აქვს თუ არა აზრი პროტესტის გამოთქმას?
მარიამ ჭიაურელი:
ბოლო ათი დღეა, თითქმის ყოველდღე არასამთავრობო ორგანიზაცია თანასწორობის ინსტიტუტის წევრები სხვადასხვა სახელმწიფო დაწესებულებასთან საპროტესტო აქციას მართავენ. როგორც წესი, აქციები ხალხმრავალი არ არის - ხშირად, რედაქციის დავალებით მისული ჟურნალისტები რაოდენობრივად აქციის მონაწილეებს აღემატებიან კიდეც. ამის მიუხედავად, თანასწორობის ინსტიტუტი საპროტესტო აქციების გამართვაზე უარის თქმას არ აპირებს. აქვს თუ არა აზრი პროტესტის გამოთქმას? - ამ კითხვით თამარ ჩიქოვანი დაინტერესდა.
თამარ ჩიქოვანი:
”არა - ძალადობას” - ამ დევიზით თანასწორობის ინსტიტუტის წევრები საპროტესტო აქციას ხან უზენაეს სასამართლოსთან, ხან გენერალურ პროკურატურასთან, ხან სასჯელაღსრულების დაწესებულებასთან მართავენ. აქციების მონაწილეთა რიცხვი მოკრძალებულია. საზოგადოება საპროტესტო აქციებში მონაწილეობას გაურბის.
თანასწორობის ინსტიტუტის ერთ-ერთი წევრი, ლაშა ჩხარტიშვილი, საზოგადოების დიდი ნაწილის პასიურობას ასე ხსნის:
[ლაშა ჩხარტიშვილის ხმა] ”არა მხოლოდ ჩვენი აქციები გამოირჩევა მცირერიცხოვნებით, არამედ ყველა აქცია. ამას სხვადასხვა ახსნა შეიძლება მოვუძებნოთ: არის შიშის ფაქტორი, არის - შიშზე უფრო მეტად - გულგატეხილობის ფაქტორი, ანუ საზოგადოებას აღარ სჯერა, რომ შეიძლება რაიმე შეიცვალოს. საზოგადოებას აქვს ძალიან მწარე გამოცდილება ვარდების რევოლუციისა, როცა მათ მიიღეს ძალიან აქტიური მონაწილეობა ამ პროცესებში და მოტყუებულნი აღმოჩნდნენ: ხელისუფლება, რომლის დეკლარირებული პრინციპები იყო თავისუფლება და დემოკრატია, აღმოჩნდა წინა ხელისუფლების მსგავსი. ეს განაპირობებს უიმედობას და ფრუსტრაციას საზოგადოებაში.” (სტილი დაცულია)
კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო ცენტრის ხელმძღვანელი გიორგი ხუციშვილი ადასტურებს, რომ ვარდების რევოლუციამ საზოგადოებაში დიდი იმედი გააჩინა, რომლის რეალიზაცია შეუძლებელი იყო - შესაბამისად, გულგატეხილობა გასაკვირი არ არის. გარდა ამისა:
[გოგი ხუციშვილის ხმა] ”ხალხი ელოდა, რომ ექნებოდა მეტი მონაწილეობის საშუალება მართვის პროცესში. და მე ვთვლი, რომ ეს არის საკვანძო მომენტი, ვინაიდან ხალხი აქტიურობს და აჩვენებს, რომ მომწიფებულია იმისთვის, რომ მეტი მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფოს მართვაში. ამ დროს ისეთი ძალები შეიკრიბა ხელისუფლებაში, რომელიც თავისთავშია ჩაკეტილი, სუბორდინაციული დამოკიდებულება აქვს ხალხთან, მათთვის ამომრჩეველი იმისთვის არსებობს, რომ აირჩიოს და არაფერი მოჰკითხოს მათ, ვინც აირჩია - ასეთი სულისკვეთება მკვიდრდება. ეს არის ძალიან საშიში რამ.” (სტილი დაცულია)
თბილისის საკრებულოს წევრი კობა დავითაშვილი პოლიტიკური ძალებისა და საზოგადოების გაუცხოებაზე საუბრობს. მისი აზრით, ხშირად საზოგადოებას და პოლიტიკურ ელიტას სხვადასხვა პრობლემა აწუხებს:
[კობა დავითაშვილის ხმა] ”წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელიც დილით ადრე დგება და ძალიან დაძაბულად შრომობს, რომ სახლში 2 კაპიკი მიიტანოს. ამ დროს მას, როგორც წესი, ადამიანის უფლებების დაცვა ან თუნდაც მესაკუთრეთა უფლებების დაცვა და ბევრი სხვა საკითხი, რომელიც მნიშვნელოვანი და აქტუალურია, არ აინტერესებს. არც სცალია და არც დრო და ენერგია აქვს იმისთვის, რომ მოიცალოს. რაც მათ აინტერესებთ, ის პოლიტიკურ სპექტრს არ აინტერესებს. ასეა.”
მაშინ აქვს კი აზრი პროტესტის გამოთქმას? - ისინი, ვინც ამ კითხვას დადებითად უპასუხებენ, მაგალითად მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლე მოჰყავთ, როცა პროტესტმა შედეგი გამოიღო. იმ საპროტესტო აქციების ერთ-ერთი აქტიური მონაწილე, პიონერფილმის ხელმძღვანელი გრიგოლ ჩიგოგიძე იხსენებს, რომ მაშინ მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლის დასაცავად მათ გვერდში უამრავი ადამიანი დაუდგა:
[გრიგოლ ჩიგოგიძის ხმა] ”მართლა შემიძლია ვთქვა, რომ მთელი თბილისი დაგვიდგა გვერდზე. მე მგონი, მთელი საქართველო. შეიძლება ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა აქ მოდიოდა, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, მე ვისაც ვიცნობ, ჩემი სამეგობრო, სასახლის ყველა თანამშრომლის მეგობარი, ახლობელი მზად იყო იმისთვის, რომ ჩვენთან ყოფილიყო, მაგრამ, კიდევ კარგი, ყველაფერი კარგად დამთავრდა. რაღაც სხვანაირი პროტესტი იყო, იყო სითბოს გამოხატულება ბავშვებისადმი, სასახლისადმი.”
იქნებ მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლესთან დაკავშირებულმა პროტესტმა შედეგი იმიტომ გამოიღო, რომ პოლიტიკურ აქციად არ იქცა? იქნებ საზოგადოება დაიღალა პოლიტიკით, არ უნდა კვლავ პოლიტიკური მანიპულაციის ობიეტად იქცეს? - ამ კითხვაზე თანასწორობის ინსტიტუტის წევრი ლაშა ჩხარტიშვილი მიპასუხებს:
[ლაშა ჩხარტიშვილის ხმა] ” სამწუხაროდ, პოლიტიკიდან გამოყოფა ძალიან ძნელია, რადგან ამ პრობლემების წყარო არის პოლიტიკური ხელმძღვანელობა. შესაბამისად, თუ ხელმძღვანელობა თვითონ არ ცდილობს მოაგვაროს ეს პრობლემები, ეს გადაიზრდება პოლიტიკურ პოლემიკაში. ჩვენ არასამთავრობო ორგანიზაცია ვართ და ვცდილობთ ამას თავი ავარიდოთ, მაგრამ საკითხი თავისთავად პოლიტიზირებული იქნება ნებისმიერ შემთხვევაში, როცა წლების განმავლობაში ისმება ერთი და იგივე კითხვა და მასზე პასუხი არ არსებობს, გარდა პასუხისა, რომ ეს ხალხი ჩვენიანია და არ დავსჯით.” (სტილი დაცულია)
სმირნოვების სახლის უნიკალური მუზეუმი თბილისში
მარიამ ჭიაურელი:
თბილისში ათობით სხვა მუზეუმთან ერთად ერთი, პატარა, ფართო საზოგადოებისათვის უცნობი და იმავდროულად სრულიად უნიკალური მუზეუმია. ტაბიძის 20 ნომერში, სმირნოვების სახლში, სადაც ახლა კულტურული ურთიერთობების ცენტრი ”კავკასიური სახლი” მდებარეობს, პუშკინის მემორიალური მუზეუმია განლაგებული. ოთხ ოთახში, სმირნოვების კუთვნილი და შემგომ საქართველოს სახელმწიფოსათვის ნაჩუქარი 4 ათასი ნივთია დაცულ-ექსპონირებული. 90-იანი წლების კრიმინალურ განუკითხაობას ლამის სასწაულით გადარჩენილი უნიკალური ნივთების დამთვალიერებელი, როგორც ირკვევა არცთუ ბევრია, მაგრამ ის ვინც ამ იშვიათ და იმავდროულად ოფიციალური სტატუსის არმქონე მუზეუმში მოხვდება კარგა ხანს ალბათ იმ ჯადოსნური სამყაროს შთაბეჭდილებების ქვეშ იქნება. ეს ემოცია საკუთარ თავზე ახლახანს რადიო ”თავისუფლების” თბილისელმა კორესპონდენტმა ალექსანდრე ელისაშვილმა გამოსცადა.
