სალომე ზურაბიშვილი საქართველოში ”რეალური და ეფექტიანი” დემოკრატიის შესახებ
დავით კაკაბაძე:
6 მაისს საფრანგეთში ამომრჩეველს კვლავ არჩევნები ელის: ვინ იქნება საფრანგეთის ახალი პრეზიდენტი - ნიკოლა სარკოზი თუ სეგოლენ რუაიალი - ეს დაახლოებით 10 დღეში საბოლოოდ გაირკვევა. ექსპერტების აღიარებით, არჩევნებისადმი ასეთი ინტერესი საფრანგეთში კარგა ხანია, არ გამოვლენილა, რაც, ე.წ. ძველი დემოკრატიის ქვეყნისთვის უჩვეულოა.
არჩევნებისადმი ინტერესი უფრო დიდია ხოლმე გარდამავალი დემოკრატიის ქვეყნებში, მაგალითად, საქართველოში. რას ფიქრობს ქართულ დემოკრატიაზე, როგორ აფასებს საქართველოში ღია და ალტერნატიული არჩევნების ჩატარების შანსს - ამ თემებზე ესაუბრა პარტია ”საქართველოს გზის” თავმჯდომარეს სალომე ზურაბიშვილს თამარ ჩიქოვანი.
თამარ ჩიქოვანი:
”რეალურ და ეფექტიან დემოკრატიაზე დამყარებული პროგრამა” - ასე აფასებდა ამ ერთი წლის წინ პარტია ”საქართველოს გზის” სამოქმედო პროგრამას პარტიის დამფუძნებელი და თავმჯდომარე სალომე ზურაბიშვილი. დღეს ის ე.წ. ქართული დემოკრატიის თავისებურებაზე საუბრობს:
[სალომე ზურაბიშვილის ხმა] ”დღევანდელ დღეს დემოკრატია საქართველოში არის, როგორც სახლის ფასადი - შეღებილია დემოკრატიულად, მაგრამ ვერ ვიტყვით, რომ გარემონტებულია. ეს არის მთავარი პრობლემა, რაც გვაქვს - ყველაფერი არის განცხადების, მოჩვენების დონეზე გაკეთებული.”
პოსტრევოლუციური საქართველოს კიდევ ერთ თვისებას სალომე ზურაბიშვილი ასე ახასიათებს: ქვეყანაში რეალურად არაფერი ხდება, მაგრამ ხელისუფლება განცხადებებით ისეთი ილუზიის შექმნას ცდილობს, თითქოს ქვეყანაში პროცესები დინამიკურად ვითარდება:
[სალომე ზურაბიშვილის ხმა] ”იმისთვის, რომ ეს გაჩერება ვერ დაინახოს ადამიანმა, უნდა გადაიტანო მისი ყურადღება სხვა რამეზე. აქედანაა ეს პოლემიკური სიტუაცია, რაც ხდება დღეს: შეუვარდებიან ხან რესპუბლიკელებს, ხან წერილს დაბეჭდავენ რომელიმე პარტიაზე, ან პრეზიდენტი იტყვის რამეს და ერთკვირიანი დავიდარაბა იწყება. ეს ყველაფერი არის ძალიან კარგად მოფიქრებული ტექნოლოგია, თუ როგორ მართო საზოგადოება, უფრო სწორად - მასები, რადგან საზოგადოება არც არსებობს და საზოგადოებას ვერც მართავ. მასებს კი მართავ.”
ოპოზიციური პარტიების კრიტიკის საპასუხოდ საერთაშორისო ორგანიზაციების პოზიტიური შეფასებების მოხმობას სალომე ზურაბიშვილი ისევ და ისეც საზოგადოებრივი აზრის მანიპულირების მცდელობად აფასებს. მეტიც:
[სალომე ზურაბიშვილის ხმა] ”ეს არის ნეოკოლონიალისტური მენტალობა, როცა გარედან ველით ყველაფრის ლეგიტიმაციას. მეც მეხება ეს, რადგან ხშირად მეუბნებიან, საფრანგეთიდან რომ ვბრუნდები, მოყევი - ამას შევხვდი, იმას შევხვდი. ანუ მე უნდა ჩამოვიდე იქიდან ლეგიტიმაციით. არ მჭირდება. ისედაც ყველას ვიცნობ, მაგრამ არ ვთვლი საჭიროდ, რომ აქაური პოლიტიკოსი იყოს რაღაცნაირად გარედან შემოყვანილი და ხელდასხმული. თუ არის პოლიტიკოსი, უნდა იყოს ამ საზოგადოებიდან გამოსული და ამ საზოგადოების ნდობით აღჭურვილი და არა ბუშის, პუტინის ან სერკოზის, თუნდაც.”
