ვითარებაში, როცა მსოფლიო წესრიგზე აშშ-ის გავლენა სუსტდება, სხვები ცდილობენ თავიანთი გავლენის გაძლიერებას უცხო ქვეყნების კონფლიქტებში ჩარევით. ვინ არიან ეს „სხვები“, ან სად და რა ვითარებაში არსებობს ყველაზე მწვავე კონფლიქტები?
ორგანიზაცია „საერთაშორისო კრიზისის ჯგუფის“ პრეზიდენტი რობერტ მელი 10 კონფლიქტის მაგალითზე გვაჩვენებს, რომ მსოფლიო მძიმე ამოცანების წინაშე დგას 2019 წელსაც.
1. იემენი
თუ არსებობს ადგილი, სადაც განვლილ წელს „საერთაშორისო მასშტაბის განუკითხაობა“ მეფობდა, ეს ადგილი იემენია. იემენში მძვინვარებს მსოფლიოში უმძიმესი ჰუმანიტარული კრიზისი, რომელიც 2019 წელს შესაძლოა, კიდევ უფრო დამძიმდეს. გაეროს მონაცემებით, 16 მილიონამდე ადამიანი ვერ იღებს საკმარის საკვებს, მათი ნაწილი შიმშილობს.
მიზეზია 2014 წელს დაწყებული კონფლიქტი. ირანის მოკავშირე შიიტმა მეამბოხეებმა, რომლებიც თავს ჰუთიტებს უწოდებენ ყოფილი რელიგიური და პოლიტიკური ლიდერის, ჰუსეინ ბადრ ედინ ალ ჰუთის პატივსაცემად დაამხეს ქვეყნის მთავრობა. 2015 წლიდან დაპირისპირებაში ჩაერთო საუდის არაბეთი, რომელსაც რეგიონში შიიტების გაძლიერება აშინებს. მან არაბთა გაერთიანებულ საამიროებთან ერთად დაიწყო იემენის დაბომბვა დამხობილი მთავრობის დასაბრუნებლად. დასავლეთი უმეტესწილად საუდის არაბეთის მხარეზეა. მაგრამ აშშ ბოლო ხანს უკან იხევს და სენატი საჭიროდ მიიჩნევს კანონს, რომელიც აკრძალავდა ამ ომში ვაშინგტონის რაიმე სახით მონაწილეობას. როცა დემოკრატები 2019 წლის იანვარში უმრავლესობას მოიპოვებენ აშშ-ის წარმომადგენელთა პალატაში, შესაძლოა გააქტიურდეს ზომები იემენში ომისათვის ბოლოს მოსაღებად. გამოსავალი ასევე შესაძლოა, უკავშირდებოდეს გაეროს საგანგებო წარმომადგენლის, მარტინ გრიფიტის შუამავლობით 2018 წლის ბოლოს მიღწეულ შედეგებს: ნაწილობრივ ზავსა და ნდობის აღსადგენი ნაბიჯების ხელშეწყობას.
2. ავღანეთი
თუ იემენში მსოფლიოს უმძიმესი ჰუმანიტარული კრიზისი მძვინვარებს, ავღანეთი ყველაზე სისხლისმღვრელი კონფლიქტით გამოირჩევა. ცნობების თანახმად, მარტო 2018 წელს ძალადობამ 40 ათასზე მეტი მებრძოლისა და სამოქალაქო პირის სიცოცხლე შეიწირა.
თალიბები, ფაქტობრივად, ნახევარ ავღანეთს აკონტროლებენ, გადაკეტილი აქვთ მაგისტრალები და ალყაში აქცევენ დასახლებებს. დეკემბერში ცნობილი გახდა აშშ-ის პრეზიდენტის გადაწყვეტილება ამ ქვეყანაში ამერიკელი სამხედროების რიცხვის განახევრების შესახებ, რამაც ბევრს კიდევ უფრო გაუძლიერა საფრთხის განცდა.
