ამ დღეებში საქართველოს სტუმრობდა კოალიცია “სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსათვის” ხელმძღვანელი უილიამ ფეისი, რომელმაც კოალიციის წევრ ქართულ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან შეხვედრები გამართა. როგორ აფასებს ის აგვისტოს ომის შემდგომ საქართველოში მიმდინარე ომის დანაშაულების გამოძიების პროცესს და რას ელის ჰააგის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსგან? - ამ და სხვა საკითხებზე მას რადიო თავისუფლება ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: პირველ რიგში, თქვენი ვიზიტის მიზანზე მინდა გკითხოთ. თქვენი კოალიციის წევრები საქართველოს ამ გაზაფხულზე სტუმრობდნენ და იმ სახელმწიფო მოხელეებსაც შეხვდნენ, ვინც ომის დანაშაულთა გამოძიებაზეა პასუხისმგებელი. ამჯერად რა მიზნით ესტუმრეთ თბილისს?
უილიამ ფეისი: კოალიციას „სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსათვის” დაახლოებით 2500-ზე მეტი წევრი ჰყავს 150 ქვეყანაში. მათ შორისაა საქართველოც. სწორედ ამ ორგანიზაციებთან მაქვს დაგეგმილი შეხვედრები თბილისში. აქ ვარ ასევე იმისათვის, რომ მონაწილეობა მივიღო შეიარაღებული კონფლიქტის პრევენციის გლობალური პარტნიორობის შეხვედრაში, პარტნიორობისა, რომელიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ასევე ასობით არასამთავრობოს აერთიანებს. ისინი ცდილობენ დახვეწონ ის რეგიონალური თუ საერთაშორისო მექანიზმები, რაც შეიარაღებულ კონფლიქტებს თავიდან ააცილებს ადამიანებს, ისეთ კონფლიქტებს, როგორიც იყო თუნდაც საქართველოში რამდენიმე წლის წინ.
რადიო თავისუფლება: თქვენც აღნიშნეთ და როგორც ჩემთვისაც ცნობილია, კოალიციის წევრ ორგანიზაციებთან ერთად, ერთობლივი ძალებით ზრუნავთ საერთაშორისო სასამართლოს შესახებ ცოდნის ამაღლებაზე სხვადასხვა ქვეყნებში. როგორია თქვენი შეფასება - აქვს ამ მხრივ საქართველოს პროგრესი? არის თუ არა უფრო მეტად ინფორმირებული საზოგადოება, ვიდრე ორი ან სამი წლის წინ იყო?
უილიამ ფეისი: მე ვფიქრობ, რომის სტატუტი, რომლის რატიფიცირებაც მოახდინა საქართველომ, ყველაზე პროგრესული საერთაშორისო საკანონმდებლო შეთანხმებაა ბოლო 50 წლის განმავლობაში. ის ამბობს, რომ არავის აქვს უფლება ამ ქვეყნის ტერიტორიაზე ჩაიდინოს ომის დანაშაულები, გენოციდი ან დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ. ეს ძალიან ძლიერი შეთანხმებაა. ასეთ ფაქტებზე საერთაშორისო სასამართლოს პროკურორის ოფისს თავისი ინიციატივით შეუძლია გამოძიების წამოწყება. ცხადია, საქართველოს მთავრობასაც იგივე შეუძლია გააკეთოს. მეტიც, ქვეყანა ვალდებულია გამოძიება აწარმოოს, მაგრამ თუ მას რამე ხელს უშლის ან სურვილი და პოლიტიკური ნება არ აქვს, მაშინ საერთაშორისო სასამართლო იწყებს გამოძიებას. მე ვფიქრობ, ყოველ წელს სასამართლო სულ უფრო მეტ ინფორმაციას იღებს რუსეთ-საქართველოს შეიარაღებული კონფლიქტის შესახებ. საქართველოშიც უკვე არის კონკრეტული ძვრები. ხელისუფლება აცხადებს, რომ გამოძიება მიდის, თუმცა სამოქალაქო საზოგადოება უკმაყოფილოა. ჩვენც გვინდა მეტი პროგრესი დავინახოთ. ამავე სურვილს გამოთქვამს არაერთი საერთაშორისო ორგანიზაცია, მაგალითად, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ფედერაცია და სხვებიც.
