და ახალი მემარჯვენეები ლეიბორისტებს დაუდგებოდნენ გვერდში და ინდმეწარმეების აქციაში მიიღებდნენ მონაწილეობას, კონსერვატორმა კობა დავითაშვილმა საქართველოს წამყვანი ტელეკომპანიები ეთიკური ნორმების დარღვევაში დაადანაშაულა. “არ შეიძლება ტელევიზიები არასრულწოვანის გაუპატიურების ინტიმური დეტალების გამჟღავნებაში ერთმანეთს შეეჯიბრონ... არ შეიძლება კერძო პირის, არასაჯარო ფიგურის პირადი ცხოვრების დეტალების ასე ღიად გამოქვეყნება” – აღნიშნა კობა დავითაშვილმა.
ერთ კვირაზე მეტი გავიდა პარლამენტარის განცხადებიდან, მაგრამ ამ სატელევიზიო სიუჟეტს, ისევე როგორც კობა დავითაშვილის განცხადებას ტელეკომპანიების მესვეურები არ გამოეხმაურებიან. ტელევიზიებში ეთიკური ნორმების დარღვევის თემით ფაქტობრივად არ დაინტერესდა ქართული ბეჭდური მედიაც. ანდა რატომ უნდა დაინტერესებულიყო, როცა “გაყვითლების ტენდენცია” სულ უფრო აშკარა ხდება ქართულ მედიაბაზარზე და არც ერთ მედიასაშუალებას არ სურს თავი მორალისტის, ჭკუის დამრიგებლის როლში წარმოგვიდგინოს, კოლეგები იმაში დაადანაშაულოს, რაც თავად, არაერთგზის გაუკეთებია. მითუმეტეს, რომ პრესის კანონი მედიასაშუალებებს არნახულ თავისუფლებას ანიჭებს, ყოველ შემთხვევაში იურიდიული თვალსაზრისით დაზარალებულს გაუჭირდება იმის დამტკიცება, რომ ამა თუ იმ სატელევიზიო სიუჟეტში ან პუბლიკაციაში მისი უფლებები დაირღვა. ამრიგად, ნათელი ხდება, რომ ეთიკური კოდექსის პრობლემა არა იურიდიულ, რამდენადაც უფრო კულტურის სფეროს ეხება. ეთიკური კოდექსი, შესაძლოა, დაიწეროს... შეიძლება ჟურნალისტებისთვის საგანგებო “წვრთნაც” მოეწყოს, რათა მედიის საშუალებებმა იცოდნენ, რომ ტელევიზიით, თუ ჟურნალ-გაზეთებში ადამიანის უფლებების შელახვა ყველაფერთან ერთად არაპროფესიონალიზმიცაა, მაგრამ ასეთი ტრენინგები შესაძლოა უმიზნოდ დახარჯულ გრანტად იქცეს, თუკი ქვეყანაში მედიის, საერთოდ, საზოგადოების კულტურა არ ამაღლდა. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანის უფლებების შელახვის ტენდენციას ქართულ მედიაბაზარზე, ყველაზე აქტიურად კულტურის მუშაკები ეხმაურებიან. მსახიობი ნინო ბურდული დარწმუნებულია, რომ ტელევიზიის აგრესიული სტილი და მედიის “გაყვითლების” ახალი ტალღა არარეალიზებული და დაუსაქმებელი საზოგადოების დაკვეთას ასახავს
[ნინო ბურდულის ხმა] "ასეთი საშუალებებით ადამიანის სულში ფათური არ შეიძლება, მის ცხოვრებაში შეჭრა არ შეიძლება...ტელევიზიებს...ზოგმა არ იცის, რომ უნებლიე მიზეზი ხდება საზოგადოების, უფრო სწორად ადამიანის ნგრევის. არ მინდა საზოგადოებაზე ვილაპარაკო, რადგან ეს ისეთი მასაა, რომელსაც მხოლოდ ჰიტლერის ტიპის პიროვნებები მართავენ, მე ვლაპარაკობ ადამიანებზე, რომლისგანაც შედგება საზოგადოება...ტელევიზიის ასეთი აგრესიულობა იმას გვასწავლის, რომ ადამიანი პირველ რიგში პიროვნება უნდა იყოს”.