3. ამერიკასა და ჩინეთს შორის დაძაბულობა
ჩინეთსა და შეერთებულ შტატებს შორის დაპირისპირება, რაც უნდა გამწვავებული იყოს მათ შორის სავაჭრო ომი, არ არის სისხლისმღვრელი კონფლიქტი. თუმცა რიტორიკის დონეზე აგრესია მატულობს და თუ ასე გაგრძელდა, მათ დაპირისპირებას შესაძლოა, უფრო მძიმე გეოპოლიტიკური შედეგები მოჰყვეს, ვიდრე ყველა დანარჩენ კონფლიქტს.
პოლიტიკური განხეთქილებით მოცულ ვაშინგტონშიც კი თანხმდებიან, რომ ჩინეთი არის შეერთებული შტატების მოწინააღმდეგე და რომ სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს მასთან კონკურენციაში პოზიციების დაცვას. ვაშინგტონში ფართოდ გავრცელებული შეფასებით, ჩინეთის სამხედრო ძალების სწრაფად ზრდა, სახელმწიფოსა და საზოგადოებაზე კომუნისტური პარტიის კონტროლის გაძლიერება ცხადყოფს სახიფათო კურსს, რომლითაც ქვეყანა მიჰყავს პრეზიდენტ სი ძინპინს.
„2018 წლის ეროვნული თავდაცვის სტრატეგიის“ თანახმად, აშშ-ის მთავარ გამოწვევად მიჩნეულია გრძელვადიანი სტრატეგიული კონკურენცია ქვეყნებთან, რომელთაც ვაშინგტონი „რევიზიონისტულ სახელმწიფოებად“ მიიჩნევს. „სულ უფრო ნათელი ხდება, რომ ჩინეთსა და რუსეთს სურთ მსოფლიოს მორგება თავიანთ ავტორიტარულ მოდელთან“, ნათქვამია „ეროვნული თავდაცვის სტრატეგიის“ ტექსტში.
4. საუდის არაბეთი, აშშ, ისრაელი და ირანი
2019 წელს, წინა წლის მსგავსად, იარსებებს კონფრონტაციის საშიშროება, რომელიც აშშ-ს, საუდის არაბეთს, ისრაელსა და ირანს ეხება. ამ ოთხი ქვეყნიდან პირველი სამი იზიარებს შეფასებას, რომ თეირანის რეჟიმი წარმოადგენს საფრთხეს, რომელსაც მსოფლიო აქამდე სათანადოდ არ უპირისპირდებოდა და რომლის შეკავებაც აუცილებელია.
ვაშინგტონმა გადაწყვიტა ირანის ბირთვულ პროგრამაზე 2015 წლის ხელშეკრულებიდან გასვლა, სანქციების განახლება, გადავიდა უფრო აგრესიულ რიტორიკაზე და დაიმუქრა მძლავრი საპასუხო ნაბიჯით ირანის მხრიდან პროვოკაციის შემთხვევაში. აგრესიული რიტორიკა გაითავისა საუდის არაბეთმაც, რომელმაც გამოაცხადა, რომ ირანს დაუპირისპირდება ლიბანში, ერაყსა და იემენში და საკუთრივ ირანის ტერიტორიაზეც კი. ისრაელის ფოკუსში მოექცა სირია, სადაც ის რეგულარულად ესხმის თავს ირანისა და მის მოკავშირეთა ობიექტებს.
თეირანი კი აშკარად თავს იკავებს მკვეთრი ნაბიჯებისაგან. მართალია, მან განაახლა რაკეტების გამოცდა და, ვაშინგტონის განცხადებით, ერაყში თავის მოკავშირეებს იყენებს ამერიკელი სამხედროებისათვის საფრთხის შესაქმნელად, მაგრამ მთლიანობაში, ირანი ფრთხილად მოქმედებს მოწინააღმდეგეთა მკვეთრად რეაგირების საფრთხის გათვალისწინებით. ამასობაში, ეკონომიკური სანქციები სულ უფრო ართულებს ამ ქვეყნის მდგომარეობას და არსად გამქრალა იემენსა თუ სპარსეთის ყურეში, სირიასა თუ ერაყში კონფლიქტების უნებლიეთ, შემთხვევით გამწვავების საშიშროება.
