ავტორი: ნუცა ლეფსაია
პროლოგი:
”ყოველგვარი შესავლის გარეშე ჩაფიქრებული იწყებს და ვამჩნევ — იცვლება; თვალები ისე ეშმაკურად აღარ უციმციმებს, სულ სხვა კაცია ჩემს წინ, რაღაცნაირად ღრმად მოწყენილი, დაფიქრებული, ჩემს მიღმა იყურება და რაღაც უცნაურ ამბავს მიყვება, წარმოგიდგენიათ? — გომბეშოზე.“ (გურამ დოჩანაშვილი — “კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა“)
დიდებულია სამყარო; მაშასადამე, დიდებულია მისი შემოქმედი, რომელმაც არამიწერი მონასმით “დახატა” ადამიანი, მისი ხორციელი სახება და მიანიჭა ნიჭთა შორის უპირველესი — შემოქმედებითობა.
7 დღე აღმოჩნდა საკმარისი სრულფასოვანი სამყაროს “გამოსაძერწად”. ადამიანს, ღვთის ხატს, კი ათასწლეულები დასჭირდა მის შესამეცნებლად, იდუმალ საიდუმლოებათა ამოსახსნელად, ამოუხსნელ კითხვათა საპასუხოდ და შემდგომ მათ დასავიწყებლად — მრავალფეროვნების გასანაცრისფრებლად, მიწათა გასაყოფად, დასანაკუწებლად, დასაქსაქსად, მშვენიერების “დასაბნევად” და უპირველესი ნიჭის გასაბნევად.
კაცობრიობის პირველი მონაპოვარი ნაქურდალია. ჩვენ ღმერთებს მოვპარეთ ცეცხლი და გავანათეთ ღამე — ღამე, სამყაროს პროტესტი ადამიანის კეთრის წინააღმდეგ — და ეს კეთრი თვალხილული გავხადეთ. ამ დროს ჯერ კიდევ ერთპირი იყო მთელი დედამიწა და ერთ ენაზე მეტყველი. შემდეგ ამპარტავნების ცოდვამ დარია ხელი ადამიანის გონს და თავი ყოვლისმძლე, ყოვლისმფლობელ არსად წარმოიდგინა. კაცთამოდგმის შვილებმა დავკარგეთ ზომიერების განცდა, როდესაც გადავწყვიტეთ ქალაქისა და გოდოლის აშენება, რომლის თხემიც ცას მიწვდებოდა. ჩამოვიდა და ნახა უფალმა შექმნილი, თქვა: “აჰა, ერთი ხალხია ეს და ერთი ენა აქვს ყველას. რაკი ეს საქმე წამოუწყიათ, ამიერიდან დაუბრკოლებლივ გააკეთებენ ყველაფერს, რასაც კი განიზრახავენო,” — და აგვირია მან ენები. ეს სასჯელი იყო ზომიერება დაკარგული ადამიანისთვის, которому შეუმჩნევლად ეცლებოდა ხელიდან თავისუფლება, რადგან “ზომიერება, ეს არის გზა ორ უკიდურესობას შორის — განთიადი, სადაც ჭეშმარიტი თავისუფლება იბადება.“ (არისტოტელე, „ნიკომაქეს ეთიკა“)
ერთმანეთის სიტყვა რომ ვეღარ გავიგეთ, იჭვნეულობამ დაისადგურა ჩვენს გულებში. მწვანე თვალებით მაყურებლებმა ვერ გავბედეთ ერთმანეთის ნდობა. ქვენა გრძნობებისგან “აღმოცენდა” მორჩილილობა, იერარქიები, კლასები და კლასთა შორისი კონფლიქტები — ამ ბრძოლებში დავიქანცეთ და დავბეჩავდით. მხრებში მოვიხარეთ. ძუძუმწოვარი პრიმატების მსგავსად, ჩვენთვის უცხოდ იქცა მაღალი იდეალები. კულტურის მაგივრად თვითგადარჩენის ინსტიქტმა აგვამოძრავა. და მართლაც: “აქ სადღა არის დრო, რომ ადამიანმა იფიქროს თავისი ღირსების დაცვაზე, როცა კუჭის გამოსძღომას უნდა შეელიოს მთლად თავისი ძალ-ღონე?” (აკაკი წერეთელი) საბოლოოდ, ჩვენ იგიც აღარ დავტოვეთ, “რაც იგიში იგი იყო”.
