აფხაზეთში ეთნიკური ქართველების ბევრი საფლავი მიტოვებულია. ოჯახების ნაწილი ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ჩასვლას ვერ ახერხებს, ისინიც კი, ვისაც აფხაზი ნათესავები ჰყავთ, მათ საფლავებზე გასვლას ვერ სთხოვენ.
აღდგომაზე რადიო თავისუფლებამ აფხაზეთის ორ რაიონში, ოჩამჩირესა და გალში დარჩენილი ქართველების საფლავები მოინახულა.
"ჩემი 4 წლის შვილი მეკითხება: დედა, რომ თქვი, ყველა ნათესავის საფლავზე უნდა გავიდეთ, ბაბუას საფლავზე რატომ არ მივდივართო? დედა, აფხაზეთშია-მეთქი ბაბუას საფლავი… ვერ წარმოიდგენთ, როგორ მტკივა", - ჰყვება აფხაზეთიდან დევნილი ვიქტორია ლიპარტია.
ის 5 წლის იყო, როცა დედასთან ერთად ოჩამჩირიდან გამოიქცა. თითქმის 30 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც ვიქტორიას მამის და ბაბუის საფლავი აღარ უნახავს. ლიპარტიებს ნათესავები კი დარჩათ ოჩამჩირეში, მაგრამ მიტოვებულ საფლავებზე გასვლას ვერც ისინი ბედავენ.
"ბიძაშვილები ცხოვრობენ აფხაზეთში, დედა აფხაზი ჰყავთ, მაგრამ მამას და ბაბუას საფლავის მონახულების მათაც კი ეშინიათ", - გვეუბნება ვიქტორია.
იქტორიას მამა ვახტანგ ლიპარტია ტამიშში, 1992 წლის 7 ოქტომბერს, ერთ-ერთი შეტაკების დროს ნაღმზე აფეთქედა. ოჯახს საფლავის მოვლის თხოვნა იქ დარჩენილი აფხაზი ნათესავებისთვის უსაფრთხოების გამო არ შეუძლია. არათუ საფლავების მოვლა, მიტოვებული სახლებისთვის ფოტოს გადაღების და მათი მეპატრონისთვის გაგზავნაც საფრთხილოა. ყველაფერი, რაც ქართველებთან კავშირზე მიუთითებს, კითხვებს და ეჭვებს აჩენს.
ლიპარტიების ოჯახი ოჩამჩირეში ლაკობას ქუჩაზე ცხოვრობდა. ვიქტორიას დედა ბანკში მუშაობდა, მამა ეროვნულ მოძრაობაში იყო ჩართული. ახლა მას ორი შვილი ჰყავს და ოჯახთან ერთად თბილისში ცხოვრობს.
მონააცემები, ქართველების რამდენი მიტოვებული საფლავი შეიძლება იყოს აფხაზეთში, არ არსებობს. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის თანახმად, დევნილად საკუთარ სამშობლოში 350 ათასზე მეტი ადამიანი იქცა.
წლებია არავინ მისულა თეო იაკოფოვის ნათესავების სასაფლაოზეც. ბებია და ბაბუა ოქუმში არიან დაკრძალულები, ქმრის ნათესავები - ოჩამჩირეში. ოჯახს აფხაზეთში არავინ დარჩა ისეთი, ვინც ნათესავების საფლავზე წელიწადში ერთხელ მაინც მივიდოდა.
"15 წლის წინ შევიპარე დედასთან ერთად აფხაზეთში, როცა ბებია-ბაბუა ცოცხალი იყო. მათი გარდაცვალების შემდეგ ვერც სატირალზე შევძელით მისვლა და ვერც სასაფლაოზე. ოქუმში არიან დაკრძალულნი, ქმრის ნათესავები ოჩამჩირეში, ილორის ეკლესიასთან ახლოს. ჩემი ქმარი საერთოდ არ შესულა, ან ვინ შეუშვებს, იქ ომობდა", - ჰყვება თეო იაკოფოვი.