მედია შეიძლება კულტურის ერთ-ერთ სფეროდ წარმოვადგინოთ, თუმცა იგივე ტელევიზიის ზემოქმედება გაცილებით უფრო ძლიერია, ვიდრე ხელოვნების ნაწარმოებისა. ამაში დარწმუნებულია რეჟისორი ავთანდილ ვარსიმაშვილი, რომელმაც ჩვენს საზოგადოებაში ტელევიზიის მიმართ რბილად რომ ვთქვათ “არაკრიტიკულ” დამოკიდებულებას სპექტაკლიც მიუძღვნა “თავისუფალ თეატრში” – “ტელემისტერია”
[ავთანდილ ვარსიმაშვილის ხმა] “თეატრიც ასევე შეიძლება იქცეს "ზომბირების" ადგილად, როგორც კინოთეატრი, ასევე საგამოფენო დარბაზიც, მაგრამ ტელევიზია უფრო ძლიერი იარაღია, რადგან ტელევიზორი ჩვენი ოჯახის წევრი გახდა. თეატრში, საკონცერტო დარბაზში ჩვენ მაინც მივდივართ”
ტელევიზორი – ოჯახის წევრი გახდა. ოჯახის წევრი კი არა მარტო გვიკმაყოფილებს თვალთვალის ვნებას, არამედ ხშირად არღვევს “ეთიკურ კოდექსს”, რომელსაც სოციოლოგი იაგო კაჭკაჭიშვილი ასე განმარტავს:
[იაგო კაჭკაჭიშვილის ხმა] “ამ ეთიკური კოდექსის ძირითადი სულისკვეთება უნდა იყოს ინდივიდის უფლებების დაცვა...ადამიანს არ უნდა ავკიდოთ სტიგმა, ანუ მას ისეთი გარემო არ უნდა შეუქმნათ, რომელსაც ის თავს ვერ დააღწევს დარჩენილი ცხოვრება. ანუ მას არ უნდა მივანიჭოთ ისეთი ნიშანი, რომლისგანაც ის ვერ განთავისუფლდება”
საზოგადოების ერთი ნაწილი, რომელიც არასრულწლოვანის გაუპატიურების სატელევიზიო სიუჟეტმა აღაშფოთა, მიიჩნევს, რომ ასეთ შემთხვევაში დაზარალებულებმა, ან მათმა მშობლებმა სასამართლოს უნდა მიმართონ მათი ღირსების შეურაცხყოფისთვის. მაგრამ ჯერ ერთი, ამ პროცესზე არ არსებობს იურიდიული გარანტია რომელიმე “მედია-მონსტრის” დამარცხებისა და მეორეც, ყველაზე მთავარი – გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ამ პროცესებზე (რომელსაც პრესაც გააშუქებს) კიდევ უფრო მეტად შეიძლება შეილახოს დაზარალებულის უფლებები. იაგო კაჭკაჭიშვილი გვახსენებს, რომ ცივილიზაციამ სწორედ ამ პრობლემის გადაჭრის მიზნით შექმნა ეგრეთ წოდებული “ეთიკური კოდექსი”.
[იაგო კაჭკაჭიშვილის ხმა] “ეთიკური კოდექსები არსებობს იმ შემთხვევაში, როცა მას სამართლებრივი საფუძველი არა აქვს, უფრო მეტიც, ეთიკური კოდექსები იქმნება იმ სფეროებში, სადაც სამართლებრივი ლეგიტიმაცია არ არის საჭირო – ეს არის კონვენციალური აქტები, როცა ერთი სფეროს წარმომადგენლები სხდებიან და თავად თანხმდებიან ერთმანეთში, თუმცა თუ გადავა სამართლებრივ რეგულაციაში კარგია, მაგრამ არა აუცილებელი”
ჟურნალისტი რევაზ საყევარიშვილი მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტულ ტელესიუჟეტზე პარლამენტარების რეაქცია დაგვიანებულია. სიყვითლეს მედია ვერსად გადაურჩება, მაგრამ არ შეიძლება სიყვითლე ზოგადად, მედიის კულტურისთვის გახდეს დამახასიათებელი.
