საქართველოს პრეზიდენტს, მიხეილ სააკაშვილს, ბოდიშის მოხდა მოსთხოვა დღეს, 29 ივლისს, მოძრაობა ”თანასწორობის ინსტიტუტის” წარმომადგენელმა, პუბლიცისტმა ირაკლი კაკაბაძემ. განცხადება მან არასამთავრობო ორგანიზაცია ”ადამიანის უფლებათა ცენტრში” გამართულ პრესკონფერენციაზე გააკეთა. საქმე ეხება მიხეილ სააკაშვილის სიტყვებს, რომელიც მან 27 ივლისს ფინანსთა სამინისტროს წარმომადგენლებთან შეხვედრისას წარმოთქვა. შეხვედრა ტელეეთერით გადაიცა.
”- საფრანგეთში ხართ ნამყოფი?
- არა
- ინგლისში ხართ ნამყოფი?
- დიახ.
- რამდენჯერ?
- ორჯერ.
- ორჯერ და საზღვარზე რამდენჯერ გაუხსნიათ თქვენი ჩანთა?
- არც ერთხელ.
- ნიკა, რამდენჯერ ხარ ირლანდიაში ნამყოფი? ირლანდიაში სწავლობდი, ხო?
- დიახ, 4 წელი.
- რამდენჯერ შესულხარ ირლანდიაში?
- ძალიან ბევრჯერ
- რამდენჯერ გაუხსნიათ შენი ჩანთა?
- თითქმის არც ერთხელ.
- მაშინ ჩვენ ზანგები, ვართ, თუ რატომ ვიქცევით ველურებივით? ამიხსენით. ”
ეს კითხვა-პასუხი ფინანსთა სამინისტროში შედგა. მიხეილ სააკაშვილმა ეს ბოლო ფრაზა ფინანსთა სამინისტროში 27 ივნისს სამუშაო შეხვედრაზე წარმოთქვა. მის ამ წინადადებას მალევე მოჰყვა პრეზიდენტის პრესსამსახურის განცხადება, რომელიც პრეზიდენტის ოფიციალურ ინტერნეტგვერდზე განთავსდა. მისი შინაარი ასეთია:
”პრესსამსახური იმედგაცრუებულია, რომ საქართველოს პრეზიდენტის გამონათქვამი შეგნებულად იყო არასწორად ინტერპრეტირებული ზოგიერთი საინფორმაციო საშუალების მიერ. პრესსამსახური განმარტავს, რომ ქართულ იდიომატურ გამოთქმას არავითარი კავშირი არა აქვს არც რასასთან და არც რასებს შორის განსხვავებასთან.”
პრეზიდენტის პრესსამსახურის ასეთი განმარტება არადამაჯერებელი აღმოჩნდა მოძრაობა ”თანასწორობის ინსტიტუტის” წარმომადგენლისათვის. ირაკლი კაკაბაძე მიხეილ სააკაშვილს მოუწოდებს ბოდიში საჯაროდ მოიხადოს ქსენოფობიური შინაარსის გამონათქვამებისათვის:
”თუ არ ვცდები, გუშინწინ ყველამ იხილეთ მიხეილ სააკაშვილის ეს უაღრესად რასისტული გამონათქვამი. ჩვენ დღეს გვინდა იმის თქმა, რომ ეს არ არის შემთხვევა, როგორც ამას მისი ბევრი მომხრე ამბობს, ეს არ არის იდიომატური გამოთქმა. პირდაპირ უნდა ვთქვათ, რომ ინგლისურ ენაშიც იყო შესატყვისი იდიომატური გამოთქმა და ეს შეიცვალა როგორც არაცივილიზებულობის და რასიზმის ნიშანი. უკვე ძალიან დიდი ხანია ცივილიზებულ სამყაროში ამ სიტყვების ხმარება არის სრულიად მიუღებელი, ეს არის პირდაპირ ბარბაროსობის ნიშანი დღვანდელ დღეს და ამიტომაც პრეზიდენტი ვალდებულია, რომ პირადად მოიხადოს ბოდიში, მსოფლიოს ყველა შავკანიანს და აფროქართველს მოუხადოს ბოდიში, საკუთარ მოქალაქეებს. მაგალითად, ჩემი დის შვილიშვილი არის ნინი ამირეჯიბი, მშვენიერი ადამიანი. არაფრით არ ჩამოუვარდება სააკაშვილს და არც არავის სხვას. ბოდიში მოიხადოს, რომ მან ასეთი განცხადება გააკეთა”, - განაცხადა ირაკლი კაკაბაძემ პრესკონფერენციაზე.