”საქართველოს გზის” ლიდერის აღიარებით, დღეს ოპოზიციას არა აქვს საშუალება, პრობლემების მოგვარების საკუთარი ხედვა გააცნოს ადამიანებს. მედიას დღეს სულ სხვა რამ აინტერესებს:
[სალომე ზურაბიშვილის ხმა] ”ხომ აქ იყავით - პრესას აინტერესებს, როგორ გავატარე ვიქ-ენდი, უფრო ხშირად - რას ვფიქრობ სარკოზიზე, მაგრამ რას ვფიქრობ განათლების რეფორმაზე, ჯანდაცვის რეფორმაზე, ეს ნაკლებად აიტერესებთ. ესეც ტექნოლოგიაში შედის: როცა ოპოზიციურ პარტიას არა აქვს საშუალება, რომ თავისი პროგრამა წარადგინოს, ცხადია, მოსახლეობაში იბადება შეგრძნება, რომ რას გამიკეთებს ეს ოპოზიციური პარტია... კრიტიკა კი შეუძლია, მაგრამ რა ვიცი, რას გამიკეთებს. არც მაჩვენებს და არც მეუბნება. და იმას, რომ ვერ ვეუბნებით, რადგან ამის საშუალება არ გვაქვს - ვერ ხედავს.” (სტილი დაცულია)
დღეს ”საქართველოს გზ” სხვა ოპოზიციურ პარტიებთან ერთად საარჩევნო კანონმდებლობის ცვლილებების პროექტზე მუშაობისთვის ემზადება. არჩევნებისთვის კი პარტიებიც უნდა მოემზადონ და, რაც მთავარია, ამომრჩეველიც - ამბობს სალომე ზურაბიშვილი და განაგრძობს:
[სალომე ზურაბიშვილის ხმა] ”მოსახლეობამ უნდა დაიჯეროს, რომ რაღაც შეუძლია და რომ მისი მონაწილეობა არჩევნებში არის გადამწყვეტი.”
ბრუს ჯეკსონი: ”საქართველოში უახლესი ეროვნული გამოცდილება დიდწილად სამოქალაქო და აფხაზეთის ომებს უკავშირდება და ამას მმართველი პოლიტიკური კლასი თავის სასარგებლოდ იყენებს”
დავით კაკაბაძე:
ამ დღეებში რადიო ”თავისუფლების” პრაღის ოფისს სტუმრობდა გავლენიანი ამერიკელი ანალიტიკოსი ბრუს ჯეკსონი, რომელიც ამჟამად ვაშინგტონში განთავსებულ ორგანიზაციას - ”გარდამავალი დემოკრატიების პროექტს” - ხელმძღვანელობს. წარსულში სამხედრო საკითხების ექსპერტი ამჟამად სათავეში უდგას არასამთავრობო ორგანიზაციას, რომელიც მიზნად ისახავს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ გაჩენილი ახალი დემოკრატიების დახმარებას, რეფორმების დაჩქარებისა და მათი ევროატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაციის თვალსაზრისით. ბრუს ჯეკსონი ამჟამად არასამთავრობო სექტორში მოღვაწეობს, თუმცა ცნობილია, რომ მას საკმაოდ ახლო ურთიერთობა აქვს ამერიკის ამჟამინდელ ადმინისტრაციასთან, რესპუბლიკური პარტიის ლიდერებთან. ამჟამად ბრუს ჯეკსონი რესპუბლიკური პარტიის ერთ-ერთი საპრეზიდენტო კანდიდატის, ჯონ მაკკეინის, მრჩევლის ფუნქციასაც ასრულებს. სალომე ასათიანმა ბრუს ჯეკსონს საქართველოში მიმდინარე პროცესების შეფასება სთხოვა.
სალომე ასათიანი:
”ბევრი ჟურნალისტის თუ ანალიტიკოსის აზრით, იმ ქვეყნებთან შედარებით, რომლებსაც ე.წ. ”ფერადი რევოლუციების” ტალღა შეეხო, საქართველოში არსებული პოლიტიკური ვითარება ყველაზე სტაბილური აღმოჩნდა. გავიხსენოთ ყირგიზეთის მოვლენები, უკრაინაში მიმდინარე პროცესები... ეთანხმებით თუ არა ამ მოსაზრებას და, თუ ეთანხმებით, როგორ ახსნიდით ამ ვითარებას?”