რადიო თავისუფლება: რა მნიშვნელობა აქვს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსადმი მიმართვას, მის გადაწყვეტილებებს, რა იცვლება ხოლმე ამის შემდეგ ქვეყანაში?
უილიამ ფეისი: რომის სტატუტი, მართალია, ომს კანონგარეშე ვერ აცხადებს, მაგრამ ის გმობს ომის დანაშაულებს, გენოციდს. ამ დანაშაულებმა მთელი კაცობრიობის ისტორიის მანძილზე, ყველაზე სისხლიანი ომებით სავსე ბოლო ასი წლის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ზარალი და უბედურება მოუტანა კაცობრიობას. თუ ჩვენ ამ დანაშაულებს მოვაქცევთ კანონის ჩარჩოში და დავაკისრებთ პასუხისმგებლობას დამნაშავეებს, კაცობრიობა გადადგამს უზარმაზარ ნაბიჯს წინ, ნაბიჯს იმის წინააღმდეგ, რამაც დაანგრია ევროპული საზოგადოება მხოლოდ ბოლო ასი წლის მანძილზე ორჯერ. მსოფლიო ომებს ვგულისხმობ. არაერთი კონფლიქტი გადაიტანა თქვენმა რეგიონმაც და არც საქართველო იყო გამონაკლისი. ვფიქრობ, საქართველოც და მთელი აღმოსავლეთი ევროპაც სარგებელს იღებს ამ შეთანხმებისგან.
ყველგან, სადაც კი დღეს ასეთი დანაშაულები ხდება, მედია სულ კითხულობს, წავა თუ არა ეს შემთხვევები საერთაშორისო სასამართლოში. ვფიქრობ, ეს მოთხოვნილება კიდევ უფრო გაიზრდება და რამდენიმე წელიწადში საერთაშორისო სასამართლოს ცნობადობაც კიდევ უფრო ამაღლდება.
რადიო თავისუფლება: რაც შეეხება გამოძიებას ადგილობრივ დონეზე, ალბათ, იცით, რომ რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციამ საქართველოში საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს პროკურორის სახელზე პეტიციაც მოამზადა, რომლითაც ისინი სასამართლოს გამოძიების დაწყებას სთხოვენ, რადგან ფიქრობენ, რომ საქართველოში გამოძიება გამჭვირვალედ არ მიმდინარეობს. როგორ ფიქრობთ, ეს ხელს შეუწყობს თუ არა იმას, რომ პროცესი წინ წავიდეს და საერთაშორისო გამოძიება დაიწყოს?
უილიამ ფეისი: მე ზუსტად ამ დღეებში მაქვს შეხვედრა კოალიციის ქართველ წევრებთან და მათგან მოვისმენ, თუ რა სურთ გააკეთოს საერთაშორისო კოალიციამ. მალე სასამართლოს ახალი პროკურორი ეყოლება და საკმაოდ დიდი მოლოდინი არსებობს იმისა, რომ მისი მოსვლის შემდეგ კიდევ ერთხელ გადაიხედება პროკურორის ოფისის სამუშაო პოლიტიკა, წინასწარ მოკვლევასთან დაკავშირებული პროცედურები. თუმცა პარალელურად, როგორც ვთქვი, საქართველოს მთავრობამ უნდა გამოიჩინოს ინიციატივა, რომ გამოძიება აწარმოოს.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, ნორმალურია, რომ გამოძიების არც ერთი დეტალი უფლებადამცველებისათვის ცნობილი არ არის და არავინ იცის გამოძიება როგორ მიდის? სხვათა შორის, რუსი უფლებადამცველებიც ამასვე აცხადებენ.