ადამიანებმა ფრთები შევასხით მონობის იდეას და შევქმენით მორჩილი მანქანა (აწ უკვე ხელოვნურ ინტელექტად წოდებული), რადგან მონას წესად აქვს იფიქროს არა თავისუფლებაზე, არამედ საკუთარი მონის ყოლაზე. “მანქანამ” ჯერ ერთი ჭიქა წყალი მოგვაწოდა, შემდეგ ჩვენს დამტვერილ ბიბლიოთეკებს გადაავლო თვალი, დავიწყებულ კითხვებს მივიწყებული პასუხები გასცა და, როგორც ჩვენ ღმერთებს ცეცხლი, ისე მან მოგვპარა ფიქრის უნარი.
ადამიანები დავექვემდებარეთ მანქანებს. ნაბიჯ-ნაბიჯ განვლეთ მონობის ყველა ეტაპი. თავდაპირველად შევეწინააღმდეგეთ საკუთარი ხელით დაწერილ ბედისწერას — ზოგი აქტიურად, ზოგიც კი პასიურად; ვისაც რისი შნო გვქონდა. ამ ეტაპზე ადამიანის შველა კიდევ შეიძლება, თუ ვინმე ხელის გამომწოდებელი გამოჩნდა; თუმცა ჩვენ დამხმარე დავკარგეთ — “გავთითოკაცდით”. დადგა შემაძრწუნებელი მომენტი, როცა დავყაბულდით საბედისწერო ბედისწერას, დავკმაყოფილდით მორჩილებით და დღეს ვამაყობთ კიდეც ამით.
ჩვენ უდაბნოს ადამიანებმა ჩალისკენ დავიწყეთ სწრაფვა და მის ხლართებში გავუჩინარდით. გავაქრეთ იდენტობა და “აი ია”-ს ვარჩიეთ AI.
კაცობრიობის ქმნადობის ისტორიის ძალიან მოკლე შესავალი და გზა დღევანდელობამდე ახლართულ-დახლართული ნამოქმედარის ამბებია; მხოლოდ ხელოვანს ძალუძს კვანძების გახსნა, მხოლოდ ხელოვნება ამხელს სიმართლეს. “ხელოვნების მეშვეობით საზოგადოებამ უნდა გააცნობიეროს არა რაიმე წინასწარმეტყველება ან ფილოსოფიური იდეა, არამედ ადამიანური სისუსტეები,” — წერს ჩარლი ჩაპლინი — გაუჩნდეს თანაგრძნობა და მთავარ პრობლემაზე ფიქრის სურვილი.
ფრიცი ლანგის „Metropolis“ (1927) — ეს ისეთი შემოქმედებითი სურათია, ისეთი “სიზმარია,” რომ ცა უნდა ჩამოიქცეს და სამყარო აღესრულოს. ფილმი გერმანული ექსპრესიონიზმის გამორჩეული ნამუშევარია და პირველი სრულმეტრაჟიანი სამეცნიერო-ფანტასტიკის ნიმუში.
სიუჟეტი ვითარდება მომავლის მეგაპოლისში, სადაც საზოგადოება ორ ფენად არის გაყოფილი: მიწის ზედაპირზე ცხოვრობს მდიდარი ელიტა — კომფორტში, მყუდროებაში და ტექნოლოგიურ ფუფუნებაში; მიწის ქვეშ კი მონურ ყოფაში “არსებობენ” მუშები, რომლებიც ქალაქის ყოველ მექანიზმს ამუშავებენ. ლანგი აღწერს ინდუსტრიულ კაპიტალიზმს, სადაც ადამიანები „მანქანის ნაწილებად“ იქცნენ. სურათი ხაზს უსვამს სოციალურ უთანასწორობას; ფილმის მთავარ ხაზად კი რჩება “კონფლიქტი” ტექნოლოგიასა და ჰუმანიზმს შორის. გვყავს ორი წამყვანი პერსონაჟი — “ორი მარინე”. პირველი მარია არის მუშათა ქალაქიდან; ის ქადაგებს მშვიდობასა და თანასწორობას, ამხელს მთავარ იდეას, რომ „გული უნდა იყოს შუამავალი გონებასა და ხელებს შორის“ (the mediator between the head and the hands must be the heart). მეორე კი მეცნიერ როტვანგის მიერ შექმნილი რობოტი ქალია — იმავე სახელითა და ვიზუალით; მისი მოწოდებები ძალადობრივი შინაარსისაა. ლანგი “ორი მარინეს” კონტრასტით მიგვითითებს საფრთხეზე: ტექნოლოგიამ შეიძლება მოიტანოს ნგრევა, თუ ის არ იქნება „გულის“ კონტროლქვეშ.
