უკრაინის კგბ-ს განსაიდუმლოებულ არქივში აღმოჩნდა მასალები, რომლებიც ადასტურებს, რომ მოსკოვის მიმართ თითქოს მეგობრულად განწყობილი ჩრდილოეთ კორეის რეჟიმი აქტიურად ეწეოდა ჯაშუშობას მოკავშირე ქვეყნის ტერიტორიაზე: ის აგენტების გადაბირებით იყო დაკავებული და სამხედრო საიდუმლოების ხელში ჩაგდებას ცდილობდა.
ეს სტატია ეფუძნება ორ საქმეს (ოპერატიულს და სისხლის სამართლისას), რომლებიც უკრაინის უშიშროების სამსახურში ინახება. მასალები ოცდაათ ტომს მოიცავს, ისინი ეხება კიევის ერთ მაცხოვრებელს, რომელსაც ათი წლით პატიმრობა მიესაჯა და კოლონიაში გარდაიცვალა.
ბრალდებული სასამართლოში ხსნიდა, რატომ არ მივიდა კგბ-ში. საქმე განიხილებოდა კიევის სამხედრო ოლქის ტრიბუნალში. 1981 წელი იყო: „გადავწყვიტე: ვაჟი ათ კლასს დაამთავრებს, მერე ვნახავ, რა ვიღონო“.
ბრალდებული იყო სტანისლავ პუშკარი. მას ბრალად ედებოდა სისხლის სამართლის კოდექსის 56-ე მუხლის ნაწილი პირველი - „სამშობლოს ღალატი ჯაშუშობის სახით“. ბრალდებულს ბრალი არ უარუყვია, ის მხოლოდ მოწყალებას ითხოვდა.
მოსამართლემ ბრალდებულს ათი წლით პატიმრობა მიუსაჯა სასჯელის მკაცრი რეჟიმის კოლონიაში მოხდით. ჩვენ არ ვიცით, რა გრძნობა დაეუფლა პუშკარს იმ მომენტში, როცა განაჩენი მოისმინა. შესაძლოა, სასოწარკვეთილი იყო - მათ შორის იმიტომაც, რომ მრავალი წლის განმავლობაში მშობლების გარეშე რჩებოდა მისი არასრულწლოვანი ვაჟი. მაგრამ არც ისაა გამორიცხული, რომ მან შვებით ამოისუნთქა: მას მიუსაჯეს ამ მუხლით გათვალისწინებული მინიმალური სასჯელი, მაქსიმალური კი დახვრეტა იყო.
პროცესი დახურულ კარს მიღმა გამიმართა, მასზე არცერთ გაზეთში არ ყოფილა ცნობა. სავარაუდოდ, ამის მიზეზი იყო ის, თუ ვის სასარგებლოდ მუშაობდა ბრალდებული. ეს იყო ფორმალურად მეგობრულად განწყობილი სოციალისტური სახელმწიფოს, კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკის დაზვერვა.
ცოის ჯგუფი
ეს ამბავი რამდენიმე წლით ადრე დაიწყო, 1970-იანების დამდეგს. კიევის გასაიდუმლოებულ ქარხანა „არსენალ-2“-ში (იგივე სამხედრო ნაწილი 61809) ჩავიდა სამი უცხოელი: ჩრდილოეთ კორეის არმიის ოფიცრები, რომლებიც ამავე დროს კიევის ერთ-ერთი სამხედრო სასწავლებლის კურსანტებიც იყვნენ. ესენი იყვნენ: კიმ ზე ჰანი, ცოი ტჰე ლი და დიმ სუნ კილი. ქარხანაში კორეელებს მხოლოდ გვარებს ეძახდნენ. კიმი ყველაზე კარგად ფლობდა რუსულს და ის თარჯიმნის როლს კისრულობდა ხოლმე.
სტაჟიორებს უნდა შეესწავლათ ტანკსაწინააღმდეგო რაკეტებით აღჭურვილი სამხედრო მანქანების მომსახურება, რომლებსაც საბჭოთა კავშირი აწვდიდა ჩრდილოეთ კორეას.
საამქროებში იდგა ასევე გასაიდუმლოებული ტექნიკა, რომელიც სტუმრებს არ უნდა ენახათ. მას დროებით გადააფარეს ბრეზენტის შალითები. „არსენალის“ თანამშრომლებს ზოგჯერ ისეთი შთაბეჭდილება რჩებოდათ, რომ სტაჟიორები ცდილობდნენ აკრძალვებისთვის გვერდის ავლას და იმისთვის თვალის შევლებას, რაც არ შედიოდა სასწავლო პროგრამაში.
კორეელებთან მეცადინეობა, როგორც წესი, ევალებოდა ხოლმე რადიოაპარატურის ოსტატს, სტანისლავ პუშკარს. ის და კიდევ რამდენიმე თანამშრომელი სწრაფად დაუმეგობრდნენ ცოის, კიმს და დიმს. უცხოელები კიეველებს რესტორანში პატიჟებდნენ ხოლმე წვეულებებზე, ჩრდილოკორეულ ფილმებს უყურებდნენ მათი სასწავლებლის სააქტო დარბაზში.
სტანისლავ ალექსანდრეს ძე პუშკარი მაშინ 32 წლის იყო. ის დაიბადა გორკიში, ამჟამინდელ ნიჟნი ნოვგოროდში, მაგრამ სიცოცხლის უდიდესი ნაწილი კიევში გაატარა. ცოლს გაყრილი იყო. მშობლებთან და პატარა ვაჟთან ერთად ცხოვრობდა კიევის გარეუბანში, ბერეზნიაკიში. სწავლობდა კიევის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში, რომელიც მეოთხე კურსიდან მიატოვა. „არსენალ-2“-ში 1969 წლიდან მუშაობდა. მისი ჰობი იყო ფოტოგრაფია და თევზაობა.
სტაჟიორების გაცნობიდან დაახლოებით ორ თვეში ჩრდილოეთ კორეელებმა პუშკართან სახლში სიარული დაიწყეს. სტუმრები დაუპატიჟებლად და გაუფრთხილებლადაც მიდიოდნენ. მაგრამ პუშკარი გულითადად ხვდებოდა მათ.
უცხოელები ხელცარიელები არ ჩნდებოდნენ მასთან: ხან ღვინო მიჰქონდათ, ხან მათი მშობლიური ეგზოტიკური სასმელი - ჟენშენის ფესვისგან დაყენებული არაყი. სტანისლავს ძალიან უყვარდა სმა. ავადმყოფი დედამისისთვის იმავე ჟენშენის სამკურნალო ექსტრაქტი მიჰქონდათ ხოლმე.
1971 წლის თებერვალში სამუშაოს შემდეგ კორეელები პუშკართან მივიდნენ გამოსათხოვარ წვეულებაზე - სტაჟირების დასრულებისა და სახლში დაბრუნების აღსანიშნავად.
„სუფრაზე ცოიმ მაჩუქა ოქროს კალმიანი კალმისტარი და ერთი ბოთლი ჟენშენის არაყი. და დააყოლა, რომ ამას მჩუქნიდა სტაჟირებისას მის მიმართ კარგი დამოკიდებულებისთვის“ - ჰყვებოდა მოგვიანებით „არსენალის“ ინჟინერი.
ტანკსაწინააღმდეგო „ფალანგა“ და ჯაშუშის კამერა
როცა კარგად შეზარხოშებულები სამზარეულოში ეწეოდნენ, ცოიმ და კიმმა მასპინძელს დახმარება სთხოვეს. სტაჟირებამ სწრაფად გაიარა და ყველაფერი ვერ მოვასწარითო, უთხრეს კურსანტებმა. მადლობელი ვიქნებით, თუკი ქარხნის ბიბლიოთეკაში დაცული ლიტერატურიდან ზოგიერთი შეიარაღების რაღაც სქემებს გადმოგვიხაზავო.
კორეელებმა დაასახელეს, რა აინტერესებდათ: 2П32 და 3М11. ეს იყო ტანკსაწინააღმდეგო გამშვები მოწყობილობა „ფალანგა“ და მისი რაკეტები. ორივე გასაიდუმლოებული იყო და სტაჟირება არაფრით არ ვრცელდებოდა მათზე.
რამდენი დრო დასჭირდათ სტუმრებს მასპინძლის დასამუშავებლად? ორჭოფობდა თუ არა პუშკარი, ეს თხოვნა რომ მოისმინა? საერთოდ ესმოდა თუ არა, რას ნიშნავდა ასეთი თხოვნა? ჩვენ ეს არ ვიცით. მაგრამ საბოლოოდ პუშკარი დათანხმდა და ჩრდილოეთ კორეის სამხედრო დაზვერვის აგენტად იქცა ისე, რომ შეიძლება თავად ვერც კი ხვდებოდა ამას. ჯაშუშს მიანიჭეს კოდური სახელი „თანამემამულე“ («Земляк». კორეულად - „დონხიან-ინ“), თუმცა თავად ამის შესახებ არ იცოდა.
