ქართული კინო, როგორც დესპანი

ავტორი: ანა ლომთაძე

ლანა ღოღობერიძე სულ რამდენიმე დღის წინ დაბრუნდა ამერიკის შეერთებული შტატებიდან, სადაც მისი და სხვა ქართველი რეჟისორების ფილმები აჩვენეს სან-ფრანცისკოში, ნიუ-იორკსა და ვაშინგტონში. კინოჩვენებები მიმდინარეობს პროექტ „აღმოვაჩინოთ ქართული კინოს“ ფარგლებში. ჯერ კიდევ არგანელებული ემოციები და შთაბეჭდილებები ქალბატონმა ლანამ ტელეფონით გამიზიარა. 86 წლის ასაკში ის აგრძელებს აქტიურ ცხოვრებას - წერს, ხატავს, თარგმნის, აპირებს გადაიღოს ახალი ფილმი და გააკეთოს გადაცემა. მისი გეგმების გარდა, ვიმსჯელეთ ასევე კულტურის მნიშვნელობაზე, სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზე კინოსა და ხელოვნების სხვა დარგების განვითარებაში და ქალების როლზე კინოში.

​ლანა ღოღობერიძე: ძალიან მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო ეს ქართული კულტურისთვის და, ამდენად, საერთოდ, საქართველოსთვის - პროგრამა, რომელსაც ჰქვია „Discovering Georgian Cinema”, ანუ „აღმოვაჩინოთ ქართული კინო“. მართლა იმუშავეს ამერიკელებმა. სულ მათი გაკეთებულია, თანაც უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუციები მონაწილეობდნენ: თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი, ე.წ „მომა“ ნიუ-იორკში, ვაშინგტონის „არტ გალერი“, ანუ სახელმწიფო მუზეუმი, და სან-ფრანცისკოს კინოინსტიტუტი-არქივი. ეს სამი უდიდესი ინსტიტუცია - არა მარტო კინოს, არამედ ზოგადად ხელოვნების - მუშაობდა ქართული კინოს პროგრამაზე. ქართული ფილმების ჩვენებები, აი, ამ სამ ქალაქში ტარდება. ასეთი მასშტაბის მოვლენა ქართული კინოს და, მგონი, ხელოვნების ისტორიაში არ ყოფილა. მხოლოდ 80-იანებში იყო პარიზში, ბობურში (პომპიდუს ცენტრში), 100 ქართული ფილმის ჩვენება და ისიც არაჩვეულებრივი იყო. ახლა, ასეთი დონის მოვლენა სრულებით არ დაიყვანება ჩემი კინოფილმების ჩვენებაზე, - თუმცა ეს ჩემთვის პირადად არის ძალიან მნიშვნელოვანი, - მაგრამ, საერთოდ, ქართული კინოსა და კულტურის მნიშვნელობაზე მიუთითებს.

ანა ლომთაძე: რა ფილმები შედიოდა პროგრამაში?

​ლანა ღოღობერიძე: პროგრამა გაიხსნა ნიკოლოზ შენგელაიას „ელისოთი“. არ ვაჭარბებ, თუ ვამბობ, რომ ტრიუმფალური ჩვენება იყო. მას ნიუ-იორკში ვესწრებოდი, მაგრამ შემდეგ დანარჩენ ქალაქებშიც ანახვეს. ჩემთვის პირდად უდიდესი მნიშვნელობის ფაქტი ის იყო, რომ ეკრანზე პირველად აჩვენეს დედაჩემის 1930 წელს გადაღებული მუნჯი ფილმი, „ბუბა“. პრესაში წერია, რომ ეს ფილმი არის ერთგვარი მარგალიტი. მას ძალიან აქებენ. ასევე აჩვენეს ჩემი და ჩემი შვილის ფილმები. წერდნენ, რომ თურმე უნიკალური მოვლენაა სამი თაობის ქალი რეჟისორის არსებობა.

