ისინი დაინტერესდნენ - რა ნაბიჯებს დგამს პოლონეთის მთავრობა საქართველოს ხელისუფლებაზე პოლიტიკური ზეწოლისთვის, რომ მან შეწყვიტოს რეპრესიები დემონსტრანტების წინააღმდეგ და საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად ჩაატაროს თავისუფალი არჩევნები? სენატორებს აგრეთვე აინტერესებთ, აპირებს თუ არა პოლონეთის მთავრობა ოფიციალურად მოითხოვოს მზია ამაღლობელის გათავისუფლება.
რა საფუძველი აქვს პოლონელი პოლიტიკოსების ინტერესს საქართველოში მიმდინარე მოვლენების და საკუთრივ მიმდინარე პროტესტის მიმართ? სენატორი ადამ ბოდნარი, რომელიც ახლო წარსულში პოლონეთის იუსტიციის მინისტრი და ომბუდსმენი იყო, რადიო თავისუფლებას უზიარებს როგორც ქართველ იურისტებთან, უფლებადამცველებთან და სახალხო დამცველის ინსტიტუტთან თანამშრომლობის გამოცდილებას, ისე მის შეხედულებას დღეს ქართველი ხალხის ევროპული ოცნებისკენ სწრაფვის მხარდაჭერის მნიშვნელობაზე იმ ვითარებაში, როცა ქვეყანაში გამალებით იზღუდება ფუნდამენტური უფლებები და თავისუფლებები:
რადიო თავისუფლება: საქართველოში დღეს იზღუდება შეკრებისა და გამოხატვის ფუნდამენტური უფლებები, სიტყვის თავისუფლება მწვავე გამოწვევის წინაშეა. მათი კრიმინალიზაციაც კი ხდება და სულ ახლახან „ქართული ოცნების“ მთავრობამ დააინიციირა მორიგი საკანონმდებლო ცვლილება ქუჩის პროტესტის კიდევ უფრო შესაზღუდად.
ყოველთვის მოხიბლული ვიყავი სხვადასხვა ორგანიზაციის, განსაკუთრებით კი “ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის” იურისტების მუშაობით - ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში საქმეების წარმოებით და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ინსტიტუტების ყველა უპირატესობის გამოყენებით.
ვიცი, რომ პროტესტში მონაწილეებისთვის მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, რომ მათ ხედავენ და მათი ესმით საქართველოს გარეთაც. როგორ უყურებენ საქართველოში მიმდინარე პროცესებს პოლონეთში, პოლონელები, პირადად თქვენ?
ადამ ბოდნარი: საქართველოში დემოკრატიის, კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებების მდგომარეობა გულთან ახლოს მიმაქვს, რადგან გარკვეული დრო მაქვს გატარებული საქართველოში, როცა ვმუშაობდი უფლებადამცველებთან და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებში მომუშავე ადამიანებთან, აგრეთვე ომბუდსმენის ინსტიტუტის თანამშრომლებთან ერთად.
რადიო თავისუფლება: რომელ წლებში, ბატონო სენატორო?
ადამ ბოდნარი: სხვადასხვა წლებში ვთანამშრომლობდი ქართველ იურისტებთან, თუმცა ძირითადად ეს იყო 2007-2015 წლებში. მე ვიყავი პოლონეთის ომბუდსმენი და ვთანამშრომლობდი საქართველოს ომბუდსმენის ინსტიტუტთან. იმ დროს საქართველოს ომბუდსმენი უზარმაზარი ზეწოლის ქვეშ იყო და საქართველოს ზოგიერთი პრაქტიკისა და გამოცდილების გამოყენება შემეძლო ჩემს ქვეყანაში - როგორც ინსტიტუტის დამოუკიდებლობის გადარჩენის ერთგვარი სტრატეგია.
ვიტყოდი, რომ ჩემთვის ყოველთვის მნიშვნელოვანი იყო, რომ საქართველო არის სამხრეთ კავკასიის ერთ-ერთ ქვეყანა, რომელიც მართლაც წინ მიიწევდა დემოკრატიული პროგრესის, ევროკავშირში შესაძლო გაწევრიანებისა და ევროსაბჭო უფრო და უფრო ძლიერ წევრად ქცევის მხრივ. ყოველთვის მოხიბლული ვიყავი სხვადასხვა ორგანიზაციის, განსაკუთრებით კი “ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის” იურისტების მუშაობით - ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში საქმეების წარმოებით და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ინსტიტუტების ყველა უპირატესობის გამოყენებით. ჩემზე შთაბეჭდილებას ახდენდა საკონსტიტუციო სასამართლოს, ომბუდსმენის ინსტიტუტის, აგრეთვე სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუციური განვითარება.
