სამოქალაქო აქტივისტი შუშანა მაცაბერიძე ორი დღე ეცადა, დროებითი დაკავების იზოლატორის გასარეცხი პლედი არ დაეხურა და როგორმე გაეძლო, მაგრამ გარეთ იანვარი იდგა, წინ კიდევ ათდღიანი პატიმრობა ელოდა. ამიტომ ღრმად ჩაისუნთქა და პლედში გაეხვია.
შუშანა კარგად იცნობს პოლიციის ქცევას. უკვე წინასწარ იცის, რა ელის დაკავებულ ადამიანს ბორკილების დადებიდან დროებითი დაკავების იზოლატორში მიყვანამდე.
რომელ იზოლატორში არ ყოფილა - ზაჰესის, ფოთის, სიღნაღის, გურჯაანის.
ხშირად იმეორებს სიტყვას „თავიდან” - თავიდან ასე იყო. თავიდან ასე მეგონა. თავიდან, დაჭერისას ყველას ეშინია, დაბნეულია და არ იცის, როგორ მოიქცეს, მაგრამ თუ ისეთ ხანგრძლივ ბრძოლაში ხარ თავით გადაშვებული, როგორშიც შუშანაა, მერე უკვე ყველაფერს სწავლობ და ეჩვევი.
ამ ფოტოზე შუშანას იჭერენ.
2023 წელია. თბილისის საერთაშორისო აეროპორტის ტერიტორია. შუშანა რუსეთიდან პირდაპირი ფრენების აღდგენას აპროტესტებს. ამის შემდეგ მას კიდევ რამდენჯერმე დააკავებენ. ბოლოს 2025 წლის იანვარში და 12 დღით გაუშვებენ ფოთის წინასწარი დაკავების იზოლატორში.
„სულ 11-ჯერ ვარ ადმინისტრაციული წესით დაკავებული”, - იხსენებს.
დროებითი დაკავების იზოლატორში პირველად შესვლისას გეჩვენება, რომ ყველაფერი კარგადაა.
შუშანა მეუბნება, იქაურობა ფეისბუკზე დაპოსტილ „პეპლებს და ყვავილებს” მახსენებს მაშინ, როცა გარშემო უბედურება ტრიალებსო.
შედიხარ, მაგალითად, ზაჰესის იზოლატორში, სადაც კართან ბადრაგები გხვდებიან, ექიმიც იქვეა, იზოლატორის ხელმძღვანელიც ადგილზეა და უცებ გიჩნდება განცდა, რომ ის, საიდანაც და როგორც აქ მოგიყვანეს, ცემით, თმებით თრევით, ხელების გადაგრეხით და გინებით, უბრალოდ მირაჟი იყო. ყველაფერი მოგეჩვენა.
ჩაის შემოგთავაზებენ. ეს გინდა? ის გინდა? გეუბნებიან, შემოვაგზავნინებთ ყველაფერსო. ტანსაცმელს, საჭმელს, წიგნებს.
მაგრამ მერე, ჰყვება შუშანა, ხვდები, რომ ეს, თითქოს „სისტემის საგანგებოდ ღიად დატოვებული კარია”, რომ პატიმრებმა თქვან, აქ ყველაფერი კარგადაა, აქ არავის უფლება ილახებაო.
„თუმცა რაწამს სისტემას ამ კარის დახურვა დასჭირდება, ის ამ კარს დახურავს და იქ პატიმარს ისე აგრძნობინებენ თავს, როგორც სისტემას სურს”.
მანამდე კი თითქოს ყველაფერი რიგზეა.
რამდენიმე წლის წინ, ერთ-ერთი დაკავებისას, გურჯაანის გაურემონტებელ იზოლატორში მოხვდა. შიგნით ისეთი ხდებოდა, ვერც საჭმელი ვჭამეთ, ვერც წყალი დავლიეთო, იხსენებს შუშანა: „ყველაფერს მტვერი ედო. ყველაფერი ბინძური იყო. თან გარეთ ციოდა და ეტყობა, იმის შიშით, რომ იქ მყოფებს არ შესცივნოდათ, ტემპერატურა იმხელაზე იყო აწეული, სული გვეხუთებოდა. ფანჯრის გაღებაც არ შეიძლებოდა, ეგ ბადრაგის კეთილ ნებაზე იყო… ცალკეა ეს საშინელი, ჭუჭყიანი პლედები, რომლებიც, მგონი, არასოდეს ირეცხება”.
შს მინისტრის ბრძანებაში დროებითი მოთავსების იზოლატორების ტიპური დებულებისა და შინაგანაწესის დამტკიცების შესახებ, წერია, რომ: იზოლატორში არსებული საცხოვრებელი პირობები უნდა შეესაბამებოდეს სანიტარიულ-ჰიგიენურ ნორმებს… არ უნდა ხელყოფდეს მოთავსებული პირის პატივსა და ღირსებას, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას. მოთავსებული პირის საკანს უნდა ჰქონდეს ფანჯარა, რომელიც უზრუნველყოფს ბუნებრივ განათებას. საკანი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ბუნებრივი ან/და ხელოვნური ვენტილაციით და გათბობით. მოთავსებულ პირს პირად სარგებლობაში უნდა ჰქონდეს ჯანმრთელობისა და ნორმალური საძილე პირობების მოთხოვნების შესაბამისი საწოლი, ლეიბი და პლედი, რომლებიც მას უნდა გადაეცეს სუფთა და დაუზიანებელი.
რას აჭმევენ იქ მოხვედრილ ადამიანებს? შუშანა იხსენებს:
პაშტეტი, „ანაკომის სუპი”, პური, ჩაი. იზოლატორში საჭმლის შეგზავნაც შეიძლება. ვისაც გარედან მეგობრები ქომაგობენ ან ოჯახს შეუძლია საკვების მიწოდება, იზოლატორის კვებაზე უარს ამბობს.
„თუმცა, ჩაის დალევა შეიძლება”.
კვირაში ორჯერ დარეკვის უფლება გაქვს. დღეში 1 საათი სეირნობის. ოთხი-ოთხზე სიდიდის ოთხში, რომელსაც ჩვეულებრივი ჭერის ნაცვლად, რკინის წვრილი გისოსების ჭერი აქვს. ოღონდ, თუ წვიმს, იქ ყოფნას აზრი არა აქვს. ფოთის იზოლატორში შუშანას ყოფნისას სულ წვიმდა.
„ზევით რომ ავიხედე, ცაც ვერ დავინახე. რკინის გისოსებში არაფერი ჩანდა”.
გააჩნია, რა ბრალდებით ხარ დაკავებული. თუ ადმინისტრაციულით, დროებითი მოთავსების იზოლატორიდან სასამართლოში პირდაპირ წაგიყვანენ.
გზაში პოლიციელები ან არ გიმჩნევენ, ან ცდილობენ ჭკუა დაგარიგონ: აი, რად გინდოდა ახლა ასე მოქცევა? რას წვალობ? ამას ძირითადად აქციის მონაწილეებს და აქციებზე დაკავებულებს ეუბნებიან. და როცა ცდილობ აუხსნა, „რას წვალობ”, პოლიციელს უცებ „ავიწყდები”, გაიხედავს ან მძღოლს დაუწყებს ლაპარაკს, ან ჭამას იწყებს. შენ, ერთი წუთის წინ მისი ადრესატი, უცებ ქრები და სიტყვა პირზე გეყინება. მერე სასამართლოში მისვლამდე დუმილია.
უკანა მხრიდან შეჰყავხარ სპეცავტომობილს. იხსნება შლაგბაუმი და:
„ჩადიხარ დილეგში. კი, მაგ საკნებს ეგრე დავარქმევდი. ქვემოთ და ქვემოთ, სადღაც სარდაფში. ისეთი ასოციაცია გიჩნდება, ცირკში ცხოველებს რომ სვამენ გალიაში, თითქოს დათვი ხარ, რომელსაც ახლა დააბამენ და მერე აუშვებენ”.
იქ ჯერ ნახევრად ჩამოშლილ კედლებს ხედავ, ნელ-ნელა კი კედლებზე სხვადასხვა ზომის შავ წარწერებს არჩევ. ზოგი ისეთია. უცებ გიჭირს გააზრება, აქ რატომ ხარ.
„ქურდებს სიცოცხლე, ბოზებს სიკვდილი” - ეს ციხის კლასიკაა. მაგრამ შუშანას, სასამართლო საკნიდან რამდენიმე ისეთი წარწერაც ახსოვს, რომლებიც, წესით, აქციებზე დაკავებულებს უნდა მიეწერათ - „თავისუფლება ლომთა ხვედრია” და „ეს ბრძოლა უკვალოდ არ ჩაივლის”.
ასანთის დამწვარი ღერებით აწერენ, ან სიგარეტის ნამწვებით. სანთებელას შეტანა იქ აკრძალულია.
- შენ რას დააწერდი, რომ შეგძლებოდა?
- ალბათ დავაწერდი, „გავიმარჯვებთ სახელოვნად-მეთქი”.
შუშანას პატარა საკანში იდგა იატაკზე მიმაგრებული ვიწრო მაგიდა - ხელით ძნელად ჩამოსაყრდნობი, კედელზე მიმაგრებული ვიწრო სკამი - უფრო ძელსკამი, ისიც, რთულად ჩამოსაჯდომი.
ამ საკანში ატარებენ ადამიანები 3, 4, 5, 11 საათს.
შეიძლება წინ განსაკუთრებით საშიში დამნაშავე ჩაგიტარონ და რამდენიმე საათით შენ გვერდით საკანში გააჩერონ.
„მაგ დროს ფიქრობ, რატომ ხარ იქ, პულვერიზატორით წარწერის გაკეთების გამო... არ არის კარგი შეგრძნება, მქონია ეგეთი შემთხვევა”, - იხსენებს შუშანა.
თუ მოგშივდა? შუშანას ეცინება. გშია და ითმენ. წყალიც, თუ თან არ გაქვს, ძალიან უნდა გაგიმართლოს, რომ რომელიმე კეთილმა ბადრაგმა ზემოდან ჩამოგიტანოს ჭიქით. შიმშილს კიდევ აიტან, მაგრამ ტუალეტში გაუსვლელობას დიდხანს ვერ მოითმენ.
„ტუალეტი არის ისეთი, თავიდან მართლა ცდილობ, მოითმინო, მაგრამ თუ სხვა გზა არაა, გადიხარ, გაივლი პოლიციელების “ცოცხალ დერეფანს” და ეგაა”.
ნამდვილი დერეფნის ბოლოს კი ტუალეტის კარია. ყველამ ყველაფერი იცის, სად და რისთვის მიდიხარ. ქალი თუ ხარ, შეიძლება „ქალი დამკავებელიც” შემოგაყოლონ. შუშანა ამას სულ აპროტესტებს.
დროებითი მოთავსების იზოლატორშიც იჩხუბა, სრულად გაშიშვლება რომ მოსთხოვეს. მიზეზად კი უთხრეს, რამე არ გქონდეს, თავი არ დაიზიანოო.
მაგრამ ეს ყველაფერი - შიმშილი, აგდებული დამოკიდებულება, ჭუჭყიანი პლედები, ლოდინი, ყველაფერი ასატანია, არის უფრო დიდი იმედგაცრუება, რაც „თავიდან” უფრო მტკივნეულია, მერე კი, უკვე იცი, რომ ასე მოხდება.
ხანდახან, შენი დამკავებელი პოლიციელი „გიმეგობრდება”.
მან შეიძლება, სასამართლომდე, გზაზე კოკა-კოლაც კი გიყიდოს. გელაპარაკება. თითქოს, ენდობი კიდეც და მოულოდნელად, რამდენიმე საათში, სასამართლოზე დამნაშავედ გაცხადებს. ამბობს, რომ უნდა დაისაჯო იმ დანაშაულისთვის, რაც არ ჩაგიდენია. ან მას არ დაუნახავს.
„კითხვა, რომელიც გიჩნდება საკანში, არის - რატომ, რატომ ხარ აქ? მაგრამ ეგეც დასაწყისში. მერე კი, იმდენად მყარად დგახარ, რომ არაფრად აგდებ ამ გზას, ამ დამცირებას და დილეგში ყოფნას, რადგან იცი, თუ ახლა ამას არ გააკეთებ, შეიძლება დაკარგო ყველაზე მთავარი - ქვეყანა”, - ამბობს შუშანა მაცაბერიძე.
შსს-ს ცნობით, საქართველოში სულ 37 დროებითი მოთავსების იზოლატორია. ამ ადგილას ათავსებენ დროებით დანაშაულში მონაწილეობისათვის დაკავებულ პირებს. მათ შორის, ადმინისტრაციული წესით დაპატიმრებულებს.
ირაკლი ქორიძეს, რომელიც ბოლოს 30 ნოემბრის აქციაზე დაიჭირეს, თავისი სასამართლოს მოლოდინში, საქალაქო სასამართლო საკანში 11 საათი აქვს გატარებული. ამდენსაათიანი ლოდინის მერე სხდომა ჯერ დილის ოთხ საათზე დაინიშნა, მაგრამ მერე იმავე დღის 12 საათამდე გადაიდო.
დროებითი დაკავების იზოლატორი მისთვის იმ სივრცედ იქცა, სადაც გაზის ყლაპვის, წყლის ჭავლთან გამკლავების, წიწაკის სპრეით დამწვრობის, ცემისა და თრევის მერე მოულოდნელად ცოტა ხნით ისვენებ და იძინებ.
მაგრამ თან სულ გაქვს განცდა, იქნებ ეს ერთგვარი ფსიქოლოგიური ზემოქმედების იარაღია ასეთი? როცა დაძაბულობიდან უფრო სიმშვიდეში გადაჰყავთ ადამიანი, იქ კი გარემო იცვლება:
„თუმცა, გამოსარიცხი არც ადამიანური მომენტია, შეიძლება იქ დასაქმებული ხალხი ისე მოქმედებს, როგორც მართლა ევალებათ კანონით… ისე, ერთხელ ხაშურის იზოლატორში მოვხვდი და იქ თანამშრომლები მთავაზობდნენ რაღაც საჭმელს”.
სხდომამდე, ირაკლი, სასამართლოს ყველაზე დიდ საკანში მოხვდა. 16 კაცთან ერთად. ყველასთვის დასაჯდომი ადგილიც არ იყო. უმრავლესობა ეწეოდა. კვამლით სავსე ოთახში ვერც დაიძინებ, ვერც დაისვენებ, უბრალოდ ელოდები. ან წარწერების კითხულობ, ლაპარაკობ.
„სიყვარული” - ეს წარწერა ჩარჩა ირაკლი გონებაში. სად ციხე და სად სიყვარული, მაგრამ იქ უცებ ამ სიტყვის ამოკითხვა ესიამოვნა.
როცა ტუალეტში გასვლა გინდება, ყველას გასაგონად ყვირი, რომ შენმა დამკავებელმა პოლიციელმა გაგიყვანოს.
„თუ იქ არაა, ან არ სცალია, ან უბრალოდ არ ესმის შენი, შეიძლება ასე ელოდო და ეძახო. ერთი ტიპი ნახევარი საათი ელოდა ტუალეტში გაყვანას. რა ვიცი, წამებაა, აბა, რა არის? იქნებ რა უჭირდა? ისედაც შეურაცხყოფის გრძნობა გაქვს, რომ ყველას თვალწინ გაჰყავხარ ტუალეტში და მთელი ცოცხალი დერეფანი უნდა გაიარო”.
რაც უფრო ხანგრძლივია შენი იქ ყოფნა, მით უფრო მეტად გელახება თავმოყვარეობა. საკანში ვერ იძინებ. შეიძლება ძირს წამოწვე, მაგრამ ეგეც იმიტომ, რომ ფეხზე დგომა აღარ შეგიძლია.
„ერთი მომენტი მახსოვს, უკვე ბევრი საათი იყო გასული და საკანში მყოფებმა სიგარეტის კოლოფის ქაღალდისგან რაღაც ბურთი გააკეთეს და მაგით თამაში დავიწყეთ. უცებ ისეთი ყვირილი ატყდა, რაღაც აზარტში შევიდა ყველა, რომ პოლიციელებმაც შეიცხადეს, რა ხდებაო. ალბათ, ამიტომ ეძახიან მაგ ადგილს “აბეზიანნიკს” - გისოსებში გამომწყვდეული ადამიანები, ზოგი რას აკეთებს და ზოგი რას”.
სახალხო დამცველის 2023 წლის ანგარიშში მოკლედ აღნიშნულია, რომ 2023 წელს პოლიციის თანამშრომლების მიერ ჩადენილი ფიზიკური ძალადობის მეთოდებიდან, ძირითადად იკვეთება: ხელბორკილების მჭიდროდ დადება, ხელ-ფეხით ცემა. დაკავებულები უთითებდნენ პოლიციის ავტომანქანაში პოლიციის თანამშრომლების მხრიდან არასათანადო მოპყრობაზეც.
დროებითი მოთავსების იზოლატორებში შესახლებული დაკავებულების პირადი საქმეების შესწავლის შედეგად კი, სახალხო დამცველის პრევენციის ეროვნულმა მექანიზმმა გამოავლინა 431 საეჭვო შემთხვევა, რომელთაგან 137 (31.8%) შემთხვევაში ადმინისტრაციული წესით დაკავებულებმა დაზიანება დაკავებისას ან/და დაკავების შემდეგ მიიღეს. სახალხო დამცველი წერს, რომ პოლიციამ მოპყრობა არც 2023 წელს გააუმჯობესა.
მსახიობი გიორგი გიორგანაშვილი (ბახალა), რომელსაც რვაწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს ნარკოტიკული საშუალების უკანონოდ შეძენისა და შენახვისათვის, პატიმრობის ყველაზე რთულ ფაზას, პირველ პერიოდს „თეთრ წამებად” მოიხსენიებს და რადიო თავისუფლებასთან ვრცელ ვიდეოინტერვიუში დეტალურად გვიყვება იმ ფსიქოლოგიურ ძალადობაზე, რომელსაც პატიმარი საპატიმროში ყოფნის პირველ თვეებში აწყდება ძირითადად პროკურატურის მხრიდან.
„შენ უნდა იყო მუდმივ დისკომფორტში”, - ასე იხსენებს ციხის წლებს გიორგი გიორგანაშვილი (ბახალა).
სასამართლოს საკნების გადაღების თხოვნით საქალაქო სასამართლოს მივმართეთ - გვითხრეს, რომ ეს კატეგორიულად გამორიცხულია. საერთო სასამართლოების დეპარტამენტს კი ვკითხეთ, ბოლოს როდის გარემონტდა საქალაქო სასამართლოს საკნები და დადგენილი წესით, რამდენ ხანშია განსაზღვრული მათი გარემონტება. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა და ათდღიანი ვადა ითხოვეს. პასუხს ველით.
„როცა გავიმარჯვებთ, ამ პროცესის გაადამიანურებაც არ უნდა დაგვავიწყდეს”, - წერდა უჩა აბაშიძე ციხიდან გამოგზავნილ საჯარო პოსტში, რომელშიც აღწერდა პატიმრის გზას ციხიდან სასამართლო დარბაზამდე.
უჩა აბაშიძეს ხუთწლიანი პატიმრობა აქვს მისჯილი. გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 157-ე პრიმა და 236-ე მუხლებით ჩადენილ დანაშაულებს ედავებოდა - პირადი ცხოვრების საიდუმლოს უკანონო მოპოვებას, შენახვას და ცეცხლსასროლი იარაღისა და საბრძოლო მასალების მართლსაწინააღმდეგო შეძენა-შენახვას.
ციხიდან სასამართლომდე დაახლოებით 40-წუთიანი გზაა. ბორკილებდადებული შეჰყავთ საქალაქო სასამართლოს სარდაფში, სადაც ხვდება 30 პოლიციელი. კეთდება ცოცხალი დერეფანი. და მერე, როგორც უჩა აღწერს:
„ყველა ზიზღით გიყურებს. ზოგი ზურგს უკან ამბობს “ეს ის ნაცია ხო?“ - ან რამე ეგეთს. “პირველში შეუშვი“ ე.წ. ბოქსის კარებთან - გახსნიან ბორკილებს. მე დილეგს ვეძახი. “რომელი საათია?“ – “10 ხდება“. თავში ფიქრობ - პროცესი კიდე პირველზე მაქ. ბოქსი არი პატარა, ბინძური ოთახი - ხის სკამით კედლის გასწვრივ. ცოტა ხანი - თავს ირთობ კედლებზე 1000 წარწერის კითხვით. ათასი მოკლე შაირია, პროკურორის და მოსამართლის გინებით. არი ლოცვები. არი პროსტა “კირპიჩა - 2021“.
დრო ნელა გადის. საკანში საათი არ არის. დიდი დრო გადის. ტუალეტში გინდება.
„მივუახლოვდით დამცირებას, რომელიც მე საშინლად მახსოვს. ამ ბოქსებში, არ არის ტუალეტი!! - კი, საკნებია - საპირფარეშოს გარეშე. ზიხარ ამ ყუთში, სრულ ვაკუუმში და დროს ხვდები იმით, რამდენად უფრო გეფსია. ბოლოს აბრახუნებ კარზე. გარეთ ისმის უამრავი ხმა, საუბარი, აბრახუნებ ისევ. მოდის ვიღაც, აღებს ფორტოჩკას “რა გინდა?“ - “საპირფარეშოში“ [გასვლა]. “კაი, მაცადე 20 წუთი და გაგიყვან“ - ხურავს. იცდი “სავარაუდოდ 20 წუთი“ - რა თქმა უნდა არავის ახსენდები. აბრახუნებ ისევ. ნაბიჯებით ხვდები რო ვიღაც მოვიდა კართან, ელოდები. სიჩუმეა. აკაკუნებ კარზე. უცებ იქედან - გიბრახუნებს კარზე ფეხით და ყვირის “იი! გაჩუმდი ბიჭო! გაგიყვან, ხო, დაიცა დადგნენ!“ - და რამოდენიმე ადამიანის ხარხარი. ხოდა აი ეგ მახსოვს ყველაზე დიდ დამცირებად. იქედან რო მომიბრახუნა. ადამიანი არ ვარ, ძაღლი ვარ ან რაღაც, მომაკეტინა, შევაწუხე ჩემი “მეფსია გამასეირნე, პატრონო“-თი. მერე გიღებენ, გადებენ ბორკილს, გიკეთებენ “დერეფანს“ - გიშვებენ საპირფარეშოში და მერე უკან “2 საათში ერთხელზე მეტჯერ არ შეიძლება იცოდე“ (სტილი დაცულია).
მერე გადადებული სასამართლო და უკანა გზაა ციხისკენ. საცობი. მაგრამ როცა ბოლოს და ბოლოს ბრუნდება, ლამის შვებით ამოისუნთქოს და უხარია კიდეც: „ნაცნობი ბადრაგები, ნაცნობი დერეფნები”. საკანიც რო მოგენატრება ადამიანს. და თითქოს, ბედნიერიც კია, რომ ეს დღე დასრულდა.
უჩა ათი თვეა ციხეშია და წერს, რომ ამ ყველაფერს უკვე შეეჩვია, მაგრამ იქ ახალ მოხვედრილთათვის ყველაფერი უფრო რთულია. ეს ტექსტიც ამიტომ დაწერა. და კიდევ:
„უბრალოდ რომ იცოდეთ, რა გზას გადიან ბიჭები, მერე სასამართლოს ბოქსიდან რომ თავისი ახლობლები გაამხნევონ”.
2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ დაწყებულ აქციებზე, საქართველოში, ადმინისტრაციული წესით 600-ზე მეტი ადამიანი დააკავეს. სისხლის სამართლის წესით დაკავებულია 50-ზე მეტი დემონსტრანტი.