უილიამ ფეისი: დიახ, ეს საერთო საჩივარია, მხოლოდ საქართველო არ ჩივის ამაზე, და ეს ის საკითხია, რომელსაც საერთაშორისო კოალიციის წევრები და, მათ შორის, წევრები საქართველოდანაც ახალი პროკურორის წინაშე დავაყენებთ - როგორ შეიძლება, რომ გამოძიების პროცესი გახდეს უფრო ტრანსფარანტული და ღია და შეფასდეს ის. ისიც საკითხავია, გამოძიება რომ წლობით იწელება, არის თუ არა ეს მართებული პოლიტიკა.
რადიო თავისუფლება: თუ არ ვცდები, რუსეთი რომის სტატუტის წევრი არ არის. ეს ხომ არ დააბრკოლებს საერთაშორისო სასამართლოს მიერ გამოძიების დაწყებას? მაგალითად, რუსეთმა რომ თქვას, გამოძიებასთან არ ვითანამშრომლებო?
უილიამ ფეისი: პროკურორი ამბობს, რომ როგორც საქართველოს, ისე რუსეთის მთავრობის ინტერესებშია გამოძიების წარმოება, თუმცა ჩვენ არ ვიცით, აქვს თუ არა პროკურორს დღეს კონკრეტული დანაშაულებების მტკიცებულებები ან განიხილება თუ არა კონკრეტული პირების პასუხისმგებლობის საკითხი. ეს ანგარიში ჩვენ ჯერ არ გვინახავს, ანუ დეტალები არ ვიცით პროკურორისგან.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, აგვისტოს ომის შესახებ ჰაიდი ტალიავინის დასკვნას თუ გაითვალისწინებს სასამართლო?
უილიამ ფეისი: ვფიქრობ, რომ პროკურორმა შესაძლო დანაშაულების შესახებ ყველა ინფორმაცია უნდა გაითვალისწინოს. ასე რომ, ჩემი პასუხია - დიახ. თუ საქართველოს მხრიდან არ იქნება აქტიურობა, რომ ომის დანაშაულები გამოძიებული იყოს, მაშინ პროკურორი მოსამართლეების წინაშე თავად წარმოადგენს იმ მტკიცებულებებს, რაც მას ექნება მოგროვილი, და მოითხოვს გამოძიების დაწყებას - ვფიქრობ, ეს იქნება ამ პროცესში შემდგომი ნაბიჯი.
რადიო თავისუფლება: პირველ რიგში, თქვენი ვიზიტის მიზანზე მინდა გკითხოთ. თქვენი კოალიციის წევრები საქართველოს ამ გაზაფხულზე სტუმრობდნენ და იმ სახელმწიფო მოხელეებსაც შეხვდნენ, ვინც ომის დანაშაულთა გამოძიებაზეა პასუხისმგებელი. ამჯერად რა მიზნით ესტუმრეთ თბილისს?
უილიამ ფეისი: კოალიციას „სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსათვის” დაახლოებით 2500-ზე მეტი წევრი ჰყავს 150 ქვეყანაში. მათ შორისაა საქართველოც. სწორედ ამ ორგანიზაციებთან მაქვს დაგეგმილი შეხვედრები თბილისში. აქ ვარ ასევე იმისათვის, რომ მონაწილეობა მივიღო შეიარაღებული კონფლიქტის პრევენციის გლობალური პარტნიორობის შეხვედრაში, პარტნიორობისა, რომელიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ასევე ასობით არასამთავრობოს აერთიანებს. ისინი ცდილობენ დახვეწონ ის რეგიონალური თუ საერთაშორისო მექანიზმები, რაც შეიარაღებულ კონფლიქტებს თავიდან ააცილებს ადამიანებს, ისეთ კონფლიქტებს, როგორიც იყო თუნდაც საქართველოში რამდენიმე წლის წინ.
ქვეყანა ვალდებულია გამოძიება აწარმოოს, მაგრამ თუ მას რამე ხელს უშლის ან სურვილი და პოლიტიკური ნება არ აქვს, მაშინ საერთაშორისო სასამართლო იწყებს გამოძიებას ...