ჩვენი ქვეყნების ისტორიაში მნიშვნელოვანი წელი იყო, როცა რუსეთი თავს დაესხა საქართველოს. მხედველობაში მაქვს ვითარება სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთთან დაკავშირებით. ვფიქრობ, იმ დროს მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა პრეზიდენტმა ლეხ კაჩინსკიმ, რომელმაც გადაწყვიტა წამოსულიყო საქართველოში და ფაქტობრივად, გაეფრთხილებინა საერთაშორისო საზოგადოება რუსეთის ასეთი ქცევის შედეგებზე, კავკასიის ამ პატარა ქვეყანაში გამოხატულ მის იმპერიალისტურ ამბიციებზე.
გულწრფელად ვნანობ, რომ ამდენწლიანი ტრანსფორმაციის, დემოკრატიული ღირებულებებისთვის მრავალწლიანი ბრძოლის შემდეგ, აღმოჩნდით ვითარებაში, როცა მთავრობა გეუბნებათ, რომ საქართველო აღარ აპირებს ევროკავშირში გაწევრიანებაზე მოლაპარაკებებს. ეს ვითარება შეიქმნა 2024 წლის ნოემბრიდან.
საქართველოში ხედავ დემოკრატიულად მოაზროვნე ადამიანების შეკრებას, რომლებსაც სურთ გაწევრიანდნენ ევროკავშირში და ისინი ძალიან ეწინააღმდეგებიან ნებისმიერ კანონს, რომელსაც საქართველო რუსეთისკენ მიჰყავს, რუსეთის ხელში აგდებს.
ვფიქრობ, ქართველი ხალხის ეს თავგანწირვა, ეს ბრძოლა არ უნდა იყოს დავიწყებული, არამედ უნდა დაფასდეს, მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული, როცა ვფიქრობთ ევროპის ამ ნაწილში არსებულ ზოგად ვითარებაზე, აგრეთვე ზოგადად რუსეთთან ურთიერთობაზე, ევროპის ამ რეგიონში სტაბილურობაზე, სხვადასხვა ქვეყანას შორის თავდაცვით და მრავალმხრივ თანამშრომლობაზე.
რადიო თავისუფლება: რაც ეხება ქართველების დღევანდელ ბრძოლას, ორიოდე კვირის წინ თქვენ და კიდევ ერთმა სენატორმა - გჟეგოჟ სხეტინამ რამდენიმე შეკითხვით მიმართეთ თქვენს საგარეო საქმეთა მინისტრ შიკორსკის. პირველი შეკითხვა იყო: რა ნაბიჯებს დგამს პოლონეთის დიპლომატიური სამსახური საქართველოს ხელისუფლებაზე პოლიტიკური ზეწოლისთვის, რომ მან შეწყვიტოს დემონსტრანტების მიმართ რეპრესიები და ჩაატაროს თავისუფალი არჩევნები? შემდეგი შეკითხვა იყო - მიმართავს თუ არა პოლონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრო ინდივიდუალურ ზომებს, ევროკავშირის უწყებების მიღმა? შემდეგ ეკითხებით - აპირებს თუ არა სამინისტრო დემონსტრანტებისა და პოლიტიკურ ნიადაგზე დევნის ქვეშ მყოფთა წინააღმდეგ საქმეების მიმდინარეობის მონიტორინგს? და მეოთხე შეკითხვა - აპირებს თუ არა სამინისტრო ოფიციალურად მოითხოვოს ჟურნალისტ მზია ამაღლობელის გათავისუფლება?
უკვე მიიღეთ ამ შეკითხვებზე რაიმე პასუხი?