5. სირია
2018 წლის 19 დეკემბრამდე სირიაში ვითარება ისე გამოიყურებოდა, რომ მოულოდნელი, თითქოს არაფერი უნდა მომხდარიყო. პრეზიდენტ ბაშარ ალ-ასადის რეჟიმი ირანისა და რუსეთის სამხედრო დახმარებით სულ უფრო მძიმე მდგომარეობაში ჩააყენებდა ოპოზიციას, დასასრულს მიუახლოვდებოდა ბრძოლა ექსტრემისტების გაერთიანება „ისლამურ სახელმწიფოსთან“.
უცხოეთის ქვეყნები, რომლებიც სხვადასხვა პროვინციაში და სხვადასხვა ინტერესით ერევიან სირიის ომში - ირანისა და რუსეთის გარდა თურქეთი, ისრაელი, აშშ - განაგრძობდნენ მოქმედებას. მაგრამ 19 დეკემბერს ცნობილი გახდა, რომ აშშ აპირებს სირიიდან მთელი თავისი სამხედრო კონტინგენტის გაყვანას. ამ გადაწყვეტილების ერთ-ერთ მთავარ და სახიფათო შედეგად მიჩნეულია, რომ უმეტესწილად, ეთნიკური ქურთებით დაკომპლექტებული შეიარაღებული ჯგუფი YPG - “ისლამურ სახელმწიფოსთან“ მებრძოლი მნიშვნელოვანი ძალა, რომელიც სირიის ტერიტორიის, დაახლოებით, მესამედს აკონტროლებს - ამერიკელი მოკავშირეების გარეშე რჩება.რეალურია YPG-ის ტერიტორიაზე თურქეთის სამხედრო იერიშის, ისევე როგორც „ისლამური სახელმწიფოს“ გაძლიერების საშიშროება.
6. ნიგერია
თებერვალში ნიგერიელები აირჩევენ პრეზიდენტსა და პარლამენტს, ხოლო მარტში - გუბერნატორებსა და ქვეყნის 30-ზე მეტი შტატის საკანონმდებლო ორგანოებს. ამ ქვეყანაში არჩევნებს, ჩვეულებრივ, ძალადობა ახლავს ხოლმე და მოსალოდნელია, რომ 2019 წელი გამონაკლისი არ იქნება, თუ გავითვალისწინებთ მძაფრ დაპირისპირებას პრეზიდენტობის მთავარ კანდიდატებს - მოქმედ პრეზიდენტ მუჰამადუ ბუჰარისა და ყოფილ ვიცე-პრეზიდენტ ატიკუ აბუბაქარს - შორის.
7. სამხრეთი სუდანი
სამხრეთ სუდანში ხუთი წლის წინ დაიწყო სამოქალაქო ომი, რომელმაც 400 ათასამდე ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. სექტემბრიდან მკვეთრად იკლო ძალადობამ: პრეზიდენტმა სალვა კიირმა და მეამბოხეთა ლიდერმა რიეკ მაჩარმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას ცეცხლის შეწყვეტისა და 2022 წლამდე ქვეყნის ერთად მართვის შესახებ. შეთანხმება აკმაყოფილებს დაპირისპირებული მხარეებისა და სამხრეთ სუდანზე გავლენის მქონე ორი მეზობელი ქვეყნის, სუდანისა და უგანდის ლიდერთა ინტერესებს - ყოველ შემთხვევაში, ამ ეტაპზე აკმაყოფილებს. თუმცა, შეთანხმება მყიფეა და არ ნიშნავს სტაბილური განვითარების გარანტიას.
8. კამერუნი
კამერუნის ინგლისურენოვანი რეგიონები მოცულია კრიზისით, რომელიც შესაძლოა, სამოქალაქო ომში გადაიზარდოს და შეარყიოს ქვეყანა, რომელიც რეგიონში, ერთ დროს, ლამის სტაბილურობის კუნძულად იყო მიჩნეული.