[რევაზ საყევარიშვილის ხმა] “თავისთავად მე აქ ვერ ვხედავ ტენდენციიდან ამოვარდნას, ეს ყველაფერი ლოგიკურია ქართული მედია-ბაზრისთვის, როდესაც ბეჭდვური გამომცემლობები და ტელეარხები, რომელთაც თითქოს აქვთ პრეტენზია საზოგადოების მოთხოვნების ასახვაზე, ერთმანეთს ეჯიბრებიან, ვინ უფრო სადისტურ თემას გამოძებნის და ვინ უფრო გულისამრევი ფორმით შესთავაზებს ამას საზოგადოებას. თითქმის ყველა ამ მედიასუბიექტს ხელი აქვს მოწერილი ჩარჩო-კონვეციაზე, რომელიც შეიქმნა მედიის ეთიკური სტანდარტის სახელწოდებით და რომლის შემდგომი დეტალიზაცია შემდგომ აქტებში უნდა განხორციელებულიყო. სამწუხაროდ, ეს ყველაფერი ქაღალდზე დარჩა... სანამ არ იქნება დეტალურად გაწერილი მსგავსი ტიპის პასუხისმგებლობები (აქ, რასაკვირველია, მორალურ პასუხისმგებლობაზეა ლაპარაკი), ასეთი ფაქტები სულ უფრო მეტად იქნება”.
ჟურნალისტ რევაზ საყევარიშვილს მედია-საბჭოს იდეა გავახსენეთ. შესაძლოა ამ ორგანიზაციამ ითავოს სწორედ მედიასაშუალებებში ეთიკური კოდექსის ამოქმედება. რევაზ საყევარიშვილის პასუხი საკმაოდ პესიმისტურუა - სანამ საზოგადოების მოქალაქეობრივი თვითშეგნება და მედიის პროფესიონალური დონე არ ამაღლდება, სიყვითლეს ვერც ერთი მედიასაშუალება ვერ აცდება.
[რევაზ საყევარიშვილის ხმა] “შესაძლოა, ასეც იყოს, მაგრამ მედიასაბჭომდე ჯერ თავად მედიასაშუალებებში უნდა იყოს შიდა ეთიკური კოდექსები, როგორც არის BBC-ში, როგორც არის იგივე "რადიო თავისუფლებაში", ბევრ სხვა ორგანიზაციაში, რომლებმაც იციან და თავიდანვე ჩამოყალიბებული აქვთ ის, რა შეიძლება გააკეთო და რა არა... თუ ეს სტანდარტები შიგნიდან არ დაინერგა, გარედან ამის თავს მოხვევა, თუნდაც იგივე მედია-საბჭოს საშუალებით, არა მგონია, რომ ეფექტური იყოს”.
ერთ კვირაზე მეტი გავიდა პარლამენტარის განცხადებიდან, მაგრამ ამ სატელევიზიო სიუჟეტს, ისევე როგორც კობა დავითაშვილის განცხადებას ტელეკომპანიების მესვეურები არ გამოეხმაურებიან. ტელევიზიებში ეთიკური ნორმების დარღვევის თემით ფაქტობრივად არ დაინტერესდა ქართული ბეჭდური მედიაც. ანდა რატომ უნდა დაინტერესებულიყო, როცა “გაყვითლების ტენდენცია” სულ უფრო აშკარა ხდება ქართულ მედიაბაზარზე და არც ერთ მედიასაშუალებას არ სურს თავი მორალისტის, ჭკუის დამრიგებლის როლში წარმოგვიდგინოს, კოლეგები იმაში დაადანაშაულოს, რაც თავად, არაერთგზის გაუკეთებია. მითუმეტეს, რომ პრესის კანონი მედიასაშუალებებს არნახულ თავისუფლებას ანიჭებს, ყოველ შემთხვევაში იურიდიული თვალსაზრისით დაზარალებულს გაუჭირდება იმის დამტკიცება, რომ ამა თუ იმ სატელევიზიო სიუჟეტში ან პუბლიკაციაში მისი უფლებები დაირღვა. ამრიგად, ნათელი ხდება, რომ ეთიკური კოდექსის პრობლემა არა იურიდიულ, რამდენადაც უფრო კულტურის სფეროს ეხება. ეთიკური კოდექსი, შესაძლოა, დაიწეროს... შეიძლება ჟურნალისტებისთვის საგანგებო “წვრთნაც” მოეწყოს, რათა მედიის საშუალებებმა იცოდნენ, რომ ტელევიზიით, თუ ჟურნალ-გაზეთებში ადამიანის უფლებების შელახვა ყველაფერთან ერთად არაპროფესიონალიზმიცაა, მაგრამ ასეთი ტრენინგები შესაძლოა უმიზნოდ დახარჯულ გრანტად იქცეს, თუკი ქვეყანაში მედიის, საერთოდ, საზოგადოების კულტურა არ ამაღლდა. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანის უფლებების შელახვის ტენდენციას ქართულ მედიაბაზარზე, ყველაზე აქტიურად კულტურის მუშაკები ეხმაურებიან. მსახიობი ნინო ბურდული დარწმუნებულია, რომ ტელევიზიის აგრესიული სტილი და მედიის “გაყვითლების” ახალი ტალღა არარეალიზებული და დაუსაქმებელი საზოგადოების დაკვეთას ასახავს
[ნინო ბურდულის ხმა] "ასეთი საშუალებებით ადამიანის სულში ფათური არ შეიძლება, მის ცხოვრებაში შეჭრა არ შეიძლება...ტელევიზიებს...ზოგმა არ იცის, რომ უნებლიე მიზეზი ხდება საზოგადოების, უფრო სწორად ადამიანის ნგრევის. არ მინდა საზოგადოებაზე ვილაპარაკო, რადგან ეს ისეთი მასაა, რომელსაც მხოლოდ ჰიტლერის ტიპის პიროვნებები მართავენ, მე ვლაპარაკობ ადამიანებზე, რომლისგანაც შედგება საზოგადოება...ტელევიზიის ასეთი აგრესიულობა იმას გვასწავლის, რომ ადამიანი პირველ რიგში პიროვნება უნდა იყოს”.
მედია შეიძლება კულტურის ერთ-ერთ სფეროდ წარმოვადგინოთ, თუმცა იგივე ტელევიზიის ზემოქმედება გაცილებით უფრო ძლიერია, ვიდრე ხელოვნების ნაწარმოებისა. ამაში დარწმუნებულია რეჟისორი ავთანდილ ვარსიმაშვილი, რომელმაც ჩვენს საზოგადოებაში ტელევიზიის მიმართ რბილად რომ ვთქვათ “არაკრიტიკულ” დამოკიდებულებას სპექტაკლიც მიუძღვნა “თავისუფალ თეატრში” – “ტელემისტერია”
[ავთანდილ ვარსიმაშვილის ხმა] “თეატრიც ასევე შეიძლება იქცეს "ზომბირების" ადგილად, როგორც კინოთეატრი, ასევე საგამოფენო დარბაზიც, მაგრამ ტელევიზია უფრო ძლიერი იარაღია, რადგან ტელევიზორი ჩვენი ოჯახის წევრი გახდა. თეატრში, საკონცერტო დარბაზში ჩვენ მაინც მივდივართ”
ტელევიზორი – ოჯახის წევრი გახდა. ოჯახის წევრი კი არა მარტო გვიკმაყოფილებს თვალთვალის ვნებას, არამედ ხშირად არღვევს “ეთიკურ კოდექსს”, რომელსაც სოციოლოგი იაგო კაჭკაჭიშვილი ასე განმარტავს:
[იაგო კაჭკაჭიშვილის ხმა] “ამ ეთიკური კოდექსის ძირითადი სულისკვეთება უნდა იყოს ინდივიდის უფლებების დაცვა...ადამიანს არ უნდა ავკიდოთ სტიგმა, ანუ მას ისეთი გარემო არ უნდა შეუქმნათ, რომელსაც ის თავს ვერ დააღწევს დარჩენილი ცხოვრება. ანუ მას არ უნდა მივანიჭოთ ისეთი ნიშანი, რომლისგანაც ის ვერ განთავისუფლდება”
საზოგადოების ერთი ნაწილი, რომელიც არასრულწლოვანის გაუპატიურების სატელევიზიო სიუჟეტმა აღაშფოთა, მიიჩნევს, რომ ასეთ შემთხვევაში დაზარალებულებმა, ან მათმა მშობლებმა სასამართლოს უნდა მიმართონ მათი ღირსების შეურაცხყოფისთვის. მაგრამ ჯერ ერთი, ამ პროცესზე არ არსებობს იურიდიული გარანტია რომელიმე “მედია-მონსტრის” დამარცხებისა და მეორეც, ყველაზე მთავარი – გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ამ პროცესებზე (რომელსაც პრესაც გააშუქებს) კიდევ უფრო მეტად შეიძლება შეილახოს დაზარალებულის უფლებები. იაგო კაჭკაჭიშვილი გვახსენებს, რომ ცივილიზაციამ სწორედ ამ პრობლემის გადაჭრის მიზნით შექმნა ეგრეთ წოდებული “ეთიკური კოდექსი”.