ანა ლომთაძე: როგორი დისკუსიები იმართებოდა ფილმის ჩვენების შემდეგ? მაყურებლებს ჰქონდათ ქართულ კინოზე წარმოდგენა?

ლანა ღოღობერიძე: ზოგისთვის მართლა აღმოჩენა იყო, ზოგისთვის - არა. ბევრისთვის საოცრება იყო, რომ მათთვის უცნობ ქვეყანაში ასეთი კინო არსებობს. ამდენი პოზიტიური განცდა ძალიან დიდი ხანია არ მქონია ხელოვნებასთან დაკავშირებით და, კონკრეტულად, ჩემს ფილმებთან დაკავშირებით. ამწუთში მართლა რაღაც განსაკუთრებული ემოციებით ვარ სავსე. იცით, გადაღებული გაქვს ფილმები 30 და 35 წლის წინ, ამ ფილმებს ახლა აჩვენებენ და იმართება ძალიან ამწუთიერი, თანამედროვე საუბრები - ორსაათ-ნახევრიანი შეხვედრები იყო ვაშინგტონშიც და სან-ფრანცისკოშიც, იმდენი კომენტარი და შეკითხვა იყო. რადგან ეს ჩემს ფილმებს ეხება, მართლაც მიჭირს ამის აღწერა ისე, როგორც რეალობაში იყო.

ანა ლომთაძე: მართლაც სასიამოვნო იქნებოდა! თანამედროვე ქართულ კინოზეც მინდა გკითხოთ. ბრიტანეთის გაზეთ „გარდიანშიც“ კი იყო ამის შესახებ სტატია. როგორ ფიქრობთ, ვხედავთ ქართული კინოს ახალი ტალღის ნიშნებს?

ლანა ღოღობერიძე: კი, რა თქმა უნდა. მგონი, ეს უკვე ფაქტია და ამაზე კამათი აღარც კი შეიძლება. ის, რომ „ოსკარზე“ წარდგენილ ფილმთა შორის, „შორტლისტში“ მოხვდა ორი ქართული ფილმი და ახლა ნომინაციაში ხუთ ფილმს შორის საუკეთესო ფილმზე წარდგენილია ზაზა ურუშაძის „მანდარინები“, ეს უკვე ისეთი ფაქტებია, რომელთაც კომენტარი აღარ სჭირდებათ. მართლა ძალიან დიდი მონაპოვარია. ამას გარდა, მთელი ფონი, ანუ ის ფილმები, რომლებიც ბოლო წლებში შეიქმნა, არის უკვე ნამდვილი ქართული კინოს ახალი ვერსია. სტატიებიც არის დასავლეთში, სახელწოდებით „რივაივალ ოფ ჯორჯიან სინემა“ - ანუ, ქართული კინოს რენესანსი.

ანა ლომთაძე: შეგვიძლია ვთქვათ, რამ შეუწყო ხელი ამ რენესანსს? მაგალითად, ეროვნული კინოცენტრის დაარსება ამ მხრივ მნიშვნელოვანი იყო?

ლანა ღოღობერიძე: კინოცენტრის დაარსება... თავის დროზე, ჩვენ ყველამ მივიღეთ კინოცენტრის დაარსებაში მონაწილეობა. დიდი როლი ითამაშა მაშინ ელდარ შენგელაიამ. მეც ვეხმარებოდა და სხვებიც. ჩვენ მაშინ პარლამენტში ვიყავით და ამიტომ მეტი შეგვეძლო. ეს არის ნამდვილად ქართველ კინემატოგრაფისტთა მონაპოვარი. კინოცენტრი სწორ ფუნქციას ახორციელებს - ანაწილებს იმ მიზერულ თანხას, რაც ქართულ კინოში იდება. იმიტომ რომ პრინციპულად სწორად არის მოფიქრებული, აი, ალბათ, ამის შედეგია ის, რომ რა პოტენციაც არსებობდა საქართველოში კინოს შექმნის თვალსაზრისით, ის გახდა რეალური.