ბრუს ჯეკსონი:
”საინტერესო შეკითხვაა. ერთი მხრივ, საქართველო ახლა, მართლაც, სტაბილურია - სამთავრობო რეფორმა საკმაოდ მასშტაბური იყო, არჩევნების შედეგის განსაზღვრა წინასწარ შესაძლებელია, არჩევნები სამართლიანად ტარდება. ყოველივე ეს ძალიან კარგია - განსაკუთრებით, თუ ისეთ ქვეყნებს შევადარებთ, როგორიცაა, მაგალითად, უკრაინა ან, თუნდაც, რუმინეთი. თუმცა ცალსახად ”სტაბილურობაზე” საუბარი მაინც არ იქნებოდა მართებული. საქართველოში არსებულ ზოგად პოლიტიკურ ვითარებას ხშირად აკრიტიკებენ. სად არიან ოპოზიციური პარტიები? რამ გამოიწვია ის, რომ ქვეყანაში ჯერ კიდევ არ შექმნილა ლეგიტიმური და ძლიერი პარტიების სისტემა - იქნება ეს სოციალ-დემოკრატიული პარტია, ქრისტიან-დემოკრატიული პარტია - ევროპის ქვეყნებში არსებული პარტიების სპექტრი, მოკლედ რომ ვთქვათ? ამ თვალსაზრისით, საქართველო უკან არის და ჩამორჩება, მაგალითად, უკრაინას, რომელსაც უფრო მეტი პოლიტიკური პარტია ჰყავს და ამომრჩეველსაც უფრო ფართო არჩევანი აქვს. პრეზიდენტის ძალაუფლებასთან მიმართებით, რამდენად ადეკვატურია პარლამენტის ძალა საქართველოში? ცალსახაა, რომ მთავრობა და პრეზიდენტის ადმინისტრაცია განვითარებული და ძლიერია. საკითხავი ის არის, ზედმეტად ძლიერი ხომ არ არის.”
სალომე ასათიანი:
”ძალიან ზოგადად, როგორც”გარდამავალი დემოკრატიების პროექტის” ხელმძღვანელი, როგორ შეაფასებდით დემოკრატიის განვითარებას საქართველოში - ვთქვათ, დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერების თვალსაზრისით? რამდენად გაუმჯობესდა ვითარება ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ? თქვენ ახსენეთ პარლამენტი - შეგვიძლია ვისაუბროთ სასამართლო სისტემაზე, მედიაზე ან იმავე პოლიტიკურ ოპოზიციაზე.”
ბრუს ჯეკსონი:
”ზოგადად თუ შევაფასებთ, უნდა ითქვას, რომ საქართველო ერთ-ერთი ის ქვეყანაა, რომელიც ყველაზე სწრაფად ვითარდება. ვარდების რევოლუციის შემდეგ ოთხიოდე წელიწადია გასული. გავიხსენოთ, რა ვითარება იყო, მაგალითად, პოლონეთში 1993 წელს - 1989 წლიდან ოთხი წლის შემდეგ. მაშინ მათ ჯერ დაწყებულიც კი არ ჰქონდათ ნატოში ინტეგრაციის კამპანია. ამ თვალსაზრისით, საქართველო ნამდვილად სწრაფად ვითარდება. თუმცა ბევრი პრობლემა რჩება. მაგალითად, არასაკმარისი მოცულობით შედის პირდაპირი ინვესტიციები უცხოეთიდან. ამას საერთაშორისო საბაზრო მონაცემები მოწმობს. ამდენად, ცხადია, საბაზრო სტრუქტურების წარმომადგენლები საქართველოში კვლავ პრობლემებს ხედავენ - იქნება ეს სასამართლოს თვალსაზრისით, გადასახადის თუ სხვა.”
სალომე ასათიანი:
”პირადად თქვენ რას გამოყოფდით პრობლემად ამ კონტექსტში?”
ბრუს ჯეკსონი:
”მე ვფიქრობ, უცხოურ ბიზნესს კვლავ საქართველოს რუსეთთან ურთიერთობა აშფოთებს, გაყინული კონფლიქტების არსებობასთან ერთად. ამასთან, ჩემი აზრით, მათ საქართველოში მოქმედ საგადასახადო სტრუქტურებთანაც უჭირთ ურთიერთობა. ყოველივე ამის დასარეგულირებლად რეფორმის ჩატარებაა საჭირო. პრობლემაა ისიც, რომ სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება, როგორც პოლიტიკური პარტიების, ისე მედიის თვალსაზრისით, კვლავაც არ არის ისეთი წარმატებული, როგორიც, მაგალითად, ჩეხეთში ან ცენტრალური ევროპის სხვა ქვეყნებშია.”
სალომე ასათიანი:
”თქვენი აზრით, მთავრობამ უნდა გააკეთოს უფრო მეტი იმისათვის, რომ ,სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების თვალსაზრისით, გამოსწორდეს ვითარება?”
ბრუს ჯეკსონი:
”ჩვენ არასამთავრობო ორგანიზიაციას წარმოვადგენთ და ყოველთვის ვთვლით, რომ მთავრობამ მეტი უნდა გააკეთოს. ჩვენი საქმე მთავრობის კრიტიკაა. პრეზიდენტ სააკაშვილს და მისი მთავრობის მინისტრებს ამაზე ხშირად ვესაუბრებით. თუმცა, ამავე დროს, მე მიმაჩნია, რომ გარკვეული პასუხისმგებლობა სამოქალაქო საზოგადოებასაც აკისრია. ჟურნალისტებმა სხვა ჟურნალისტები უნდა გააკრიტიკონ პროფესიული სტანდარტების ნაკლებობის გამო. ეს არ ხდება. ისიც უნდა ვთქვათ, რომ ბევრ პრობლემას წარსულის ინერცია განაპირობებს - საბჭოთა სისტემისა და ათწლეულების განმავლობაში იზოლაციის გავლენა. გეოგრაფიული სიშორეც მნიშვნელოვანი ფაქტორია - შავი ზღვის და მთების ფაქტორი. ქართველებისთვის არც ისე ადვილია პარიზში თუ მიუნხენში გადაფრენა და ევროპელ კოლეგებთან ჩასვლა.”