პრეზიდენტ სააკაშვილის გამონათქვამები ხშირად გამხდარა განსჯის საგანი. როგორც ფილოსოფოსი ზაზა ფირალიშვილი განმარტავს, მისთვის ზოგადად დამახასიათებელია საუბარი, ასე ვთქვათ, ხალხურ ენაზე იმისათვის, რომ უფრო ახლობელი იყოს ხალხისთვის და მისი ენაც უფრო გასაგები იყოს. ზაზა ფირალიშვილი ამბობს, რომ პრეზიდენტი ამ ხერხს მიმართავდა ჯერ კიდევ რევოლუციამდე, ანუ მანამ, სანამ ხალხის ლიდერის როლს მოირგებდა.
თუმცა დღეს მისი მხრიდან ასეთი ლექსიკის გამოყენებას აფასებენ როგორც, უბრალოდ, წინდაუხედავ ნაბიჯს:
”პრეზიდენტი ცდილობს იყოს ხალხური, იყოს ახლოს ხალხთან, მათი ენით იმეტყველოს, მაგრამ ამით საკუთარ თავს იგდებს უხერხულ მდგომარეობაში, იმიტომ რომ მსგავსი გამოთქმები გათვლილია არა ზოგადად ქართულ საზოგადოებაზე, არამედ მსგავსი ტონი საუბრისა გათვლილია მარგინალიზებულ საზოგადოებაზე და ქართული საზოგადოება არ არის იმის ღირსი, რომ მისი პირველი პირი მარგინალური აზროვნების საზოგადოებად განიხილავდეს. მსგავსი გამოთქმები აბსოლუტურად დაუშვებელია თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობებში, გლობალურ სამყაროში და მაშინ, როცა რასობრივი ცნებები ირღვევა და ადამიანები ცდილობენ ზოგადადამიანური ღირებულებებით იარსებონ, მსგავსი გამონათქვამები სრულიად დაუშვებელია ქვეყნის პირველი პირისაგან, ეს იმის მანიშნებელია, რომ ის კარგავს რეალობის გრძნობას, სამწუხაროდ”, - ფიქრობს ზაზა ფირალიშვილი.
რამდენად არის ქართულ კულტურაში დამკვიდრებული ესა თუ ის ტერმინი, რომელიც, შესაძლოა, თავისთავად ქსენოფობიურ შინაარსს შეიცავს? ამ კითხვაზე კულტუროლოგი ლელა იაკობიშვილი გვცემს პასუხს. ის ამბობს, რომ ასეთი ტერმინები ნაკლებად შეგვხვდება, რადგან საქართველოში ყველა უცხოს მიმართ განსაკუთრებული პატიცისცემა არსებობს, გამოთქმაც კი არის, მაგალითად, საუცხოო, რომელიც უცხოდან მოდის და საუკეთესოს აღნიშნავს. ფრაზა, რომელიც პრეზიდენტმა წარმოთქვა, მისი შეფასებით, ევროპასა და ამერიკაში დამკვიდრებული ტერმინი იყო, რომელსაც ახლა, უბრალოდ, ერაეთიკური შინაარსი აქვს და კანონითაც კი ისჯება. ლელა იაკობიშვილი საქართველოს პრეზიდენტის გამონათქვამზე ასეთი აზრისაა:
”საკუთარი ცენზორი უნდა გყავდეს, თორემ ის, რომ დღეს ზანგი ველური აღარ არის და შეიძლება ჩვენზე დახვეწილი, კულტურული, განათლებული, წიგნიერი და მომავალზე ორიენტირებული იყოს, ეს, ვფიქრობ, პრეზიდენტმა ჩემზე კარგად იცის, რადგან ნახევარი ცხოვრება ამერიკაში აქვს გატარებული. მე ვფიქრობ, ეს უფრო სიტყვის მასალაა, რადგან კაცი, რომელიც ამერიკულ კულტურასაა ნაზიარები, იმ ქვეყნის კულტურას, სადაც ეს განწყობილებები კანონით ისჯება, არათუ მორალურად, მეეჭვება, რომ ასეთი კატეგორიული შეფასება გაეკეთებინა”, - მიიჩნევს ლელა იაკობიშვილი.