რატომ შეარჩიეს მაინც და მაინც პუშკარი? ერთი მხრივ, ეს იყო კარგი სპეციალისტი, საკუთარი საქმის ოსტატი. მეორე მხრივ - ყველა კოლეგა მას ახასიათებდა, როგორც სწრაფი მოგების მოყვარულსა და დეფიციტური საიმპორტო საქონლის მოყვარულს. „ადამიანებთან ურთიერთობებში გარჩევა არ იცის, საამქროს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობას არ იღებს“, ვკითხულობთ მის საქმეში ჩაკერებულ დახასიათებებში. ცხადია, ალკოჰოლის მიმართ მისმა სიმპათიამაც ითამაშა თავისი როლი. პუშკარის საქმის მიხედვით, ის თითქმის ყოველდღე სვამდა, ზოგჯერ სამსახურშიც. ყველა სერიოზულ საუბარს კორეელები იწყებდნენ მას მერე, რაც დაათრობდნენ ხოლმე „თანამემამულეს“.
„რა საჭიროა გადმოხაზვა, როცა მთელი სქემების ფოტოაპარატით გადაღება შეიძლება?“, შესთავაზა კორეელებს ახალგამომცხვარმა ჯაშუშმა.
მით უმეტეს, საქმე ეხებოდა არა მხოლოდ სქემებს, არამედ თითქმის მთელ ტექნიკურ აღწერილობას.
ცოიმ პუშკარს უთხრა, რომ ჯობია, დავალება შეასრულოს არა ჩვეულებრივი, არამედ სპეციალური, პატარა ფოტოაპარატით. მალე მას გადასცეს მინიატურული შვეიცარიული ფოტოაპარატი „ტესინა“. იმ დროს ასეთ კამერებს სხვადასხვა ქვეყნის სპეცსამსახურები იყენებდნენ, მათ შორის აშშ-ის ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო.
„სლავა, ძალიან ნუ იჩქარებ, მთავარია - ყველაფერი შეუმჩნევლად გააკეთო“, - უთხრა ცოიმ. „ალბათ ჩვენ გამგზავრებამდე ვერ მოასწრებ ყველაფრის გადაღებას. მერე მოგიხდება მოსკოვში ჩასვლა და ჩვენი ხალხისთვის გადაცემა. დაიმახსოვრე ეს ნომერი: 143-90-52, ეს კორეის საელჩოს ტელეფონია. როცა მოსკოვში ჩახვალ, დარეკე ამ ნომერზე, უთხარი, რომ კიეველი სლავა ხარ და სთხოვე, ნიკოლაის დაუძახონ. ეს პაროლია, მიხვდებიან, ვინ რეკავს.“
ცოი დაჰპირდა, რომ ფოტოფირის შესახებ ვერავინ ვერაფერს შეიტყობდა: მას კორეის სახალხო-დემოკრატიულ რესპუბლიკაში გაგზავნიან დიპლომატიური ფოსტით, რომელსაც არ ამოწმებენო. ბოლოს პუშკარს 25 მანეთი დაუტოვა მოსკოვში გასამგზავრებელი ხარჯებისთვის.
საბჭოთა საიდუმლოებები არყის სანაცვლოდ
ქარხნის ბიბლიოთეკის თანამშრომელი ვალია, რომელიც საიდუმლო დოკუმენტაციისთვის იყო პასუხისმგებელი, ინსტრუქციას არღვევდა, როცა სტელაჟებთან უშვებდა ბიბლიოთეკის მომხმარებლებს. მაგრამ რა შეიძლება მოხდეს? პუშკარს კარგად იცნობდა, ის უკვე ორი წელი მუშაობდა ქარხანაში.
კორეელებისთვის საინტერესო სარაკეტო გამშვების შესახებ ვერაფრის პოვნა ვერ მოახერხა. სამაგიეროდ იყო ბროშურა გრიფით „სრულიად საიდუმლო“, რომელიც შეიცავდა მართული რაკეტის, 3М11-ის აღწერას. პუშკარმა დოკუმენტაცია წამოიღო. ესმოდა, რომ პირდაპირ „არსენალ-2“-ის ტერიტორიაზე ფოტოების გადაღება ძალზე სახიფათო იყო. თანამშრომლებს უფლება ჰქონდათ, დოკუმენტაცია წაეღოთ საამქროში, მაგრამ შენობიდან საბუთების გატანა მკაცრად ეკრძალებოდათ.
სტანისლავი ეკუთვნოდა ე.წ. „ნესუნების“ კოჰორტას - ადამიანებისა, რომლებსაც სამსახურიდან სახლში მიჰქონდათ სხვადასხვა დეტალი თუ მასალა, რასაც ისინი ყიდდნენ ან თავად იყენებდნენ. ასე რომ, ის ამ საქმეში გამოცდილი იყო. ბროშურა პიჯაკში შეინახა და შესვენებაზე შეუმჩნევლად გავიდა შენობიდან. პუშკარმა ტაქსი დაიჭირა და სახლში გაემგზავრა. საჭირო თავები აივანზე სწრაფად გადაიღო თავისი „ზენიტით“. „ტესინა“ არ გამოუყენებია: ჯერ ერთი, შეეშინდა, რამე არ შეშლოდა. მეორეც - მასში სულ 12 კადრის სამყოფი ფირი იყო. ანდა რა საჭირო იყო მინიკამერა, როცა ბინაში მარტო იყო?
50 გვერდი გადაიღო და ისევ სამსახურში დაბრუნდა. ვერავინ ვერაფერი შენიშნა.
ფირი ჯაშუშის სახლში თითქმის ერთ წელს ინახებოდა. 1971 წლის ნოემბერში პუშკარს ორი უცნობი კორეელი ეწვია. როგორც თავი წარუდგინეს, ერთი იყო პაკ ენ ჰუა, მეორე - ჰონ სენ ჩერი. უთხრეს, კიმის და ცოის თანამშრომლები ვართო და ცოისგან სარეკომენდაციო წერილიც აჩვენეს. ალკოჰოლის და საჩუქრების გარეშე არც ეს შეხვედრა დასრულებულა.
ჩრდილოკორეელმა ემისრებმა პირველ შეხვედრაზე მიიტანეს 500 მანეთი. ეს იმ დროისთვის დიდი ფული იყო: პუშკარს კარგი ხელფასი ჰქონდა და თვეში 300 მანეთს იღებდა. მის ძმას კი, რომელიც მძღოლი იყო, 80 მანეთი ჰქონდა.
კორეელებმა 200 მანეთი მისცეს მოსკოვში გასამგზავრებლად, 300 კი - „საჩუქრად“. კორეელთა თხოვნით, პუშკარმა ხელწერილს მოაწერა ხელი 300 მანეთის აღების შესახებ - როგორც უთხრეს, საელჩოს წინაშე ანგარიშვალდებულების გამო. შემდეგ შეახსენეს ცოის თხოვნა და სთხოვეს, არ გაეჭიანურებინა ფოტოფირის გადაცემა.
მალე სტანისლავ პუშკარი მართლაც გაფრინდა მოსკოვში. პირდაპირ აეროპორტში მას შავი „ვოლგით“ დახვდა ძველი ნაცნობი - კიმი. ფირი არ წაიღო, პუშკარი წაიყვანა ნათესავთან, სადაც მას ღამე უნდა გაეთია. დილით პუშკარმა საელჩოში დარეკა, როგორც შეთანხმებული იყვნენ. მას შეხვედრა დაუნიშნეს „ვოენტორგის“ ცენტრალურ უნივერმაგში, კალინინის გამზირზე (ახლა - ვოზდვიჟენკის ქუჩა). შეხვედრის ადგილზე უცნობმა კორეელმა ფირი გამოართვა და სანაცვლოდ კიდევ ცოტა ფული და არაყი დაუტოვა. საღამოს ჯაშუში კიევში დაბრუნდა. კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკის სპეცსამსახურების პირველი დავალება შესრულებული იყო.
ყველანაირი დაავადების წამალი: ჟენშენის კულტი სსრკ-ში
სტანისლავ პუშკარის ჩვენებიდან პაკთან და ჰონთან პირველი შეხვედრის შესახებ: „მომიტანეს 0,7 ლიტრი ჟენშენის ფესვის ექსტრაქტი, სამი 0,5 ლიტრიანი ბოთლი ჟენშენის არაყი, ხუთი კოლოფი ნატურალური ჟენშენი, პეიზაჟური შინაარსის სურათი, კორეის სახალხო-დემოკრატიულ რესპუბლიკაში გამოცემული წიგნები და კედლის კალენდარი“.
