1961 წლის 30 ოქტომბერს საბჭოთა კავშირმა მსოფლიოში ყველაზე მძლავრი ბირთვული მოწყობილობა გამოცადა. „მეფე-ბომბი“ (Царь Бомба), როგორც მას უწოდეს, 10-ჯერ უფრო მძლავრი იყო იმ ყველა სხვა საბრძოლო შეიარაღებაზე, რაც მეორე მსოფლიო ომის დროს გამოიყენეს.
საბჭოთა კავშირი თავდაპირველად მიზნად ისახავდა მსოფლიოსთვის და განსაკუთრებით აშშ-ისთვის იმის დამტკიცებას, რომ მოსკოვსაც შეუძლია ასეთი მოწყობლობის წარმოება, თუმცა ამ ნაბიჯმა მოულოდნელი ასახვა ჰპოვა ბირთვული იარაღის შემდგომ გამოყენებაზე.
გამალებული შეიარაღების დაწყება
1960-იან წლებში აშშ-სა და საბჭოთა კავშირს შორის ურთიერთობა დაიძაბა - ქვეყნები გაცხარებულ ცივი ომის სტადიაში იმყოფებოდნენ, ერთმანეთს ებრძოდნენ გეოპოლიტიკური, იდეოლოგიური და სამხედრო უპირატესობის მოსაპოვებლად.
აშშ-მა 1952 წელს გამოცადა თავისი პირველი წყალბადის ბომბი სახელწოდებით „"Mike", 1954 წელს კი მსოფლიოს ყველაზე მძლავრი ბირთვული მოწყობილობა „Castle Bravo“. წყალბადის ბომბის შექმნაზე მუშაობდა საბჭოთა კავშირიც, რომელმაც 1955 წელს მოახერხა პირველი ნამდვილი აფეთქების განხორციელება. მაგრამ ეს იყო მხოლოდ დასაწყისი. საბჭოთა ლიდერმა ნიკიტა ხრუშჩოვმა, რომელიც საბჭოთა კავშირის სამხედრო დიდების დემონსტრირებას ესწრაფოდა, ბრძანება გასცა, შეექმნათ ყველაზე მძლავრი ბომბი, რაც კი ოდესმე არსებულა.
ვინ ვინ იყო „მეფე ბომბის“ შექმნის საქმეში?
როგორ მუშაობს წყალბადის ბომბი?
Царь Бомба – „მეფე-ბომბი“ საავიაციო წყალბადის ბომბია. იგი ცნობილია ასევე, როგორც თერმობირთვული იარაღი, რომელსაც ჩვეულებისამებრ ატომური ბომბის სრულყოფილ და უფრო ძლიერ ვერსიასაც უწოდებენ. იმ დროს, როდესაც ატომურ ბომბებში უმრავლეს შემთხვევაში ან ურანი გამოიყენება, ან პლუტონიუმი, წყალბადის ბომბიც ასევე საჭიროებს წყალბადის დამატებით იზოტოპებს - დეიტერიუმსა და ტრიტიუმს.
აფეთქებით გამოწვეული რეაქციაც განსხვავებულია. ატომური ბომბები ეფუძნება დაყოფას - ურანისა და პლუტონიუმის ბირთვის შეკუმშვის პროცესში, მის ნაწილებად გახლეჩვასა და, შესაბამისად, უდიდესი მოცულობის ენერგიის გამოთავისუფლებას. მეორე მხრივ, წყალბადის ბომბები გამოიყენებენ არა მხოლოდ გამოთავისუფლებულ ენერგიას, არამედ, ასევე, მეორად სინთეზს, რაც აფეთქებას კიდევ უფრო აძლიერებს.
განსხვავებულია წყალბადის ბომბების ტექნიკური დახასიათებაც. მაგალითად, საბჭოთა მეცნიერმა და დისიდენტმა, ანდრეი სახაროვმა, ბირთვული იარაღის შექმნის საბჭოთა პროგრამის მონაწილემ, მოიფიქრა პროექტის სახელწოდება „სლოიკა“ (ფენოვანი ნამცხვარი). ამ მეთოდს ახასიათებს დეიტერიუმის (წყალბადის იზოტოპისა) და ურანის რამდენიმე ფენის მონაცვლეობითი გამოყენება. მისმა გამოგონებამ დიდი წვლილი შეიტანა საბჭოთა კავშირში წყალბადის ბომბის შექმნაში.
როგორ გამოიყურება ყველაზე მძლავრი ბომბა?
მართალია ამ ბომბს „მეფე-ბომბს“ უწოდებენ, მაგრამ მისი ასაფეთქებელი მოწყობილობა სხვადასხვა ტექნიკური სახელითაა ცნობილი: „პროექტი 27000“, „ნაკეთობა 202“, RDS-220, „კუზმას დედა“ «кузькина мать» და სხვ.ის უზარმაზარი იყო: სიგრძეში 8 მეტრი, სიმაღლეში 2 მეტრს აღწევდა და 24,5 ტონას იწონიდა. ასეთი მოცულობის გამო იგი არ ეტეოდა არც ერთ თვითმფრინავში, რომელიც საბჭოთა კავშირს იმხანად გააჩნდა.