ალექსანდრე ელისაშვილი:
ავტომობილების მოძრაობისაგან თბილისის ერთ-ერთი ყველაზე გადატვირთული და ხმაურიანი ქუჩიდან სმირნოვების სახლის მუზეუმამდე რამდენიმე მეტრი და რამდენიმე კიბის საფეხურია. ამ რამდენიმე მეტრის გავლისა და რამდენიმე საფეხურის ავლის შემდეგ ნებისმიერ დამთვალიერებელს, მით უფრო მას, ვისაც მე-19 საუკუნის ეპოქა ხიბლავს მა,დვილად ჯადოსნური სამყარო ელის. უნიკალური ნივთებით სავსე 4 ულამაზესი ოთახი. ამ ყველაფერს ერთვის მუზეუმის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომლის ალექსანდრე სვიატიკოვის საუცხოო, უაღრესად შინაარსიანი და ზედმიწევნით კვალიფიციური მონათხრობი თითოეული ნივთის, თუ ზოგადად მუზეუმის ისტორიის თაობაზე. პირველ რიგში ალექსანდრე სვიატიკოვმა სმირნოვების გვარისა და მათი თბილისში ჩამოსვლის თაობაზე მოგვითხრო. მონათხრობი კი მან დედის მხრიდან ციციშვილთა შთამომავლის, მეცხრამეტე საუკუნის უმაღლესი რუსული საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეული და მომხიბლავი ქალბატონის ალექსანდრა როსეტის შესახებ საუბრით დაიწყო:
[ალექსანდრე სვიატიკოვის ხმა] "რუსულ კულტურაში ამ ქალს აქვს მიძღვნილი 40-მდე ლექსი, მე-19-20 საუკუნეებში მრავალჯერ ეს ლექსები დაედო მუსიკაზე და არის ცნობილი, როგორც ძველი ქალაქური რომანსი. მათ შორის არის ძალიან ცნობილი ტუმანსკის ლექსზე დაწერილი. ამ რომანსს თამარა წერეთელიც მღეროდა ძალიან ხშირად და ძალიან უყვარდა."
ჟუკოვსკის, ჩაიკოვსკის, ლისტის, ლერმონტოვის, გლინკას, ბელინსკის, ადამ მიცკევიჩის, პროსპერ მერიმესა და გოგოლის მეგობარი და არცთუ იშვიათად მათი მუზა ალექსანდრა როსეტი მოგვიანებით ცოლად სმირნოვს გაჰყვა. ბოტანიკით გატაცებულ მათ ვაჟს მიხეილ სმირნოვს მწერლის და გამზრდელის იაკობ პოლონსკის მონათხრობის შემდეგ გასჩენია სურვილი თბილისში ჩამოსულიყო და კავკასიის მცენარეული სამყარო შეეწავლა. შემდეგ კავკასიის ფლორის შესწავლით გატაცებულ ახალგაზრდა სმირნოვს მდიდარი თბილისელი მოქალაქის იაგორ თამამშევის ქალიშვილი შეურთავს. მდიდარ სარძლოს მზითვში სოლოლაკში, დღევანდელი ტაბიძის ქუჩის 20 ნომერში მდებარე სახლი მოჰყოლია. თავის მხრივ ალექსანდრა როსეტ-სმირნოვას ვაჟისათვის პეტერბურგიდან ქონების დიდი ნაწილი გამოუგზავნია. ასე მოხვდა უნიკალური ექსპონატები თბილისში:
[ალექსანდრე სვიატიკოვი] "ორი ნახატია შენახული აივაზოვკის ამ ოჯახში შენახული. იმ სურათზე არის აღბეჭდილი აფხაზეთის სანაპირო. ჩვენ ფოტოარქივში შეიძლება მოძებნა ისეთი პიროვნებების, რომლებიც დღეს ძალიან კარგად არიან მივიწყებულნი. ამ სურათზე არის აღბეჭდილი ცნობილი პიროვნება გიორგი შერვაშიძე, ამ სურათზე ვორონცოვა-დაშკოვა, ბოლო მეფისნაცვლის ცოლი და აქ არის აღბეჭდილი მიხეილ ნიკოლოზის ძე რომანოვი, რომლის სახელსაც დღესაც ატარებს საავადმყოფო პლეხანოვზე."
იქვე ალექსანდრ სვატიკოვმა სმირნოვების ოჯახის ხშირი სტუმრის ილია ჭავჭავაძის ორი პირადი წერილი გვაჩვენა. აქვეა გამოფენილი ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლექსების პირველი კრებული და ქართულ კულტურასთან დაკავშირებული არაერთი საინტერესო ექსპონატი:
[ალექსანდრე სვიატიკოვის ხმა] "აი ეს არის ძალიან იშვიათი ნივთი. იაკობ ნიკოლაძეს, როდესაც მისცეს შეკვეთა ილია ჭავჭავაძის საფლავზე ძეგლის დაყენების, ეს იყო ადრინდელი ვარიანტი ”მწუხარე საქართველოსი”, და ეს მგონი უფრო ეროვნული ძეგლია, ვიდრე ის, რომელიც არის გაკეთებული ილია ჭავჭავაძის საფლავზე, მაგრამ ეს ჩემი აზრია."
ჩვენი მასპინძელი და ექსკურსიამძღოლი თითეულ საექსპოზიციო სტენდთან, თუ ნივთთან სულ მცირე რამდენიმე წუთს გვესაუბრებოდა. ამასობაში საათნახევარზე მეტი დრო გავიდა, რის შემდეგაც სმირნოვების მიერ ამ უნიკალური კოლექციის საქართველოსთვის ჩუქების თემას დავუბრუნდით. სმირნოვების გვარის თბილისური შტოს უკანასკნელმა წარმომადგენელმა მიხეილ გიორგის ძე სმირნოვმა 1980-იან წლებში სიკვდილის წინ, მთელი კოლექცია, რომელიც დღემდე გაურკვეველი და გაუგებარი მიზეზებით 20-იანი და 30-იანი წლების რეპრესიებს გადაურჩა, სრულად აღრიცხა და საჩუქრად საქართველოს გადასცა. მის მიზანს და სურვილს ამ ნივთებზე დაფუძნებით სმირნოვთა სახლში პუშკინის მემორიალური მუზეუმის დაარსება წარმოადგენდა. ეს საქმე დაიძრა, თუმცა ახალი განსაცდელი ამ სიმდიდრეს 90-იანი წლების დასაწყისში დაუდგა. კრიმინალურმა განუკითხაობამ კინაღამ იმსხვერპლა მთელი კოლექცია. როგორც ბატონი ალექსანდრე ამბობს სმირნოვების სახლიდან ”კავკასიური სახლის” კუთვნილი ძველისძველი კომპიუტერები, ტელევიზორები და მაგიდაზე დაწყობილი ჩურჩხელებიც კი მოუპარავთ, მაგრამ ცალკე გამოკეტილი უნიკალური ნივთებისათვის ვერ მოიუგნიათ. თუმცა პრობლემები მუზეუმს არც ახლა აკლია:
[ალექსანდრე სვიატიკოვის ხმა] "მუზეუმს არა აქვს თავისი შტატი. ჩვენ მესამე წელიწადია გვიხდიან მხოლოდ ორ ხელფასს და, რომ შევინარჩუნოთ მესამე თანამშრომელი ვიყოფთ იმ ხელფასს სამზე. მაგრამ ვინარჩუნებთ კოლექტივს, ვინარჩუნებთ მუზეუმს."
მართალია სმირნოვების სახლის მუზეუმი რამდენიმე წელია კულტურის სამინისტროს აღრიცხვაზე იმყოფება, მაგრამ მას მუზეუმის სტატუსი არ გააჩნია. მიუხედავად ამისა სტატუსის არმქონე მუზეუმში დამთვალიერებელს მოხვედრა შაბათ-კვირის გარდა ნებისმიერ დღეს შეუძლია. სხვა მუზეუმების მსგავსად შესვლა აქაც ფასიანია, მაგრამ სხვებისაგან განსხვავებით აქ შეგიძლიათ გადაიხადოთ იმდენი, რამდენიც გსურთ, ან შეგიძლიათ. ჩვენ, ჩვენის მხრივ მტკიცედ გადავიწყვიტეთ, რომ იმ საოცარი სამყაროს გულადგულ სანახავად კიდევ რამდენჯერმე, აუდიო ჩამწერის გარეშე ვესტუმროთ თბილისის შუაგულში მდებარე სმირნოვთა საგვარეულო სახლს.