ჟენშენზე დამზადებული წამალი და ალკოჰოლი საქმეში ათეულობით, შესაძლოა, ასეულობით შემთხვევაშია ნახსენები. ასეთი საჩუქრები კორეელებს პუშკართან თითქმის ყოველ შეხვედრაზე მიჰქონდათ მრავალი წლის განმავლობაში. ექსტრაქტს უწილადებდა მშობლებსა და ვაჟს, არაყს - უახლოეს მეგობრებს, რომლებსაც სთხოვდა, ამის თაობაზე არავისთვის მოეყოლათ. იმ წლებში პუშკარის დედის ჯანმრთელობა გაუმჯობესდა. თავად პუშკარი დარწმუნებული იყო, რომ დედამისს ჟენშენის ექსტრაქტმა უშველა. ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ შესრულებული საქმისთვის ფულის აღებაზე უფრო მნიშვნელოვანი იყო ჟენშენის მოპოვება.
„საბჭოთა კავშირში ჟენშენის კულტი იყო“, იხსენებს კორეის სპეციალისტი, სეულის კუნმინის უნივერსიტეტის პროფესორი ანდრეი ლანკოვი. ის მიიჩნეოდა რაღაც არაჩვეულებრივ სასწაულმოქმედ წამლად, რომელიც ყველაფერს უცებ კურნავს. ჩვენი პერსონაჟის აზრით, ეს იყო პანაცეა, რომელსაც შეეძლო მისი ცხოვრების უზრუნველყოფა - მარადიულის თუ არა, ასი წლის ასაკამდე მაინც.
მთელ რიგ ბნელ საქმეებს შორის, რომლებშიც იყო ჩაბმული ჩრდილოეთ კორეის საელჩო 80-იან წლებში, იყო ჟენშენის პრეპარატებით სპეკულაცია. ჩრდილოეთ კორეის მოქალაქეები, რომლებიც სსრკ-ის ტერიტორიაზე იმყოფებოდნენ, იღებდნენ გარკვეული რაოდენობის პრეპარატებს და დავალებას, მოეხდინათ მათი სრულიად წარმოუდგენელ ფასებში რეალიზაცია და მოგების უდიდესი ნაწილი საელჩოში ჩაებარებინათ.
მშრალი ფესვების ერთი კოლოფი „თანამემამულემ“ პაკს სთხოვა კიევის პოლიტექნიკური ინსტიტუტის რექტორის მოსასყიდად. პუშკარს ორი წელი ჰქონდა გამოტოვებული და ინსტიტუტში სწავლის გაგრძელება სურდა.
ერთხელ კორეელებმა მოაწყვეს სხვა ეგზოტიკური არყის პრეზენტაცია, რომელშიც დასპირტული გველი იყო მოთავსებული. მაგრამ პუშკარს და მის მეგობრებს, რომლებიც დეგუსტაციაში მონაწილეობდნენ, სასმელი არ მოეწონათ.
საქმეში ნახსენებია ასევე სხვა საჩუქრები ჩრდილოეთ კორეიდან: ქალის მოსასხამები, თავსაფრები, ყავის სერვიზები, ცხარე საწებლები.
ერთხელ კორეელებმა მოაწყვეს სხვა ეგზოტიკური არყის პრეზენტაცია, რომელშიც დასპირტული გველი იყო მოთავსებული. მაგრამ პუშკარს და მის მეგობრებს, რომლებიც დეგუსტაციაში მონაწილეობდნენ, სასმელი არ მოეწონათ.
საქმეში ნახსენებია ასევე სხვა საჩუქრები ჩრდილოეთ კორეიდან: ქალის მოსასხამები, თავსაფრები, ყავის სერვიზები, ცხარე საწებლები.
გადაბირება აივანსა და სააბაზანოში
თანამშრომლობა ახალი დაწყებული იყო. 1972 წლის თებერვალში კვლავ მოვიდნენ ჰონი და პაკი. ახლა მათ აინტერესებდათ საზენიტო დანადგარების მართვის კომპლექსი - მობილური რადარი „ვაზა“. პუშკარს არ ჰქონდა ასეთ ტექნიკაზე წვდომა, „ვაზებს“ სხვა საამქროები ემსახურებოდა.
„და ვინ შეძლებდა დახმარებას?“, არ ეშვებოდა პაკი.
„ქარხანაში ერთი ნაცნობი მყავს. ტექნიკური კონტროლის განყოფილებაში მუშაობს. ყველა საამქროზე აქვს წვდომა, ბიბლიოთეკაშიც მისცემენ, რასაც ისურვებს. მასთან დალაპარაკება შეიძლება“, შესთავაზა პუშკარმა.
მალე ეს კოლეგა, გენადი ნაუმოვი, შინ მიიპატიჟა. პაკი და ჰონიც მოვიდნენ, სტუმარს გაეცნენ. რამდენიმე ჭიქა არყის შემდეგ საქმეზე გადავიდნენ.
გადაბირების პროცესი სულაც არ ჩამოჰგავდა ჯაშუშების შესახებ სცენებს წიგნებიდან და კინოფილმებიდან. პუშკარის პატარა ბინაში იმ დროს მისი მშობლები და ვაჟი იმყოფებოდნენ, შემდეგ ძმა და ბავშვობის მეგობარიც მივიდნენ. არაფრით არ გამოდიოდა მშვიდად სალაპარაკოდ ყველა ამ ადამიანის დათხოვნა. ამიტომ კორეელები იძულებული იყვნენ, კანდიდატთან ერთად ხან სააბაზანოში განმარტოებულიყვნენ, ხან - აივანზე, ხან - სამზარეულოში.
ისევე, როგორც ადრე პუშკარის შემთხვევაში, სტუმრებმა ნაუმოვთან საუბარიც შორიდან დაიწყეს: „სტაჟიორებმა ყველაფრის ჩაწერა ვერ მოასწრეს“. შემდეგ დაახლოებით იმავე სქემით მიდიოდა საქმე. ახალი აგენტის გადაბირება იოლი არ გამოდგა. შეთავაზება არ უარუყვია, მაგრამ არც დათანხმებულა - მოსაფიქრებელი დრო ითხოვა.
რამდენიმე დღის შემდეგ ნაუმოვი პირისპირ შეხვდა პუშკარს მოსალაპარაკებლად. იდეა მომხიბვლელი ეჩვენებოდა, მაგრამ ამავე დროს სახიფათოც. სტანისლავი ამშვიდებდა ამხანაგს და სთავაზობდა ყველაფრის ერთად გაკეთებას: ნაუმოვი მოიპოვებს დოკუმენტებს, პუშკარი გაიტანს მათ ქარხნიდან და გადაიღებს.
„მათგან, სულელებისგან, ამ მარტივი რამისთვის დიდი თანხის წაგლეჯა შეგვიძლია“, დასძინა.
ჰონმა და პაკმა, როგორც ჩანს, ნაუმოვის ორჭოფობას ყურადღება არ მიაქციეს. დავალების შესასრულებლად მას გადასცეს „ტესინა“, რომელიც მანამდე პუშკარს გამოართვეს. სანაცვლოდ „თანამემამულემ“ მიიღო პორტატიული იაპონური „მინოლტა“.
ახალმა აგენტმა მაინც შეასრულა თხოვნა, შემდეგ კიდევ რამდენიმე დოკუმენტიც გადაიღო. ის და პუშკარი ცალ-ცალკე „მუშაობდნენ“, ბევრ რამეს არ უზიარებდნენ ერთმანეთს. კორეელებს უჭირდათ ნაუმოვთან თანამშრომლობა. ნაუმოვი მუდამ აჭიანურებდა დროს და წვრილმანები სწყინდა. თანაც უფრო მეტ ფულს ითხოვდა, ვიდრე ჟენშენს. პაკს და ჰონს კი, როგორც ჩანს, ფულის საქმე მთლად კარგად არ ჰქონდათ.
თავად კორეელებსაც და პუშკარსაც ნაუმოვი ხშირად უსვამდა ერთსა და იმავე შეკითხვას: თუკი ჩრდილოეთი კორეა სსრკ-ის მეგობარი ქვეყანაა, სოციალიზმს აშენებს და „უფროსი ძმისგან“ იღებს ტექნიკას, რატომ არ მოითხოვენ საჭირო ინფორმაციას ოფიციალური გზით? ნორმალურ პასუხებს ამ შეკითხვებზე პაკისგან და ჰონისგან ის ვერ იღებდა.
„ყველა საკუთარი თავისთვის“
როგორც წესი, გვესმის ხოლმე „პოტენციური მოწინააღმდეგის“ ოპერაციების ჩავარდნაზე ან, პირიქით, წარმატებულ ოპერაციებზე. მაგრამ ბევრი სპეცსამსახური მეგობარი ქვეყნების წინააღმდეგაც მუშაობს.