ადამ ბოდნარი: ჯერ არა, რადგან პოლონეთის კანონით, საგარეო საქმეთა სამინისტროს აქვს 30 დღე, რომ უპასუხოს სენატორის მიერ გაკეთებულ ამა თუ იმ განცხადებას. მაგრამ, მე მინდა ნათელი მოვფინო იმას, რატომ გავაკეთე ეს განცხადება და რატომ გავაკეთე არა მხოლოდ მე, არამედ პოლონეთის რესპუბლიკის კიდევ ერთმა სენატორმა - გჟეგოჟ სხეტინამაც. მას შემდეგ, რაც 2024 წლის ნოემბერში თქვენთან პროტესტმა იფეთქა, მას მკაფიოდ ხედავდნენ მთელ ევროპაში და განსაკუთრებით - პოლონეთში, ვინაიდან ამ პროტესტის დაწყებამდე თქვენ გქონდათ ამბავი “უცხოური აგენტების” კანონზე პროტესტი და უაღრესად სიმბოლური იყო, რომ თბილისი ქუჩებში გამოსული ადამიანები იბრძოდნენ ევროპის დროშის მნიშვნელობის, გადარჩენის, შინაარსის გამო. ვფიქრობ, ეს იყო უკიდურესად მძლავრი იმიჯი იმ ვითარებაში, როცა ჩვენ დროდადრო ვაკრიტიკებთ ევროკავშირს - პოლონეთის მსგავს ქვეყნებში ეს ერთგვარი ბუნებრივი დებატებია, რადგან ყოველთვის ბედნიერი არ ხარ ევროკავშირის პოლიტიკით და არიან მემარჯვენე ფრთის პოლიტიკური პარტიები, რომლებიც იმასაც კი აცხადებენ, რომ შესაძლოა ერთ დღესაც პოლონეთი შეიძლება გამოვიდეს ევროკავშირიდან - საქართველოში ხედავ დემოკრატიულად მოაზროვნე ადამიანების შეკრებას, რომლებსაც სურთ გაწევრიანდნენ ევროკავშირში და ისინი ძალიან ეწინააღმდეგებიან ნებისმიერ კანონს, რომელსაც საქართველო რუსეთისკენ მიჰყავს, რუსეთის ხელში აგდებს.
უნდა ვაჩვენოთ გარკვეული სახის სოლიდარობა ქართველ ხალხს, რომელიც იბრძვის იმავე ღირებულებებისთვის, რომლებისაც ჩვენ გვჯერა - ისინი იბრძვიან საქართველოს ევროპული ოცნებისთვის.
მიაქციეთ ყურადღება, რომ 2024 წლის 18 დეკემბერს პოლონეთის სენატმა - პარლამენტის ზედა პალატამ მიიღო საქართველოსადმი მიძღვნილი რეზოლუცია. ვიტყოდი, რომ ეს რეზოლუცია ძალიან ძლიერი იყო. ერთ წინადადებას მოვიყვან ციტატად: “პოლონეთის რესპუბლიკის სენატი აცხადებს, რომ საქართველოს მომავალი მჭიდროდ არის დაკავშირებული ევროპულ და ევროატლანტიკურ ინტეგრაციასთან და ვაცხადებთ, რომ მმართველი პარტია “ქართული ოცნების” პოლიტიკა ეწინააღმდეგება ევროპულ ღირებულებებს”. მე ვფიქრობდი, რომ თუკი სენატი ასეთ რეზოლუციას მიიღებდა, იმის ფონზე, რომ ვიცით, ქართველი ხალხი ყოველდღე ქუჩაში, განსაკუთრებით რუსთაველის გამზირზე აპროტესტებს და ის არის სხვადასხვა სახის ზეწოლის, ძალადობის, სისასტიკის, სხვადასხვა ადმინისტრაციული სანქციის სამიზნეს, ჩვენ უბრალოდ არ უნდა დავივიწყოთ ეს, უნდა ვაჩვენოთ გარკვეული სახის სოლიდარობა ქართველ ხალხს, რომელიც იბრძვის იმავე ღირებულებებისთვის, რომლებისაც ჩვენ გვჯერა - ისინი იბრძვიან საქართველოს ევროპული ოცნებისთვის.
გადავწყვიტე ბატონი სხეტინასთვის მეთხოვა, რომ ჩემთან ერთად წარედგინა ეს დეკლარაცია. ის მონაწილეობდა პროცესში, როცა საქართველო ევროპისკენ მიდიოდა. ის არის ერთ-ერთი ავტორი ფორმატისა, რომელიც საგარეო საქმეთა სამინისტრომ შექმნა და ეწოდებოდა „თბილისის კონფერენცია“, რომელიც იყო პოლონეთსა და საქართველოს შორის ერთგვარი ყოველწლიური დებატების ფორმატი ევროპული ინტეგრაციის მომავალზე. ასე რომ, ის არის პირი, რომელიც ძალიან კარგად არის ჩახედული საკითხში და იცის საქართველოს პოლიტიკა და ის არის საქართველოს ხალხის ევროპული ოცნების დიდი მხარდამჭერი. ამიტომაც გავაკეთეთ ეს განცხადება და რამდენიმე შეკითხვა დავუსვით საგარეო საქმეთა სამინისტროს და იმედი მაქვს ეს წერილი იქნება მათთვის ინსპირაცია, რომ ამ მიმართულებით გააუმჯობესოს პოლონეთის პოლიტიკა.
