სავალუტო რეზერვები, უხეშად რომ ვთქვათ, არის უცხოურ ვალუტაში შენახული ფული, რომელიც „განთავსებულია მხოლოდ მაღალი რეიტინგის მქონე სახელმწიფო და მულტინაციონალურ ფასიან ქაღალდებსა და ბანკების დეპოზიტებზე“.
ქვეყნები რეზერვებს აგროვებენ, რათა შეუფერხებლად გადაიხადონ საგარეო ვალი და დააზღვიონ ფინანსური სტაბილურობა:
- ეკონომიკური კრიზისის თუ სხვა შოკების შემთხვევაში, რეზერვები იცავს სახელმწიფოს ეკონომიკას;
- აჩვენებს ინვესტორებსა და კრედიტორებს, თუ რამდენად სარისკოა ამ ქვეყანაში საქმიანობა.
ამ მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ეროვნული ბანკი (სებ-ი) განმარტავს, რომ მისი ერთ-ერთი ფუნქცია საერთაშორისო სავალუტო რეზერვების მართვაა. სავალუტო რეზერვები მისი ბალანსის ყველაზე მსხვილი აქტივია.
რეზერვები იზრდება
ამჟამად საქართველოს 5 მლრდ აშშ დოლარზე მეტი მოცულობის რეზერვები აქვს. ეს იმიტომ, რომ დაახლოებით ერთი წელია, რაც ეროვნული ბანკი მიზანმიმართულად ყიდულობს ვალუტას.
სებ-ი ამჟამად ორი გზით ყიდის და ყიდულობს დოლარს: სავალუტო აუქციონზე და სავალუტო აუქციონის გარეშე, ბლუმბერგის Bmatch პლატფორმაზე.
წლების განმავლობაში ბაზარზე უცხოურ ვალუტას მხოლოდ აუქციონის საშუალებით ყიდულობდა და ყიდდა, 2020 წლიდან კი ვაჭრობა ბლუმბერგის Bmatch პლატფორმაზეც დაიწყო.
ამ ორ გზას შორის განსხვავება ასეთია:
- ყოველი აუქციონის შემდეგ, ეროვნული ბანკი იმავე დღეს აქვეყნებს ცნობებს, თუ რა თანხა გაიტანა გასაყიდად და რამდენი გაყიდა, ან რამდენი შეისყიდა;
- აუქციონის გარეშე შესყიდვების შესახებ ინფორმაცია მხოლოდ მომდევნო თვის ბოლოს, ჯამურად ქვეყნდება და არ ჩანს, რომელ დღეს რა ოდენობის თანხა გაიცვალა.
2022 წლიდან შესყიდვებმა სწორედ ამ პლატფორმაზე მოიმატა.
2023 წლის პირველ ნახევარში ეროვნულმა ბანკმა რეკორდული რაოდენობის, $1.075 მლრდ შეისყიდა.
2022 წლის ივნისიდან 2023 წლის ივნისამდე - ბოლო ერთ წელიწადში - შესყიდვების მოცულობა $1.6 მლრდ-ს აღწევს.
რეზერვების საერთო მოცულობაც, შესაბამისად, მზარდია - თუ 2019 წელს $3.5 მლრდ-ს შეადგენდა, 2022 წელს 4.88 მლრდ აშშ დოლარს მიაღწია.
ეს სავალუტო ფონდის მონაცემებია, რომელიც აჩვენებს, რომ დინამიკა წლების განმავლობაში მზარდი იყო, - თუ არ ჩავთვლით 2013-2015 წლების დროებით შემცირებას.
რეზერვების მოცულობა
ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მოვალეობის ყოფილი შემსრულებელი, არჩილ მესტვირიშვილი დოლარის შესყიდვის პოლიტიკას ორიოდე თვის წინ ასე ხსნიდა: რეზერვები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მეთოდოლოგიით გათვალისწინებულ ზომას ჯერ კიდევ ჩამორჩება და, როცა ბაზარმა ამის საშუალება მოგვცა, შევისყიდეთო.
იმის შესაფასებლად, თუ რომელ ქვეყანას რამდენად კარგად აქვს რეზერვები დაგროვებული, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი იყენებს „რეზერვების ადეკვატურობის შეფასების“ მეთოდოლოგიას (ARA-ს).
მეთოდოლოგია რეზერვების შესაფასებლად 4 კატეგორიას გამოყოფს:
- 0.5-მდე;
- 0.5-დან 1-მდე;
- 1-დან 1.5-მდე და
- 1.5-ზე მაღალი.
სავალუტო ფონდის განმარტებით, რეზერვები, რომლებიც 1-1.5 შუალედშია, ითვლება „პრევენციული მიზნებისათვის ადეკვატურად“. ესე იგი, ოპტიმალურად.
IMF-ის ბოლო, 2022 წლის მონაცემებით, საქართველოს ARA კოეფიციენტი 1.04-ია, მეზობელი სომხეთისა კი - 1.38.