სსრკ-სა და ჩრდილოეთ კორეას შორის ურთიერთობები გაგრილდა მაშინვე, როგორც კი ჩამოყალიბდა კიმების რეჟიმი. 1950-იან წლებში კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკა დიდწილად გამოვიდა საბჭოთა კონტროლიდან, მაგრამ ამავე დროს საქმე არ მიუყვანია ღია კონფლიქტამდე და განაგრძობდა ჩრდილოელი მეზობლისგან დახმარების მიღებას.
საბჭოთა კავშირი კორეის სახალხო-დემოკრატიულ რესპუბლიკას იარაღს აწვდიდა. მაგრამ არა ყველაფერს, რაც ფხენიანს სჭირდებოდა.
კორეის სპეციალისტის, ანდრეი ლანკოვის თქმით, კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკა ჯერ კიდევ 1950-იან წლებში აწარმოებდა დაზვერვით სამუშაოებს საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე. ამას ხელს უშლიდა ორ სახელმწიფოს შორის არსებული დეკლარირებული მეგობრობა. 1980-იან წლებსა და 90-იანების დამდეგს ხშირი იყო პუშკარის საქმის მსგავსი შემთხვევები. მაგრამ ლანკოვს პირადად არ უნახავს ჩრდილოეთ კორეის აგენტის გამოაშკარავების დოკუმენტური დადასტურება.
„ჩრდილოეთ კორეის პერსპექტივიდან მთელი მსოფლიო მტერია, ყველა საკუთარი თავისთვის იბრძვის“, ამბობს ექსპერტი. „მისთვის საერთაშორისო ურთიერთობები არის თამაში, რომელშიც ერთ-ერთი მხარე იგებს, მეორე - აგებს. ამ თამაშში, მათი აზრით, არ არსებობს აკრძალული ილეთები. თუკი რამე ილეთი აკრძალულია, ეს სუსტებისთვისაა. სუსტებად კი ისინი საკუთარ თავს არასოდეს მიიჩნევდნენ. მათ არ ჰყოლიათ მოკავშირეები. უფრო სწორად, მათ მოკავშირეები მხოლოდ სიტუაციის მიხედვით ჰყავდათ. დღეს შეიძლება საბჭოთა კავშირს შეკვროდნენ ჩინეთის წინააღმდეგ, ხვალ - ჩინეთს საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ. ეს ხაზი დღემდეა შენარჩუნებული: ჩრდილოეთ კორეაში სერიოზულად ლაპარაკობენ აშშ-სთან კავშირზე ჩინეთის წინააღმდეგ. მიდგომა სრულიად პრაგმატულია, გარკვეული თვალსაზრისით ცინიკური, გარკვეული თვალსაზრისით კი - ჯანსაღი და რეალისტური“.
ჩრდილოეთ კორეის რეჟიმს კერძოდ აინტერესებდა საბჭოთა კვლევები შავ მეტალურგიასა და სამთო-მომპოვებელ მრეწველობაში. მაგრამ ყველაზე დიდ ყურადღებას ისინი სამხედრო ტექნოლოგიას უთმობდნენ. პუშკარისთვის გადაცემული შეიარაღების სიას ლანკოვი „ტიპურს“ უწოდებს.
„მათ აინტერესებდათ ყველა სახის სარაკეტო სისტემები, ტანკსაწინააღმდეგო სისტემები, ასევე დამიზნების სისტემები. ამაში პრობლემები ჰქონდათ. ჩრდილოკორეელი მზვერავები, რომლებიც „უძყვებოდნენ“ აგენტს, ტყუილად არ იღებდნენ თავიანთ ორდენებს“, ამბობს კორეის სპეციალისტი.
სპინინგი მართული რაკეტისგან
1972 წლის ზაფხულში ჰონი და პაკი გასამგზავრებლად მოემზადნენ და პუშკარს წარუდგინეს ახალი მეკავშირეები - სინ ჰან ბონი და ნამ გე უკი. ლეგენდის მიხედვით, ისინი ლენინგრადის ერთ-ერთი უმაღლესი სასწავლებლის ასპირანტურაში სწავლობდნენ. სინამდვილეში კი კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკის საელჩოს სამხედრო ატაშეს თანაშემწეები იყვნენ. „თანამემამულის“ გაცნობის მომენტისთვის სინი მაიორი იყო, მაგრამ შემდგომ წლებში პოლკოვნიკის წოდებას მიაღწია.
ნაწყვეტი კიეველი ჯაშუშების დიალოგიდან:
პუშკარი: აი, ის, სუნი, სონი თუ სინი და მასთან ერთად კიდევ ერთი.
ნაუმოვი: ვინ დაიმახსოვრებს, მგონი სონი.
კონსპირაციისთვის პუშკარი სინს ზოგჯერ „კოლიას“ უწოდებდა.
„თანამემამულე“ განაგრძობდა კორეელებთან რეგულარულ შეხვედებს და მათი თხოვნების შესრულებას. ბიბლიოთეკაში სიარული და ფოტოების გადაღება უკვე აღარ იყო საჭირო. მაგალითად, ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექს „მალიუტკის“ მოწყობილობას შესანიშნავად იცნობდა და პირდაპირ დახაზა ფურცელზე სქემები, რომლებიც კორეელებს აინტერესებდათ.
ერთხელ ჯაშუშმა გადაწყვიტა: თუკი ჩრდილოეთ კორეაში არ ჰყოფნით მისი პროფესიის ხალხი, რატომ არ შეიძლებოდა, რომ იქ წასულიყო სამუშაოდ? სინს სთხოვა, ჩრდილოეთ კორეიდან ოფიციალური მოწვევა გამოეგზავნა და არწმუნებდა მას, რომ იქ ბევრად უფრო სასარგებლო იქნებოდა. „კოლია“ დახმარებას დაჰპირდა, მაგრამ არაფერი გაუკეთებია.
ერთხელ, 1973 წლის ზაფხულში, „თანამემამულემ“ გადაწყვიტა მოსკოვში ჩასულიყო და კორეელებს შეხვედროდა. დედამისი სერიოზულად იყო ავად, მას გულის წამალი აიმალინი გამოუწერეს. დეფიციტური წამლის კიევში შოვნა არ ხერხდებოდა, ვერც მოსკოველი ნათესავი დაეხმარა (თუმცა მას კავშირები ჰქონდა - მილიციაში მუშაობდა). პუშკარს იმედი ჰქონდა, რომ საელჩოში მეგობრები დაეხმარებოდნენ. მაგრამ ვერც იქ შეძლეს რამე, ისევ ის ჟენშენის ექსტრაქტი მისცეს. შემდეგ წელს პუშკარის დედა გარდაიცვალა.
მოსკოვის „მივლინებებში“ ჯაშუშს უკვე არა ფოტოფირები, არამედ საბჭოთა შეიარაღების დეტალები მიჰქონდა. ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ კორეელებმა პუშკარის სახლში შენიშნეს ფოლადის მავთულის კოჭი 3М6 რაკეტისთვის, რომელიც ტანკსაწინააღმდეგო სარაკეტო კომპლექს „შმელისთვის“ გამოიყენებოდა. ინჟინერმა ის ქარხნიდან კორეელებისთვის კი არა, თავისთვის გამოიტანა. ეს მავთული ძალიან ფასობდა მეთევზეთა შორის, რომლებიც მას სპინინგისთვის იყენებდნენ ძუის ნაცვლად.
სტუმრებმა მას ასეთივე კოჭის შოვნა სთხოვეს, რაც პუშკარმა მალე შეასრულა. დროთა განმავლობაში ინჟინერი უფრო მეტ შეკვეთას იღებდა: ტრიოდებით დაწყებული, ოპტიკური მოწყობილობით დამთავრებული. ჩამონათვალიდან ზოგი რამ თავისუფლად იყიდებოდა მაღაზიებში. პუშკარმა ეს იყიდა და სინისგან ფული მიიღო. მაგრამ უდიდეს ნაწილს ის „არსენალ-2“-ში იპარავდა.
ეშინოდა თუ არა „თანამემამულეს“ გამოაშკარავებისა? რა თქმა უნდა. თანამშრომლები და ნაცნობები თანდათან ამჩნევდნენ, რომ იმ წლებში ის ნერვიული და დათრგუნული გახდა, რაღაც ცუდ წინათგრძნობებზე ლაპარაკობდა, ოღონდ არაფერს აკონკრეტებდა.
წლების შემდეგ ამ სტატიის გმირი განაცხადებს, რომ მისი დანაშაული ორი ნაწილისგან შედგებოდა: სიბრიყვისა და სიმხდალისგან. სიბრიყვე მდგომარეობდა იმაში, რომ ჯაშუშად გადაბირების საშუალება მისცა კორეელებს, სიმხდალე კი იმაში, რომ კგბ-ში არ მივიდა და არ განაცხადა, რაში გაება.