სალომე ასათიანი:
”თუ შეიძლება, ახლა ე.წ. გაყინული კონფლიქტების შესახებ მსურს გკითხოთ. ახალი მთავრობისთვის ეს კონფლიქტები ძალიან მნიშვნელოვანია - იქნება ეს პოლიტიური რიტორიკის თუ ნაბიჯების თვალსაზრისით. ზოგიერთი ანალიტიკოსის აზრით, საქართველოში კვლავ ძლიერია ნაციონალისტური რიტორიკა. პარალელურად, იზრდება საქართველოს შეიარაღება და თავდაცვის ბიუჯეტი, რაც, უწინარესად, ნატოში ინტეგრაციის სურვილს უკავშირდება, თუმცა ბევრი ამას ე.წ. გაყინული კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისთვის ხელის შემშლელ ფაქტორად ასახელებს. იდეოლოგიის დონეზე თუ ვიმსჯელებთ, ხედავთ პრობლემას ნაციონალისტური რიტორიკისა და დემოკრატიზაციის პროცესის ურთიერთმიმართების თვალსაზრისით?”
ბრუს ჯეკსონი:
”რასაკვირველია, ვხედავ. პირველ რიგში, უნდა ვთქვა, რომ მე ამ პროცესებს შეიარაღების ძლიერ ზრდას ვერ დავარქმევდი. საქართველო ძალიან პატარა სახელმწიფოა, რომელიც ესაზღვრება გიგანტურ ქვეყნებს - რუსეთს, მაგალითად. და ის, რაც საქართველოში ხდება, შეიარაღების ძლიერ ზრდას არანაირად არ წარმოადგენს, გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით. ამას შეგვიძლია მოდერნიზაცია ვუწოდოთ. მეორე მხრივ - დიახ, რასაკვირველია, ნაციონალისტური რიტორიკა ყველას აშფოთებს, განსაკუთრებით მსოფლიოს ამ რეგიონში. ამან დიდწილად გაართულა საქართველოს ურთიერთობა ევროპასთან. მაგრამ ახლა ვითარებაში გაუმჯობესება შეიმჩნევა. ევროპაში საქართველოს რეპუტაცია აშკარად გაუმჯობესდა. ამაზე მიუთითებს, მაგალითად, ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკის ლიდერის ხავიერ სოლანას წარმომადგენელი რეგიონში, პეტერ სემნები.
ახალბედა დემოკრატიას ბუნებრივად უჩნდება სურვილი, ერი სწორედ ნაციონალისტური რიტორიკით თუ განცდებით გააერთიანოს. საქართველოში, დიდწილად, უახლესი ეროვნული გამოცდილება სამოქალაქო და აფხაზეთის ომებს უკავშირდება და ამას მმართველი პოლიტიკური კლასი თავის სასარგებლოდ იყენებს.”
სალომე ასათიანი:
”თქვენ ამას 'გამოყენებას' არქმევთ?”
ბრუს ჯეკსონი: ”დიახ, ვარქმევ. როდესაც აფხაზი სეპარატისტები და ქართველი ნაციონალისტები ერთმანეთს ყვირილით ელეპარაკებიან, ეს კონფლიქტის მოგვარებაში ნამდვილად არ გვეხმარება. საქართველომ დიდ წარმატებას მიაღწია აჭარაში და მე ვთვლი, რომ სამხრეთ ოსეთის საკითხის მოგვარებაც შესაძლებელია ახლო მომავალში.”
სალომე ასათიანი:
”მაშინ, შეგიძლიათ გვითხრათ, რას ურჩევდით ან უკვე რა ურჩიეთ საქართველოს პრეზიდენტს ამ რეგიონებთან დაკავშირებით? როგორი უნდა იყოს მისი პოლიტიკა? მას, ბუნებრივია, პოპულარობის შენარჩუნების სურვილიც ამოძრავებს - ნაციონალიზმი კი ამისთვის კარგი იარაღია.”