"ერთხელ გაჭრილი აღარ გასწორდება" - ოთარ იოსელიანი სტუმრად რადიო "თავისუფლებაში"
მარიამ ჭიაურელი:
დღეს პრაღაში საზეიმოდ დაიხურება საერთაშორისო კინოფესტივალი "ფებიოფესტი", რომლის გახსნის პატივი ამ ერთი კვირის წინათ ხვდა ოთარ იოსელიანის ბოლო ნამუშევარს, "შემოდგომის ბაღებს". გარდა ამისა, ფესტივალის ორგანიზატორებმა ქართველ რეჟისორს გადასცეს "ფებიოფესტის" მთავარი პრიზი - "კრისტიანი" - მსოფლიო კინოხელოვნებაში შეტანილი წვლილისთვის. პრაღაში სტუმრობისას ოთარ იოსელიანი რადიო "თავისუფლებაშიც" გვეწვია. "მეათე სტუდიაში" მას დავით კაკაბაძემ უმასპინძლა.
რადიო "თავისუფლება": ბატონო ოთარ, უკვე 40 წელიწადზე მეტია, ფილმებს იღებთ - თითქმის ნახევარი საუკუნეა. რით გიზიდავთ ფილმების გადაღება დღეს?
ოთარ იოსელიანი: რა არის, იცით? ცოტა ვღელავ მე, იმიტომ, რომ ბავშვები წიგნებს არ კითხულობენ, - კომპიუტერებს მიუსხდნენ ყველანი - მუსიკას არ უსმენენ... და მე ვფიქრობ, რომ ყველაზე სხარტი და ნათელი დანაბარები არის მაინც კინო. იმიტომ, რომ ორ საათში რაღაცას მოასწრებ და გაიგებ და შეიგრძნობ. ამიტომ მე და ჩემს კოლეგებს, მე მგონი, მხრებზე გვაწევს უდიდესი ტვირთი, პასუხისმგებლობის ტვირთი. იმიტომ, რომ არ შეიძლება, მათ მიაწოდო ყალბი აზრები და ყალბი გრძნობები. ესე იგი, თუ ვიქნებით გულახდილნი, ამ ინფორმაციას ეს ბავშვები დააგროვებენ. მაგრამ უბედურება ჩვენი, საქართველოსი, ის არის, რომ კინო აღარ არსებობს. კინო გაიყიდა, გაბაზარდა, კინოსტუდიაში არის მოწოწნიკების საამქრო, შამპანურის საამქრო... კუბოებსაც ამზადებენ კინოსტუდიაში! ნახევარი მიჰყიდეს თუ მიაგირავეს ტელევიზიას, ააშენეს ბეტონის ეკლესია, დასვეს მღვდელი და კინოსტუდიის დირექციის იდეა იყო, რომ გადაღების წინ რეჟისორები და ოპერატორები შევიდოდნენ ეკლესიაში, პირჯვარს გადაიწერდნენ და...
რადიო "თავისუფლება": ...კარგი ფილმი გარანტირებულია?
ოთარ იოსელიანი: კარგი ფილმი გარანტირებულია.
რადიო "თავისუფლება": მაგრამ მიუხედავად ამისა, საქართველოში მოხერხდა რამდენიმე ახალი ფილმის გადაღება და ეს ფილმები სწორედ იმით არის გამორჩეული, რომ საქართველოშივე დაფინანსდა; სხვა საქმეა, რომ არა მთავრობის სახსრებით, არამედ სხვა სახსრებით, მაგრამ ბიზნესმა თითქოს დაიწყო ინტერესის გამოხატვა ქართული კინოსადმი. მიგაჩნიათ თუ არა, რომ ეს ტენდენცია - ის რამდენიმე ფილმი - უკეთესი მომავლის მანიშნებელია?
ოთარ იოსელიანი: მე ვფიქრობ, რომ თუ ვინმე აფინანსებს ფილმის გადაღებას, მას აქვს პრეტენზიები და სურვილი, რომ ფილმი, რომელსაც ის აფინანსებს, უნდა იყოს ისეთი, როგორიც მას სჭირდება. ეს არის ცენზურის ყველაზე უარესი ფორმა. როცა გიორგი შენგელაიას ფილმში, "ფიროსმანში", ნიკო ფიროსმანი ხატავდა რაღაცას და ვიღაცამ უკარნახა, ეს შავი გამიკეთე, ეს თეთრი გამიკეთეო, ნიკალამ გადააგდო ფუნჯი და წავიდა - მაშინ შენ თვითონ დახატეო.
რადიო "თავისუფლება": თქვენ თითქმის 25 წელია, საფრანგეთში ცხოვრობთ. სად უფრო ძნელია ფილმის გადაღება: მაშინდელ საბჭოთა კავშირში თუ დღევანდელ საფრანგეთში? რა მსგავსებები და განსხვავებები არსებობს ამ ორ სისტემას შორის?
ოთარ იოსელიანი: მაშინდელ საბჭოთა კავშირში იყო დაწესებულება, რომელსაც ერქვა კინემატოგრაფიის სახელმწიფო კომიტეტი და რომელიც მდებარეობდა მოსკოვში. ეს საკმაოდ აწყობილი სისტემა იყო. ამ კომიტეტს შესასრულებელი ჰქონდა ერთადერთი ფუნქცია: ეს იყო ცენზურა - სცენარის ცენზურა და მერე უკვე გამზადებული ფილმის ცენზურა; ან გადაღების დროს ჩამოსვლა და შემოწმება იმისა, ყველაფერი "რიგზეა" თუ არა, ისე, როგორც სურდა იმდროინდელ რეჟიმს. მაგრამ საინტერესო ის იყო, რომ ეს ფუნქციონერები, ეს ჩინოვნიკები, ისევე გასრესილი იყვნენ სისტემის მიერ, როგორც ჩვენ. და ამიტომ ძალიან პატივს სცემდნენ იმ ადამიანებს, რომლებიც არ ემორჩილებოდნენ არსებულ წესებს. და გვეხმარებოდნენ კიდეც! ეს იქნებოდა გიორგი შენგელაია, ეს იქნებოდა გლებ პანფილოვი, ასკოლდოვი, ტარკოვსკი, ფარაჯანოვი... გვეხმარებოდნენ რჩევით, ან რაღაც ფორმულას მოიგონებდნენ, რომ გაევლო ფილმის დამზადების ეტაპი, დავუშვათ, თქვენს პროექტს. და მერე მოხდა ისე, რომ ყველა ფილმი მაინც გადაღებულ იქნა...
რადიო "თავისუფლება": მაგრამ იმავე ასკოლდოვის ფილმი 30 წელი თაროზე იდო...
ოთარ იოსელიანი: მერე რა, ჩემი "საპოვნელაც" 35 წელი იყო თაროზე, მაგრამ ხომ გადაღებულია? ყოველ შემთხვევაში, მაგალითად, ჩვენ დაგვრჩა - საქართველოში დაგვრჩა - "ელისო", ჩვენ დაგვრჩა "დაკარგული სამოთხე", ჩვენ დაგვრჩა "ფიროსმანი", ჩვენ დაგვრჩა ელდარ შენგელაიას ფილმები "არაჩვეულებრივი გამოფენა" ან "ცისფერი მთები", რომელიც არის ანარეკლი იმ მწუხარებისა და იმ მძიმე სიტუაციის, რომელშიც ჩვენ ვარსებობდით. ეს დარჩა, როგორც დანაბარები მომავალი თაობებისათვის.
რადიო "თავისუფლება": ჩვენ დაგვრჩა, ასევე, "გიორგობისთვე", დაგვრჩა "იყო შაშვი მგალობელი"... და მინდა, სწორედ ამ თემას შევეხო - თქვენს გადასვლას საფრანგეთში. თქვენი გადასვლა საფრანგეთში იყო არა მხოლოდ ახალ სამყაროსთან შეხვედრა, არამედ თქვენს ფილმებში თუნდაც ფერთან შეხვედრა. ფერადი კინო უკვე არსებობდა საბჭოთა კავშირში და თქვენ მაინც პრინციპულად არ იღებდით ფერად ფილმებს. საფრანგეთში გაიძულეს, რომ ფერადი ფილმი გადაგეღოთ თუ თვითონ დათმეთ ეს თქვენი პრინციპი? ან იქნებ ჩათვალეთ, რომ საფრანგეთში შეიძლება ფერადი ფილმის გადაღება?
ოთარ იოსელიანი: მე, საერთოდ, მიმაჩნია, რომ მხატვრულად ყველაზე ფასეული არის შავ-თეთრი კინო. სასიამოვნოა საყურებლად, შინაარსთანაც უფრო მალე მიდიხარ. მაგრამ ფერად კინოში, თუ შეეცდები ადამიანი, ისე გადაიღო, რომ ფერი არ ჩანდეს...
რადიო "თავისუფლება": არ დომინირებდეს?
