა და ექიმების კამათს ამ თემაზე. მთავარი სადავო საგანი ის იყო, არის თუ არა ტვინით სიკვდილი მართლაც სიკვდილი. ბევრი თვლის, რომ ეს ჩვეულებრივი სიკვდილია, ბიოლოგიური, და თუკი ვინმეს სიცოცხლეს იხსნის მკვდარი თუ ნახევრად მკვდარი სხეული, არაერთ ბუდისტს ბუდისტური გულმოწყალების გამოვლენად მიაჩნია. სხვები, სულიერებასთან ალბათ უფრო დაახლოებული ადამიანები, თვლიან, რომ ამპარტავნობაა ფიქრი, თითქოს ადამიანებს შეუძლიათ გადაწყვიტონ, როდის კვდება სინამდვილეში კაცი, ტვინის თუ გულის სიკვდილის დროს. მით უმეტეს, რომ მეცნიერებას ვერ აუხსნია ტვინით სიკვდილის საიდუმლო. ეს კრიტიკა ემყარება აგრეთვე სამედიცინო მორალის და იმ ფაქტის მიმართ უნდობლობას, რომ ექიმებს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების უფლება აქვთ. ამას ემატება იმ პირის ეგოცენტრიზმის ნეგატური შეფასება, რომელიც ორგანოს ელის. ბუდისტი იაპონელები, და არა მხოლოდ სასულიერო პირები, არამედ უბრალო მორწმუნეებიც, ჩვეულებრივ ეცნობიან ხოლმე სიკვდილის წიგნის მსგავსი ტექსტების კრებულს, სადაც აღწერილია საიქიოს ცხოვრება, ასევე მკითხველს რჩევები ეძლევა, როგორ მოექცეს მიცვალებულს.
თქმა არ უნდა, რომ იაპონიაში ეს ტრადიციული წარმოდგენა ებრძვის თანამედროვე პრაგმატიზმით აღსავსე დამოკიდებულებას, რომლის თანახმად, მკვდარი მკვდარია და თუ საჭიროა, მით უმეტეს - კეთილშობილი მიზნით, ორგანო უნდა ამოუღონ. მაგრამ მხოლოდ ექიმების ეს მიდგომა საკმარისი არ აღმოჩნდა ორგანოთა გადანერგვის გავრცელებისთვის. ძალიან მცირეა მათი რიცხვი, ვისაც სურს გაიხანგძლივოს სიცოცხლე სხვისი ორგანოს გადანერგვით. შედარებისთვის: ამერიკის შეერთებულ შტატებში გულით ავადმყოფი 4000 ათასი ადამიანი ელის შესაძლებლობას, რომ მას ვინმეს გული გადაუნერგონ, იაპონიაში კი ასეთ ადამიანთა რაოდენობა მხოლოდ 54-ია.
დაბოლოს, მოკლედ, კლონირების შესახებ. მას მერე, რაც ბრიტანეთში ცხვრის კლონირება მოხდა, იაპონელებმა სასწრაფოდ მიიღეს კანონი, რომელიც კრძალავს მსგავსი ცდის დაფინანსებას. მიღებულ იქნა კანონი, რომელიც ადამიანის კლონირებას კრძალავს და ამ კანონის დამრღვევთათვის ათ წლამდე პატიმრობას და ასი ათასამდე დოლარის ოდენობის ფულად ჯარიმას ითვალისწინებს. აქვე უნდა ითქვას, რომ ადამიანის ჩანასახისა და ღერული უჯრედების კვლევა არ იკრძალება. ასე რომ, იაპონიაში საკმაოდ არიან ისეთები, ვინც ფიქრობს, რომ ადამიანმა უნდა გადალახოს ირაციონალური შიში და გაჰყვეს ტექნიკის წინსვლას.