ბრუს ჯეკსონი:
”მე ბევრ რამეზე ვღელავ ამ ცხოვრებაში, მაგრამ პრეზიდენტ სააკაშვილის პოპულარობის საკითხი პრობლემას ნამდვილად არ წარმოადგენს. ის ძალიან პოპულარული პრეზიდენტია და, დავუშვათ, პოპულარობის ათი პროცენტით კლებას ვერც კი შეამჩნევს, რეგიონში მაინც ყველაზე პოპულარულ პოლიტიკოსად დარჩება. კონფლიქტების მოგვარებას და, უფრო კონკრეტულად, აფხაზეთის საკითხს რაც შეეხება, საქართველოს მთავრობა უკვე დგამს საჭირო ნაბიჯებს: შეიმუშავეს სამშვიდობო გეგმები; შეარბილეს რიტორიკა; არის მულტილატერალური ინსტიტუტების ჩართვის სურვილი. მე შეიარაღების ზრდას ვერ ვხედავ. საქართველომ უარყო ძალის გამოყენების პერსპექტივა ამ კონფლიქტებთან მიმართებით. სტრატეგიული მესიჯი კი ის არის, რომ მით უფრო გაადვილდება ამ კონფლიქტების მოგვარება, რაც უფრო დაუახლოვდება საქართველო ევროპას - იქნება ეს ეკონომიკური დაახლოება, ლეგიტიმურობის თვალსაზრისით საქართველოს რეპუტაციის კიდევ უფრო გაუმჯობესება თუ საერთაშორისო თანამეგობრობის ნდობის მოპოვება. ამასთან, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ევროპული საქართველო აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის რეგიონის მოსახლეობისთვის მიმზიდველი გახდება.”
სალომე ასათიანი:
”საუბრის ბოლოს რუსეთის ფაქტორზე მინდა გკითხოთ. და ეს ჩემი ბოლო შეკითხვა იქნება. საქართველოს მთავრობის პოლიტიკა თუ სტრატეგია რუსეთის მიმართ ზოგიერთი ანალიტიკოსი ერთგვარ ღია კონფრონტაციად ან დამოკიდებულების ცალსახად წარმოჩენად აფასებს. თქვენ რას იტყოდით ამ პოლიტიკაზე?”
ბრუს ჯეკსონი:
”რუსეთის მიმართ საქართველოს დამოკიდებულებას მე ღია კონფრონტაციას არ ვუწოდებდი. პუტინის რუსეთს ღიად რომ დაპირისპირებოდა, საქართველო ახლა საერთოდ აღარ იარსებებდა. ეს ლიბერალური რუსეთი არ არის - ჩვენ ვსაუბრობთ მე-19 საუკუნის რუსეთზე, რომელსაც ძალიან ვიწრო ელიტა მართავს. თუნდაც მხოლოდ ამ კვირაში გადადგმული ნაბიჯები - ჩვეულებრივი შეიარაღების შესახებ ხელშეკრულებიდან გასვლა, მაგალითად - მოწმობს, რომ საქმე საერთაშორისო პოლიტიკაში მოქმედ ნეგატიურ ძალასთან გვაქვს. მე ვიტყოდი, რომ საქართველოს მთავრობა ძალიან თავდაჭერილი და ზომიერია - მან არ უპასუხა კოდორში ვერტმფრენების შეჭრის ინციდენტს; ყველა მსგავსი შემთხვევის გამო ის საერთაშორისო თანამეგობრობას მიმართავს. იმის გათვალისწინებით, როგორც ექცევიან, - არღვევენ მის საჰაერო სივრცეს და ტერიტორიულ საზღვრებს, - საქართველო თავდაჭერის მაგალითიც კია. მას პროვოკაციული განცხადებებით არ უპასუხია და, ვფიქრობ, სწორედ ამის გამოა, რომ ბრიუსელში საქართველოს რეპუტაცია ასე დრამატულად უმჯობესდება. საქართველო სხვა ქვეყნებთან კონფლიქტური ვითარების მოგვარებას უკვე ევროპული გზებით ცდილობს.”
ტენდერი თბილისის უძველესი ბასტიონის კვლევაზე
დავით კაკაბაძე:
შარშან ზაფხულში, ”მეათე სტუდიის” ერთ-ერთ გამოშვებაში, გიამბეთ თბილისის ციტადელის ერთ-ერთი უძველესი ბასტიონის შაჰ ტახტის მძიმე მდგომარეობის შესახებ. ციხე-ბურჯი, სადაც არაბობის დროიდან, ზოგი ექსპერტის ვარაუდით, თბილისის ობსერვატორია გახლდათ განთავსებული, ბოლო ხანს სანაგვედ იყო ქცეული. რეპორტაჟის ეთერში გასვლიდან თითქმის ერთი წლის შემდეგ ხელისუფლებამ, უფრო ზუსტად კი კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტრომ, შაჰ ტახტის სამეცნიერო კვლევაზე ტენდერი გამოაცხადა. ტენდერის თანახმად, დაგეგმილია, ასევე, ციხე-ბურჯის არქეოლოგიური შესწავლა და მისი რესტავრაცია. უფრო მეტს ყოველივე ამის შესახებ რადიო ”თავისუფლების” თბილისელი კორესპონდენტი ალექსანდრე ელისაშვილი გიამბობთ.
