საქციელი, რომელმაც (ვერ) შეცვალა რუსეთი?

17 იანვარი მნიშვნელოვანი სიმბოლური თარიღია თანამედროვე რუსეთის ისტორიაში: ერთი წლის წინ, 2021 წლის 17 იანვარს, მოსკოვში დაბრუნდა ოპოზიციის გამორჩეული ლიდერი ალექსეი ნავალნი, რომელმაც ზუსტად იცოდა, რომ სამშობლოში თავისუფალი პოლიტიკური საქმიანობის საშუალება არ მიეცემოდა, რომ აეროპორტშივე დააპატიმრებდნენ და პირდაპირ ციხეში წაიყვანდნენ, იცოდა, მაგრამ მაინც დაიბრუნდა. იყო თუ არა მისი ეს საქციელი გამართლებული? წაადგა თუ არა რუსეთის ოპოზიციასა და სამოქალაქო საზოგადოებას ნავალნის ამგვარი თავგანწირვა? რუსეთში ფაქტობრივად არ დარჩენილა პოლიტიკით ან სამოქალაქო უფლებებით დაინტერესებული ადამიანი, ვინც არ გამოეხმაურა „ნავალნის დაბრუნების წლისთავს“ და არ შეაჯამა ნავალნის ციხეში ჩაჯდომით დაძრული პოლიტიკური პროცესების ავ-კარგი.

რა ფიქრობს თვითონ ნავალნი?

ალბათ, გასაკვირი არ არის, რომ თვითონ ალექსეი ნავალნიმაც შეაჯამა თავისი პატიმრობის ერთი წელი, რისთვისაც გაიხსენა საყვარელი რომანი, ლევ ტოლსტოის „აღდგომა“ და მისი გმირის ნათქვამი:

„ერთადერთი ადგილი, რომელიც რუსეთში პატიოსან კაცს შეეფერება, ციხეა“. თუმცა, ალექსეი ნავალნიმ ამ ციტატას მალევე მოაყოლა თავისი დამოკიდებულება და შენიშნა, რომ საყვარელი რომანის პერსონაჟის ამ მოსაზრებას არ იზიარებს:

„ლამაზად ჟღერს, მაგრამ არასწორი იყო მაშინაც და არასწორია მით უმეტეს ახლა. რუსეთში ბევრი პატიოსანი ადამიანია - ათეულობით მილიონი. მათი რაოდენობა ბევრად მეტია, ვიდრე ჰგონიათ. აი, ხელისუფლებას კი - რომელიც ამაზრზენი იყო მაშინაც და მეტად უარესია დღეს - აფრთხობს არა პატიოსანი ხალხი, არამედ ისინი, ვისაც არ ეშინიათ. უფრო სწორად, რომ დავაზუსტო: ვისაც შესაძლოა ეშინია, მაგრამ შეუძლია გადალახოს შიში“.

განცხადების ბოლოში ალექსეი ნავალნიმ რუსეთის მოქალაქეებს მოუწოდა, დაძლიონ შიში, არაფრის შეეშინდეთ, რადგან ეს მათი ქვეყანაა და სხვა სამშობლო მათ არ გააჩნიათ.

„ერთადერთი, რისიც უნდა გვეშინოდეს, არის ის, რომ ჩვენი სამშობლო არ დავუტოვოთ საძარცვად ერთ მუჭა მატყუარებს, ქურდებსა და თვალთმაქცებს. უბრძოლველად არ დავნებდეთ, ნებაყოფლობით არ დავთმოთ როგორც ჩვენი, ასევე ჩვენი შვილების მომავალი. ყველას დიდი მადლობა მხარდაჭერისთვის - ვგრძნობ ამას. ზოგადად კი, მინდა ვთქვა. ერთი წელი საშინლად სწრაფად გავიდა. თითქოს გუშინ იყო, მოსკოვის თვითმფრინავში რომ ავედი, არადა, უკვე ერთი წელი მოვიხადე“.