ოთარ იოსელიანი: ...არ დომინირებდეს, მაშინ შეიძლება მიაღწიო. მაგრამ საფრანგეთში და დღეს უკვე ყველგან, ევროპაში, თუ ფერად კინოს არ გადაიღებ, ტელევიზიიდან ფინანსური მხარდაჭერა არ გექნება. ამიტომ, ფრანგი მწარმოებლები მეუბნებოდნენ, რა ვქნათო - კი, რასაკვირველია, შენ გინდა, შავ-თეთრი გადაიღო, მაგრამ ამით დაგვაკლდება დაფინანსების ორი მესამედიო. რა ვქნათო. მე ვუთხარი, არაფერი არ ვქნათ, გადავიღებ ისე, რომ ფერადი იყოს, მაგრამ არ ჩანდეს, რომ მაინცდამაინც ფერადია-მეთქი. დღეს მე მაქვს საშუალება, გადავიღო შავ-თეთრი ფილმი, მაგრამ შავ-თეთრის გადაღების კულტურა გაქრა.
რადიო "თავისუფლება": თუმცა, ვუდი ალენმა გადაიღო რამდენიმე წლის წინ შავ-თეთრი ფილმი ჰოლივუდში, სულაც...
ოთარ იოსელიანი: ვინა?
რადიო "თავისუფლება": ვუდი ალენმა.
ოთარ იოსელიანი: ჰო, მაგრამ ცუდად არის გადაღებული. ეს არის ფერადი კინო, გადაღებული შავ-თეთრ ფირზე. მაგრამ შავ-თეთრ კინოს აქვს თავისი კანონები, თავისი წესები, და ძალიან ბევრი საიდუმლოება, რომელიც დაიკარგა. ჩვენში შავ-თეთრი კინოს ოსტატი იყო ლევან პაატაშვილი. უდიდესი ოსტატი იყო! აი, მაგალითად, ნახეთ მის მიერ გადაღებული "სხვისი შვილები". როგორ არის გადაღებული! ეს არის შესანიშნავი ოპერატორის ნამუშევარი!
რადიო "თავისუფლება": თქვენ შავ-თეთრ ფილმს აღარ გადაიღებთ?
ოთარ იოსელიანი: რატომაც არ გადავიღებდი, მაგრამ სად? სად? ვინმეს ეყოფა მოთმინება და ოსტატობა, რომ გადამიღოს შავ-თეთრი ფილმი? ოპერატორს მოვნახავ მე შავ-თეთრი კინოსთვის? ვერა, ვერ მოვნახავ დღეს.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთი ელემენტი, რომელსაც მინდა შევეხო, არის ხმაურები, თუ შეიძლება ასე ითქვას. რამდენიმე დღის წინ კიდევ ერთხელ ვნახე "იყო შაშვი მგალობელი". ეს ფილმი სავსეა ხმაურებით - ცხოვრების ხმაურებით: დილა რომ თენდება და იქ რადიო ჩაირთვება, აქ ბავშვები ხმაურობენ, მანქანის დაქოქვის თუ გავლის ხმა რომ ისმის... ან, თუნდაც, "გიორგობისთვე" სადაც ინოლა გურგულიას საოცარი სიმღერებია ყოველი დღის დასაწყისში. როგორია თქვენი დამოკიდებულება მუსიკისადმი, როგორც თქვენი ფილმების შემადგენელი ნაწილისადმი?
ოთარ იოსელიანი: ჩვენ მივეჩვიეთ, რომ ფილმში არსებობს მუსიკა. არადა, ეს არის ყავარჯნები იმ კოლეგებისთვის, რომლებსაც არ სჯერათ, რომ შეუძლიათ გააკეთონ ფილმი უმუსიკოდ. მიაქციეთ ყურადღება: თუ ტელევიზორში რამე ფილმს გვაჩვენებენ, რომ ჩაირთვება მუსიკა დასაწყისიდან, ბოლომდე მიჰყვება ფილმს - უშლის კიდევაც, ანადგურებს შინაარსს, მაგრამ სულ მიჰყვება. თან სულ გვაფრთხილებს, ახლა იქნება დაძაბული სიტუაცია, ან ახლა ყველაფერი რიგზეა, ახლა მშვენიერება იწყება - სიყვარული და სათნოება. მუსიკა, რომელიც ჟღერს კინემატოგრაფიაში, არის უკანასკნელი გამოსავალი იმათთვის, ვისაც ფილმის გაკეთება არ შეუძლია. ჩემს ფილმებში მე, მაგალითად, ვხმარობ მუსიკას მხოლოდ მაშინ, როცა ვიცი, საიდან მოდის ეს ხმა: ან ვიღაც ფანჯრის იქით უკრავს, ან კონკრეტულად ვხედავთ, ვინ რას უკრავს და რას აკეთებს. დანარჩენი არის ის რაოდენობა ბგერების, რომლებიც ჩვენს გარშემო არსებობს - და შესანიშნავ პარტიტურას ქმნიან, თუ კაცმა მოუარა. ამიტომ ხმაურები თუ მუსიკა - ეს ყველაფერი შეადგენს ხმოვან ფონს. მთავარი, რასაც მე გავურბივარ არის ის, რომ უმთავრესი დატვირთვა ჰქონდეს სიტყვას. მე მგონია, ვაღწევ იმას, რომ მაყურებელმა, რომელმაც ენა საერთოდ არ იცის, რა ენაზეც არის გადაღებული ფილმი, ყველაფერი გაიგოს; შეიძლება, მეტიც გაიგოს, ვიდრე იმან, ვინც ამ ენას ფლობს.
რადიო "თავისუფლება": ამის მაგალითი "პასტორალია", მე მგონი, არა?
ოთარ იოსელიანი: ჰო, "პასტორალია". ჩვენთან, საქართველოში, მოსახლეობის ერთი მეხუთედი ლაპარაკობს მშვენიერ ენაზე, რომელსაც ჰქვია მეგრული...
რადიო "თავისუფლება": მაგრამ ოთხი მეხუთედი არ ლაპარაკობს.
ოთარ იოსელიანი: ჰო, ყველას ესმის, რაშია საქმე.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთი შეკითხვა, რომელიც მინდა დაგისვათ, ეხება მონტაჟს. თქვენ წლების მანძილზე, თბილისის თეატრალურ ინსტიტუტში ასწავლიდით მონტაჟს და ლეგენდები დადიოდა (თავის დროზე პირადად მეც მაქვს მოსმენილი), რომ ოთარ იოსელიანს არ სჭირდება სამონტაჟო მაგიდა, ზუსტად იცის კადრების რაოდენობა - მათემატიკური განათლება ეხმარება ამაში - და პირდაპირ მაკრატლით შეუძლია ფირის გაჭრაო. სიმართლის რამდენი პროცენტია ამ ნათქვამში? და ამ შეკითხვას მეორე ნაწილიც აქვს: მას მერე, რაც გადახვედით საფრანგეთში, მას მერე, რაც კომპიუტერიზაცია მოხდა ყველაფრის, ეს ცვლილება თქვენთვის რას ნიშნავდა? რა დაკარგეთ და რა შეიძინეთ? თუ შეიძლება, ჯერ იმ "ლეგენდაზე" მიპასუხეთ.
ოთარ იოსელიანი: იცით რა, მე ისე შემიყვარდა ეს ხელობა, რომ ვფიქრობდი, რომ მე ვიქნებოდი მემონტაჟე და არა რეჟისორი. იმიტომ, რომ ეს არის ხელობა, რომელიც მართავს ფილმის არქიტექტურას, ფილმის სტრუქტურას და ძალიან შეესაბამება მუსიკალურ ფორმას. ძალიან რთულია ამ ფენომენის ახსნა, იმიტომ, რომ... მე ყოველთვის ვიყავი კატასტროფის წინაშე გადაღებული ფილმის შედეგად. მეგონა, რომ არაფერი არ გამომივიდა. და მხოლოდ მონტაჟით ვახერხებდი მის გადარჩენას. მე ასე მგონია. იმიტომ, რომ, როგორც გადაიღებ, ისე რომ მიაწებო ერთი ნაჭერი მეორეს, გამოვა აბსურდი. ამიტომ დაფიქრებაა საჭირო და გადაადგილება ნაჭრების, რიტმის მონახვა, ტემპის მონახვა. ეს ყველაფერი ხდება მონტაჟში. ამიტომ მაგიდა იმდენად არ არის საჭირო იმისთვის, რომ დაამონტაჟო ფილმი. აქ მაინც ფიქრია საჭირო. ფიქრი, განზომილება და რიტმი. რაზე ვამონტაჟებდით ჩვენ წინათ? ჩვენ გვქონდა ძველი... "მავიოლები" ერქვა. გამადიდებელი შუშის ქვეშ ვუყურებდით ფილმს. დღეს შეიცვალა სიტუაცია, ჩვენ ვმუშაობთ კომპიუტერზე. კომპიუტერს აქვს ერთი ძალიან უარყოფითი მხარე: შეგიძლია გააკეთო მონტაჟის უამრავი ვარიანტი. მაგრამ მე დაჟინებით ვიმეორებ, რომ კომპიუტერს უნდა მოეპყრა ისე, როგორც ფირს, და უნდა იცოდე, რომ ერთხელ გაჭრილი აღარ გასწორდება. ამიტომ უნდა იფიქრო იმაზე, სად გაჭრა და როგორ გაჭრა.