ალექსანდრე ელისაშვილი:
სულ ახლახან კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტრომ გამოაცხადა ტენდერი კულტურული მემკვიდრეობის უნიკალურ ნიმუშთა საპროექტო და კვლევითი დოკუმენტაციის მომზადებაზე. ტენდერში ერთ-ერთ საკითხად, ანუ, კანონმდებლობის ენაზე თუ ვიტყვით, ერთ-ერთ ლოტად, შევიდა შაჰ ტახტის კოშკისა და მისი ზღუდე-გალავნის სარეაბილიტაციო სამუშაოები. სოლოლაკის ხეივანში, ქართლის დედის მონუმენტის მახლობლად მდებარე თბილისის დედა-ციხის ერთ-ერთი მთავარი ბასტიონის ნანგრევი წლების მანძილზე ყველას მიერ უყურადღებოდ იყო მიტოვებული და მას მხოლოდ რომანტიკულ ადგილას, ღია ცის ქვეშ დროსტარების მოყვარულები თუ სტუმრობდნენ, ამიტომაც მისი მიდამო ნაგავსაყრელად იყო გადაქცეული. ახლა კი ქვეყნის ხელისუფლებას განზრახული აქვს, საფუძვლიანად შეისწავლოს თბილისის ეს უმნიშვნელოვანესი ძეგლი. ტენდერის პირობების დასაზუსტებლად მივმართეთ კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტროს უძრავ ძეგლთა, დაცული ზონებისა და არქეოლოგიის სამმართველოს მთავარ სპეციალისტს დიანა ბოლოთაშვილს:
[დიანა ბოლოთაშვილის ხმა] “ტენდერის მიზანია არსებული მდგომარეობის შესწავლა, სრული საპროექტო დოკუმენტაციის მომზადება, რაც შემდეგ წინაპირობა იქნება სარესტავრაციო-სარეაბილიტაციო, თუ საკონსერვაციო სამუშაოების განსახორციელებლად.” (სტილი დაცულია)
დიანა ბოლოთაშვილის განმარტებით, საპროექტი სამუშაოების ტედნერი ორ ეტაპად განხორციელდება. პირველადი სატენდერო წინადადება ყველა დაინტერესებულმა მკვლევარმა, ან მკვლევართა ჯგუფმა 14 მაისიდან 17 მაისის ჩათვლით უნდა წარმოადგინოს. მეორე სატენდერო წინადადების წარმოდგენა კი 24 მაისიდან 31 მაისის ჩათვლითაა საჭირო. მხოლოდ ამის შემდეგ გამოვლინდება შაჰ ტახტთან დაკავშირებული საპროექტო სამუშაოების შემსწავლელის ვინაობა. თბილისის წარსულის ერთ-ერთი საუკეთესო მცოდნის, ისტორიკოს თემურ ბერიძის თქმით, შაჰ ტახტს არაერთი ლეგენდა უკავშირდება, მაგალითად ის, რომ თითქოსდა აქ ჯერ კიდევ არაბთა მმართველობის პერიოდში თბილისის ასტრონომიული ობსერვატორია არსებობდა, თუმცა, ამ გადმოცემის გადასამოწმებლად იგი აუცილებლად მიიჩნევს ჯეროვან არქეოლოგიურ კვლევას:
[თემურ ბერიძის ხმა] “ჩვენ რაც ვიცით, ეს ზეპირსიტყვიერებაა უფრო, ვიდრე ფაქტები, ვინაიდან რაღაც ვიცით, რომ არაბები როცა შემოდიან, თბილისი არის საამირო, თბილისში აქვთ ობსერვატორია, ამიტომ რახან ყველაზე მაღალი ადგილი ეგ არის, თან შაჰ ტახტი ქვია, რატომღაც გაიაზრეს, რომ მანდ უნდა ყოფილიყო ობსერვატორია. სანამ არ გაითხრება იქაურობა, სანამ არ შეისწავლება არქეოლოგიურად, მანამდე ცნობას და სიტყვას ვერავინ იტყვის.” (სტილი დაცულია)
იქვე თემურ ბერიძემ შაჰ ტახტთან და მის სახელთან დაკავშირებული მეორე ლეგენდაც გაიხსენა:
[თემურ ბერიძის ხმა] “ამბობდნენ, რომ შაჰ ტახტი იმიტომ ჰქვია, რომ რომელიღაც შაჰს - მაგალითად შაჰ აბასს ედგა ტახტი და ამიტომ ჰქვია შაჰ ტახტი. რასაკვრველია ეს ისეთია, მითიურია. ამიტომ, სანამ არ შეისწავლიან არქეოლოგიურად, არ გაიწმინდება ეგ ტერიტორია, აუარებელი ნაყარია.” (სტილი დაცულია)
თავის მხრივ, თემურ ბერიძე მიესალმება ხელისუფლების დაგვიანებულ, მაგრამ აუცილებელ ყურადღებას თბილისის უმნიშვნელოვანესი არქიტექტურული ძეგლისადმი და ახლა იგი დიდი ინტერესით ელოდება შაჰ ტახტის ბასტიონის არქეოლოგიური კვლევის შედეგებს. როდის დაიწყება გათხრები სოლოლაკის ხეივანში, ჯერ უცნობია, მაგრამ ის კი ცნობილია, რომ კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტრო ციხე-ბურჯის კვლევის ტენდერში გამარჯვებულს ივნისის დასაწყისში გამოავლენს.
