მინდა, ამ ბლოგპოსტით განვმარტო, როგორ ვხედავ ჩვენი ქვეყნის განვითარების საფრთხეებს და პერსპექტივას იმ კუთხით, რა კუთხესაც ჩემი თვალსაწიერი სწვდება.
დავიწყებ იმით, რომ, ჩემი აზრით, ქვეყნის სახე მის სახელმწიფო ბიუჯეტში ჩანს - რითი ივსება ბიუჯეტი და როგორ ნაწილდება თანხა პრიორიტეტების მიხედვით. ჩემთვის ბიუჯეტის ხარჯვა ორ ძირითად ნაწილად იყოფა - ქვეყნის განვითარებისთვის გამოყოფილი რესურსი და სოციალური ვალდებულებები, რომლებსაც სახელმწიფო იღებს საკუთარ თავზე. ჩემი აზრით, რაც მეტია განვითარება, მით მეტი ვალდებულების აღების საშუალება აქვს ბიუჯეტს; და პირიქით, რაც ნაკლებია განვითარებისთვის გაღებული თანხა, მით ნაკლები უნდა იყოს სოციალური პროექტების დაფინანსებაც. ეს არის ლოგიკური ჩარჩო. თუმცა, ცხადია, სხვადასხვანაირი სახელმწიფო არსებობს და ყოველი ახალი ხელისუფლება თავის მოსახლეობასთან ახლებურ ხელშეკრულებას დებს, პირველ რიგში, საარჩევნო პროგრამის სახით.
ჩვენს ქვეყანაში 2012 წლის ოქტომბერში მოსულმა ხელისუფლებამ ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტად მიიჩნია საყოველთაო ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამის განხორციელება. ვფიქრობ, ეს იყო ძალიან ჰუმანური გადაწყვეტილება, რომელიც ქვეყნის ყველა ფენის მოსახლეობას ღირსეული ავადმყოფობის საშუალებას აძლევდა. ჩემმა ოჯახმაც, ჩემი ახლობლების ოჯახებმაც ვისარგებლეთ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამით და საკუთარი თვალით ვნახე, როგორ ფასდაუდებელ სამსახურს სთავაზობს სახელმწიფო თავის მოქალაქეებს.
მადლიერების გრძნობის პარალელურად, მიჩნდებოდა და მიჩნდება კითხვა - რის ხარჯზე ხორციელდება ეს ჰუმანური პროექტი? გვაძლევს თუ არა განვითარების პარამეტრები საშუალებას, რომ ქვეყანამ ასეთი სოციალური პროგრამა განახორციელოს და ასეთი სიმძიმის ტვირთი აიღოს საკუთარ თავზე?
პირადად მე ქვეყნის წარმატების საფუძვლად განათლებისა და მეცნიერების სისტემების განვითარება მიმაჩნია. მართალია, ამ სფეროში ჩადებული ინვესტიცია შედეგს წლების შემდეგ იძლევა, მაგრამ სანამ ცვლილებები არ განხორციელდება, წარმატებაზე ფიქრიც ზედმეტია. საერთაშორისო თუ ადგილობრივი კვლევებიც ადასტურებს და მასწავლებლების მიერ ჩაბარებული გამოცდების შედეგებიც ამაზე მეტყველებს, რომ სასკოლო განათლებაში სერიოზული პრობლემებია. აღარაფერს ვამბობ მეცნიერებაზე, რომლის რეფორმირების კუთხით ნახევარი ნაბიჯიც არ გადადგმულა (თუ არ ჩავთვლით გია დვალის და ავტორთა ჯგუფის კონცეფციას, რომელსაც განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს რომელიღაც თაროზე ედება მტვერი).
ქვეყნის განვითარების მთავარი გასაღები მაინც სასკოლო განათლებაში დევს. კარგი განათლების უპირველესი გარანტი კი კარგი მასწავლებელია. თუ განვითარების პროექტებზე ვსაუბრობთ, პირადად ჩემი ხედვით, სახელმწიფომ პირველი ინვესტიცია სკოლის კვალიფიციური მასწავლებლებით შევსებაში უნდა ჩადოს. ეს კი ნიშნავს ორი მიმართულებით თანხის გადანაწილებას: კვალიფიციური პედაგოგების მრავალმხრივ წახალისებასა და არაკვალიფიციური პედაგოგების ჩანაცვლებას.