მარიამ ჭიაურელი:
ბოლო ათი დღეა, თითქმის ყოველდღე არასამთავრობო ორგანიზაცია თანასწორობის ინსტიტუტის წევრები სხვადასხვა სახელმწიფო დაწესებულებასთან საპროტესტო აქციას მართავენ. როგორც წესი, აქციები ხალხმრავალი არ არის - ხშირად, რედაქციის დავალებით მისული ჟურნალისტები რაოდენობრივად აქციის მონაწილეებს აღემატებიან კიდეც. ამის მიუხედავად, თანასწორობის ინსტიტუტი საპროტესტო აქციების გამართვაზე უარის თქმას არ აპირებს. აქვს თუ არა აზრი პროტესტის გამოთქმას? - ამ კითხვით თამარ ჩიქოვანი დაინტერესდა.
თამარ ჩიქოვანი:
”არა - ძალადობას” - ამ დევიზით თანასწორობის ინსტიტუტის წევრები საპროტესტო აქციას ხან უზენაეს სასამართლოსთან, ხან გენერალურ პროკურატურასთან, ხან სასჯელაღსრულების დაწესებულებასთან მართავენ. აქციების მონაწილეთა რიცხვი მოკრძალებულია. საზოგადოება საპროტესტო აქციებში მონაწილეობას გაურბის.
თანასწორობის ინსტიტუტის ერთ-ერთი წევრი, ლაშა ჩხარტიშვილი, საზოგადოების დიდი ნაწილის პასიურობას ასე ხსნის:
[ლაშა ჩხარტიშვილის ხმა] ”არა მხოლოდ ჩვენი აქციები გამოირჩევა მცირერიცხოვნებით, არამედ ყველა აქცია. ამას სხვადასხვა ახსნა შეიძლება მოვუძებნოთ: არის შიშის ფაქტორი, არის - შიშზე უფრო მეტად - გულგატეხილობის ფაქტორი, ანუ საზოგადოებას აღარ სჯერა, რომ შეიძლება რაიმე შეიცვალოს. საზოგადოებას აქვს ძალიან მწარე გამოცდილება ვარდების რევოლუციისა, როცა მათ მიიღეს ძალიან აქტიური მონაწილეობა ამ პროცესებში და მოტყუებულნი აღმოჩნდნენ: ხელისუფლება, რომლის დეკლარირებული პრინციპები იყო თავისუფლება და დემოკრატია, აღმოჩნდა წინა ხელისუფლების მსგავსი. ეს განაპირობებს უიმედობას და ფრუსტრაციას საზოგადოებაში.” (სტილი დაცულია)
კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო ცენტრის ხელმძღვანელი გიორგი ხუციშვილი ადასტურებს, რომ ვარდების რევოლუციამ საზოგადოებაში დიდი იმედი გააჩინა, რომლის რეალიზაცია შეუძლებელი იყო - შესაბამისად, გულგატეხილობა გასაკვირი არ არის. გარდა ამისა:
[გოგი ხუციშვილის ხმა] ”ხალხი ელოდა, რომ ექნებოდა მეტი მონაწილეობის საშუალება მართვის პროცესში. და მე ვთვლი, რომ ეს არის საკვანძო მომენტი, ვინაიდან ხალხი აქტიურობს და აჩვენებს, რომ მომწიფებულია იმისთვის, რომ მეტი მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფოს მართვაში. ამ დროს ისეთი ძალები შეიკრიბა ხელისუფლებაში, რომელიც თავისთავშია ჩაკეტილი, სუბორდინაციული დამოკიდებულება აქვს ხალხთან, მათთვის ამომრჩეველი იმისთვის არსებობს, რომ აირჩიოს და არაფერი მოჰკითხოს მათ, ვინც აირჩია - ასეთი სულისკვეთება მკვიდრდება. ეს არის ძალიან საშიში რამ.” (სტილი დაცულია)
თბილისის საკრებულოს წევრი კობა დავითაშვილი პოლიტიკური ძალებისა და საზოგადოების გაუცხოებაზე საუბრობს. მისი აზრით, ხშირად საზოგადოებას და პოლიტიკურ ელიტას სხვადასხვა პრობლემა აწუხებს:
[კობა დავითაშვილის ხმა] ”წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელიც დილით ადრე დგება და ძალიან დაძაბულად შრომობს, რომ სახლში 2 კაპიკი მიიტანოს. ამ დროს მას, როგორც წესი, ადამიანის უფლებების დაცვა ან თუნდაც მესაკუთრეთა უფლებების დაცვა და ბევრი სხვა საკითხი, რომელიც მნიშვნელოვანი და აქტუალურია, არ აინტერესებს. არც სცალია და არც დრო და ენერგია აქვს იმისთვის, რომ მოიცალოს. რაც მათ აინტერესებთ, ის პოლიტიკურ სპექტრს არ აინტერესებს. ასეა.”
მაშინ აქვს კი აზრი პროტესტის გამოთქმას? - ისინი, ვინც ამ კითხვას დადებითად უპასუხებენ, მაგალითად მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლე მოჰყავთ, როცა პროტესტმა შედეგი გამოიღო. იმ საპროტესტო აქციების ერთ-ერთი აქტიური მონაწილე, პიონერფილმის ხელმძღვანელი გრიგოლ ჩიგოგიძე იხსენებს, რომ მაშინ მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლის დასაცავად მათ გვერდში უამრავი ადამიანი დაუდგა:
[გრიგოლ ჩიგოგიძის ხმა] ”მართლა შემიძლია ვთქვა, რომ მთელი თბილისი დაგვიდგა გვერდზე. მე მგონი, მთელი საქართველო. შეიძლება ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა აქ მოდიოდა, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, მე ვისაც ვიცნობ, ჩემი სამეგობრო, სასახლის ყველა თანამშრომლის მეგობარი, ახლობელი მზად იყო იმისთვის, რომ ჩვენთან ყოფილიყო, მაგრამ, კიდევ კარგი, ყველაფერი კარგად დამთავრდა. რაღაც სხვანაირი პროტესტი იყო, იყო სითბოს გამოხატულება ბავშვებისადმი, სასახლისადმი.”
იქნებ მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლესთან დაკავშირებულმა პროტესტმა შედეგი იმიტომ გამოიღო, რომ პოლიტიკურ აქციად არ იქცა? იქნებ საზოგადოება დაიღალა პოლიტიკით, არ უნდა კვლავ პოლიტიკური მანიპულაციის ობიეტად იქცეს? - ამ კითხვაზე თანასწორობის ინსტიტუტის წევრი ლაშა ჩხარტიშვილი მიპასუხებს:
[ლაშა ჩხარტიშვილის ხმა] ” სამწუხაროდ, პოლიტიკიდან გამოყოფა ძალიან ძნელია, რადგან ამ პრობლემების წყარო არის პოლიტიკური ხელმძღვანელობა. შესაბამისად, თუ ხელმძღვანელობა თვითონ არ ცდილობს მოაგვაროს ეს პრობლემები, ეს გადაიზრდება პოლიტიკურ პოლემიკაში. ჩვენ არასამთავრობო ორგანიზაცია ვართ და ვცდილობთ ამას თავი ავარიდოთ, მაგრამ საკითხი თავისთავად პოლიტიზირებული იქნება ნებისმიერ შემთხვევაში, როცა წლების განმავლობაში ისმება ერთი და იგივე კითხვა და მასზე პასუხი არ არსებობს, გარდა პასუხისა, რომ ეს ხალხი ჩვენიანია და არ დავსჯით.” (სტილი დაცულია)
სმირნოვების სახლის უნიკალური მუზეუმი თბილისში
მარიამ ჭიაურელი:
თბილისში ათობით სხვა მუზეუმთან ერთად ერთი, პატარა, ფართო საზოგადოებისათვის უცნობი და იმავდროულად სრულიად უნიკალური მუზეუმია. ტაბიძის 20 ნომერში, სმირნოვების სახლში, სადაც ახლა კულტურული ურთიერთობების ცენტრი ”კავკასიური სახლი” მდებარეობს, პუშკინის მემორიალური მუზეუმია განლაგებული. ოთხ ოთახში, სმირნოვების კუთვნილი და შემგომ საქართველოს სახელმწიფოსათვის ნაჩუქარი 4 ათასი ნივთია დაცულ-ექსპონირებული. 90-იანი წლების კრიმინალურ განუკითხაობას ლამის სასწაულით გადარჩენილი უნიკალური ნივთების დამთვალიერებელი, როგორც ირკვევა არცთუ ბევრია, მაგრამ ის ვინც ამ იშვიათ და იმავდროულად ოფიციალური სტატუსის არმქონე მუზეუმში მოხვდება კარგა ხანს ალბათ იმ ჯადოსნური სამყაროს შთაბეჭდილებების ქვეშ იქნება. ეს ემოცია საკუთარ თავზე ახლახანს რადიო ”თავისუფლების” თბილისელმა კორესპონდენტმა ალექსანდრე ელისაშვილმა გამოსცადა.