გარდაიცვალა მსტისლავ როსტროპოვიჩი
დავით კაკაბაძე:
27 აპრილს, მოსკოვის ერთ-ერთ საავადმყოფოში, ხანგრძლივი და მძიმე ავადმყოფობის შემდეგ გარდაიცვალა თანამედროვეობის ერთ-ერთი უდიდესი მუსიკოსი მსტისლავ როსტროპოვიჩი. გამოჩენილ შემსრულებელსა და დირიჟორს გიორგი გვახარია გაიხსენებს.
გიორგი გვახარია:
1951 წელი - სტალინის პრემიის ლაურეატი, 1992 წელი - პოსტკომუნისტური რუსეთის სახელმწიფო პრემიის პირველი ლაურეატი... უცნაურია, მაგრამ ფაქტია - ორივე ჯილდო ერთსა და იმავე ადამიანს, მსტისლავ როსტროპოვიჩს, ეკუთვნის. 1927 წელს ბაქოში დაბადებული ვუნდერკინდი 13 წლის იყო, როცა ორკესტრთან ერთად დაუკრა. შემდეგ, 15 წლისამ, ჩააბარა კონსერვატორიაში, სადაც მეორე კურსიდან მეხუთეზე გადაიყვანეს. 1950 წელს იგი უკვე ვიოლონჩელისტთა საერთაშორისო კონკურსის ლაურეატი და კონსერვატორიის პროფესორია. 1953 წლიდან, პროკოფიევის გარდაცვალების შემდეგ, - დიდი კომპოზიტორის ნახევრად აკრძალული მუსიკის პროპაგანდისტი. მოგვიანებით სპეციალურად მისთვის წერს მუსიკას კიდევ ერთი ”ნახევრად აკრძალული” მუსიკოსი დიმიტრი შოსტაკოვიჩი. 60-იან წლებში როსტროპოვიჩი ”მსოფლიოს ნომერი პირველი ვიოლონჩელისტი” ხდება. 1964 წელს - ლენინური პრემიის ლაურეატი. დიახ, როსტროპოვიჩი უკვე ლენინური პრემიის ლაურეატი იყო, როცა 1970 წელს ღია წერილი გაუგზავნა საბჭოთა კავშირის ცენტრალური გაზეთების რედაქციებს. ყველასთვის მოულოდნელად, როსტროპოვიჩმა პროტესტი გამოხატა მწერალთა კავშირიდან სოლჟენიცინის გარიცხვის გამო. უფრო მეტიც, სოლჟენიცინის წინააღმდეგ დევნა შეადარა ”ფორმალიზმთან ბრძოლას” 40-იანი წლების მიწურულს, როცა ქვეყანაში, ფაქტობრივად, აიკრძალა პროკოფიევისა და შოსტაკოვიჩის მუსიკა. ბრეჟნევის ეპოქის შედარება სტალინიზმის ხანასთან მსტისლავ როსტროპოვიჩს და მის მეუღლეს, გალინა ვიშნევსკაიას, ძვირად დაუჯდათ: 1978 წელს მათ საბჭოთა კავშირის მოქალაქეობა ჩამოართვეს და აღუდგინეს მხოლოდ 1990 წელს, როცა როსტროპოვიჩი ვაშინგტონის სიმფონიური ორკესტრის მთავარ დირიჟორად მუშაობდა.
1991 წლის 20 აგვისტოს მსტისლავ როსტროპოვიჩი მოსკოვში ჩავიდა, რათა თეთრ სახლთან პუტჩისტებისგან დაეცვა ჯერ კიდევ სრულიად ახალგაზრდა რუსული დემოკრატია. ორი დღის შემდეგ ფოტო მუსიკოსისა, რომელსაც, ვიოლონჩელის ნაცვლად, ავტომატი უჭირავს, მსოფლიოს ყველა წამყვანი გაზეთის პირველ გვერდზე დაიბეჭდა.
ქართველი დირიჟორი და კომპოზიტორი ვახტანგ კახიძე განსაკუთრებით ამახვილებს ყურადღებას როსტროპოვიჩის, როგორც მოქალაქის, ამ უნარზე, არასდროს ყოფილიყო გულგრილი იმის მიმართ, რაც ხდებოდა მის ქვეყანაში.