თავდაპირველად გათვალისწინებული იყო, რომ ბომბის სიმძლავრე იქნებოდა 100 მეგატონამდე, მაგრამ მეცნიერების შეშფოთებას იწვევდა რადიოაქტიური ნარჩენისა და ადამიანის ორგანიზმზე სავარაუდო ზემოქმედება. ამიტომ მეცნიერებმა საბოლოოდ გადაწყვიტეს, რომ გამოეყენებინათ ტყვიის სამი ფენა (ურანის სამი ფენის ნაცვლად) და ორჯერ შეემცირებინათ აფეთქების ძალა.
"მეფე-ბომბის სქემა"
აფეთქების დღე
1961 წლის 30 ოქტომბერს კოლის ნახევარკუნძულზე მდებარე ოლენიას აეროდრომიდან Tu-95 ბომბდამშენი აფრინდა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს იყო საბჭოთა ავიაციაში არსებული ყველაზე დიდი თვითმფრინავი, ბომბდამშენები ძალზე პატარა იყო ამ ბომბის გადასაზიდად. ამიტომ საჭირო გახდა სპეციალურად ამ ბომბისთვის ცალკე ბომბდამშენის აგება. რადგან „მეფე-ბომბი“ თვითმფრინავის კორპუსში ვერ დაეტეოდა, ის ქვემოდან დაამაგრეს.
აფეთქებით გამოყოფილი სიმხურვალე რომ აერეკლა, თვითმფრინავი ხასხასა თეთრი საღებავით შეღებეს.
მფრინავმა, მაიორმა ანდრეი დურნოვცევმა, თვითმფრინავის დედამიწიდან 10 კილომეტრის სიმაღლეზე ასვლის შემდეგ კურსი აიღო კუნძულ ნოვაია ზემლიასკენ. მას მიაცილებდა სხვა თვითმფრინავი, ბომბდამშენი Ту-16, რომელსაც აფეთქება უნდა გადაეღო.
თვითმფრინავმა ბომბი ნოვაია ზემლიას არქიპელაგის ერთ-ერთ კუნძულ სევერნის ნაპირებთან ჩამოაგდო, ბარენცის ზღვაში. იმისთვის, რომ თვითმფრინავის ეკიპაჟს მოესწრო აფეთქების ადგილიდან მოცილება, ბომბზე პარაშუტი იყო დამაგრებული მისი ვარდნის შესანელებლად და იმის უზრუნველსაყოფად, რომ აფეთქება დედამიწის ზედაპირიდან 4000 მეტრ სიმაღლეზე მომხდარიყო. მიუხედავად ამისა, ეკიპაჟის გადარჩენის ალბათობა 50 %-ზე იყო გათვლილი.
ბომბი მოსკოვის დროით დილის 11:32 წუთზე აფეთქდა.
აფეთქების სიმძლავრე 1570-ჯერ აღემატებოდა ჰიროსიმისა და ნაგასაკის აფეთქებებს ერთად აღებულს და 10-ჯერ აღემატებოდა მეორე მსოფლიო ომში გამოყენებული ყველა ჭურვის სიმძლავრეს. მისი დანახვა 1000 კილომეტრიდანაც შეიძლებოდა. აფეთქების შედეგად წარმოქმნილი სოკოს ფორმის ღრუბელი 70 კილომეტრზე აიჭრა ცაში. აფეთქებამ ფანჯრები შეაზანზარა ფინეთსა და ნორვეგიაშიც. ზოგიერთი წყაროს თანახმად, რადიოაქტიური ნალექი მთელ სკანდინავიაში იქნა აღმოჩენილი.
სოკოს ფორმის ღრუბლის სიმაღლე
შერჩეული აფეთქებები კილომეტრების დიაპაზონში
რა მოხდა შემდეგ?
1961 წელს „მეფე-ბომბის“ გამოცდის შემდეგ ბირთვული ცდები გაგრძელდა და საბჭოთა ლიდერმა ნიკიტა ხრუშჩოვმა რამდენიმე თვის თავზე 1 მეგატონის სიმძლავრის ბომბის აფეთქების ბრძანება გასცა.
მომდევნო წელს ცდებმა პიკს მიაღწია და საერთო ჯამში 79 ბირთვული ბომბი იქნა აფეთქებული. მაგრამ ასევე გაძლიერდა ძალისხმევა ატმოსფეროში ბირთვული იარაღის გამოცდის შემცირების მიმართულებით.
ბირთვული გამოცდა ქვეყნების მიხედვით
(ატმოსფეროსა და მიწის ქვეშ)
1963 წელს აშშ-მა, გაერთიანებულმა სამეფომ და საბჭოთა კავშირმა ხელი მოაწერს შეთანხმებას ბირთვული ცდების ნაწილობრივი აკრძალვის შესახებ, რომელიც კრძალავდა ცდებს ატმოსფეროში, კოსმოსსა და წყლის ქვეშ. მოგვიანებით გარიგება ღია გახდა სხვა ქვეყნებისთვისაც. ამ მომენტიდან ბირთვული ცდები მიწის ქვეშ ტარდებოდა.
ბირთვული იარაღის საცდელი პოლიგონები
(იგულისხმება პოლიგონები, რომლებზე დიდი რაოდენობით ცდები ტარდება)