ნაუმოვთან საუბარში პუშკარს არაერთხელ უთქვამს, რომ დროა, კორეელები „ჯანდაბაში გაეშვათ“ და მათთან საქმე აღარ დაეჭირათ.
მაგრამ სიტყვები სიტყვებად რჩებოდა. 1975 წლის იანვარში პუშკარი უკვე მერამდენედ გაემგზავრა მოსკოვში შეკვეთილი დეტალების გადასაცემად. ამჯერად მან ათი წლის ვაჟი წაიყვანა თან. ნაუმოვიც უნდა გაფრენილიყო თავისი „შეკვეთის“ ჩასატანად, მაგრამ შინ დარჩა - თქვა, ცოლმა არ გამომიშვაო.
ეს მოგზაურობა „თანამემამულეს“ კიდევ დიდხანს ემახსოვრება.
სერიოზული ხალხი და საეჭვო ტიპები
ბორისპოლიდან მოსკოვში თვითმფრინავის გაფრენა რატომღაც შეყოვნდა. მერე ტრაპთან მივიდა ორი „ჩაიკა“, საიდანაც გადმოვიდნენ სერიოზული გარეგნობის მამაკაცები. პუშკარმა იფიქრა, ნამდვილად ვიღაც „ტუზები“ არიანო. სალონში შევიდნენ და თავისუფალ ადგილებზე დასხდნენ. მერე „ჩაიკის“ ერთ-ერთმა მგზავრმა გამყოლს მოუხმო და რაღაც უთხრა. ამის შემდეგ მგზავრებს სთხოვეს, თვითმფრინავი დაეტოვებინათ.
ოცი წუთის შემდეგ ყველანი ისევ შეუშვეს თვითმფრინავში. ამ ხნის განმავლობაში პერსონალმა სალონი წესრიგში მოიყვანა - იატაკი მორეცხა, სავარძლებზე შალითები გამოცვალა, ყველგან ხელსახოცები დაალაგა. როგორც ჩანს, იმ „ტუზის“ მოთხოვნით. ამან გააჯავრა პუშკარი, რომელმაც, უნდა აღინიშნოს, აეროპორტში დალევა მოასწრო.
„რა, ამ მაღალჩინოსნებისთვის ცალკე თვითმფრინავი ვერ გამოყვეს, თუ ასეთი მნიშვნელოვანი ხალხია? მაგათ გამო რას აკავებენ რეისს? მაგათ გამო მთელი ერთი საათით ვაგვიანებ მოსკოვში ჩაფრენას“, მთელი სალონის გასაგონად წამოიყვირა მან.
მოსკოვში, ვნუკოვოს აეროპორტში, სტანისლავმა ყურადღება მიაქცია გაჩერებულ შავ „ვოლგას“, რომლის მძღოლი დაჟინებით იყურებოდა მისი მიმართულებით. იგივე მანქანა შენიშნა მოსკოველი მეგობრის სახლთან, რომელთანაც გაემგზავრა პუშკარი აეროპორტიდან. რაღაც ცუდი ეჭვი გაუჩნდა და ბინიდან გარეთ გავიდა. სადარბაზოში შეეფეთა უცნაურ „ტიპს ბეწვის ქუდითა და მოკლე შარვლით“.
მეორე დღეს მოსკოვის სხვადასხვა ნაწილში ამჩნევდა იმავე მამაკაცს და შავ „ვოლგას“ (მოგვიანებით ის სხვებმა შეცვალეს, შავი მანქანის ნაცვლად კი გაჩნდა რუხი). ჯაშუშს, რომელიც დეტექტიურ რომანებს კითხულობდა, ეჭვი აღარ გასჩენია - მას უთვალთვალებდნენ. მაგრამ მიზეზი გაუგებარი იყო - ან კორეელებთან კავშირის გამო, ან თვითმფრინავში „ბუნტარული“ წამოძახილისთვის.
შიშის გრძნობას ალკოჰოლი აქარწყლებდა და პუშკარმა სიამოვნების მიღება დაიწყო: ის მდევრებს „ეთამაშებოდა“, აგრძნობინებდა მათ, რომ შეამჩნია ისინი, დევნის შესახებ შვილს და მეგობრებს ელაპარაკებოდა. კიევში გამოფრენამდე ცოტა ხნით ადრე ბავშვმაც შენიშნა „ძია, რომელიც დაგყვება“. ამ დროს რესტორანში იყვნენ. პუშკარმა აიღო ხელსახოცი, ზედ უცენზურო ნახატი დახატა და მიაწერა: „ჯობია, კიევში მდიეთ, იქ უფრო თბილა, ვიდრე მოსკოვში“. უნდოდა შვილისთვის ეთხოვნა, უცნობი მამაკაცებისთვის გადაეცა წერილი, მაგრამ გადაიფიქრა და ხელსახოცი აეროპორტში დატოვა. მალე ერთ-ერთი მდევარი მივიდა მაგიდასთან და აიღო ის.
თვალთვალის გამო პუშკარმა ვერ გაბედა კორეელებისთვის დეტალების გადაცემა. „ამანათი“ ნაცნობის ბინაში დატოვა, აბაზანის ქვეშ დამალა. საელჩოში დარეკა და შეატყობინა, საიდან წამოეღოთ დეტალები. მეორე ბოლოში დუმდნენ, მხოლოდ ვიღაცის სუნთქვა ისმოდა. მოსკოვის აეროპორტში ჯაშუშმა ნამი შენიშნა.
„თავით ვანიშნე, რომ ჩემთან არ მოსულიყო. მიხვდა, გვერდზე ჩამიარა და გასასვლელისკენ წავიდა“, ჰყვებოდა პუშკარი წლების შემდეგ.
„ტურა“ და „ივანოვი“
თვალთვალის შესახებ შიში არ იყო გადაჭარბებული. უშიშროების კომიტეტი პუშკარით ჯერ კიდევ 1971 წელს დაინტერესდა - ანუ დაახლოებით მაშინ, როცა ჯაშუში პირველ დავალებას ასრულებდა.
კგბ უთვალთვალებდა კიევში ჩრდილოკორეელი კურსანტების ჯგუფს. მათ მიმართ არსებობდა ეჭვი, რომ ისინი ჯაშუშობდნენ. საერთო საცხოვრებლის ოთახებში, სადაც კორეელები ცხოვრობდნენ (სულ ხუთნი იყვნენ), ფარული ჩხრეკა ჩაატარეს. ერთ-ერთი კურსანტის, ჩვენთვის ცნობილი ჰონ სენ ჩერის საბუთებს შორის იპოვეს სლავური გარეგნობის მამაკაცის ფოტოსურათი. იქვე იყო ქაღალდი ორი მამაკაცის ვინაობითა და მისამართებით - სტანისლავ პუშკარისა და ვლადიმირ ბოვკუნის. ფოტოზე სწორედ პუშკარი იყო გადაღებული. ბოვკუნი - „არსენალ-2“-ის კიდევ ერთი თანამშრომელი იყო, რომლითაც დაინტერესდნენ კორეელები. მოახერხეს თუ არა მისი გადაბირება, არ არის ცნობილი. გარდა ამისა, ჰონი ინახავდა ბარათს კორეულად. მასში იყო პუშკარის მოკლე დახასიათება და მისი კოდური სახელი - „თანამემამულე“.
რამდენიმე თვის შემდეგ კიევში მიიღეს სიგნალი პენზელი კოლეგებისგან. იქაც ჰყავდათ კურსანტები კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკიდან. ერთ-ერთი კორეელი მოუყვა აგენტ „კრასნოვას“, რომ კიევის გასაიდუმლოებული ქარხნის ინჟინერი კორეულ დაზვერვას საიდუმლო ინფორმაციის შეგროვებაში ეხმარებოდა.
მას შემდეგ, რაც ინფორმაცია შეამოწმეს და „არსენალ-4“-ის თანამშრომელთა შორის არსებულ აგენტებს დაელაპარაკნენ, კგბ-ში მიხვდნენ, რომ საქმე იმავე პუშკარს ეხებოდა.
მასზე გახსნეს ოპერატიული დამუშავების საქმე. პუშკარს მიანიჭეს კოდური სახელი „ტურა“ («Шакал»). ჰონ სენ ჩერს კგბ-ს დოკუმენტებში ეწოდება „პითონი“, კიევში კორეელი კურსანტების მთელ ჯგუფს კი - „ქამელეონები“.
პუშკარს თვალთვალი დაუწყეს, შეისწავლეს მისი გარემოცვა, შეეცადნენ ქარხანაში მისი ნაცნობების აგენტებად გადაბირება.