”- საფრანგეთში ხართ ნამყოფი?
- არა
- ინგლისში ხართ ნამყოფი?
- დიახ.
- რამდენჯერ?
- ორჯერ.
- ორჯერ და საზღვარზე რამდენჯერ გაუხსნიათ თქვენი ჩანთა?
- არც ერთხელ.
- ნიკა, რამდენჯერ ხარ ირლანდიაში ნამყოფი? ირლანდიაში სწავლობდი, ხო?
- დიახ, 4 წელი.
- რამდენჯერ შესულხარ ირლანდიაში?
- ძალიან ბევრჯერ
- რამდენჯერ გაუხსნიათ შენი ჩანთა?
- თითქმის არც ერთხელ.
- მაშინ ჩვენ ზანგები, ვართ, თუ რატომ ვიქცევით ველურებივით? ამიხსენით. ”
ეს კითხვა-პასუხი ფინანსთა სამინისტროში შედგა. მიხეილ სააკაშვილმა ეს ბოლო ფრაზა ფინანსთა სამინისტროში 27 ივნისს სამუშაო შეხვედრაზე წარმოთქვა. მის ამ წინადადებას მალევე მოჰყვა პრეზიდენტის პრესსამსახურის განცხადება, რომელიც პრეზიდენტის ოფიციალურ ინტერნეტგვერდზე განთავსდა. მისი შინაარი ასეთია:
”პრესსამსახური იმედგაცრუებულია, რომ საქართველოს პრეზიდენტის გამონათქვამი შეგნებულად იყო არასწორად ინტერპრეტირებული ზოგიერთი საინფორმაციო საშუალების მიერ. პრესსამსახური განმარტავს, რომ ქართულ იდიომატურ გამოთქმას არავითარი კავშირი არა აქვს არც რასასთან და არც რასებს შორის განსხვავებასთან.”
პრეზიდენტის პრესსამსახურის ასეთი განმარტება არადამაჯერებელი აღმოჩნდა მოძრაობა ”თანასწორობის ინსტიტუტის” წარმომადგენლისათვის. ირაკლი კაკაბაძე მიხეილ სააკაშვილს მოუწოდებს ბოდიში საჯაროდ მოიხადოს ქსენოფობიური შინაარსის გამონათქვამებისათვის:
”თუ არ ვცდები, გუშინწინ ყველამ იხილეთ მიხეილ სააკაშვილის ეს უაღრესად რასისტული გამონათქვამი. ჩვენ დღეს გვინდა იმის თქმა, რომ ეს არ არის შემთხვევა, როგორც ამას მისი ბევრი მომხრე ამბობს, ეს არ არის იდიომატური გამოთქმა. პირდაპირ უნდა ვთქვათ, რომ ინგლისურ ენაშიც იყო შესატყვისი იდიომატური გამოთქმა და ეს შეიცვალა როგორც არაცივილიზებულობის და რასიზმის ნიშანი. უკვე ძალიან დიდი ხანია ცივილიზებულ სამყაროში ამ სიტყვების ხმარება არის სრულიად მიუღებელი, ეს არის პირდაპირ ბარბაროსობის ნიშანი დღვანდელ დღეს და ამიტომაც პრეზიდენტი ვალდებულია, რომ პირადად მოიხადოს ბოდიში, მსოფლიოს ყველა შავკანიანს და აფროქართველს მოუხადოს ბოდიში, საკუთარ მოქალაქეებს. მაგალითად, ჩემი დის შვილიშვილი არის ნინი ამირეჯიბი, მშვენიერი ადამიანი. არაფრით არ ჩამოუვარდება სააკაშვილს და არც არავის სხვას. ბოდიში მოიხადოს, რომ მან ასეთი განცხადება გააკეთა”, - განაცხადა ირაკლი კაკაბაძემ პრესკონფერენციაზე.