რადიო თავისუფლება: თქვენც აღნიშნეთ და როგორც ჩემთვისაც ცნობილია, კოალიციის წევრ ორგანიზაციებთან ერთად, ერთობლივი ძალებით ზრუნავთ საერთაშორისო სასამართლოს შესახებ ცოდნის ამაღლებაზე სხვადასხვა ქვეყნებში. როგორია თქვენი შეფასება - აქვს ამ მხრივ საქართველოს პროგრესი? არის თუ არა უფრო მეტად ინფორმირებული საზოგადოება, ვიდრე ორი ან სამი წლის წინ იყო?
უილიამ ფეისი: მე ვფიქრობ, რომის სტატუტი, რომლის რატიფიცირებაც მოახდინა საქართველომ, ყველაზე პროგრესული საერთაშორისო საკანონმდებლო შეთანხმებაა ბოლო 50 წლის განმავლობაში. ის ამბობს, რომ არავის აქვს უფლება ამ ქვეყნის ტერიტორიაზე ჩაიდინოს ომის დანაშაულები, გენოციდი ან დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ. ეს ძალიან ძლიერი შეთანხმებაა. ასეთ ფაქტებზე საერთაშორისო სასამართლოს პროკურორის ოფისს თავისი ინიციატივით შეუძლია გამოძიების წამოწყება. ცხადია, საქართველოს მთავრობასაც იგივე შეუძლია გააკეთოს. მეტიც, ქვეყანა ვალდებულია გამოძიება აწარმოოს, მაგრამ თუ მას რამე ხელს უშლის ან სურვილი და პოლიტიკური ნება არ აქვს, მაშინ საერთაშორისო სასამართლო იწყებს გამოძიებას. მე ვფიქრობ, ყოველ წელს სასამართლო სულ უფრო მეტ ინფორმაციას იღებს რუსეთ-საქართველოს შეიარაღებული კონფლიქტის შესახებ. საქართველოშიც უკვე არის კონკრეტული ძვრები. ხელისუფლება აცხადებს, რომ გამოძიება მიდის, თუმცა სამოქალაქო საზოგადოება უკმაყოფილოა. ჩვენც გვინდა მეტი პროგრესი დავინახოთ. ამავე სურვილს გამოთქვამს არაერთი საერთაშორისო ორგანიზაცია, მაგალითად, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ფედერაცია და სხვებიც.
რადიო თავისუფლება: რა მნიშვნელობა აქვს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსადმი მიმართვას, მის გადაწყვეტილებებს, რა იცვლება ხოლმე ამის შემდეგ ქვეყანაში?
უილიამ ფეისი: რომის სტატუტი, მართალია, ომს კანონგარეშე ვერ აცხადებს, მაგრამ ის გმობს ომის დანაშაულებს, გენოციდს. ამ დანაშაულებმა მთელი კაცობრიობის ისტორიის მანძილზე, ყველაზე სისხლიანი ომებით სავსე ბოლო ასი წლის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ზარალი და უბედურება მოუტანა კაცობრიობას. თუ ჩვენ ამ დანაშაულებს მოვაქცევთ კანონის ჩარჩოში და დავაკისრებთ პასუხისმგებლობას დამნაშავეებს, კაცობრიობა გადადგამს უზარმაზარ ნაბიჯს წინ, ნაბიჯს იმის წინააღმდეგ, რამაც დაანგრია ევროპული საზოგადოება მხოლოდ ბოლო ასი წლის მანძილზე ორჯერ. მსოფლიო ომებს ვგულისხმობ. არაერთი კონფლიქტი გადაიტანა თქვენმა რეგიონმაც და არც საქართველო იყო გამონაკლისი. ვფიქრობ, საქართველოც და მთელი აღმოსავლეთი ევროპაც სარგებელს იღებს ამ შეთანხმებისგან.