პუშკარზე გარე თვალთვალის შესახებ მონაცემები ძირითადად შეიცავს მისი ყოვლედღიური ცხოვრების აღწერას (აქ ის „ობობად“ მოიხსენიება). არასამსახურებრივ დროს ის, როგორც წესი, მეგობრებთან ერთად სვამდა, ვაჟიშვილს ასეირნებდა, დადიოდა თავისი სახლის პირველ სართულზე მდებარე საჩებურეკეში.
გარე თვალთვალის თანამშრომლებს თვალში ხვდებოდნენ კორეელები, რომლებიც ჯაშუშთან სახლში სტუმრობდნენ ან ქალაქის ცენტრში უნიშნავდნენ შეხვედრებს.
„ტურის“ საქმეზე კგბ-სთან თანამშრომლობაზე პუშკარის რამდენიმე კოლეგა დათანხმდა. მათ შორის იმ საამქროს უფროსი, რომელშიც ის მუშაობდა. ყველაზე ძვირფასი აგენტი აღმოჩნდა „ივანოვი“ ტექნიკური კონტროლის განყოფილებიდან. მისი ნამდვილი სახელი და გვარი იყო გენადი ნაუმოვი. ეს იყო სწორედ ის ნაუმოვი, რომელთანაც დააკავშირა კორეელები პუშკარმა. კგბ-მ ის 1971 წლის დეკემბერში გადაიბირა, რამდენიმე თვით ადრე, სანამ „ტურა“ გადაწყვეტდა პაკისთვის და ჰონისთვის მის გაცნობას.
ჩეკისტები იმედოვნებდნენ, რომ კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკის სპეცსამსახურები შეეცდებოდნენ „ივანოვ“-ნაუმოვთან თანამშრომლობას და, როგორც ვხედავთ, ამან გაამართლა. ნაუმოვს ჯერ კიდევ კგბ-სთან პირველ საუბრამდე გაუჩნდა ეჭვები პუშკართან დაკავშირებით: პუშკარმა ერთხელ ვერ მოითმინა და წაიტრაბახა ფოტოაპარატ „ტესინათი“, რომელიც, მისი თქმით, კორეელმა სტაჟიორებმა აჩუქეს. კოლეგების ყურადღება მიიპყრო იმანაც, რომ სლავას, როგორც მას ქარხანაში ეძახდნენ, უცებ ფული გაუჩნდა.
უცხოელი მზვერავების წინადადებებზე გაურკვეველი პასუხების გაცემა, მათ მიმართ წყენის გამოხატვა, გასამრჯელოზე ვაჭრობა, დროის გაყვანა - ყოველივე ეს „ივანოვს“ კგბ-ს თანამშრომლებმა ურჩიეს. ყოველი შეხვედრა და მასალების გადაცემა მათი კონტროლით ხორციელდებოდა.
კგბ-მ „ივანოვს“ მისცა პორტფელი მოსასმენი მოწყობილობით. ამ ჩანთით დასალევი და მისაყოლებელი დაჰქონდა ხოლმე.
მოგვიანებით სპეცსამსახურის თანამშრომლებმა მოსასმენი აპარატურა უშუალოდ „ტურის“ ბინაში დააყენეს.
საბჭოთა ადამიანის ჭეშმარიტი ღირებულებები
პუშკარის საქმესთან დაკავშირებული მასალები (გაშიფრული ჩანაწერები და აგენტურული შეტყობინებები) შეიცავს არა მხოლოდ ჯაშუშური თემების განხილვას, არამედ ყოფით საუბრებსაც - ასეთი იყო წესი. ეჭვიტანილისა და მისი გარემოცვის მიერ წარმოთქმული ბევრი ფრაზა კარგ ილუსტრაციას წარმოადგენს იმისა, თუ როგორი იყო ყოველდღიური ყოფა 1970-იანი წლების სსრკ-ში.
„ს. ა. (სტანისლავ ავქსენტის ძე, ანუ პუშკარი - რედ.) იტყობინება, რომ ხვალ ჯგუფის ხელმძღვანელის რანგში მიემგზავრება კოსტიუმების, ჩექმების, ბოტების მისაღებად. მ (მამაკაცის ხმა, პუშკარის თანამოსაუბრე - რედ.) ურჩევს, ერთი წყვილი ჩექმები მოიპაროს“.
„ბინაში ობიექტი და ორი მამაკაცი ვახშმობს, საუბრობენ, სად შეიძლება ჩრდილოეთის ირმის ბეწვის ქუდის შოვნა“. ჩრდილოეთის ირმის ბეწვის „უშანკა“, რომელიც იმ პერიოდში მოდაში იყო და პარტიული ელიტის ატრიბუტს წარმოადგენდა, მილიონობით უბრალო მოქალაქის ოცნება იყო.
„საუბრობენ იმაზე, რომ დღეს ძნელია ლუდის შოვნა. ს. ა. ამბობს, რომ ლუდის საშოვნელად წავა პეჩორსკის რაიონში (ანუ კიევის ცენტრში, დნეპრის მეორე ნაპირზე - რედ.)“.
„პუშკარი არაერთხელ ყოფილა თევზის ქარხანაში, სადაც, მისი თქმით, ნაცნობობით ცდილობდა წითელი თევზის შოვნას“.
„შემდეგ პაკი ეკითხება პუშკარს: „ხორცი ვიყიდო?“, მან უპასუხა: „წადი, იყიდე, რაც არ არის. აბა, იპოვე“. წყარომ (ნაუმოვმა - რედ.) თქვა: „სლავკა, არ ხარ მართალი. თქვენ სახლთან თუ არ არის, არ ნიშნავს, რომ მთელ ქალაქში არ არის. აი, ჩემ სახლთან არის“.
„წყარომ ამაზე უპასუხა, რომ ყავის გარდა არაფერს სვამს და, თითქოს გაახსენდა, რომ პუშკარი მოსკოვში იმყოფება ხოლმე, სთხოვა მას, მოსკოვიდან ბრაზილიური ყავა ჩამოეტანა“.
მძინარე აგენტი
„ტურის“ ოპერატიული დამუშავება წლები გრძელდებოდა. ჯერ კგბ-ში სურდათ მეტი გაეგოთ უცხოელი აგენტების მუშაობის შესახებ. დროთა განმავლობაში წამოიჭრა დაპატიმრების საკითხი. განიხილებოდა სამი ვარიანტი. პირველი - ჯაშუშის და კორეელი მზვერავების დაკავება დანაშაულზე წასწრებისას, მორიგი მასალის გადაცემის დროს. მეორე - მხოლოდ პუშკარის დაკავება და კორეელების რეაქციაზე დაკვირვება. მესამე - შეგროვებული მასალის საფუძველზე „ტურის“ გადაბირება, მისი ორმაგ აგენტად ქცევა, რათა დახმარება გასწიოს მთელი ჩრდილოკორეული დაზვერვის ქსელის გამოაშკარავებაში.
მაგრამ ვითარება შეცვალა მოსკოვში გარე თვალთვალის თანამშრომლების ჩავარდნამ.
„ობიექტი“ სერიოზულად დაფრთხა თვალთვალის გამო და გადაწყვიტა, საერთოდ გაეწყვიტა კავშირი კორეელებთან, ატყობინებდა კურატორებს „ივანოვი“. ერთხელ დემონსტრაციულად დაამტვრია და გადაყარა კორეელების მიერ მიცემული ფოტოფირები და დასძინა: „მეტი აღარ დამჭირდება“.
დროდადრო ჯაშუში თავს იმშვიდებდა: ალბათ თვითმფრინავში იმ „მაღალჩინოსნებზე“ ნათქვამი გაუფრთხილებელი ფრაზებისთვის უთვალთვალებდნენ. ან იქნებ საერთოდ მოეჩვენა ეს ყველაფერი? კგბ-ს რჩევით ნაუმოვი ცდილობდა ამ ორ ვერსიაში დაერწმუნებინა პუშკარი, მაგრამ ეჭვი რომ არ აღეძრა, ზედმეტად არ აწვებოდა მას.
დროთა განმავლობაში „ტურა“ დამშვიდდა: ხელს არ ახლებენ - ე.ი. ყველაფერი რიგზეა. გაჩნდა მოსკოვში კვლავ გამგზავრების და კორეელებთან შეხვედრის იდეა. „ივანოვს“ მოსახერხებელი საბაბი გაუჩნდა ჯაშუშის გეგმების შესატყობად: პერიოდულად სთხოვდა მას ჟენშენის ექსტრაქტს - კუჭის ტკივილს უჩიოდა. როცა გაიგო, რომ ექსტრაქტის მარაგი ამოიწურა, კგბ-ს აგენტი დაინტერესდა, როდის შეძლებდა პუშკარი მოსკოვში მეტის შოვნას. მაგრამ საქმე საუბრებს არ შორდებოდა. პუშკარი ვერა და ვერ ბედავდა უცხოელებთან კონტაქტის აღდგენას, არც ისინი ეხმიანებოდნენ.