"მე რომ ვიყავი ჩასული მაშინ, 15 წლის წინ, ქვა იყო გაბზარული და ჩამოვარდნილი, რაღაც ჯაჭვი ვიპოვე და მივამაგრე, ჩემი ხელით მოვაწესრიგე შეძლებისდაგვარად. ცემენტიც იყო საჭირო, მაგრამ სად მქონდა. ტყედ იყო ქცეული თითქმის", - იხსნებს თეო.
აფხაზეთში სასაფლაოები არც ომამდე ყოფილა გაყოფილი და არც ომის შემდეგ შეცვლილა რამე. ქალაქებშიც და სოფლებშიც აფხაზებსა და ქართველებს გვერდიგვერდ კრძალავდნენ. ახლაც, გვერდიგვერდაა გავერანებული და მოვლილი საფლავებიც.
"მამა ოჩამჩირის რაიონის სოფელ ბესლახუბაშია დაკრძალული. 55 წლის იყო. აუფეთქებიათ იქ სასაფლაო და მამის ძვლები იქ არის თუ არა, ისიც არ ვიცით. ბებია კოჩარაში მოკლეს, ერთი ძვალიც არ დაგვიტირია და საფლავიც არ გვაქვს მისი. ღორმა შეჭამა თუ რამ შეჭამა, ღმერთმა იცის. ასეა შეურაცხყოფილი ჩვენი მიცვალებულები", - წუხს ნატო ძინძიბაძე.
აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მონაცემებით, 1992 წლამდე ოჩამჩირის რაიონის მოსახლეობის 46% ქართველები იყვნენ.
საფლავები მეტწილად მოვლილია გალის რაიონში, სადაც ქართველებმა დაბრუნება 1999 წლიდან დაიწყეს.
ეს შესაძლებლობა აფხაზეთის პირველმა დე ფაქტო პრეზიდენტმა, ვლადისლავ არძინბამ გალის რაიონის იმ მცხოვრებლებს მისცა, ვინც სამხედრო მოქმედებებში არ მონაწილეობდა.
თუმცა მიტოვებულ საფლავებს გალშიც ბევრგან წააწყდებით.
"გონებაში წარმოვიდგენ ხოლმე, როგორ მივდივარ გალში, ჩემს სახლში. წარმოდგენაში ერთი ბოთლი ღვინო მიმაქვს თან, სახლში შევდივარ და ამის შემდეგ, პირდაპირ ბაბუას საფლაზე გავდივარ", - გვეუბნება აფხაზეთიდან დევნილი სალომე გოგოხია.
სალომე ოჯახთან ერთად გალის რკინიგზის სადგურთან ახლოს ცხოვრობდა. 8 წლის იყო, როცა ომი დაიწყო. ბაბუას, კოლია გოგოხიას საფლავიც სახლის უკან, სოფელ მზიურში აქვთ, სადაც ბაბუამისის მშობლებიც არიან დაკრძალული. სამხედრო დაპირისპირების შემდეგ ოჯახი სახლში ვეღარ დაბრუნდა.
"ვერავისაც ვერ დაავალდებულებ, შენს საფლავს მოუაროს. ყველას თავისი საზრუნავი აქვს. ძალიან ძნელია ჩვენთვის, ამდენი წელი რომ ვერ აკითხავ საფლავს, ვერც აღდგომას და უპატრონოდ არის მიცვალებული. ჯერ ახლობლის გარდაცვალება როგორი ძნელია და მერე მათი საფლავი რომ არ გაქვს, ძალიან რთულია.
რომ წამოვედით, ჩვენი ძაღლი რექსი იქ დარჩა. მონადირე ძაღლი იყო შავი ფერის. მეზობლები მერე გვიყვებოდნენ, რომ დღისით სახლს დარაჯობდა, ღამე კი ბაბუას საფლავზე გადიოდა და იქ ეძინა თურმე, სახლში დილით მოდიოდა", - ამბობს სალომე.
აფხაზეთის დე ფაქტო მთავრობის სტატისტიკის კომიტეტის თანახმად, 2019 წლის მონაცემებით, აფხაზეთში 46 905 ქართველი ცხოვრობს, აქედან 30 268 - გალის რაიონში.