თითქმის საუკუნის წინ ხილული “სიზმრიდან” ჩვენ აღელვებით უნდა გამოგვეფხიზლა — გვეთქვა, რომ ეს კოშმარი იყო, რომ ის არ აღსრულდება, რომ ჩვენ ირეალურ ქმნილებებს რეალურის სახეს არ მივანიჭებთ; მაგრამ სიზმარი არა საუკუნოდ, არამედ რამდენიმე წამით თუ გვამახსოვრდება ადამიანებს.
“ისე აგიხდეთ ყველაფერი კარგი,” — როგორც 21-ე საუკუნეს აუხდა “მეტროპოლისის” კოშმარი. ლანგმა პრობლემა დაგვანახა, პრობლემის მოგვარების გზაც კი გვიკარნახა, თუმცა ჩვენ ფიქრი დავიზარეთ. იქნებ გომბეშოს სინდრომი შეგვეყარა?! — “თურმე გომბეშო უმოძრაო მწერს ვერა ხედავს და მხოლოდ მაშინ შენიშნავს, თვალწინ თუ ჩაუფრენს და მაშინვე გადასანსლავს; და თუ შორიახლოს მწერი არაა, გომბეშოს თვალწინ ნაცრისფერი ეკრანი აქვს, და მხოლოდ მაშინ გაუცოცხლდება მზერა, მწერი რომ ჩაუფრენს. და თურმე ასე იმიტომაა, ყოველთვის რომ უყურებდეს გარემოს და ფერებს აღიქვამდეს, დაღლილობას ვერ გაუძლებს და მოკვდება, რადგან ტვინი ძალიან მარტივად აქვს მოწყობილი… ადამიანის ტვინი — პირიქით, თუ არ იფიქრა, თუ არ დაინახა და არ იოცნება, სწორედ მაშინ იფიტება და კვდება.” — პ.ს. ჯერ თუ არ მოვკდით, ნამდვილად კი გამოვიფიტეთ.
ადამიანმა თუ აღქმა, ფიქრი და ოცნება შეწყვიტა, მაშინ საზოგადოებას პატრა ჭკუის რამდენიმე დიდი კოლოფი ჩაუდგება სათავეში — უღმერთო საზოგადოებას გამარჯვების გარეშე; ადამიანებს, რომელთაც სულიერი თვალი დახშული აქვთ და მხოლოდ მატერიალურ განზომილებაში შეუძლიათ ცხოვრება; “საზოგადოებას, რომელიც ნელ-ნელა ჩაიძირება საყოველთაო უწესრიგობაში; მისი მყიფე სხეული კი, რომელიც გარკვეულ წესებსა და პრინციპებს ემორჩილება, საკუთარ თავს — თავისსავე ქაოსსა და პირველად თავისუფლებას დაუბრუნდება. ყველაფერი ერთმანეთში აიზელება; ერთმანეთში აირევა კარგი და ცუდი, დღე და ღამე, წმინდანი და უწმინდური.“ (ოქტავიო პასი)
ეპილოგი:
რა მძიმე უნდა იყოს სიცოცხლე მხოლოდ იმის ამარა, რაც ვიცით და გვახსოვს, თუკი მოკლებული ვიქნებით იმას, რისი იმედიც გვაქვს. იმედი შუამავლია — ხალხის ერთგვარი მხსნელის როლში — არსებობის, სიცოცხლის აზრი და მიზანი; შუამავლი გონებასა და ხელებს შორის; შუამავალი, რომლის სახელიც სიყვარულია. დიახ, “სიყვარულია მშობელი ოცნებისა; ოცნება აღვიძებს კაცთა მოდგმის მთვლემარე გონებას; გონება აღძრავს ქმედებას — პლიუს-მინუს, (mc²), ეფ, ფუძე ვნებათაღელვის უსასრულობისა და შეცნობილი აუცილებლობისაკენ! მიდით ერთაოზ..!”