2009 წელს სახელმწიფომ მასწავლებლის პროფესია რეგულირებად პროფესიად აღიარა და მასწავლებლების სკოლაში დარჩენის პირობად სერტიფიცირება დააწესა. სერტიფიკატის ასაღებად საჭირო იყო, რომ მასწავლებელს ჩაებარებინა ორი გამოცდა: საგანში, რომელსაც ასწავლის და პროფესიულ უნარებში. პირველი გამოცდა 2010 წლის ზაფხულში ჩატარდა და ოთხი წლის განმავლობაში სერტიფიკატი დაახლოებით 20 000-მა მასწავლებელმა აიღო, ხოლო 42 000-მა მასწავლებელმა გამოცდა არ ან ვერ ჩააბარა.
„ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონის თანახმად, 2015 წლის 1 იანვრიდან სერტიფიცირება სავალდებულო ხდებოდა სკოლაში სამუშაოდ. ეს ნიშნავდა, რომ ყველა არასერტიფიცირებული პედაგოგის ადგილზე ვაკანსია უნდა გამოცხადებულიყო და მასწავლებლები მხოლოდ იმ დრომდე შეინარჩუნებდნენ სამსახურს, სანამ მათ ადგილზე უფრო კვალიფიციური კადრი არ გამოჩნდებოდა. ცხადია, ეს იქნებოდა ძვირად ღირებული პროცესი, რომელიც შედეგს მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოგვცემდა, თუკი ერთდროულად ორი მიმართულება ამუშავდებოდა: ერთი მხრივ, სერტიფიცირებულ მასწავლებელს დაენიშნებოდა რეალური ხელფასი, ზრდის პერსპექტივით; ხოლო, მეორე მხრივ, 42 000 ადგილი გამოცხადდებოდა ვაკანტურად და სკოლის კარი გაიღებოდა იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც სახელმწიფოს წინასწარ დაუდასტურებდნენ თავის კომპეტენციას (ორი ათასამდე სერტიფიკატის მქონე ადამიანი დღესაც არის სკოლის გარეთ და სკოლაში დასაქმებას ელოდება).
ახალ პირობებში, სავარაუდოდ, სკოლისკენ დაიძვრებოდა ნაკადი იმ ადამიანებისა, რომლებსაც დღემდე განათლების სისტემისკენ არ გაუხედავთ - ახალგაზრდები, რომლებმაც უნივერსიტეტები დაამთავრეს და კარგ სამსახურს ეძებენ; მეცნიერები, რომლებმაც სამსახურები დაკარგეს, ან რომლებიც უმცირეს ხელფასზე მუშაობენ; დაუსაქმებელი, მაგრამ შრომისუნარიანი და მოტივირებული ადამიანები.
რამდენიმე კვირის წინ განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა გამოაცხადა, რომ კანონიდან ამოღებულ იქნება ჩანაწერი, რომლის მიხედვითაც, 2015 წლიდან მასწავლებლის პროფესიით მუშაობისთვის აუცილებელი ხდებოდა სერტიფიკატის ფლობა. ახალი წესის მიხედვით, 42 000 მასწავლებელს კიდევ სამი წელი ეძლევა იმისთვის, რომ თავისი მინიმალური კომპეტენცია დაუდასტუროს სახელმწიფოს: ჩააბაროს გამოცდა თავის საგანში და დააგროვოს კრედიტების გარკვეული რაოდენობა.
რას ნიშნავს ეს გადაწყვეტილება?
მინიმუმ სამი წლის განმავლობაში სკოლებში არ მოხდება იმ მასწავლებლების ჩანაცვლება, რომლებმაც ოთხი წლის მანძილზე არ/ვერ დაადასტურეს თავისი კვალიფიკაცია. ეს ადამიანები რჩებიან საკუთარ ადგილებზე, საკუთარი დაბალი ხელფასით.