ალექსანდრე ელისაშვილი:
ავტომობილების მოძრაობისაგან თბილისის ერთ-ერთი ყველაზე გადატვირთული და ხმაურიანი ქუჩიდან სმირნოვების სახლის მუზეუმამდე რამდენიმე მეტრი და რამდენიმე კიბის საფეხურია. ამ რამდენიმე მეტრის გავლისა და რამდენიმე საფეხურის ავლის შემდეგ ნებისმიერ დამთვალიერებელს, მით უფრო მას, ვისაც მე-19 საუკუნის ეპოქა ხიბლავს მა,დვილად ჯადოსნური სამყარო ელის. უნიკალური ნივთებით სავსე 4 ულამაზესი ოთახი. ამ ყველაფერს ერთვის მუზეუმის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომლის ალექსანდრე სვიატიკოვის საუცხოო, უაღრესად შინაარსიანი და ზედმიწევნით კვალიფიციური მონათხრობი თითოეული ნივთის, თუ ზოგადად მუზეუმის ისტორიის თაობაზე. პირველ რიგში ალექსანდრე სვიატიკოვმა სმირნოვების გვარისა და მათი თბილისში ჩამოსვლის თაობაზე მოგვითხრო. მონათხრობი კი მან დედის მხრიდან ციციშვილთა შთამომავლის, მეცხრამეტე საუკუნის უმაღლესი რუსული საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეული და მომხიბლავი ქალბატონის ალექსანდრა როსეტის შესახებ საუბრით დაიწყო:
[ალექსანდრე სვიატიკოვის ხმა] "რუსულ კულტურაში ამ ქალს აქვს მიძღვნილი 40-მდე ლექსი, მე-19-20 საუკუნეებში მრავალჯერ ეს ლექსები დაედო მუსიკაზე და არის ცნობილი, როგორც ძველი ქალაქური რომანსი. მათ შორის არის ძალიან ცნობილი ტუმანსკის ლექსზე დაწერილი. ამ რომანსს თამარა წერეთელიც მღეროდა ძალიან ხშირად და ძალიან უყვარდა."
ჟუკოვსკის, ჩაიკოვსკის, ლისტის, ლერმონტოვის, გლინკას, ბელინსკის, ადამ მიცკევიჩის, პროსპერ მერიმესა და გოგოლის მეგობარი და არცთუ იშვიათად მათი მუზა ალექსანდრა როსეტი მოგვიანებით ცოლად სმირნოვს გაჰყვა. ბოტანიკით გატაცებულ მათ ვაჟს მიხეილ სმირნოვს მწერლის და გამზრდელის იაკობ პოლონსკის მონათხრობის შემდეგ გასჩენია სურვილი თბილისში ჩამოსულიყო და კავკასიის მცენარეული სამყარო შეეწავლა. შემდეგ კავკასიის ფლორის შესწავლით გატაცებულ ახალგაზრდა სმირნოვს მდიდარი თბილისელი მოქალაქის იაგორ თამამშევის ქალიშვილი შეურთავს. მდიდარ სარძლოს მზითვში სოლოლაკში, დღევანდელი ტაბიძის ქუჩის 20 ნომერში მდებარე სახლი მოჰყოლია. თავის მხრივ ალექსანდრა როსეტ-სმირნოვას ვაჟისათვის პეტერბურგიდან ქონების დიდი ნაწილი გამოუგზავნია. ასე მოხვდა უნიკალური ექსპონატები თბილისში:
[ალექსანდრე სვიატიკოვი] "ორი ნახატია შენახული აივაზოვკის ამ ოჯახში შენახული. იმ სურათზე არის აღბეჭდილი აფხაზეთის სანაპირო. ჩვენ ფოტოარქივში შეიძლება მოძებნა ისეთი პიროვნებების, რომლებიც დღეს ძალიან კარგად არიან მივიწყებულნი. ამ სურათზე არის აღბეჭდილი ცნობილი პიროვნება გიორგი შერვაშიძე, ამ სურათზე ვორონცოვა-დაშკოვა, ბოლო მეფისნაცვლის ცოლი და აქ არის აღბეჭდილი მიხეილ ნიკოლოზის ძე რომანოვი, რომლის სახელსაც დღესაც ატარებს საავადმყოფო პლეხანოვზე."
იქვე ალექსანდრ სვატიკოვმა სმირნოვების ოჯახის ხშირი სტუმრის ილია ჭავჭავაძის ორი პირადი წერილი გვაჩვენა. აქვეა გამოფენილი ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლექსების პირველი კრებული და ქართულ კულტურასთან დაკავშირებული არაერთი საინტერესო ექსპონატი:
[ალექსანდრე სვიატიკოვის ხმა] "აი ეს არის ძალიან იშვიათი ნივთი. იაკობ ნიკოლაძეს, როდესაც მისცეს შეკვეთა ილია ჭავჭავაძის საფლავზე ძეგლის დაყენების, ეს იყო ადრინდელი ვარიანტი ”მწუხარე საქართველოსი”, და ეს მგონი უფრო ეროვნული ძეგლია, ვიდრე ის, რომელიც არის გაკეთებული ილია ჭავჭავაძის საფლავზე, მაგრამ ეს ჩემი აზრია."
ჩვენი მასპინძელი და ექსკურსიამძღოლი თითეულ საექსპოზიციო სტენდთან, თუ ნივთთან სულ მცირე რამდენიმე წუთს გვესაუბრებოდა. ამასობაში საათნახევარზე მეტი დრო გავიდა, რის შემდეგაც სმირნოვების მიერ ამ უნიკალური კოლექციის საქართველოსთვის ჩუქების თემას დავუბრუნდით. სმირნოვების გვარის თბილისური შტოს უკანასკნელმა წარმომადგენელმა მიხეილ გიორგის ძე სმირნოვმა 1980-იან წლებში სიკვდილის წინ, მთელი კოლექცია, რომელიც დღემდე გაურკვეველი და გაუგებარი მიზეზებით 20-იანი და 30-იანი წლების რეპრესიებს გადაურჩა, სრულად აღრიცხა და საჩუქრად საქართველოს გადასცა. მის მიზანს და სურვილს ამ ნივთებზე დაფუძნებით სმირნოვთა სახლში პუშკინის მემორიალური მუზეუმის დაარსება წარმოადგენდა. ეს საქმე დაიძრა, თუმცა ახალი განსაცდელი ამ სიმდიდრეს 90-იანი წლების დასაწყისში დაუდგა. კრიმინალურმა განუკითხაობამ კინაღამ იმსხვერპლა მთელი კოლექცია. როგორც ბატონი ალექსანდრე ამბობს სმირნოვების სახლიდან ”კავკასიური სახლის” კუთვნილი ძველისძველი კომპიუტერები, ტელევიზორები და მაგიდაზე დაწყობილი ჩურჩხელებიც კი მოუპარავთ, მაგრამ ცალკე გამოკეტილი უნიკალური ნივთებისათვის ვერ მოიუგნიათ. თუმცა პრობლემები მუზეუმს არც ახლა აკლია:
[ალექსანდრე სვიატიკოვის ხმა] "მუზეუმს არა აქვს თავისი შტატი. ჩვენ მესამე წელიწადია გვიხდიან მხოლოდ ორ ხელფასს და, რომ შევინარჩუნოთ მესამე თანამშრომელი ვიყოფთ იმ ხელფასს სამზე. მაგრამ ვინარჩუნებთ კოლექტივს, ვინარჩუნებთ მუზეუმს."
მართალია სმირნოვების სახლის მუზეუმი რამდენიმე წელია კულტურის სამინისტროს აღრიცხვაზე იმყოფება, მაგრამ მას მუზეუმის სტატუსი არ გააჩნია. მიუხედავად ამისა სტატუსის არმქონე მუზეუმში დამთვალიერებელს მოხვედრა შაბათ-კვირის გარდა ნებისმიერ დღეს შეუძლია. სხვა მუზეუმების მსგავსად შესვლა აქაც ფასიანია, მაგრამ სხვებისაგან განსხვავებით აქ შეგიძლიათ გადაიხადოთ იმდენი, რამდენიც გსურთ, ან შეგიძლიათ. ჩვენ, ჩვენის მხრივ მტკიცედ გადავიწყვიტეთ, რომ იმ საოცარი სამყაროს გულადგულ სანახავად კიდევ რამდენჯერმე, აუდიო ჩამწერის გარეშე ვესტუმროთ თბილისის შუაგულში მდებარე სმირნოვთა საგვარეულო სახლს.