​ანა ლომთაძე: როგორ ფიქრობთ, საერთოდ რა პასუხისმგებლობა აქვს სახელმწიფოს კინოს განვითარებაში? თქვენ დიდხანს მუშაობდით საფრანგეთში, სადაც ამ მხრივ სისტემა აწყობილია.

​ლანა ღოღობერიძე: სხვათა შორის, ჩვენ ფრანგული მოდელის მიხედვით შევქმენით ეს კინოცენტრი. მართალია, იგივე შესაძლებლობები ჩვენ არ გვაქვს, მაგრამ პრინციპი იგივეა. საერთოდ, სახელმწიფო ხელს უნდა უწყობდეს ხელოვნების დარგების განვითარებას და არ ერეოდეს მართვაში. ეს აქსიომებია - არავითარი იდეოლოგიური ზეწოლა არ უნდა იყოს და არც არის, რა თქმა უნდა, დღეს. ახლა უკვე დადგა ის მომენტი, როდესაც ხელისუფლებამ უნდა გაიაზროს, - და, მგონი, უკვე გააზრებული აქვს,- რომ ის თანხა, რომელიც ახლა კინოში იდება, აბსოლუტურად არ არის საკმარისი. ამიტომ არაჯანსაღი კონკურენციის ატმოსფერო იქმნება, სულ უბრალო კონკურსები როცა ტარდება სცენარის შერჩევაზე - ვთქვათ, არის 15 ან 20 საინტერესო სცენარი ან რეჟისორი წარდგენილი, მაგრამ იქიდან ფული უნდა მიიღოს მხოლოდ ორმა. ეს არის აბსოლუტური შეუსაბამობა. არ შეიძლება, რომ მხოლოდ ორი ფილმი დაფინანსდეს. ეს ძალიან ცოტაა. ამიტომ გამოდის, რომ არასწორად ნაწილდება თანხები და შემდეგ, ფაქტობრივად, ყოველთვის, გადაწყვეტილების მიღებისას, სუბიექტური ფაქტორები ჩნდება.

ანა ლომთაძე: ხშირად მსმენია არგუმენტი, რომ მაშინ, როცა ქვეყანაში სიღარიბისა და უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებლებია, კულტურაზე ფულის დახარჯვა არ ღირს. რას უპასუხებდით ამ მოსაზრებას?

​

​ლანა ღოღობერიძე: რა თქმა უნდა, უპირველესი მნიშვნელობისაა ხალხის დაპურება. ცხადია, ამაზე ორი აზრი არ არის - ქვეყანაში არ უნდა იყოს სიღარიბე და არ შეიძლება ადამიანები ნაგავში იქექებოდნენ. მთლად პერვერსიული განწყობის უნდა იყო, რომ ამის პრიორიტეტი არ აღიარო, მაგრამ არსებობს სულიერი კულტურა, ქვეყნის ღირსება და იმიჯიც. ამ ყველაფერს ხელოვნება უწყობს ხელს და, სხვათა შორის, მას შემოსავალიც მოაქვს. აი, მაგალითად, ის, რაც მოხდა შტატებში, ეს ძალიან დიდი მოგებაა ქვეყნისთვის - ჯერ, უბრალოდ, ხალხს მოიზიდავს. ჩემი ფილმის, „დღეს ღამე უთენებიას“, მერე შემომესია 50-მდე ადამიანი და მეუბნებოდნენ, როგორ შეიძლება საქართველოში ჩამოსვლაო. ქვეყნისთვის ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ წარმოჩნდება მისი კულტურა. ამას ვერავითარი ფულით ვერ აწონი. სიღარიბეში მყოფი ადამიანისთვისაც კი ეროვნული ღირსების გრძნობა შეიძლება უპირველესიც კია - განსაკუთრებით, საქართველოში. ამას გარდა, ეს ყველაფერი ქვეყნის მატერიული კეთილდღეობისთვისაც მნიშვნელოვანია. თუ ქვეყანა უფრო მდიდარი და დემოკრატიული გახდება, ცხადია, რომ გაჭირვების დონეც დაიწევს.