ყველგან, სადაც კი დღეს ასეთი დანაშაულები ხდება, მედია სულ კითხულობს, წავა თუ არა ეს შემთხვევები საერთაშორისო სასამართლოში. ვფიქრობ, ეს მოთხოვნილება კიდევ უფრო გაიზრდება და რამდენიმე წელიწადში საერთაშორისო სასამართლოს ცნობადობაც კიდევ უფრო ამაღლდება.
რადიო თავისუფლება: რაც შეეხება გამოძიებას ადგილობრივ დონეზე, ალბათ, იცით, რომ რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციამ საქართველოში საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს პროკურორის სახელზე პეტიციაც მოამზადა, რომლითაც ისინი სასამართლოს გამოძიების დაწყებას სთხოვენ, რადგან ფიქრობენ, რომ საქართველოში გამოძიება გამჭვირვალედ არ მიმდინარეობს. როგორ ფიქრობთ, ეს ხელს შეუწყობს თუ არა იმას, რომ პროცესი წინ წავიდეს და საერთაშორისო გამოძიება დაიწყოს?
მხოლოდ საქართველო არ ჩივის ამაზე, და ეს ის საკითხია, რომელსაც საერთაშორისო კოალიციის წევრები და, მათ შორის, წევრები საქართველოდანაც ახალი პროკურორის წინაშე დავაყენებთ ...
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, ნორმალურია, რომ გამოძიების არც ერთი დეტალი უფლებადამცველებისათვის ცნობილი არ არის და არავინ იცის გამოძიება როგორ მიდის? სხვათა შორის, რუსი უფლებადამცველებიც ამასვე აცხადებენ.
უილიამ ფეისი: დიახ, ეს საერთო საჩივარია, მხოლოდ საქართველო არ ჩივის ამაზე, და ეს ის საკითხია, რომელსაც საერთაშორისო კოალიციის წევრები და, მათ შორის, წევრები საქართველოდანაც ახალი პროკურორის წინაშე დავაყენებთ - როგორ შეიძლება, რომ გამოძიების პროცესი გახდეს უფრო ტრანსფარანტული და ღია და შეფასდეს ის. ისიც საკითხავია, გამოძიება რომ წლობით იწელება, არის თუ არა ეს მართებული პოლიტიკა.
რადიო თავისუფლება: თუ არ ვცდები, რუსეთი რომის სტატუტის წევრი არ არის. ეს ხომ არ დააბრკოლებს საერთაშორისო სასამართლოს მიერ გამოძიების დაწყებას? მაგალითად, რუსეთმა რომ თქვას, გამოძიებასთან არ ვითანამშრომლებო?
უილიამ ფეისი: პროკურორი ამბობს, რომ როგორც საქართველოს, ისე რუსეთის მთავრობის ინტერესებშია გამოძიების წარმოება, თუმცა ჩვენ არ ვიცით, აქვს თუ არა პროკურორს დღეს კონკრეტული დანაშაულებების მტკიცებულებები ან განიხილება თუ არა კონკრეტული პირების პასუხისმგებლობის საკითხი. ეს ანგარიში ჩვენ ჯერ არ გვინახავს, ანუ დეტალები არ ვიცით პროკურორისგან.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, აგვისტოს ომის შესახებ ჰაიდი ტალიავინის დასკვნას თუ გაითვალისწინებს სასამართლო?
უილიამ ფეისი: ვფიქრობ, რომ პროკურორმა შესაძლო დანაშაულების შესახებ ყველა ინფორმაცია უნდა გაითვალისწინოს. ასე რომ, ჩემი პასუხია - დიახ. თუ საქართველოს მხრიდან არ იქნება აქტიურობა, რომ ომის დანაშაულები გამოძიებული იყოს, მაშინ პროკურორი მოსამართლეების წინაშე თავად წარმოადგენს იმ მტკიცებულებებს, რაც მას ექნება მოგროვილი, და მოითხოვს გამოძიების დაწყებას - ვფიქრობ, ეს იქნება ამ პროცესში შემდგომი ნაბიჯი.