მხოლოდ ეკონომიკურ თანამშრომლობაზე არ უნდა ვიყოთ კონცენტრირებულები, რომელიც მზარდია, არამედ ჩვენ უნდა ვმონაწილეობდეთ ამ პროცესში და არ უნდა დავტოვოთ ის მხოლოდ ევროკავშირის უწყებების ან ევროკომისრების ხელში.
რადიო თავისუფლება: თქვენ ძალიან კონკრეტულ შეკითხვებს სვამთ და როგორც ჩანს, ფიქრობთ, რომ პოლონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს, მთავრობას შეუძლია რაღაც მეტის გაკეთება საქართველოს ხელისუფლებაზე პოლიტიკური ზეწოლისთვის. რა არის ეს მეტი? ვიცით, რომ დაწესდა სანქციები რამდენიმე მაღალჩინოსნის წინააღმდეგ. რისი გაკეთება შეუძლია პოლონეთის მთავრობას საქართველოში დემოკრატიის მხარდასაჭერად?
ადამ ბოდნარი: ვფიქრობ, ჩემი საქმე არ არის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მაგივრად შევარჩიო შესაფერისი მეთოდები და ინსტრუმენტები, რომლებიც უნდა იყოს გამოყენებული, მაგრამ საქმე ის არის - რა წილად უნდა იყოს საქართველოს თემა და ვითარება საქართველოში მხოლოდ ევროკავშირის საგარეო ქმედებათა სამსახურისა და კაია კალასის საქმე და რაზე შეიძლება ვთქვათ ჩვენი საკუთარი სიტყვა. ჩემი აზრით, შიკორსი, რომელიც აქტიურად მონაწილეობდა "აღმოსავლეთ პარტნიორობის" შექმნაში, რომელიც იყო თანამშრომლობის პლატფორმა ევროკავშირში გაწევრიანების სურვილის მქონე ქვეყნებისთვის და მან კარლ ბილდტთან ერთად შექმნა ეს იდეა, ვფიქრობ, პირადად უნდა იყოს დაინტერესებული საქართველოში არსებული ვითარებით. ვიცით, რომ ისეთმა ქვეყანამ, როგორიც ბელარუსია დაკარგა შანსი პოლიტიკური და გეოპოლიტიკური სიტუაციის გამო, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში ჩვენ ჯერაც შეგვიძლია გარკვეული როლის შესრულება და ჩვენ მხოლოდ ეკონომიკურ თანამშრომლობაზე არ უნდა ვიყოთ კონცენტრირებულები, რომელიც მზარდია, არამედ ჩვენ უნდა ვმონაწილეობდეთ ამ პროცესში და არ უნდა დავტოვოთ ის მხოლოდ ევროკავშირის უწყებების ან ევროკომისრების ხელში.
მეორე საკითხი ეხება ინსტრუმენტებს, რომლებიც ყველა საელჩოს გააჩნია. გარკვეული ხნის წინ მე საკმაოდ აქტიურად ვიყავი ჩართული აზერბაიჯანელი პოლიტპატიმრების საქმეში და ვიცი, რომ პოლიტიკის წარმოების ერთ-ერთი ტრადიციული ფორმაა - უფლებადამცველების ან ჟურნალისტების სასამართლო პროცესებზე დაკვირვება. ეს არის გზა მათთვის სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველყოფის ხელშეწყობისთვის. ჩემი აზრით, მარტივია, თუკი თქვენი ჟურნალისტი პატიმრობაშია - ვიცით, რომ მან მიიღო სახაროვის პრემია პოლონელ ჟურნალისტ ანდჟეი პოჩობუტთან ერთად - ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოსთვის ცხადი უნდა იყოს დაინტერესება ამ საქმით და მან ამ საქმეზე დაკვირვებით უნდა აჩვენოს მხარდაჭერა ადამიანს, რომელიც არის ერთგვარი სასტიკი მოპყრობის ქვეშ, რაც, როგორც ვხვდები, არის პირველი ასეთი პოლიტიკური პატიმარი კომუნისტური სისტემიდან გამოსვლის შემდეგ. ჩემი მოლოდინი პოლონეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროსგან იქნებოდა, რომ ის იყოს წინა ხაზზე საქართველოს შესახებ დებატებში, რომ არ იყოს დავიწყებული, რაც იქ ხდება და რა მსხვერპლსაც იღებს საქართველოს ხალხი რუსთაველის გამზირზე.