დაძაბულობა მწვავდება 2016 წლიდან, როცა ინგლისურენოვანი მასწავლებლები და ადვოკატები გავიდნენ დემონსტრაციებზე განათლებისა და სასამართლო სისტემებში ფრანგული ენის სულ უფრო ფართოდ გამოყენების გასაპროტესტებლად. მათ გამოსვლებს მოჰყვა უფრო მასშტაბური აქციები კამერუნის ინგლისურენოვანი უმცირესობის მარგინალიზაციის გასაპროტესტებლად. ინგლისურენოვანი მოსახლეობის, დაახლოებით, მეხუთედს შეადგენენ. მაგრამ მთავრობამ არ მოისურვა მათ მოთხოვნებზე მსჯელობა, უშიშროების ძალებმა დემონსტრაციები დაარბიეს და აქტივისტები დააპატიმრეს. კონფრონტაცია გამწვავდა და გაძლიერდა სეპარატისტული მოძრაობა, რასაც 2017 წლის ბოლოს პირველი თავდასხმები მოჰყვა. გონივრული კომპრომისის გარეშე, კამერუნს სისხლისმღვრელ კონფლიქტში ჩათრევა ემუქრება.
9. უკრაინა
უკრაინაში ბოლო არ უჩანს შეიარაღებულ კონფლიქტს. 2014 წელს რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსია და დონბასში სეპარატისტების მხარდაჭერა იწვევს არამარტო უკრაინასთან კონფრონტაციას, არამედ აღვივებს უფრო მასშტაბურ გეოპოლიტიკურ დაპირისპირებას რუსეთსა და დასავლეთს შორის.
ერთ-ერთი ბოლო ინციდენტი მოხდა 25 ნოემბერს ქერჩის სრუტეში, საერთაშორისო წყლებში, სადაც რუსეთის სასაზღვრო დაცვამ ცეცხლი გაუხსნა უკრაინის სამხედრო ხომალდებს, დააკავა ხომალდები და მათზე მყოფი 24 მეზღვაური.
უკრაინაში 2019 წლის არჩევნებსა და რუსეთში მიმდინარე პროცესებს შესაძლოა მოჰყვეს მშვიდობაზე შეთანხმების შანსი, თუმცა ქერჩის სრუტის ინციდენტი ცხადყოფს, რომ ესკალაციის საფრთხე ძალიან რეალურ საფრთხედ რჩება.
10. ვენესუელა
ვენესუელის ეკონომიკა მწვავე კრიზისით არის მოცული. დაღმასვლის სოციალური შედეგები უმძიმესია: მოსახლეობას საკვები აკლია, ვრცელდება დაავადებები, როგორიცაა დიფტერია, რომელიც, თითქოს, წარსულს იყო ჩაბარებული. 31-მილიონიანი მოსახლეობიდან 3 მილიონამდე ადამიანმა დატოვა ქვეყანა.
გაეროს ვარაუდით, 2019 წელს ემიგრანტთა რიცხვი 5,3 მილიონამდე გაიზრდება. უმეტესობა კოლუმბიასა და სხვა მეზობელ ქვეყნებში გარბის. ძნელია, პრეზიდენტი ნიკოლას მადურო დაარწმუნო პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმების შესახებ ოპოზიციასთან მოლაპარაკების საჭიროებაში. მაგრამ ლათინური ამერიკის ლიდერებს შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ პროცესზე ვენესუელელი ოფიციალური პირებისათვის სანქციების დაწესებით და დაპირებით, რომ სანქციები გაუქმდება ოპოზიციასთან მადუროს კონსტრუქციულად მოლაპარაკების შემთხვევაში. თუ ეს არ მოხდა, ვენესუელა შესაძლოა კოლაფსის პირას აღმოჩნდეს.
დაწერეთ კომენტარი