2020 წლამდე ეს მაჩვენებელი 1-ს ჩამორჩებოდა - 0.9-ის ფარგლებში მერყეობდა - ოპტიმალური არ იყო.
2023 წლის 6 თვის მონაცემების გათვალისწინებით, საქართველოს 1.04-იანი მაჩვენებელი სავარაუდოდ კიდევ უფრო გაზრდილი იქნება.
„ლარის სტაბილურობის გარანტია“?
ლარი 2023 წლის დასაწყისიდან მაისამდე თითქმის 30 თეთრით გამყარდა, შემდეგ პერიოდში კი, რეფინანსირების განაკვეთის შემსუბუქების ფონზე, ეს ტენდენცია შებრუნდა და კურსი მერყეობს - 1 დოლარის ღირებულება 2.5-სა და 2.6-ს შორის.
„ახლანდელი მონაცემები და ბოლო პერიოდის გააქტიურებული დარეზერვება იძლევა გარანტიას, რომ ლარის სტაბილურობას არაფერი დაემუქროს კარგა ხნის განმავლობაში“, - ამბობს რომან გოცირიძე, ეროვნული ბანკის ყოფილი პრეზიდენტი 2007-09 წლებში.
თუმცა რისკებიც არსებობს. სებ-მა 6 თვეში რომ 1 მლრდ დოლარი გაყიდა, ეს მიმოქცევაში დამატებით დაახლოებით 2.7 მლრდ ლარის გაშვებას ნიშნავს. ასე რომ, „თუ ეროვნულმა ბანკმა სწორად არ მართა ეს პროცესი, სამომავლოდ შეიძლება კვლავ თავი იჩინოს ფასების ზრდამ, ინფლაციამ“, - ეუბნება რომან გოცირიძე რადიო თავისუფლებას.
პროცესის სწორად მართვაში იგი სტერილიზაციას გულისხმობს:
- როდესაც სებ-ი დოლარს ყიდულობს, ბაზარზე ლარის მოცულობა იზრდება;
- ამან შეიძლება საპროცენტო განაკვეთების არასასურველი მერყეობა გამოიწვიოს;
- ეს მერყეობა, თავის მხრივ, საპროცენტო რისკებს გაზრდის;
- შესაბამისად, გაიზრდება გრძელვადიან სესხებზე პროცენტი და შემცირდება გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის პოტენციალი.
იმისათვის, რომ სავალუტო ინტერვენციამ არ იქონიოს გავლენა საპროცენტო განაკვეთებზე, ცენტრალური ბანკები „ინტერვენციების სტერილიზაციას“ მიმართავენ. რომან გოცირიძის სიტყვებით:
მაგრამ, მისივე თქმით, სტერილიზაციის ნაცვლად:
- „სებ-ი რეფინანსირების სესხებითაც ამარაგებს კომერციულ ბანკებს;
- ეროვნული ბანკი აძლევს სიგნალს ბაზარს, რომ კიდევ უფრო შეარბილებს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკას, რაც შეცდომაა“.
„იაფი ფულის“ პოლიტიკა
2022 წლის 30 მარტიდან საქართველოში ისტორიულად ყველაზე მკაცრი რეფინანსირების განაკვეთი იყო ძალაში - 11%. ეს იმიტომ, რომ ამ პერიოდში, რამდენიმე თვის განმავლობაში, ორნიშნა ინფლაცია ფიქსირდებოდა.
თუმცა ეკონომისტების ნაწილი მიიჩნევს, რომ საბოლოო ანგარიშში, სებ-ის მონეტარული პოლიტიკა მკაცრი არ ყოფილა, - იმის გათვალისწინებით, რომ სწორედ ამ პერიოდში გაააქტიურა სებ-მა ბაზარზე უცხოური ვალუტის შესყიდვა, რაც ორნიშნა ინფლაციას ვერ ამცირებდა.
მაგრამ 2023 წლის 10 მაისს ეროვნულმა ბანკმა მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი 11%-დან 10.5%-მდე დასწია და განაცხადა, რომ „გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივი გამოსვლა“ დაიწყო.
ეს, სებ-ის განმარტებით, პოლიტიკის განაკვეთის მხოლოდ ზომიერი ბიჯებით შემცირებას გულისხმობს. ასე რომ, 10 მაისს შემცირების შემდეგ, 21 ივნისს განაკვეთი იგივე დატოვეს. მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი 2 აგვისტოს იმსჯელებს განაკვეთის ცვლილების შესახებ.
იმის გათვალისწინებით, რომ მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის გადაწყვეტილებები ეფექტს რამდენიმე კვარტლის შემდეგ იძლევა, ეკონომისტების ნაწილი ვარაუდობს, ამჟამად მონეტარული პოლიტიკის შემსუბუქების შედეგებს, სავარაუდოდ, 2024 წლის გაზაფხულიდან იგრძნობს მოსახლეობა - ინფლაცია კიდევ უფრო გაიზრდება.