"ერთხელ გაჭრილი აღარ გასწორდება" - ოთარ იოსელიანი სტუმრად რადიო "თავისუფლებაში"
მარიამ ჭიაურელი:
დღეს პრაღაში საზეიმოდ დაიხურება საერთაშორისო კინოფესტივალი "ფებიოფესტი", რომლის გახსნის პატივი ამ ერთი კვირის წინათ ხვდა ოთარ იოსელიანის ბოლო ნამუშევარს, "შემოდგომის ბაღებს". გარდა ამისა, ფესტივალის ორგანიზატორებმა ქართველ რეჟისორს გადასცეს "ფებიოფესტის" მთავარი პრიზი - "კრისტიანი" - მსოფლიო კინოხელოვნებაში შეტანილი წვლილისთვის. პრაღაში სტუმრობისას ოთარ იოსელიანი რადიო "თავისუფლებაშიც" გვეწვია. "მეათე სტუდიაში" მას დავით კაკაბაძემ უმასპინძლა.რადიო "თავისუფლება": ბატონო ოთარ, უკვე 40 წელიწადზე მეტია, ფილმებს იღებთ - თითქმის ნახევარი საუკუნეა. რით გიზიდავთ ფილმების გადაღება დღეს?
ოთარ იოსელიანი: რა არის, იცით? ცოტა ვღელავ მე, იმიტომ, რომ ბავშვები წიგნებს არ კითხულობენ, - კომპიუტერებს მიუსხდნენ ყველანი - მუსიკას არ უსმენენ... და მე ვფიქრობ, რომ ყველაზე სხარტი და ნათელი დანაბარები არის მაინც კინო. იმიტომ, რომ ორ საათში რაღაცას მოასწრებ და გაიგებ და შეიგრძნობ. ამიტომ მე და ჩემს კოლეგებს, მე მგონი, მხრებზე გვაწევს უდიდესი ტვირთი, პასუხისმგებლობის ტვირთი. იმიტომ, რომ არ შეიძლება, მათ მიაწოდო ყალბი აზრები და ყალბი გრძნობები. ესე იგი, თუ ვიქნებით გულახდილნი, ამ ინფორმაციას ეს ბავშვები დააგროვებენ. მაგრამ უბედურება ჩვენი, საქართველოსი, ის არის, რომ კინო აღარ არსებობს. კინო გაიყიდა, გაბაზარდა, კინოსტუდიაში არის მოწოწნიკების საამქრო, შამპანურის საამქრო... კუბოებსაც ამზადებენ კინოსტუდიაში! ნახევარი მიჰყიდეს თუ მიაგირავეს ტელევიზიას, ააშენეს ბეტონის ეკლესია, დასვეს მღვდელი და კინოსტუდიის დირექციის იდეა იყო, რომ გადაღების წინ რეჟისორები და ოპერატორები შევიდოდნენ ეკლესიაში, პირჯვარს გადაიწერდნენ და...
რადიო "თავისუფლება": ...კარგი ფილმი გარანტირებულია?
ოთარ იოსელიანი: კარგი ფილმი გარანტირებულია.
რადიო "თავისუფლება": მაგრამ მიუხედავად ამისა, საქართველოში მოხერხდა რამდენიმე ახალი ფილმის გადაღება და ეს ფილმები სწორედ იმით არის გამორჩეული, რომ საქართველოშივე დაფინანსდა; სხვა საქმეა, რომ არა მთავრობის სახსრებით, არამედ სხვა სახსრებით, მაგრამ ბიზნესმა თითქოს დაიწყო ინტერესის გამოხატვა ქართული კინოსადმი. მიგაჩნიათ თუ არა, რომ ეს ტენდენცია - ის რამდენიმე ფილმი - უკეთესი მომავლის მანიშნებელია?
ოთარ იოსელიანი: მე ვფიქრობ, რომ თუ ვინმე აფინანსებს ფილმის გადაღებას, მას აქვს პრეტენზიები და სურვილი, რომ ფილმი, რომელსაც ის აფინანსებს, უნდა იყოს ისეთი, როგორიც მას სჭირდება. ეს არის ცენზურის ყველაზე უარესი ფორმა. როცა გიორგი შენგელაიას ფილმში, "ფიროსმანში", ნიკო ფიროსმანი ხატავდა რაღაცას და ვიღაცამ უკარნახა, ეს შავი გამიკეთე, ეს თეთრი გამიკეთეო, ნიკალამ გადააგდო ფუნჯი და წავიდა - მაშინ შენ თვითონ დახატეო.
რადიო "თავისუფლება": თქვენ თითქმის 25 წელია, საფრანგეთში ცხოვრობთ. სად უფრო ძნელია ფილმის გადაღება: მაშინდელ საბჭოთა კავშირში თუ დღევანდელ საფრანგეთში? რა მსგავსებები და განსხვავებები არსებობს ამ ორ სისტემას შორის?
ოთარ იოსელიანი: მაშინდელ საბჭოთა კავშირში იყო დაწესებულება, რომელსაც ერქვა კინემატოგრაფიის სახელმწიფო კომიტეტი და რომელიც მდებარეობდა მოსკოვში. ეს საკმაოდ აწყობილი სისტემა იყო. ამ კომიტეტს შესასრულებელი ჰქონდა ერთადერთი ფუნქცია: ეს იყო ცენზურა - სცენარის ცენზურა და მერე უკვე გამზადებული ფილმის ცენზურა; ან გადაღების დროს ჩამოსვლა და შემოწმება იმისა, ყველაფერი "რიგზეა" თუ არა, ისე, როგორც სურდა იმდროინდელ რეჟიმს. მაგრამ საინტერესო ის იყო, რომ ეს ფუნქციონერები, ეს ჩინოვნიკები, ისევე გასრესილი იყვნენ სისტემის მიერ, როგორც ჩვენ. და ამიტომ ძალიან პატივს სცემდნენ იმ ადამიანებს, რომლებიც არ ემორჩილებოდნენ არსებულ წესებს. და გვეხმარებოდნენ კიდეც! ეს იქნებოდა გიორგი შენგელაია, ეს იქნებოდა გლებ პანფილოვი, ასკოლდოვი, ტარკოვსკი, ფარაჯანოვი... გვეხმარებოდნენ რჩევით, ან რაღაც ფორმულას მოიგონებდნენ, რომ გაევლო ფილმის დამზადების ეტაპი, დავუშვათ, თქვენს პროექტს. და მერე მოხდა ისე, რომ ყველა ფილმი მაინც გადაღებულ იქნა...რადიო "თავისუფლება": მაგრამ იმავე ასკოლდოვის ფილმი 30 წელი თაროზე იდო...
ოთარ იოსელიანი: მერე რა, ჩემი "საპოვნელაც" 35 წელი იყო თაროზე, მაგრამ ხომ გადაღებულია? ყოველ შემთხვევაში, მაგალითად, ჩვენ დაგვრჩა - საქართველოში დაგვრჩა - "ელისო", ჩვენ დაგვრჩა "დაკარგული სამოთხე", ჩვენ დაგვრჩა "ფიროსმანი", ჩვენ დაგვრჩა ელდარ შენგელაიას ფილმები "არაჩვეულებრივი გამოფენა" ან "ცისფერი მთები", რომელიც არის ანარეკლი იმ მწუხარებისა და იმ მძიმე სიტუაციის, რომელშიც ჩვენ ვარსებობდით. ეს დარჩა, როგორც დანაბარები მომავალი თაობებისათვის.
რადიო "თავისუფლება": ჩვენ დაგვრჩა, ასევე, "გიორგობისთვე", დაგვრჩა "იყო შაშვი მგალობელი"... და მინდა, სწორედ ამ თემას შევეხო - თქვენს გადასვლას საფრანგეთში. თქვენი გადასვლა საფრანგეთში იყო არა მხოლოდ ახალ სამყაროსთან შეხვედრა, არამედ თქვენს ფილმებში თუნდაც ფერთან შეხვედრა. ფერადი კინო უკვე არსებობდა საბჭოთა კავშირში და თქვენ მაინც პრინციპულად არ იღებდით ფერად ფილმებს. საფრანგეთში გაიძულეს, რომ ფერადი ფილმი გადაგეღოთ თუ თვითონ დათმეთ ეს თქვენი პრინციპი? ან იქნებ ჩათვალეთ, რომ საფრანგეთში შეიძლება ფერადი ფილმის გადაღება?
ოთარ იოსელიანი: მე, საერთოდ, მიმაჩნია, რომ მხატვრულად ყველაზე ფასეული არის შავ-თეთრი კინო. სასიამოვნოა საყურებლად, შინაარსთანაც უფრო მალე მიდიხარ. მაგრამ ფერად კინოში, თუ შეეცდები ადამიანი, ისე გადაიღო, რომ ფერი არ ჩანდეს...
რადიო "თავისუფლება": არ დომინირებდეს?