ანა ლომთაძე: ვიცი, რომ თქვენ დიდხანს იბრძოდით კულტურის არხის შესაქმნელად...

ლანა ღოღობერიძე: დგება მომენტი, როდესაც გწყინდება და ბრძოლის თავიც აღარ გაქვს. ყველაფერი მომზადებული იყო, ფულიც კი იყო გამოყოფილი. ამ იდეას ყველა მხარს უჭერდა. მე ახლაც მიმაჩნია, რომ კულტურული არხის ქონა უმნიშვნელოვანესი იყო ქვეყნისთვის, მისი სულიერი განვითარებისთვის. არც ვიცი, რატომ ან როგორ არ გამოვიდა ამის შექმნა. ახლა მხოლოდ იმაზე ვფიქრობ, ერთი გადაცემა გავაკეთო.

ანა ლომთაძე: ახლა არსებობს კულტურის არხი „არტარეა“ - ამ არხზე რას ფიქრობთ?

ლანა ღოღობერიძე: სხვათა შორის, ძალიან მომწონს. მართლაც, მშვენიერი არხია და თან ახალგაზრდული. ცდილობს დაამკვიდროს კულტურული ფასეულობები. მივესალმები მის არსებობას.

ანა ლომთაძე: ისევ კინოს რომ მივუბრუნდეთ, ქალებზე მინდა გკითხოთ. თქვენი დედა პირველი ქალი რეჟისორი იყო საბჭოთა კავშირში. თქვენც, როგორც ქალი რეჟისორი, 60-იანებში და 70-იანებში უმცირესობაში იყავით. როგორ ფიქრობთ, ამ მხრივ შეიცვალა ახლა რამე? თქვენ თუ გქონიათ დაბრკოლება, როგორც ქალ კინორეჟისორს?

ლანა ღოღობერიძე: ეს დიდი თემაა. ერთი რამ შემიძლია გითხრათ: ჩვენთან პირიქით არის. სხვა ქვეყნებთან შედარებით, მართლა არის ძლიერი ქალი რეჟისორების პლეადა, დაწყებული 60-იანი წლებიდან დღემდე. მართლაც, ძალიან კარგი ქალი რეჟისორები არიან და საკმაო რაოდენობის, არა ნაკლები თუ არა მეტი, ვიდრე კაცები. ეს საკვირველიც არის, მაგრამ ფაქტია. 80-იანი წლების ბოლოს, საბჭოთა კავშირის დაშლამდე, ქალი რეჟისორების საერთაშორისო ორგანიზაციის პრეზიდენტი ვიყავი. ჩვენი სათავო ოფისი ლონდონში იყო. ძალიან საინტერესო ორგანიზაცია იყო და ბევრი კარგი რამ გავაკეთეთ, მათ შორის, ქართველი ქალი რეჟისორების დიდი დესანტი იყო ფლორენციაში, სადაც გაიმართა ქართველ ქალ კინორეჟისორთა ფესტივალი. იტალიელებიც გაოცებულები იყვნენ. რეჟისურაში ქალების ასეთი მძლავრი ნაკადი - ნანა მჭედლიძე, ნანა ჯანელიძე, ნანა ჯორჯაძე, ნანა ხატისკაცი - ლამის არსად არ იყო იმ პერიოდში. ახლაც ლამის იგივე სიტუაციაა. ჩვენ ვიყავით სამხრეთ კორეაში, სადაც ქართველ ქალ კინემატოგრაფისტთა ფილმები იყო ნაჩვენები. ამ თემაზე წიგნიც კი გამოუშვეს. დაიწერა ბევრი სტატიაც ქართველი ქალი რეჟისორების სიძლიერესა და განსაკუთრებულობაზე.