[იაგო კაჭკაჭიშვილის ხმა] “ეთიკური კოდექსები არსებობს იმ შემთხვევაში, როცა მას სამართლებრივი საფუძველი არა აქვს, უფრო მეტიც, ეთიკური კოდექსები იქმნება იმ სფეროებში, სადაც სამართლებრივი ლეგიტიმაცია არ არის საჭირო – ეს არის კონვენციალური აქტები, როცა ერთი სფეროს წარმომადგენლები სხდებიან და თავად თანხმდებიან ერთმანეთში, თუმცა თუ გადავა სამართლებრივ რეგულაციაში კარგია, მაგრამ არა აუცილებელი”
ჟურნალისტი რევაზ საყევარიშვილი მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტულ ტელესიუჟეტზე პარლამენტარების რეაქცია დაგვიანებულია. სიყვითლეს მედია ვერსად გადაურჩება, მაგრამ არ შეიძლება სიყვითლე ზოგადად, მედიის კულტურისთვის გახდეს დამახასიათებელი.
[რევაზ საყევარიშვილის ხმა] “თავისთავად მე აქ ვერ ვხედავ ტენდენციიდან ამოვარდნას, ეს ყველაფერი ლოგიკურია ქართული მედია-ბაზრისთვის, როდესაც ბეჭდვური გამომცემლობები და ტელეარხები, რომელთაც თითქოს აქვთ პრეტენზია საზოგადოების მოთხოვნების ასახვაზე, ერთმანეთს ეჯიბრებიან, ვინ უფრო სადისტურ თემას გამოძებნის და ვინ უფრო გულისამრევი ფორმით შესთავაზებს ამას საზოგადოებას. თითქმის ყველა ამ მედიასუბიექტს ხელი აქვს მოწერილი ჩარჩო-კონვეციაზე, რომელიც შეიქმნა მედიის ეთიკური სტანდარტის სახელწოდებით და რომლის შემდგომი დეტალიზაცია შემდგომ აქტებში უნდა განხორციელებულიყო. სამწუხაროდ, ეს ყველაფერი ქაღალდზე დარჩა... სანამ არ იქნება დეტალურად გაწერილი მსგავსი ტიპის პასუხისმგებლობები (აქ, რასაკვირველია, მორალურ პასუხისმგებლობაზეა ლაპარაკი), ასეთი ფაქტები სულ უფრო მეტად იქნება”.
ჟურნალისტ რევაზ საყევარიშვილს მედია-საბჭოს იდეა გავახსენეთ. შესაძლოა ამ ორგანიზაციამ ითავოს სწორედ მედიასაშუალებებში ეთიკური კოდექსის ამოქმედება. რევაზ საყევარიშვილის პასუხი საკმაოდ პესიმისტურუა - სანამ საზოგადოების მოქალაქეობრივი თვითშეგნება და მედიის პროფესიონალური დონე არ ამაღლდება, სიყვითლეს ვერც ერთი მედიასაშუალება ვერ აცდება.
[რევაზ საყევარიშვილის ხმა] “შესაძლოა, ასეც იყოს, მაგრამ მედიასაბჭომდე ჯერ თავად მედიასაშუალებებში უნდა იყოს შიდა ეთიკური კოდექსები, როგორც არის BBC-ში, როგორც არის იგივე "რადიო თავისუფლებაში", ბევრ სხვა ორგანიზაციაში, რომლებმაც იციან და თავიდანვე ჩამოყალიბებული აქვთ ის, რა შეიძლება გააკეთო და რა არა... თუ ეს სტანდარტები შიგნიდან არ დაინერგა, გარედან ამის თავს მოხვევა, თუნდაც იგივე მედია-საბჭოს საშუალებით, არა მგონია, რომ ეფექტური იყოს”.