1975 წელს პუშკარმა გადაწყვიტა, ძირეულად შეეცვალა თავისი ცხოვრება - წასულიყო გდრ-ში, საბჭოთა სამხედრო ნაწილში ემუშავა. ყველა დოკუმენტი გააფორმა, გაიარა კომისია, მაგრამ რატომღაც მაინც არ უშვებდნენ ქვეყნიდან.
1977 წელს პუშკარმა ქარხანაში მუშაობას თავი დაანება და ელექტრიკოსების ბრიგადირად მოეწყო ხის გადამამუშავებელ კომბინატში.
აგენტი „ივანოვი“ მთელი ამ ხნის განმავლობაში განაგრძობდა ობიექტთან ურთიერთობას და საუბრების შესახებ კგბ-ს აბარებდა ანგარიშს. მაგრამ ვერაფერი საინტერესო ვერ გაიგო. საქმე ისე გამოიყურებოდა, რომ მთელი ამბავი ჩიხში შევიდა, განსაკუთრებით „არსენალ-2“-დან „ტურის“ წასვლის შემდეგ.
პუშკარის კორეელი კურატორები ერთიმეორის მიყოლებით ბრუნდებოდნენ სამშობლოში. შეგროვილი მასალების საფუძველზე პუშკარის დაპატიმრება არ შეიძლებოდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის გამო. ამ კოდექსს ყოვლისშემძლე კგბ-ც ემორჩილებოდა. 1978 წელს გადაწყვიტეს, „ტურის“ ოპერატიული საქმე არქივისთვის გადაეცათ.
„მე მაიორ კოლიასგან ვარ“
კგბ-მ მხოლოდ მოგვიანებით შეიტყო, რომ ჩრდილოეთ კორეის დაზვერვამ სწორედ 1978 წელს სცადა თავის აგენტთან კონტაქტის განახლება. იმ ზაფხულს პუშკარს კიევში შეხვდა სინი, ერთი წლის შემდეგ კი - მისი კიდევ ერთი თანამშრომელი მუნ ჰენ ჰუკი.
ამჯერად მათ ესაჭიროებოდათ ცნობები საზენიტო-სარაკეტო კომპლექს „სტრელის“ ვარიანტზე ქვეითებისთვის, ასევე ბაქტერიოლოგიური და თერმობირთვული იარაღისგან ტანკებისა და ჯავშანტრასპორტიორების ეკიპაჟების დასაცავ საშუალებებზე. როცა გაიგეს, რომ „თანამემამულემ“ ქარხანა დატოვა, სინმა კოლეგებს ურჩია, ურთიერთობა აეწყოთ სამხედრო ნაწილის ოფიცრებთან, რომელთა მეშვეობითაც შეიძლებოდა ინფორმაციის მოპოვება.
1980 წელს, მოსკოვის ოლიმპიადის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე, პუშკარი კიევის საავადმყოფოში დააწვინეს კუჭ-ნაწლავის საოპერაციოდ. მასთან მოსანახულებლად მივიდა უცნობი მამაკაცი. სტუმარმა თქვა, რომ მოსკოვიდანაა, „კორეელი მაიორი კოლიასგან“, ანუ სინისგან. მას თავისი ვინაობა არ დაუსახელებია და არც პუშკარს უკითხავს.
უცნობმა პუშკარს შეახსენა „კორეელი მეგობრების“ ძველი შეკვეთა და ახალი შეკვეთა მიამატა: მანძილის ლაზერული მზომი, ღამით შორ მანძილზე ხედვის მოწყობილობა და ნეიტრონული ბომბის მოქმედებისგან თავის დასაცავი საშუალებები.
„თანამემამულე“ საგრძნობლად გამოცოცხლდა და პირობა მისცა, რომ ქარხანაში ჰყავდა ნაცნობები, რომლებსაც შეუძლიათ დახმარება „ჟენშენის არყის“ სანაცვლოდ. ყოველ შემთხვევაში, ლაზერული მზომისა და ღამით შორ მანძილზე ხედვის მოწყობილობის შემთხვევაში.
საუბარი ხანმოკლე იყო, სტუმარი წასასვლელად მოემზადა.
„დაგიკავშირდებით: ან კიდევ ერთხელ გამოგივლით, ან ფოსტით მიიღებთ წერილს. ოღონდ კოლიამ გთხოვათ, თქვენ თვითონ ჯერჯერობით არ დაურეკოთ მას. შეიძლება სახიფათო იყოს, ახლა ასეთი დროა,“ გააფრთხილა უცნობმა.
„გასაგებია, ვიჯდე და არ ვიხტუნაო“, უპასუხა იმან.
ჩამოყალიბებული ტრადიციის მიხედვით, მოსკოველმა მაცნემ ერთი ბოთლი ჟენშენის ექსტრაქტი დაუტოვა.
ერთი დეტალი უცნაურად გამოიყურებოდა. სტუმარი საერთოდ არ ჰგავდა კორეელს. პუშკარს ის კავკასიელად მოეჩვენა.
როგორც ჩანს, სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტში საჭირო მომენტში არ მოიპოვებოდა შესაფერისი ადამიანი კორეული გარეგნობით. „კორეელი მაიორი კოლიას მაცნე“ სინამდვილეში იყო კგბ-ს აგენტი კოდური სახელით „კაჩალოვი“.
მახე „ტურისთვის“
1979 წლის დეკემბერში მოსკოვში ჩრდილოკორეული რეზიდენტურის ხელმძღვანელმა ჰენ კიმ სერმა თავის აგენტს უცნაური თხოვნით მიმართა. საჭირო იყო კიევში გამგზავრება და ადგილობრივი მაცხოვრებლის პოვნა.
კორეელმა დიპლომატმა (ოფიციალურად ის კორეის სახალხო-დემოკრატიული რესპუბლიკის საელჩოს სამხედრო ატაშეს მოადგილედ ირიცხებოდა) აგენტს მისცა კიეველის ფოტოსურათი, რომლის უკანა მხარეს ეწერა მისამართი, სახელი და გვარი: სტანისლავ პუშკარი. მაცნეს ქაღალდზე დაწერილი მორიგი შეკვეთა უნდა გადაეცა პუშკარისთვის: „ნეიტრონის ბომბის მოქმედებისგან დამცველი მასალები, ღამის ხედვის მოწყობილობა, მანძილის ლაზერული მზომი“.
მაგრამ კორეელი დიპლომატის თანამოსაუბრე კგბ-ს მიერ გადაბირებული აგენტი აღმოჩნდა და მან მალე გამოააშკარავა სამხედრო ატაშეს მოადგილე. ჰენ კიმ სერი ავტომატ კალაშნიკოვის შესყიდვის მცდელობისას დააკავეს და ქვეყნიდან გააძევეს.
რადგან კორეელებმა კიეველთან კონტაქტების აღდგენა და ახალი შეკვეთების მიცემა სცადეს, ისინი ამას მომავალშიც გააკეთებენ. ე.ი. საჭიროა პუშკარის დაპატიმრება, გადაწყვიტეს კგბ-ში.
თავიდან კარგი იქნებოდა შემოწმება, რა რეაქცია ექნებოდა ობიექტს კორეელებთან თანამშრომლობის გაგრძელების წინადადებაზე. ამასთან, გაგება, რა შესაძლებლობებს ფლობს „არსენალ-2“-დან განთავისუფლების შემდეგ.
მისია წარმატებით შეასრულა მოსკოველმა აგენტმა „კაჩალოვმა“, რომელიც საგანგებოდა ჩავიდა კიევში და საავადმყოფოში იპოვა პუშკარი. მას თან ჰქონდა ფარული ჩამწერი მოწყობილობა. „ტურასთან“ საუბარი ჩაწერილ იქნა.
საქმეში მოიპოვება „კაჩალოვის“ ნამდვილი ვინაობა: იური მიხაილის ძე ოკუნევი. როგორც დოკუმენტშია დაზუსტებული, იმ მომენტისთვის ის მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მექანიკის ინსტიტუტის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი იყო.
ამის შემდეგ საჭირო იყო პუშკარის შესახებ იმ მასალების ლეგალიზება, რომლებიც აგენტებისგან იყო მიღებული. ანუ საჭირო იყო ლეგენდის მოფიქრება, თუ როგორ შეიტყვეს ყველაფერი კგბ-ში, ოღონდ ისე, რომ არ უნდა ეხსენებინათ წლების განმავლობაში მიმდინარე თვალთვალი, მათ შორის არ უნდა ეხსენებინათ არც აგენტები. ლეგალიზებული მასალებით უკვე შეიძლებოდა სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა.