რუსეთში დაბრუნების წლისთავზე ალექსეი ნავალნისგან წერილობით აღებული ვრცელი ინტერვიუ გამოაქვეყნა ჟურნალმა TIME-მა, რომლის შეკითხვას, იმედი ხომ არ გაგიცრუათ დასავლეთის რეაქციამ თქვენს დაპატიმრებასა და თქვენი ორგანიზაციის ექსტრემისტულად გამოცხადებაზეო, პატიმრობაში მყოფმა რუსმა პოლიტიკოსმა ასე უპასუხა:

„მე საღად ვაფასებ კრემლზე საერთაშორისო ზეწოლის შესაძლებლობებს. მახსოვს ლიუ სიაობოს, ჩინელი დისიდენტის ისტორია, რომელიც გარდაიცვალა ციხეში მიუხედავად მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ძალისხმევისა და ნობელის პრემიის ლაურეატობისა. მირჩევნია, რომ ჩემი და ჩვენი ორგანიზაციის შემთხვევაში, დასავლეთმა დაგვიცვას არა ჩვენ, არამედ დაიცვას თავისი თავი: პირველ რიგში, მიაღწიოს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულებას და მეორე, წინ აღუდგეს კორუფციის ექსპორტს, პუტინის მიერ უცხოეთის ლიდერების მოსყიდვას (დირექტორთა საბჭოს წევრობის საფარქვეშ), ჰიბრიდულ ომში, რომელიც წარმოებს უსისტემო ქაოსის შექმნითა და დასავლური საზოგადოების მტკივნეულ წერტილებზე ზემოქმედებით - დაწყებული მიგრაციით ევროპაში, დამთავრებული საზოგადოების გახლეჩით შეერთებულ შტატებში“.

კრემლის მომხრეთა ავი სიხარული

რუსეთის ხელისუფლების მხარდამჭერი მიმომხილველები და ბლოგერები ავი სიხარულით შენიშნავენ, რომ გასულმა ერთმა წელმა აჩვენა, რომ ალექსეი ნავალნის არც სამშობლოში დაბრუნებამ და არც ციხეში ჩაჯდომამ ვერ დაძრა ხელისუფლების მეტ-ნაკლები დისკომფორტის შემქმნელი პროცესები.

სერგეი კოლიასნიკოვი, კრემლის პოლიტიკის მომხრე ბლოგერი, ნიშნის მოგებით აღწერს იმას, რაც, მისი აზრით, შეიძლებოდა მომხდარიყო ნავალნის რუსეთში დაბრუნებიდან ერთი წლის განმავლობაში, მაგრამ, რუსეთის მტრებისთვის სამწუხაროდ, არ მოხდა.

„სცენარი მანეთიანივით მარტივი იყო. სანქციების მუქარით შეშინებული რუსეთის ხელისუფლება საცოდავად იმართლებს თავს და ცდილობს უარყოს მოწამვლის მცდელობა. პროდასავლური სტრუქტურების მხარდაჭერით, ნავალნის ქუჩაში გამოჰყავს ბრბო, რომელიც, სარგებლობს რა "მშვიდობიანი პროტესტის უფლებით", ანგრევს, წვავს და კლავს. რუსეთი ეფლობა ქაოსში, რის შედეგადაც ძალისმიერი მეთოდებით იცვლება ხელისუფლება და რუსეთი „დემოკრატიულ ქვეყნად“ ცხადდება. დემოკრატიულობა გამოიხატება ეკონომიკის განადგურებაში, ბუნებრივი წიაღისეულის აშშ-ისთვის გადაცემაში, რასაც მოსდევს ეთნიკური დაპირისპირებები, ჩეჩნეთის, დაღესტნის, ბაშკირეთის, თათრეთის და ა.შ. გამოყოფა - მოკლედ, უნდა მომხდარიყო ის, რაც დაგეგმილი იყო 90-იან წლებში, მაგრამ ვერ განხორციელდა. როგორც დასავლურ ანალიტიკურ ცენტრებს არაერთხელ გაუჟღერებიათ, შედეგი იქნებოდა რუსეთის დაშლა კვაზისახელმწიფოებად, მაგრამ... რაღაც ისე არ წავიდა. რუსეთი ერთი წელია მშვიდად ცხოვრობს და ვითარდება ძვირფასი „დასავლელი პარტნიორების“ დაუხმარებლად“.

დმიტრი აგრანოვსკი, პუბლიცისტი და რუსეთის კომუნისტური პარტიის წევრიც, ნიშნის მოგებით შენიშნავს იმას, რომ „ლიბერალურმა ოპოზიციამ“ ვერაფერი დაუპირისპირა ნავალნის დაპატიმრებას.

„ლიბერალური ოპოზიცია რუსეთში არის აბსოლუტურად ხელოვნური და არაბუნებრივი წარმონაქმნი. თუ მას მუდმივად არ გავბერავთ, როგორც ბაყაყს ჩალის ღეროს დახმარებით, მაშინ ყველა დაინახავს, რომ მისი რეალური წონა ნულის ტოლია“, - წერს დმიტრი აგრანოვსკი.