ძალიან დეტალურად წავიკითხე ბიბისის მასალა და ვფიქრობ, რომ ეს ნამდვილად კარგად მომზადებული რეპორტაჟია, უამრავი სპეციფიკური ფაქტით, მინიშნებითა და კვლევით. ეს არ არის უბრალოდ მოკლე ცნობა, რომ არსებობს რაღაც ბრალდება...
რადიო თავისუფლება: 1 დეკემბრის შემდეგ, როცა ბიბისის გამოძიება გამოქვეყნდა საქართველოში ერთი წლის წინ მიმდინარე საპროტესტო აქციის მონაწილეების წინააღმდეგ აკრძალული ქიმიური ნივთიერების ან ნივთიერებების ძალიან დიდი ალბათობით გამოყენებაზე, ეს იქცა განხილვის მთავარ საგნად და “ქართული ოცნების” პარლამენტის ერთ-ერთმა წევრმა ჟურნალისტს ჰკითხა - თქვენ მართლა გჯერათ ბიბისის გამოძიებისო. “ქართული ოცნების” მთავრობა აცხადებს, რომ ეს ყველაფერი სიცრუეა. გამოძიების გამოქვეყნების დღესვე მათ განაცხადეს, რომ დაიწყეს გამოძიება, შემდეგ განაცხადეს, რომ უკვე დაასრულეს გამოძიება, წარმოადგინეს ინფორმაცია რაღაც სხვა ქიმიური ნივთიერების გამოყენებაზე, რომელიც წყლის ჭავლში გაურიეს, რაც თავისთავად კიდევ ბევრ კითხვას აჩენს. ანუ, “ქართული ოცნების” ხელისუფლების გამოძიების შემდეგ მეტი კითხვა გაჩნდა, ვიდრე პასუხი. თუმცა, საქართველოს საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილისთვის და საპროტესტო აქციების მონაწილეთა ასი პროცენტისთვის ეს არ არის ბიბისის გამოძიებისთვის დაჯერება-არდაჯერების საკითხი, არამედ საქმე ეხება მათ წინააღმდეგ დიდი ალბათობით ჩადენილ დანაშაულს. და, არა მხოლოდ მათ წინააღმდეგ - იმ არეალში ხალხი ცხოვრობს, ფეხით დადიან, არის სკოლა და არაერთი დაწესებულება, სადაც მოსწავლეები დადიან. ჩემი შეკითხვაა - რა უნდა იყოს ამ საკითხზე საქართველოს პარტნიორების რეაქცია - ქართული ოცნების მიერ საკუთარი მოქალაქეების წინააღმდეგ უკიდურესად მომწამვლელი ქიმიური ნივთიერების დიდი ალბათობით გამოყენებაზე? რომ გავიხსენოთ, რომ სულ ახლახან ბრძანდებოდით ომბუდსმენი, იუსტიციის მინისტრი, როგორ ხედავთ ამ სიტუაციას? ვინაიდან, არის დისკუსიები ამ საკითხის საერთაშორისო დონეზე გატანის შესაძლებლობაზე - არის ლაპარაკი გარკვეული სახის ტრიბუნალზეც - რომ ის რეალურად იყოს გამოძიებული.
ადამ ბოდნარი: მინდა გითხრათ, ძალიან დეტალურად წავიკითხე ბიბისის მასალა და ვფიქრობ, რომ ეს ნამდვილად კარგად მომზადებული რეპორტაჟია, უამრავი სპეციფიკური ფაქტით, მინიშნებითა და კვლევით. ეს არ არის უბრალოდ მოკლე ცნობა, რომ არსებობს რაღაც ბრალდება, არამედ, ვფიქრობ, ბიბისიმ განზრახ წარმოადგინა ამბავი ძალიან კომპლექსურად და დეტალურად. ჩემი აზრით, ყველა მთავრობას, რომელიც ეყრდნობა დემოკრატიის, კანონის უზენაესობის, ადამიანის უფლებათა ღირებულებებს და ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნის მთავრობას უნდა გაეღო უზარმაზარი ძალისხმევა, რომ ასეთი შემთხვევა სრულად გამოეძიებინა. თუმცა, საკითხავია, რამდენად შესაძლებელია რაიმე შიდა გამოძიება ასეთ პოლიტიკურ ვითარებაში? საქართველო არის ვითარებაში, სადაც ყურად არ იღებენ ეუთოს ანგარიშებსაც კი არჩევნების ვალიდურობასა თუ სათანადო შედეგებზე.