აი, როგორ მოახდინეს ჩეკისტებმა „ტურისთვის“ მიცემულ დავალებასთან დაკავშირებით გაკეთებული ჩანაწერის ლეგალიზება (ლაპარაკია მანძილის მზომზე, ღამით ხედვის მოწყობილობასა და ნეიტრონის ბომბის აფეთქების შედეგებისგან დამცავ საშუალებებზე). ქაღალდი კონვერტში ჩადეს, ადრესატად დააწერეს პუშკარი და მის სადარბაზოში საფოსტო ყუთში ჩააგდეს, მაგრამ არა პუშკარისაში, არამედ ერთ-ერთი მეზობლის ყუთში. თითქოს კორეელ მზვერავებს ბინები შეეშალათ. ეს მეზობელი კი გახლდათ ასევე კგბ-ს აგენტი, კოდური სახელით „ნეფედოვი“. მას დაავალეს, დაეწერა განცხადება „შემთხვევით ნაპოვნ“ საეჭვო წერილზე. მას განცხადება და წერილი კგბ-სთვის უნდა გადაეცა.
ნაუმოვ-„ივანოვი“ უნდა გამხდარიყო მოწმე პუშკარის საქმეში. მაგრამ თავდაპირველად მანაც გადასცა კგბ-ს განცხადება: „მიმაჩნია ჩემს პარტიულ და მოქალქეობრივ ვალად...“ და შემდეგ ოთხ გვერდზე მოდიოდა კორეელებთან მეგობარი ჯაშუშის ურთიერთობებზე.
კგბ-ს აგენტმა ახსენა, რომ სურდათ თავად მისი გადაბირება და ამისთვის კამერაც კი გადასცეს. ნაუმოვმა თითქოს თავიდანვე კატეგორიული უარი თქვა და დააბრუნა ფოტოაპარატი. ის, რომ ის ორჭოფობდა (კგბ-ს დავალებით), ფასზე ვაჭრობდა, ბოლოს კი რაღაც მაინც მისცა კორეელებს, ნაუმოვს არ უხსენებია.
„ვინაიდან თავგადაკლული ფოტომოყვარული ვარ, ეს ფოტოაპარატი ჩემთვის ფოტოზე გადავიღე, ვინაიდან ოდესმე ვინმესგან მეყიდა ის“, დაამატა „ივანოვმა“ განცხადებაში. მან კგბ-ს გადასცა ეს ფოტოები და ისინი საქმეს დაურთეს.
როგორ ხსნის განცხადების ავტორი იმას, რომ მაშინვე არ მიმართა სათანადო ორგანოებს? პასუხი მარტივი იყო: არ მიანიჭა სათანადო მნიშვნელობა, ვინაიდან ჩრდილოეთი კორეა მეგობრული სახელმწიფო იყო. მაგრამ რატომ გაახსენდა უცებ თითქმის ათი წლის წინანდელი ამბები და გადაწყვიტა მათი მოყოლა? ნაუმოვის თქმით, რამდენიმე დღით ადრე წაიკითხა კგბ-ს გენერალ სემიონ ცვიგუნის წიგნი „საიდუმლო ფრონტი“ დასავლური სპეცსამსახურების მუშაობის შესახებ.
ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ მივხვდი, რისთვის სთხოვდნენ კორეელი სტაჟიორები და მათი თანამშრომლები დოკუმენტებს ჩემს მეგობარ სლავკასო. სავარაუდოა, რომ ეს ლეგენდა ნაუმოვს კგბ-მ უკარნახა.
„ტურა“ თავის სახლთან ახლოს დააკავეს საღამოს, 1980 წლის 30 ოქტომბერს. დააკავეს ის არა კგბ-ს თანამშრომლებმა, არამედ მილიციელებმა. და დააკავეს არა ჯაშუშობისთვის, არამედ საზოგადოებრივ ადგილზე დედის გინებისთვის. ამის შესახებ სპეცსამსახურის თანამშრომლებმა დაჟინებით მოსთხოვეს კიევის რაიონული მილიციის ორ თანამშრომელს. პუშკარი 15 დღით ჩასვეს. ამ დროის განმავლობაში კიდევ დამატებითი მტკიცებულებების შეგროვება სურდათ. ადმინისტრაციული პატიმრობა გამოიყენეს იმისთვის, რომ დროზე ადრე არ დაეშინებინათ ეჭვმიტანილი.
პუშკართან მივიდა კგბ-ს თანამშრომელი და თავი გააცნო გიორგიო ტროფიმის ძედ. კორეელებზე დაუწყო ლაპარაკი. თავიდან ჯაშუში ყველაფერს უარყოფდა, მაგრამ მერე აჩვენეს დეტალების სია, რომელიც „შემთხვევით“ მოხვდა მეზობლის საფოსტო ყუთში. „ტურამ“ რატომღაც გადაწყვიტა, რომ კორეელებმა სპეციალურად გაგზავნეს წერილი არასწორ მისამართზე, რათა თავიდან მოეშორებინათ თავიანთი აგენტი.
ჩეკისტებმა ძველი ილეთი გამოიყენეს: უთხრეს, რომ ყველა მისი მეკავშირე დაკავებულია და მის წინააღმდეგ ჩვენებას იძლევიან. ამიტომ აქვს გადარჩენის კიდევ ერთი შანსი - თქვას სიმართლე.
ეჭვმიტანილი გატყდა. რაღაც მომენტში შეეცადა, თავისი დანაშაული შეელამაზებინა, მაგრამ მთლიანობაში დაწვრილებით და ზუსტად აღწერა ყველაფერი. ოპერატიულ თანამშრომლებთან ერთად მივიდა სახლში და მათ გადასცა მტკიცებულებები - ჟენშენის არყისა და ნაყენის ბოთლები, ნაჩუქარი სურათი, კიმის, ცოისა და დიმის ფოტოსურათები, მოპარული დეტალები.
15 დღე-ღამის პატიმრობის შემდეგ პუშკარი გაათავისუფლეს და მან ძველებურად განაგრძო ცხოვრება. არაა ცნობილი, ამჯერად შეამჩნია თუ არა, რომ უთვალთვალებდნენ. მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, მათი დაცინვა - როგორც ეს მოსკოვში გააკეთა - აღარ გაუბედავს. მას სამი კვირის განმავლობაში უთვალთვალებდნენ, რათა გაეგოთ, ვის შეატყობინებდა გამოაშკარავების შესახებ. მაგრამ პუშკარს არც კი უცდია ვინმესთან დაკავშირება.
კგბ-ს საგამოძიებო ჯგუფმა სტანისლავ პუშკარი სამუშაო ადგილის მახლობლად დააპატიმრა 4 დეკემბერს. ამჯერად ის უკვე აღარ გამოსულა საპატიმროდან.
უკრაინის სსრ-ს კგბ-ს ანგარიშის თანახმად, ეს იყო ერთადერთი ჯაშუში, რომელიც რესპუბლიკის ტერიტორიაზე დააპატიმრეს 1980 წელს.
სიკვდილის ბანაკი
სასჯელის მოსახდელად პუშკარი გაგზავნეს „პერმ-36“-ში - ცნობილ ბანაკში, რომელიც ამჟამად მემორიალური მუზეუმია.
პუშკარი ორჯერაა ნახსენები „სამიზდატის“ ჟურნალ „მიმდინარე მოვლენათა ქრონიკაში“: 1981 წელს, როცა ის ბანაკში ჩავიდა და 1982 წლის იანვარ-თებერვალში, როცა ის ჰოსპიტალიზებულ იქნა „კუჭ-ნაწლავის საერთო პერიტონიტისა და წყლულიდან სისხლდენის“ დიაგნოზით.
ბანაკში პუშკარი თავისი საქმის შესახებ არ ლაპარაკობდა. ჯაშუშობის ბრალდებით გასამართლებული პატიმრები საერთოდ სიტყვაძუნწები იყვნენ, ეშინოდათ, ზედმეტი არ წამოსცდენოდათ. ბანაკში ის ელექტრომონტიორად მუშაობდა, ტერიტორიაზე ნათურებს ცვლიდა.
ბანაკში პატიმრის სიკვდილი დასტურდება საარქივო დოკუმენტებითაც. სანამ ჯაშუში პატიმრობაში იმყოფებოდა, „არსენალი-2“ შეეცადა, მისთვის ეზღვევინებინა მოპარული დეტალების საფასური. 1987 წელს „პერმი-36“-ის უფროსმა ქარხნის ხელმძღვანელობას შეატყობინა, რომ პუშკარი ქარხნის კუთვნილ 535 მანეთსა და 65 კაპიკს ვერ ზღავს, რადგან ის გარდაიცვალა. სად დაკრძალეს სტანისლავ პუშკარი, უცნობია.