[ვახტანგ კახიძე] ”არაჩვეულებრივად აქტიური კაცი იყო ცხოვრებისეულად. იმის გარდა, რომ ძალიან დიდი წინააღმდეგობები ჰქონდა აქ საბჭოთა კავშირის დროს და, ფაქტიურად, მოუწია წასვლა, ყველასთვის ცნობილია მისი ურთიერთობები სოლჟენიცინთან. ის ცხოვრების ბოლომდე მადლიერი იყო სოლჟენიცინის, იმიტომ, რომ, როდესაც წავიდა საბჭოთა კავშირიდან, სოლჟენიცინმა ძალიან დაუჭირა მხარი და ბევრ რაღაცაში მიეხმარა. და, სხვათა შორის, მერე თვითონ აგრძელებდა ამ ადამიანურ გზას. იმ წლებში – 70-იან წლებში, 80-იან წლებში, ვინც კი წასულა საბჭოთა კავშირიდან, არა მარტო მუსიკოსები, საერთოდ, ხელოვნების ხალხი, ძალიან ბევრს გაუწია ადამიანური, მათ შორის ფინანსური დახმარება და ყველანაირი დახმარება. ამ მხრივ იყო ძალიან ხელგაშლილი და გულღია ადამიანი.”
”ვიოლონჩელი ჩემთვის ლამაზი ქალბატონია”, - თქვა ერთხელ მსტისლავ როსტროპოვიჩმა. მუსიკის სპეციალისტთა აზრით, რომ არა როსტროპოვიჩი, ეს ინსტრუმენტი კვლავაც ”მეორეხარისხოვან” როლს ითამაშებდა მუსიკის ისტორიაში. მართალია, ჩელოს ჟღერადობა არაერთ დიდ კომპოზიტორს დაუფასებია, ამ ინსტრუმენტს შემსრულებლები მაინც გაურბოდნენ, თავად როსტროპოვიჩის თქმით, ”ყველას ეშინოდა ვიოლონჩელის მოკრძალებული, მორცხვი ხმის”. ხელოვნების ისტორიაში მსტისლავ როსტროპოვიჩის შემოქმედება იშვიათი მაგალითია იმისა, თუ როგორ შეიძლება შეცვალოს შემსრულებელმა ხელოვნება ანდა, ასე ვთქვათ, როგორ შეუძლია შემსრულებელს დაამკვიდროს მოდა, ახალი ფორმები და ტენდენციები. დღეს ყველა აღიარებს, რომ მსტისლავ როსტროპოვიჩის შემოქმედება სტიმული გახდა უამრავი კომპოზიტორისთვის შეექმნათ ახალი ნაწარმოებები ჩელოსთვის... უფრო მეტიც, მას შემდეგ, რაც როსტროპოვიჩი სადირიჟორო პულტთან დადგა, ახლებურად აჟღერდა უამრავი კლასიკური ნაწარმოები - აქამდე მორცხვმა და ”თავმდაბალმა” ინსტრუმენტმა, ვიოლონჩელმა, თითქოს ხელახლა დაიმკვიდრა ადგილი სიმფონიურ ორკესტრში. ვახტანგ კახიძეც ადასტურებს, რომ მეოცე საუკუნეში როსტროპოვიჩმა პირველმა გააცოცხლა ვიოლონჩელო.
[ვახტანგ კახიძე] ”ეს არის ერთ-ერთი უდიდესი მოვლენა მუსიკალური, ეს არის უმაღლესი მწვერვალი ამ ინსტრუმენტის შემსრულებლის. მერე რას აქვს ძალიან დიდი მნიშვნელობა? რა ხალხთან ურთიერთობდა! შოსტაკოვიჩი, პროკოფიევი, ბრიტენი – ეს არიან მეოცე საუკუნის ტიტანები, კომპოზიტორები. ყველასთან ჰქონდა შემოქმედებითი ურთიერთობა, მისთვის სპეციალურად წერდნენ და ის გენიალური ნაწარმოებები, რომლებიც დარჩა დღეს საგანძურში კლასიკური მუსიკის, როსტროპოვიჩისთვის არის დაწერილი. დღეს მსოფლიო უკრავს უკვე.”
[მუსიკა]
ახალი საუკუნის დადგომასთან ერთად, მსტისლავ როსტროპოვიჩმა და გალინა ვიშნევსკაიამ დააარსეს ფონდი, რომელიც მთელ მსოფლიოში - მათ შორის, საქართველოში - საბავშვო იმუნოპროფილაქტიკის პროგრამას ახორციელებს. მსტისლავ როსტროპოვიჩის საზოგადოებრივი მოღვაწეობა თითქოს მისი შემოქმედების გაგრძელებად იქცა. როცა ხელში, ვიოლონჩელის მაგივრად, ავტომატი დაიჭირა, როსტროპოვიჩმა თქვა: ”მე ადამიანის თავისუფლებას ვიცავ - ვიცავ მუსიკალური ინსტრუმენტით, მაგრამ ცხოვრებაში დგება წამი, როცა ინსტრუმენტი საკმარისი აღარ არის, რადგან დემოკრატიისა და თავისუფლების მტრებს მუსიკა არ ესმითო.