ამავდროულად, სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება, რომ ხელფასი გაუზარდოს სერტიფიცირებულ მასწავლებლებს (20 000 ადამიანს). მიმდინარე წლის ნოემბერში გაირკვევა, კონკრეტულად რას გულისხმობს ეს ზრდა.
გამოდის, რომ სახელმწიფომ მინიმუმ სამი წლით შეინარჩუნა შედარებით იაფი სასკოლო განათლების სისტემა და გადაავადა რეალური ცვლილებები სკოლაში. თუმცა, შექმნა გარკვეული სტიმულები წარჩინებული მასწავლებლებისთვის, რომლებიც ნაწილობრივ ამოქმედდება 2015 წლიდან, ნაწილობრივ კი - 2017 წლიდან (უფრო დაწვრილებით ახლა აღარ განვმარტავ).
ჩემი აზრით, დღეს საქართველოს სახელმწიფოს აღარ აქვს ძალა განვითარების პროექტებისთვის, რადგან მთავარი სოციალური პროექტი - საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამა - ნთქავს მთელ რესურსს. 2014 წლის ბიუჯეტის შესრულების ანალიზი კიდევ უფრო ნათლად გამოაჩენს, რამდენად ერევა ქვეყანა თავის მძიმე სოციალურ ვალდებულებებს.
პოლიტიკური გუნდისთვის თითქმის გადაუჭრელი ამოცანაა, შეამციროს ჯანდაცვის პაკეტი, ან საყოველთაო დაზღვევიდან გადავიდეს სასიცოცხლო რისკების დაზღვევაზე (დაეხმაროს ყველას საჭიროების მიხედვით და არა - ყველას თანაბრად). თამასა ძალიან დიდ სიმაღლეზეა აწეული და მისი დაწევა მძიმე დარტყმა იქნებოდა ნებისმიერი ხელისუფლებისთვის. არადა, ქვეყნის განვითარებაში სერიოზული ინვესტირების გარეშე, სოციალური ვალდებულებების ტვირთი სულ მეტად და მეტად დამძიმდება. ჩემი ხედვით, ფაქტობრივად, ჩიხურ მდგომარეობაში ვართ, იმის გათვალისწინებით, რომ ამ მეტად მგრძნობიარე თემაზე საჯაროდ არავინ საუბრობს.
ნამდვილად მოხარული ვიქნები, თუ ჩემი ბლოგი გახდება სტიმული იმისთვის, რომ დავიწყოთ დისკუსია კარსმომდგარ სირთულეებზე - რასაც ვთავაზობ კიდეც მთავრობას, როგორც ჩვენი საერთო სამშობლოს გულშემატკივარი ადამიანი. იქნებ, თავად მთავრობისთვისაც სასარგებლო აღმოჩნდეს, რომ გულწრფელად განუმარტოს თავისი ქვეყნის მოსახლეობას, განვლილი ორი წლის გამოცდილებით, როგორ ერევა ქვეყანა სოციალურ ვალდებულებებს; როგორ ბალანსდება განვითარება და მოსახლეობის სოციალური დაცვა; რა პროგრამები ხორციელდება განვითარების კუთხით; თუნდაც, სამი წლის შემდეგ საიდან გაჩნდება ბიუჯეტში თანხა მეცნიერებისა და განათლების (თუ სხვა სფეროს) რეფორმის დასაფინანსებლად.
არაფერი მითქვამს იმ დარგებზე, რომლებზეც ბევრი არაფერი ვიცი. იქნებ მართლაც არსებობს განვითარების დიდი პერსპექტივა, რაც ჩემნაირი დილეტანტის თვალით არ ჩანს? ან იქნებ დიალოგში ისეთ საკითხებზე შეთანხმებაც გახდეს შესაძლებელი, დღეს რომ შეუძლებლად გამოიყურება?
ძვირფასო მთავრობავ, თქვენ აგვიხსენით და ჩვენ ყურადღებით მოგისმენთ. მჯერა, რომ საუბრის დაწყება საფრთხეებსა და პერსპექტივებზე თქვენ არანაკლებ გჭირდებათ, ვიდრე - ჩვენ.
ხოლო უფრო მეტი კეთილგანწყობით დიალოგის შეთავაზება, ვიდრე მე ამ ბლოგით ვცადე, მგონი, შეუძლებელია.