პრეზიდენტ სააკაშვილის გამონათქვამები ხშირად გამხდარა განსჯის საგანი. როგორც ფილოსოფოსი ზაზა ფირალიშვილი განმარტავს, მისთვის ზოგადად დამახასიათებელია საუბარი, ასე ვთქვათ, ხალხურ ენაზე იმისათვის, რომ უფრო ახლობელი იყოს ხალხისთვის და მისი ენაც უფრო გასაგები იყოს. ზაზა ფირალიშვილი ამბობს, რომ პრეზიდენტი ამ ხერხს მიმართავდა ჯერ კიდევ რევოლუციამდე, ანუ მანამ, სანამ ხალხის ლიდერის როლს მოირგებდა.
თუმცა დღეს მისი მხრიდან ასეთი ლექსიკის გამოყენებას აფასებენ როგორც, უბრალოდ, წინდაუხედავ ნაბიჯს:
”პრეზიდენტი ცდილობს იყოს ხალხური, იყოს ახლოს ხალხთან, მათი ენით იმეტყველოს, მაგრამ ამით საკუთარ თავს იგდებს უხერხულ მდგომარეობაში, იმიტომ რომ მსგავსი გამოთქმები გათვლილია არა ზოგადად ქართულ საზოგადოებაზე, არამედ მსგავსი ტონი საუბრისა გათვლილია მარგინალიზებულ საზოგადოებაზე და ქართული საზოგადოება არ არის იმის ღირსი, რომ მისი პირველი პირი მარგინალური აზროვნების საზოგადოებად განიხილავდეს. მსგავსი გამოთქმები აბსოლუტურად დაუშვებელია თანამედროვე საერთაშორისო ურთიერთობებში, გლობალურ სამყაროში და მაშინ, როცა რასობრივი ცნებები ირღვევა და ადამიანები ცდილობენ ზოგადადამიანური ღირებულებებით იარსებონ, მსგავსი გამონათქვამები სრულიად დაუშვებელია ქვეყნის პირველი პირისაგან, ეს იმის მანიშნებელია, რომ ის კარგავს რეალობის გრძნობას, სამწუხაროდ”, - ფიქრობს ზაზა ფირალიშვილი.
რამდენად არის ქართულ კულტურაში დამკვიდრებული ესა თუ ის ტერმინი, რომელიც, შესაძლოა, თავისთავად ქსენოფობიურ შინაარსს შეიცავს? ამ კითხვაზე კულტუროლოგი ლელა იაკობიშვილი გვცემს პასუხს. ის ამბობს, რომ ასეთი ტერმინები ნაკლებად შეგვხვდება, რადგან საქართველოში ყველა უცხოს მიმართ განსაკუთრებული პატიცისცემა არსებობს, გამოთქმაც კი არის, მაგალითად, საუცხოო, რომელიც უცხოდან მოდის და საუკეთესოს აღნიშნავს. ფრაზა, რომელიც პრეზიდენტმა წარმოთქვა, მისი შეფასებით, ევროპასა და ამერიკაში დამკვიდრებული ტერმინი იყო, რომელსაც ახლა, უბრალოდ, ერაეთიკური შინაარსი აქვს და კანონითაც კი ისჯება. ლელა იაკობიშვილი საქართველოს პრეზიდენტის გამონათქვამზე ასეთი აზრისაა:
”საკუთარი ცენზორი უნდა გყავდეს, თორემ ის, რომ დღეს ზანგი ველური აღარ არის და შეიძლება ჩვენზე დახვეწილი, კულტურული, განათლებული, წიგნიერი და მომავალზე ორიენტირებული იყოს, ეს, ვფიქრობ, პრეზიდენტმა ჩემზე კარგად იცის, რადგან ნახევარი ცხოვრება ამერიკაში აქვს გატარებული. მე ვფიქრობ, ეს უფრო სიტყვის მასალაა, რადგან კაცი, რომელიც ამერიკულ კულტურასაა ნაზიარები, იმ ქვეყნის კულტურას, სადაც ეს განწყობილებები კანონით ისჯება, არათუ მორალურად, მეეჭვება, რომ ასეთი კატეგორიული შეფასება გაეკეთებინა”, - მიიჩნევს ლელა იაკობიშვილი.