ოთარ იოსელიანი: ...არ დომინირებდეს, მაშინ შეიძლება მიაღწიო. მაგრამ საფრანგეთში და დღეს უკვე ყველგან, ევროპაში, თუ ფერად კინოს არ გადაიღებ, ტელევიზიიდან ფინანსური მხარდაჭერა არ გექნება. ამიტომ, ფრანგი მწარმოებლები მეუბნებოდნენ, რა ვქნათო - კი, რასაკვირველია, შენ გინდა, შავ-თეთრი გადაიღო, მაგრამ ამით დაგვაკლდება დაფინანსების ორი მესამედიო. რა ვქნათო. მე ვუთხარი, არაფერი არ ვქნათ, გადავიღებ ისე, რომ ფერადი იყოს, მაგრამ არ ჩანდეს, რომ მაინცდამაინც ფერადია-მეთქი. დღეს მე მაქვს საშუალება, გადავიღო შავ-თეთრი ფილმი, მაგრამ შავ-თეთრის გადაღების კულტურა გაქრა.
რადიო "თავისუფლება": თუმცა, ვუდი ალენმა გადაიღო რამდენიმე წლის წინ შავ-თეთრი ფილმი ჰოლივუდში, სულაც...
ოთარ იოსელიანი: ვინა?
რადიო "თავისუფლება": ვუდი ალენმა.
ოთარ იოსელიანი: ჰო, მაგრამ ცუდად არის გადაღებული. ეს არის ფერადი კინო, გადაღებული შავ-თეთრ ფირზე. მაგრამ შავ-თეთრ კინოს აქვს თავისი კანონები, თავისი წესები, და ძალიან ბევრი საიდუმლოება, რომელიც დაიკარგა. ჩვენში შავ-თეთრი კინოს ოსტატი იყო ლევან პაატაშვილი. უდიდესი ოსტატი იყო! აი, მაგალითად, ნახეთ მის მიერ გადაღებული "სხვისი შვილები". როგორ არის გადაღებული! ეს არის შესანიშნავი ოპერატორის ნამუშევარი!
რადიო "თავისუფლება": თქვენ შავ-თეთრ ფილმს აღარ გადაიღებთ?
ოთარ იოსელიანი: რატომაც არ გადავიღებდი, მაგრამ სად? სად? ვინმეს ეყოფა მოთმინება და ოსტატობა, რომ გადამიღოს შავ-თეთრი ფილმი? ოპერატორს მოვნახავ მე შავ-თეთრი კინოსთვის? ვერა, ვერ მოვნახავ დღეს.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთი ელემენტი, რომელსაც მინდა შევეხო, არის ხმაურები, თუ შეიძლება ასე ითქვას. რამდენიმე დღის წინ კიდევ ერთხელ ვნახე "იყო შაშვი მგალობელი". ეს ფილმი სავსეა ხმაურებით - ცხოვრების ხმაურებით: დილა რომ თენდება და იქ რადიო ჩაირთვება, აქ ბავშვები ხმაურობენ, მანქანის დაქოქვის თუ გავლის ხმა რომ ისმის... ან, თუნდაც, "გიორგობისთვე" სადაც ინოლა გურგულიას საოცარი სიმღერებია ყოველი დღის დასაწყისში. როგორია თქვენი დამოკიდებულება მუსიკისადმი, როგორც თქვენი ფილმების შემადგენელი ნაწილისადმი?
ოთარ იოსელიანი: ჩვენ მივეჩვიეთ, რომ ფილმში არსებობს მუსიკა. არადა, ეს არის ყავარჯნები იმ კოლეგებისთვის, რომლებსაც არ სჯერათ, რომ შეუძლიათ გააკეთონ ფილმი უმუსიკოდ. მიაქციეთ ყურადღება: თუ ტელევიზორში რამე ფილმს გვაჩვენებენ, რომ ჩაირთვება მუსიკა დასაწყისიდან, ბოლომდე მიჰყვება ფილმს - უშლის კიდევაც, ანადგურებს შინაარსს, მაგრამ სულ მიჰყვება. თან სულ გვაფრთხილებს, ახლა იქნება დაძაბული სიტუაცია, ან ახლა ყველაფერი რიგზეა, ახლა მშვენიერება იწყება - სიყვარული და სათნოება. მუსიკა, რომელიც ჟღერს კინემატოგრაფიაში, არის უკანასკნელი გამოსავალი იმათთვის, ვისაც ფილმის გაკეთება არ შეუძლია. ჩემს ფილმებში მე, მაგალითად, ვხმარობ მუსიკას მხოლოდ მაშინ, როცა ვიცი, საიდან მოდის ეს ხმა: ან ვიღაც ფანჯრის იქით უკრავს, ან კონკრეტულად ვხედავთ, ვინ რას უკრავს და რას აკეთებს. დანარჩენი არის ის რაოდენობა ბგერების, რომლებიც ჩვენს გარშემო არსებობს - და შესანიშნავ პარტიტურას ქმნიან, თუ კაცმა მოუარა. ამიტომ ხმაურები თუ მუსიკა - ეს ყველაფერი შეადგენს ხმოვან ფონს. მთავარი, რასაც მე გავურბივარ არის ის, რომ უმთავრესი დატვირთვა ჰქონდეს სიტყვას. მე მგონია, ვაღწევ იმას, რომ მაყურებელმა, რომელმაც ენა საერთოდ არ იცის, რა ენაზეც არის გადაღებული ფილმი, ყველაფერი გაიგოს; შეიძლება, მეტიც გაიგოს, ვიდრე იმან, ვინც ამ ენას ფლობს.
რადიო "თავისუფლება": ამის მაგალითი "პასტორალია", მე მგონი, არა?
ოთარ იოსელიანი: ჰო, "პასტორალია". ჩვენთან, საქართველოში, მოსახლეობის ერთი მეხუთედი ლაპარაკობს მშვენიერ ენაზე, რომელსაც ჰქვია მეგრული...
რადიო "თავისუფლება": მაგრამ ოთხი მეხუთედი არ ლაპარაკობს.
ოთარ იოსელიანი: ჰო, ყველას ესმის, რაშია საქმე.
რადიო "თავისუფლება": კიდევ ერთი შეკითხვა, რომელიც მინდა დაგისვათ, ეხება მონტაჟს. თქვენ წლების მანძილზე, თბილისის თეატრალურ ინსტიტუტში ასწავლიდით მონტაჟს და ლეგენდები დადიოდა (თავის დროზე პირადად მეც მაქვს მოსმენილი), რომ ოთარ იოსელიანს არ სჭირდება სამონტაჟო მაგიდა, ზუსტად იცის კადრების რაოდენობა - მათემატიკური განათლება ეხმარება ამაში - და პირდაპირ მაკრატლით შეუძლია ფირის გაჭრაო. სიმართლის რამდენი პროცენტია ამ ნათქვამში? და ამ შეკითხვას მეორე ნაწილიც აქვს: მას მერე, რაც გადახვედით საფრანგეთში, მას მერე, რაც კომპიუტერიზაცია მოხდა ყველაფრის, ეს ცვლილება თქვენთვის რას ნიშნავდა? რა დაკარგეთ და რა შეიძინეთ? თუ შეიძლება, ჯერ იმ "ლეგენდაზე" მიპასუხეთ.ოთარ იოსელიანი: იცით რა, მე ისე შემიყვარდა ეს ხელობა, რომ ვფიქრობდი, რომ მე ვიქნებოდი მემონტაჟე და არა რეჟისორი. იმიტომ, რომ ეს არის ხელობა, რომელიც მართავს ფილმის არქიტექტურას, ფილმის სტრუქტურას და ძალიან შეესაბამება მუსიკალურ ფორმას. ძალიან რთულია ამ ფენომენის ახსნა, იმიტომ, რომ... მე ყოველთვის ვიყავი კატასტროფის წინაშე გადაღებული ფილმის შედეგად. მეგონა, რომ არაფერი არ გამომივიდა. და მხოლოდ მონტაჟით ვახერხებდი მის გადარჩენას. მე ასე მგონია. იმიტომ, რომ, როგორც გადაიღებ, ისე რომ მიაწებო ერთი ნაჭერი მეორეს, გამოვა აბსურდი. ამიტომ დაფიქრებაა საჭირო და გადაადგილება ნაჭრების, რიტმის მონახვა, ტემპის მონახვა. ეს ყველაფერი ხდება მონტაჟში. ამიტომ მაგიდა იმდენად არ არის საჭირო იმისთვის, რომ დაამონტაჟო ფილმი. აქ მაინც ფიქრია საჭირო. ფიქრი, განზომილება და რიტმი. რაზე ვამონტაჟებდით ჩვენ წინათ? ჩვენ გვქონდა ძველი... "მავიოლები" ერქვა. გამადიდებელი შუშის ქვეშ ვუყურებდით ფილმს. დღეს შეიცვალა სიტუაცია, ჩვენ ვმუშაობთ კომპიუტერზე. კომპიუტერს აქვს ერთი ძალიან უარყოფითი მხარე: შეგიძლია გააკეთო მონტაჟის უამრავი ვარიანტი. მაგრამ მე დაჟინებით ვიმეორებ, რომ კომპიუტერს უნდა მოეპყრა ისე, როგორც ფირს, და უნდა იცოდე, რომ ერთხელ გაჭრილი აღარ გასწორდება. ამიტომ უნდა იფიქრო იმაზე, სად გაჭრა და როგორ გაჭრა.