თუკი საერთაშორისო ორგანიზაციები არ გამოავლენენ გამოძიების ნებას, ან არ იქნება გარკვეული მოწოდება - მაგალითად, ევროსაბჭოს ან გაეროს რომელიმე საგანგებო მომხსენებლის მხრიდან ამ შემთხვევის სრულად გამოძიებისკენ, მაშინ ეს უნდა გააკეთონ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებმა...
როგორც ჩანს, სათანადო, კეთილსინდისიერებაზე დაფუძნებული თანამშრომლობა საერთაშორისო ორგანიზაციებთან სათუოა. თუმცა, მაინც არ უნდა დავივიწყოთ საქართველოს მიერ აღებული საერთაშორისო ვალდებულებები ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, განსაკუთრებით - სიტყვის და შეკრების თავისუფლებების შესაძლო უხეში დარღვევები.
როცა ამ ამბავს შეეხეთ, გამახსენდა ერთი მომენტი, ამბავი, რომლის შესახებ ანგარიშის მომზადებაშიც ვმონაწილეობდი. ეს დიდი ხნის წინ მოხდა, მაგრამ მახსოვს, რომ რუსეთის ხელისუფლების მიერ ირღვეოდა დემონსტრაციის უფლება „ბოლოტნაიას“ მოედანზე. ეს იყო დაახლოებით 14-15 წლის წინ. მახსოვს, მაშინ, ამ საკითხის გამოსაძიებლად შეიქმნა არასამთავრობო ორგანიზაციების საერთაშორისო კოალიცია. ასე რომ, ვფიქრობ, თუკი საერთაშორისო ორგანიზაციები არ გამოავლენენ გამოძიების ნებას, ან არ იქნება გარკვეული მოწოდება - მაგალითად, ევროსაბჭოს ან გაეროს რომელიმე საგანგებო მომხსენებლის მხრიდან ამ შემთხვევის სრულად გამოძიებისკენ, მაშინ ეს უნდა გააკეთონ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, არსებულ მასალებზე, მოწმეების გამოკითხვებსა და შესაძლო მტკიცებულებებზე დაყრდნობით.
ჩემი აზრით, ამისი მიზანი უნდა იყოს არა მხოლოდ იმის შეფასება - რა მოხდა, ვინაიდან, დიდი ალბათობით, გვაქვს განცდა იმისა, რაც მოხდა...
რადიო თავისუფლება: არიან ადამიანები, ვინც ამისი თვითმხილველია და ვისაც ეს შეეხო.
ადამ ბოდნარი: ზუსტად, ზუსტად, მაგრამ ნახეთ: ყოველი ასეთი შემთხვევა სათანადო გამოძიებითა და შეგროვებული მტკიცებულებებით, იქცევა სიმბოლოდ მოცემული ქვეყნისთვის, მაგრამ ამას აგრეთვე აქვს მნიშვნელობა მომავალში შესაძლო სამართალწარმოებისთვის ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში ან, შესაძლოა, გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტში, ან, მოცემულ ვითარებაში, თუნდაც - წამების საწინააღმდეგო კომიტეტში.
ვფიქრობთ, უპირველეს ყოვლისა უნდა განხორციელდეს ზეწოლა საერთაშორისო ინსტიტუტებზე, მათი იძულებისთვის, რომ ამ შემთხვევაზე ჩაატარონ დამოუკიდებელი გამოძიება. თუ ეს შეუძლებელი იქნება, მაშინ მაღალი რეპუტაციის მქონე საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციებმა უნდა გააკეთონ, რაც შეუძლიათ, რომ მოამზადონ ყოვლისმომცველი ანგარიში აღნიშნულ საკითხზე. ვინაიდან, ეს მყისიერად რომც არ მოემსახუროს საჭირო მიზანს, მისი გამოყენება მნიშვნელოვანი იქნება მოგვიანებით იმ ადამიანებისთვის, ვინც შეეცდება მიაღწიოს ანგარიშვალდებულებას და მათთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას.