ატლანტის ოკეანის გადაღმა, აშშ მინსკსა და მის ავტორიტარულ მმართველ ალიაქსანდრ ლუკაშენკას სანქციებს უმსუბუქებს პოლიტიკური პატიმრების გათავისუფლების სანაცვლოდ - გასულ შაბათ-კვირას 123 ადამიანი გაუშვეს ციხეებიდან.
ეს მკვეთრად ეწინააღმდეგება ბრიუსელის ქმედებებს: ევროკავშირის ოფიციალური პირები აძლიერებენ შემზღუდავ ზომებს რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმირ პუტინის ურყევი მოკავშირის, ლუკაშენკას მიმართ.
კომუნიკაციის ახალი არხი
აშშ-ის პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციის მიერ მინსკთან დიალოგის დაწყების მომხრეები ამბობენ, რომ ეს არის კომუნიკაციის კიდევ ერთი არხის გახსნის ღია სტრატეგია კრემლთან, რომელსაც უკრაინის წინააღმდეგ ომში ბელარუსის მხარდაჭერა სჭირდება.
„თქვენს პრეზიდენტს [ლუკაშენკას] პრეზიდენტ პუტინთან ურთიერთობის ხანგრძლივი ისტორია აქვს და შეუძლია მისთვის რჩევების მიცემა. ეს ამ ვითარებაში ერთობ სასარგებლოა”, - განაცხადა ტრამპის წარმომადგენელმა ბელარუსში, ჯონ კოულმა, ლუკაშენკასთან პატიმრების გათავისუფლებით დამთავრებული მოლაპარაკებების შემდეგ და აღნიშნა, რომ ბელარუსის მმართველს შესაძლოა უნარი შესწევდეს, პუტინს აზრი შეაცვლევინოს უკრაინაში ომის დასრულების შესახებ მიმდინარე მოლაპარაკებების კონტექსტში. „ბუნებრივია, პრეზიდენტმა პუტინმა შეიძლება ზოგიერთი რჩევა მიიღოს და ზოგი - არა. ეს პროცესისთვის ხელშეწყობის გზაა“, - დასძინა მან.
თუმცა კრიტიკოსები შიშობენ, რომ ამგვარი მიდგომით ქვეყნის მიმართ, სადაც სამოქალაქო საზოგადოების სასტიკი, ზოგჯერ სისხლიანი ჩახშობა მოხდა, წლების განმავლობაში მოქმედი კოორდინირებული ზეწოლა გაუქმდება. მათი თქმით, შეიძლება შეზღუდული დიპლომატიური კონტაქტებიც კი ლეგიტიმაციას სძენდეს ლუკაშენკას რეჟიმს.
„ევროკავშირისთვის ვაშინგტონის მიდგომის მიბაძვა სტრატეგიულად არასწორი იქნებოდა: აშშ-ისგან განსხვავებით, ევროკავშირს ბელარუსთან საერთო საზღვრები აქვს, რუსეთის სამხედრო ყოფნის გამო უსაფრთხოების დაუყოვნებლივი საფრთხის წინაშე დგას და უკვე მნიშვნელოვანი ინვესტიციები ჩადო ბელარუსის დემოკრატიული ძალების მხარდაჭერაში“, - ამბობს პროფესორი ჟიზელ ბოსე, ჟან მონეს კათედრის გამგე მაასტრიხტის უნივერსიტეტში.
„ის, რაც შეიძლება აშშ-ის მოკლევადიან დიპლომატიურ მიზნებს ემსახურებოდეს, შესაბამისად, შეარყევს ევროკავშირის გრძელვადიან უსაფრთხოებისა და ღირებულებებზე დაფუძნებულ სტრატეგიას“, - წერდა ის ცოტა ხნის წინ.
აშშ-ის სანქციების გაუქმება
ტრამპმა ბევრი გააკვირვა, როდესაც აგვისტოში ლუკაშენკას ტელეფონით ესაუბრა, ალასკაში რუს კოლეგასთან, ვლადიმირ პუტინთან სამიტამდე.
ამას მოჰყვა ბელარუსის სახელმწიფო ავიაკომპანია „ბელავიასთვის“ სანქციების მოხსნა, რაც იმას ნიშნავს, რომ აშშ-ის მთავრობამ ნება დართო აშშ-ის ყველა ორგანიზაციას და ფიზიკურ პირს, იქონიონ კომპანიასთან საქმიანი ურთიერთობა. შემდეგ იყო წლის განმავლობაში პატიმრების შეწყალების სერიის ერთ-ერთი ფაზა, როცა მინსკმა გამოაცხადა ბელარუსში მყოფი უკრაინის 31 მოქალაქის გათავისუფლების შესახებ.
პატიმრების ბოლო გათავისუფლებას წინ უძღოდა განცხადება, რომ ვაშინგტონი აუქმებდა სანქციებს ბელარუსის სასუქის სარფიან ექსპორტზე - მათ შორის მის უდიდეს კომპანია „ბელარუსკალისთვის“, რომელიც ლუკაშენკას რეჟიმის შემოსავლის ძირითადი წყაროა.
ითვლება, რომ ტრამპის ზარი იზოლირებული ლუკაშენკასთვის, რომელიც დიდი ხანია დასავლეთში დიქტატორად და პუტინის ერთგულ მოკავშირედ არის აღიარებული, დიპლომატიურ გარღვევას წარმოადგენდა.
ზოგი აკრიტიკებს ამ ზარს, რადგან შიშობს, რომ ამით ლუკაშენკას საერთაშორისო დიპლომატიურ ასპარეზზე ახალი ნაბიჯის გადადგმის საშუალება მიეცა.
თუმცა ტრამპის მხარდამჭერებმა და ზოგიერთმა ანალიტიკოსმა მოიწონეს ეს ნაბიჯი და განაცხადეს, რომ ბელარუსის იზოლაციის მრავალწლიანი მცდელობის შემდეგ დიალოგი საჭიროა.
კვინსის “პასუხისმგებლობიანი სახელმწიფოებრივი მმართველობის” ინსტიტუტის მკვლევარი, ვირჯინიის მერიმაუნტის უნივერსიტეტის ისტორიის პროფესორი მარკ ეპისკოპოსი პატიმრების 13 დეკემბრის გათავისუფლებასა და მინსკთან დიალოგს აქებს და მას „აშშ-ბელარუსის ურთიერთობის ნორმალიზაციის ეტაპობრივად წინსვლისთვის აუცილებელ სამუშაოს“ უწოდებს.
„ამ გამოწვევების გადაჭრის საუკეთესო და ერთადერთი სიცოცხლისუნარიანი გზა ბელარუსთან მდგრადი დიალოგია და არა მთავრობის შეცვლისკენ სწრაფვა ან მინსკის დასჯა მანამ, სანამ ის მოსკოვთან კავშირებს არ გაწყვეტს“, - დაწერა მან ცოტა ხნის წინ.
„ევროპის უკანასკნელი დიქტატორი“
დიდი ხნის განმავლობაში პარიად მიჩნეული და „ევროპის უკანასკნელ დიქტატორად“ წოდებული ლუკაშენკა რუსეთსა და დასავლეთს შორის გაჭიმულ ბაგირზე დადიოდა.
2020 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, რომელშიც ლუკაშენკამ თავისი გამარჯვება გამოაცხადა, ოპოზიციურმა ჯგუფებმა შედეგებს ყალბი უწოდეს. ამას მოჰყვა კვირების განმავლობაში მიმდინარე მასშტაბური საპროტესტო აქციები. ლუკაშენკას უსაფრთხოების ძალებმა აქციებს სასტიკი რეპრესიებით უპასუხეს, დააკავეს 30 ათასზე მეტი ადამიანი, რომელთაგან ბევრი იტყობინება პატიმრობაში წამებისა და არასათანადო მოპყრობის შესახებ.
რეპრესიების გამო ოპოზიციონერი პოლიტიკოსების უმეტესობამ ბელარუსი დატოვა, რადგან დაუცველი იყვნენ და მათ თავისუფლებას საფრთხე ექმნებოდა.
ბევრმა მთავრობამ დასავლეთში უარი თქვა ბელარუსის 2020 წლის არჩევნების შედეგების აღიარებაზე და ლუკაშენკას ქვეყნის ლეგიტიმურ მმართველად არ მიიჩნევენ.
ბრიუსელმა ქვეყანას და მის ხელმძღვანელობას ადამიანის უფლებების დარღვევის, უკრაინის წინააღმდეგ ომში რუსეთის მხარდაჭერისა და აზიიდან და აფრიკიდან მიგრანტების ევროკავშირის საზღვრებზე გადაყვანის გამო დაუწესა სანქციები, რომლებსაც 15 დეკემბერს დაამატა კიდევ სამი კრიტერიუმი.
ახლა ბელარუსებს სანქციები შეიძლება დაუწესონ ევროკავშირში „უცხოური ინფორმაციის მანიპულირებასა და მასში ჩარევის“ დაგეგმვისა და განხორციელებისთვის.
მათ წინააღმდეგ სადამსჯელო ზომებს მიმართავენ „ევროკავშირის საზოგადოებრივი ინტერესების, დემოკრატიული ინსტიტუტების, ეკონომიკური საქმიანობის ან მომსახურების წინააღმდეგ“ მიმართული ქმედებებისთვის. ასევე დანაშაული იქნება ევროკავშირის ტერიტორიაზე უკანონო შესვლა.
ბოლო კრიტერიუმი ყველაზე მნიშვნელოვანია, რადგან ეს არის ევროკავშირის პირდაპირი რეაგირება ამინდის საჰაერო ბუშტებზე, რომლებსაც ბელარუსი ჩვეულებრივ იყენებს ყალბი სიგარეტის კონტრაბანდისთვის. ლიეტუვის ცაზე ამ ბუშტების გამოჩენამ ბოლო თვეებში ხელი შეუშალა საჰაერო მიმოსვლას.
ლიეტუვის ოფიციალურმა პირებმა რადიო თავისუფლებას ცოტა ხნის წინ აცნობეს, რომ ივნისიდან მოყოლებული, ქვეყანაში ბელარუსიდან სულ 315 ბუშტი შევიდა, ყველაზე მეტი - 71 - ოქტომბერში. შეჭრის გამო ლიეტუვის ორი უდიდესი, კაუნასის და ვილნიუსის, აეროპორტი მხოლოდ წელს 15-ჯერ დაიხურა, 320-ზე მეტი რეისი შეფერხდა და 45 000 მგზავრმა ვერ მოახერხა დროზე გამგზავრება.
ევროკავშირის რამდენიმე წარმომადგენელმა განუცხადა რადიო თავისუფლებას, რომ ბლოკი ბელარუსისთვის ყველა სანქციას უახლოეს კვირებში განაახლებს, რადგან ევროკავშირის 27-ვე წევრი სახელმწიფო თანხმდება, რომ სანქციები უნდა შენარჩუნდეს.
ასევე მოსალოდნელია, რომ ვილნიუსი იანვრის დასაწყისში ბუშტების შეჭრისთვის პასუხისმგებელი პირებისთვის დამატებითი სანქციების დაწესებას ისურვებს, მინსკის წინააღმდეგ დამატებითი ეკონომიკური სანქციები კი, სავარაუდოდ, შეტანილი იქნება რუსეთის წინააღმდეგ ევროკავშირის სანქციების მე-20 პაკეტში, რომელიც თებერვლის ბოლოს, მოსკოვის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის მეოთხე წლისთავზე დამტკიცდება.
ამ კვირაში ბრიუსელში ბლოკის საგარეო საქმეთა მინისტრების შეხვედრის შემდეგ, შეკითხვას, განიხილავდა თუ არა ევროკავშირი აშშ-ის მაგალითისთვის მიბაძვას და სანქციების შემსუბუქებას, ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკურმა ხელმძღვანელმა კაია კალასმა უარით უპასუხა.
„სანამ ეს ომი გრძელდება და ბელარუსი აშკარად ეხმარება რუსეთს საომარ მოქმედებებში და ასევე ჰიბრიდულ თავდასხმებში ევროპის წევრი სახელმწიფოების წინააღმდეგ, ჩვენი პოზიცია ძალიან ნათელია. ჩვენ ბელარუსს მეტ სანქციას ვუწესებთ და ვცდილობთ, რომ ზეწოლა მოვახდინოთ მათზე, რათა ეს ტაქტიკა ჩვენ წინააღმდეგ არ გამოიყენონ… რათა მათ ეს ძვირად დაუჯდეთ და გათვლები შეცვალონ”, - თქვა კალასმა.
ევროკავშირის რამდენიმე დიპლომატმა, რომლებმაც არ ისურვეს ვინაობის გამხელა, ასევე კატეგორიულად განაცხადა, რომ აშშ-ის ნაბიჯებმა საერთოდ არ იმოქმედა ბრიუსელის მიდგომაზე. ერთ-ერთმა თქვა, რომ „აშშ-ს შეუძლია რამდენიც სურს, იმდენი სანქცია გააუქმოს, [მაგრამ] ევროკავშირის გარეშე ბელარუსის მსგავს, ზღვაზე გასასვლელის არმქონე ქვეყანას, არაფერი გამოუვა“.
მეორე დიპლომატი ამტკიცებს, რომ იმის გამო, რომ აშშ ბელარუსს არ ესაზღვრება, მას არ აქვს „საფრთხის ისეთივე აღქმა, როგორც ევროპას“, თუმცა აღიარებს, რომ ვაშინგტონი, სავარაუდოდ, ლუკაშენკას სასარგებლო საშუალებად მიიჩნევს რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმირ პუტინზე გავლენის მოხდენისთვის, რაც მოსკოვსა და კიევს შორის მშვიდობის დამყარების აშშ-სეული მცდელობის ნაწილია.