ზოგადად, რუსეთის ხელისუფლების მხარდამჭერი მიმომხილველები ცდილობენ იმ აზრის კულტივირებას, რომ „ნავალნის საკითხი“ დასრულებულია და, რომ დასავლეთმა, რომელიც ასაზრდოებდა ნავალნის, მასზე ხელი ჩაიქნია.

„აანონსებდნენ ნავალნის მხარდამჭერ მრავალრიცხოვან აქციებს საზღვარგარეთ. შედეგად მიტინგზე იმაზე ცოტა ხალხი გამოვიდა, ვიდრე რუსეთიდან გაქცეული ნავალნისტები არიან. სრული ჩავარდნა. ალექსეი არავის სჭირდება არა მარტო ჩვენთან, არამედ მათთანაც კი. დასავლეთი სწორედ მისგან განიხიბლა“, - წერს სოციალურ ქსელ ტელეგრამში, მწერალი ილიას მერკური.

„ხალხი ბედს შეურიგდა. ნავალნი დაივიწყეს რუსეთშიც და, მით უმეტეს - საზღვარგარეთ“, - დაახლოებით ამ შინაარსისაა კრემლის პროპაგანდის გზავნილი ალექსეი ნავალნის სამშობლოში დაბრუნების წლისთავზე, თუმცა საწინააღმდეგოს ამტკიცებენ პოლიტიკის ავტორიტეტიანი ანალიტიკოსები, რომლებიც იმედოვნებენ, რომ საკუთარი მრწამსის, კორუფციისა და პუტინის დანაშაულების მხილების გამო ციხეში ჩამჯდარი ალექსეი ნავალნის თავგანწირვა, უშედეგოდ არ ჩაივლის.

როგორ ააჩქარა ნავალნიმ რუსეთის ისტორია

ჟურნალისტი დმიტრი კოლეზევი ფიქრობს, რომ 2021 წლის 17 იანვარი გარდამტეხი იყო თანამედროვე რუსეთის პოლიტიკურ ისტორიაში.

„ჯერჯერობით ისე გამოდის, რომ ეს არ ყოფილა უკეთესობისკენ შემობრუნება, თუმცა ნავალნის ნაბიჯმა, სავარაუდოდ, დააჩქარა პოლიტიკური პროცესები. შესაძლოა, სწორედ ამ შემობრუნების წყალობით, ოდესმე ვიხილოთ სტაბილიზებული, განვითარების გონივრულ გზაზე დამდგარი რუსეთი. ან იქნებ ვერც ვნახოთ. მომავლის წინასწარმეტყველება არ ხელგვეწიფება, ჩვენ მხოლოდ გადაწყვეტილების მიღება და შესაბამისად მოქმედება შეგვიძლია. რაც ალექსეი ნავალნიმ არაჩვეულებრივი გამბედაობით გააკეთა ერთი წლის წინ“, - ამბობს დმიტრი კოლეზევი.

პოლიტოლოგი კირილ როგოვი კი „ალღოიან პოლიტიკოსს“ უწოდებს ალექსეი ნავალნის, რადგან, მისი თქმით, ნავალნიმ გადადგა ისეთი ნაბიჯი, რომლის პრაქტიკული შედეგები მხოლოდ გარკვეული დროის შემდეგ იჩენს თავს.

„ისტორიის წიგნები სავსეა ასეთი ამბებით: თავიდან, რამდენიმე წლის განმავლობაში, ყველა იტყვის: რატომ გააკეთა ეს? აზრი არ ჰქონდა, არასწორად გათვალა, შედეგად კიდევ, ხედავთ, რა გამოვიდა? მაგრამ შემდეგ ყველა იტყვის: წარმოგიდგენიათ, თითქოს მის საქციელს აზრი არ ჰქონდა, იფიქრებდი, რომ არასწორად გამოთვალა, ისეთებიც კი იყვნენ, ვინც ამბობდა, ყველას დაგვაღალატაო... ადამიანი, რომელიც რისკავს სიცოცხლეს და დიდ ფსონს ჩამოდის, საზოგადოების მეხსიერებაში რჩება ათწლეულების (თუ მეტი არა) განმავლობაში. ისტორია ასეთი ქმედებებისგან შედგება“.

უნდა ითქვას, რომ ალექსეი ნავალნის დაბრუნების წლისთავზე ახალი ძალით იფეთქა კითხვებმა, რომლებიც მთელი წლის განმავლობაში ეძებდნენ პასუხებს:

ღირდა რუსეთში დაბრუნება, სადაც უეჭველი დაპატიმრება ელოდა? ღირდა კი ნებაყოფლობით ციხეში ჩაჯდომა?