ანა ლომთაძე: როგორ ფიქრობთ, ქართველი ქალი კინოში სრულფასოვნად არის წარმოდგენილი?

​ლანა ღოღობერიძე: როგორ გითხრათ, მაგალითად, ორი დღის წინ, ვაშინგტონში ჩემი ფილმის ჩვენების მერე, ლაპარაკი იყო იმაზე, რომ ისეთი თანამედროვეა ეს ფილმი, შეიძლება ამერიკაშიც კი იდგეს მსგავსი პრობლემაო. პრინციპში, ასეა, ყველანაირი თვალით არის მაინც დანახული ქართველი ქალი.

ანა ლომთაძე: თქვენ ძალიან ბევრი რამით ხართ დაკავებული - ხატავთ, თარგმნით, წერთ...მომავალში რა გეგმები გაქვთ? კინოს გადაღებას თუ აპირებთ?

ლანა ღოღობერიძე: ზაირა არსენიშვილი და მე, როგორც მთელი ცხოვრება, ვმუშაობთ სცენარზე. ჯერჯერობით დასაწყის სტადიაზეა, ამიტომ ჯერ არ მინდა ლაპარაკი, მაგრამ მისი არსი შემდეგშია: ამდენი წელი ვიცხოვრე და რაც განვიცადე, რაც გავიგე ამ ქვეყნის - მართალია, საბოლოო ანგარიში ის არის, რომ მე ის ვიცი, რომ არაფერი არ ვიცი, მაგრამ „არაფერი არ ვიცის“ მაინც თავისი შინაარსი აქვს. მინდა, რომ ახალ ფილმში აღიბეჭდოს სწორედ ეს შინაარსი, სამყაროს მიმართ დამოკიდებულება, რომელიც დღეს მაქვს. თუმცა დაბრკოლება არსებობს - სცენარი უნდა შეიტანო კონკურსზე და თუ სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ ორ ფილმს შორის არ მოხვდა, ვერ გადაიღებ. ეს სერიოზული გამოწვევაა. იმ ყბადაღებულ და „საოცარ“ სისტემაში, რომელშიც ვიცხოვრეთ, ერთი დადებითი მხარე ის იყო, რომ თუ რეჟისორი იყავი, იცოდი, რომ შეძლებდი ფილმის გადაღებას, მიუხედავად ცენზურასთან დაკავშირებული დაბრკოლებებისა. უსათუოდ უნდა გაიზარდოს კინოს დაფინანსება.

ანა ლომთაძე: გადაცემის გაკეთებაც ახსენეთ...

ლანა ღოღობერიძე: ვფიქრობ, რადიო თავისუფლებასთან ერთად გავაკეთო გადაცემა, სათაურით „შენ და მე“. მინდა ხაზი გაესვას სხვის, განსხვავებულის, მნიშვნელობას ადამიანის ცხოვრებაში. როგორ უნდა აღიქვა ყველანაირად განსხვავებული შენგან და როგორ იქმნება ცხოვრების სილამაზე, მშვენიერება, სირთულე სწორედ იმისგან, რომ არსებობენ სრულიად განსხვავებული ადამიანები. მინდა, რომ ცნებას „შენ“ მიეცეს სხვა დატვირთვა, ისეთივე ძლიერი, როგორიც აქვს ცნებას „მე“. მგონია, რომ ეს, მართლაც, მნიშვნელოვანია დღეს საქართველოსთვის და, საერთოდ, კაციობრიობისთვის, იმიტომ რომ ამაზე არის დაფუძნებული ქვეყანაში ცხოვრების ჰარმონიულობა. კი არ უნდა შეიწყნარო სხვა, არამედ უნდა გაიგო და თუ გაიგებ, მაშინ ის შენი თანაბარი ხდება. ეს თანაბრობის პრინციპი უმნიშვნელოვანესია.