რუსი პოლიტიკოსი და ალექსეი ნავალნის თანამებრძოლი, ილია იაშინი ამბობს, რომ თვითონ ალექსეი ნავალნის არც გერმანიიდან გამომგზავრებამდე და არც სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ, ეჭვი არ შეუტანია თავისი გადაწყვეტილების სისწორეში.

„სინამდვილეში არანაირი დისკუსია და მსჯელობა დაბრუნების მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებით არ ყოფილა. როგორც კი კომიდან გამოვიდა, მაშინვე თქვა: მე აუცილებლად დავბრუნდები რუსეთში. ძალიან კარგად მესმის, რატომ მოიქცა ასე. ბევრი ჩვენგანი ფიქრობს, რომ ნავალნის საქმიანობის არსი ხელისუფლებაში მყოფი თაღლითებისა და ქურდების მხილებაა, მაგრამ ეს მხოლოდ ზედაპირული წარმოდგენაა. ნავალნის მოღვაწეობის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ პირადი მაგალითით დაამტკიცოს, რომ რუსეთში შეიძლება ცხოვრება შიშისა და ქედის მოხრის გარშე, რომ შესაძლებელია იყო თავისუფალი არათავისუფალ ქვეყანაში. და როცა ყველა ისწავლის შიშის გარეშე ცხოვრებას, ქვეყანა ძალიან მალე შეიცვლება. ნავალნი იძლევა სიმამაცის საოცარ მაგალითს“, - ამბობს ილია იაშინი.

ბორის აკუნინი, მწერალი: „რა თქმა უნდა, ახალ ვადასაც დაუმატებენ (შეიძლება მოკლან კიდეც), მაგრამ უკვე ცნობილია გამარჯვებულის ვინაობა ერთი ადამიანის ომში პოლიციური სახელმწიფოს უზარმაზარ მანქანასთან. ზუსტად ამას აკეთებს ალექსეი, ყოველდღე და ყოველ საათში: უჭირავს ფრონტის ხაზი. აღთქმის პირველი ნაწილი - "ერთი ყველასათვის" - შესრულებულია. ჯერი მეორეზეა“.

ლეონიდ გოზმანი, საზოგადოებრივი გაერთიანება „მემარჯვენე ძალების კავშირის“ პრეზიდენტი: „მთავარი ის არის, რომ ნავალნიმ აჩვენა, რომ ყველაზე გამოუვალ სიტუაციაში და თანაც არა ოდესღაც ანტიკურ ხანაში, არამედ ახლა, შეიძლება თავი გაწირო, დაკარგო თავისუფლება, მაგრამ მაინც გამოხვიდე გამარჯვებული. მისმა მოქმედებამ - დაბრუნებამ - შეცვალა ჩვენი ქვეყანა და კიდევ დიდი ხნის განმავლობაში შეცვლის მას“.

ჟურნალისტ ალექსანდრა ასტახოვას დაკვირვებით, ალექსეი ნავალნის სამშობლოში დაბრუნებამ ერთიათად ააჩქარა პოლიტიკური პროცესები.

„ამ ერთი წლის განმავლობაში თითქოს უფსკრულში ჩავეშვით. ისეთი განცდაა, რომ გავიდა არა 365 დღე, არამედ რამდენიმე ათეული წელი“, - ამბობს ჟურნალისტი და იქვე შენიშნავს, რომ ქვეყანა თავბრუდამხვევი სიჩქარით მიექანება ჯანდაბისკენ, მაგრამ, მისივე აზრით, ეს ბევრად უკეთესია იმაზე, რაც იყო ერთი წლის წინ, 2021 წლის 17 იანვრამდე:

„მე პროცესების აჩქარების მომხრე ვარ. მჯერა, რომ როდესაც ფსკერს მივაღწევთ, დავკრავთ ფეხს და მალე ამოვყვინთავთ. რთული იქნება, მაგრამ სამაგიეროდ სიბნელე გაიფანტება. ჭაობის ბინდში კი, რომელშიც ჩვენ ვარსებობდით 2021 წლის 17 იანვრამდე, ძალიან დიდხანს შეიძლებოდა დავრჩენილიყავით. ნავალნის დაბრუნებით, ბევრი რამ მკაფიო გახდა. პუტინი vs ნავალნი. სხვა "მოთამაშეებიც", რა თქმა უნდა, დარჩნენ, მაგრამ არჩევანი ამ მთავარ დაპირისპირებაში იქნება გასაკეთებელი. წარსული vs მომავალი. ძალოვნები vs თავისუფლება. იზოლაცია vs ევროპეიზაცია. კოლაბორაციონისტებისთვის ახლა უფრო რთულია თავის გასაღება ინტელექტუალურ ელიტად, ხოლო ნავალნის ოპონენტების გაჭრილი კოზირის - "რატომ არ ზის ციხეში? რატომ არ მოკლეს?" - გამოყენება ყველაზე წყალწაღებულებსაც კი ეუხერხულებათ“.

ჟურნალისტი ანდრეი ლოშაკი ნავალნის პატიმრობის ერთი წლის ყველაზე მნიშვნელოვან შედეგად მიიჩნევს, რუსულ პოლიტიკაში სიცხადის შემოტანას, ორაზროვნების გამორიცხვას.

„ნავალნის თავგანწირვამ, სწორედ ამ საქციელმა აჩვენა ნათლად, ვინ არის ვინ! ვინ ბოროტმოქმედია, ვინ კი - გმირი. ყველაფერი მარტივი და გასაგებია, როგორც შავ-თეთრ კომიქსებში. თუ წაიკითხავთ ალექსეის მიმართვებს, დაინახავთ, თუ როგორ ძლიერდება მორალურად. მისი ძალა ისტორიული სიმართლის გაცნობიერებაშია, მაგრამ ამ ბრძოლას ჰყავს მესამე მონაწილეც. სამწუხაროდ, მარტოხელა გმირები ბოროტმოქმედებს მხოლოდ ზღაპრებსა და კომიქსებში ამარცხებენ. სინამდვილეში, საბოლოო შედეგი ჯერაც მდუმარე ხალხზეა დამოკიდებული. გმირმა უკვე გააკეთა ყველაფერი, რაც შეეძლო. ნავალნი გათავისუფლდება, როგორც კი ხალხი შეწყვეტს გლადიატორთა ბრძოლების მაყურებლის როლში ყოფნას და მიხვდება, რომ პოლიტიკა არის ის, რაც განსაზღვრავს მის ცხოვრებას“.

ლევ შლოსბერგი, პარტია „იაბლოკოს“ ერთ-ერთი ლიდერი და ცნობილი პუბლიცისტი, აღიარებს, რომ დაპატიმრების გამო გამართულმა სტიქიურმა გამოსვლებმა ვერ დაიხსნა ალექსეი ნავალნი პატიმრობიდან, უფრო პირიქით, რუსეთის ხელისუფლება საპროტესტო გამოსვლების შემდეგ მეტად სასტიკი და უკომპრომისო გახდა.

„პუტინს პოლიტიკური ძალაუფლება გადაცემული აქვს „ძალოვნებისთვის“. კანონმდებლობა ანადგურებს მოქალაქეთა უფლებებსა და თავისუფლებებს. არჩევნები სტერილიზებულია. ნავალნის სტრუქტურები ჯერ ექსტრემისტულად გამოაცხადეს, შემდეგ გაანადგურეს. მისი შტაბების უშუალო მონაწილეები ან დაპატიმრებული არიან, ან იძულებით ემიგრაციაში იმყოფებიან. ბევრი ადამიანი დემორალიზებულია, მაგრამ ამგვარ შედეგზე პასუხისმგებლობა ეკისრება არა ნავალნის, არამედ პუტინს. ისიც ფაქტია, რომ პოლიტიკური პროტესტი არ გადაიზარდა ელექტორალურ ხმებში და 2021 წლის საპარლამენტო არჩევნებიც დასრულდა ხუთპარტიული, პუტინის მომხრე პარლამენტის ფორმირებით. ახალი მოწვევის პარლამენტში ვლადიმერ პუტინის ერთი ოპონენტიც კი არ არის. ამ პარლამენტის პირობებში გაიმართება 2024 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები, რომელშიც პუტინი აპირებს მონაწილეობას და თავის ადგილზე „ტრიუმფალურად“ დარჩენას“, - ამბობს ლევ შლოსბერგი, რომელიც აღწერილი ვითარების სიმძიმის მიუხედავად, ამბობს, რომ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ რუსეთის საზოგადოებაში არ მიმდინარეობს ისეთი პროცესები, რომლებმაც შესაძლოა რადიკალურ ცვლილებებს დაუდოს სათავე:

„2021 წლის მოვლენებმა კი არ შეანელა ისტორიის მსვლელობა, არამედ, რაც უნდა პარადოქსულად ჟღერდეს, დააჩქარა იგი. რეჟიმის გამკაცრება ძირს უთხრის და ანგრევს თავად რეჟიმს. მართალია, ეს დიდად ამძიმებს თანამედროვეთა ცხოვრებას, მაგრამ გაუიოლებს ცხოვრებას მათ შთამომავლებს“.