Accessibility links

რადიო თავისუფლება რადიო თავისუფლება

ბლოგები

ორშაბათი, 28 სექტემბერი 2009

ცოტა ხნის წინ, რადიო “თავისუფლების” საიტზე მოვისმინე ჩემი მეგობრის, ბასა ჯანიკაშვილის ინტერვიუ, რომელშიც ბასა სხვა საინტერესო საკითხებთან ერთად, იმასაც შეეხო, თუ როგორ შემოდიოდა უცხოეთი ქართულ ლიტერატურაში უკანასკნელი წლების განმავლობაში.

მისი სიტყვით, ბოლო 7-10 წლის მანძილზე, ძალიან ბევრი წიგნი გამოვიდა, სადაც მოქმედება უცხოეთში ვითარდება. პერსონაჟებთან ერთად ავტორებიც მოხვდნენ საზღვარგარეთ, დაიწყო ერთგვარი ფსიქოლოგიური ძვრები, რაც ნაწარმოებებშიც აისახა. ბასას აზრით, რაც უფრო მეტი მკითხველი ეყოლება ასეთ წიგნებს, ევროპასა და საქართველოს შორის არსებული საზღვარი მით უფრო მალე გაიხსნება.

მოკლედ, ისე გამოვიდა, რომ საზღვარს, რომელიც ამდენი წელი იყო ჩაკეტილი, უცხოური შთაბეჭდილებებითა და უცხოური ფსიქოლოგიური ძვრების საფუძველზე დაწერილი ლიტერატურა თუ გახსნის მხოლოდ.

მესმის, რომ ბასა ზოგადად უწიგნურობას გულისხმობდა, როცა ამბობდა, “რაც უფრო მეტი მკითხველი ეყოლება ასეთ წიგნს...”-ო, მაგრამ ძალაუნებურად მეტ-ნაკლებად სუსტი ქართული რომანებით რომ დასახა ბასამ ქართული ლიტერატურის “ბედის გახსნის” პერსპექტივები, ეს აშკარაა.

რატომ სუსტი? იმიტომ, რომ ესეთი, “უცხოურ” რეალიებში გაზავებული რომანები ცოტათი უკბილო გამოუვიდათ ქართველ მწერლებს. სიტყვა “უკბილო”-ზე აქ არ მინდა მაინცდამაინც ხუმრობა გაიხსენოთ. არსებობს ასეთი ცნება ღვინის დახასიათებისას, “უკბილო ღვინო”, როცა ღვინო უინტერესოა, სხეული, ძარღვიანობა აკლია, არც სურნელით გამოირჩევა და ვერც დაგემოვნებისას განიჭებს სიამოვნებას. ჰოდა, აი ასეთია ჩვენი მწერლების “უცხოური” რომანები და ამიტომაა, რომ ლაშა ბუღაძის მეორე რომანს პირველი მირჩევნია, აკა მორჩილაძის „ძირს სიმინდის რესპუბლიკასა“ და „შენ თავგადასავალს” კი “მოგზაურობა ყარაბაღში” (სხვა ავტორების ჩამოთვლაც შეიძლება).

ჩვენს რეალობაში ხშირად უცხოეთში გაქცევა თავის გადარჩენის ერთადერთ საშუალებად იქცევა ხოლმე, ქართულ რომანში კი ავტორები სიუჟეტის, ამბის გადარჩენისთვის მიერეკებიან თავიანთ პერსონაჟებს. რატომ ხდება ეს, რატომ იქცა ეს ტენდენცია რეალობის ლამის ერთადერთ ნიშნად თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში, ეგ ცალკე საკითხია და ამაზე სხვა დროს ვიტყვი, როცა კიდევ ერთხელ გადავიკითხავ ამ რომანებს, ახლა კი იმას სჯობს ჩავეძიოთ (დავიწყოთ მაინც ძიება), თუ რისი ბრალია, რომ ქართულ ლიტერატურას არა და “არ გაეხსნა ბედი”.

იმ მდგომარეობით, რასაც ახლა ვხედავთ ქართულ ლიტერატურაში, ჩვენ კიდევ დიდხანს ვერ ჩავეწერებით მსოფლიო ლიტერატურის კონტექსტში. რამდენიც არ უნდა ვუმტკიცოთ თავს, რომ ჩვენი მწერლობა კარგად, ან საკმაოდ კარგად ასახავს რეალობას (ბასას სიტყვებია), ეს ასე არაა და არც მხოლოდ მკითხველს უნდა დავაბრალოთ ჩვენი მწერლობის პრობლემები. ახლანდელი ქართული ლიტერატურა ქართულ ფეხბურთზე უარეს დღეშია ჩავარდნილი, ფეხბურთის მესვეურები 2 წელიწადში ერთხელ ევროპის და მსოფლიო ჩემპიონატის შესარჩევი ტურნირების კენჭისყრის ცერემონიალებზე მაინც დადიან...

ძალიან კარგად მახსოვს 2002 წლის ივნისში როგორი სიხარულით ვაუწყებდი მკითხველს ახალი გაზეთის, “24 საათის” დამატების, “წიგნების” გამოსვლას, რომელიც წიგნის ფესტივალს დავამთხვიეთ და კიდევ 3 წელი გამოდიოდა. როგორი იმედი მქონდა, რომ 2002 და მისი მომდევნო წელი შემობრუნების წელი იქნებოდა ქართული ლიტერატურისთვის. სწორედ ამ პერიოდში გაიხსნა ახალი ტიპის პირველი ქართული წიგნის მაღაზიები, “პარნასი” და “წიგნის სახლი”... მაგრამ სულ მალე რაღაც მოხდა, რასაც ვერ ვარქმევ ზუსტ სახელს, ოღონდ ერთი რამ ნაღდად ვიცი: 2003 წელს ჩვენ რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი გამოგვეპარა, მნიშვნელოვანი დავკარგეთ. მას შემდეგ არც ერთი წიგნის ფესტივალი ისეთი არ ყოფილა, იმ 2002 და 2003 წელს, ფილარმონიაში რომ იყო. მაშინ ჩვენ გვქონდა შანსი, ახალი ქართული ლიტერატურის დაბადების მომსწრენი გავმხდარიყავით, მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს არ მოხდა. რა იყო ეს “მნიშვნელოვანი”? მაინც რა დავკარგეთ?

კითხვის ხალისი? რომელიც ახლა მხოლოდ ფარულადაა ჩვენში? სიახლის მოლოდინი? რომელიც ასევე თვლემს?

მაშინ, იმ საშინელი რეჟიმის პირობებში იმედით ვცხოვრობდით, დარწმუნებული ვიყავით, რომ ძველი რეჟიმი აუცილებლად წავიდოდა, თუმცა ვერავინ წარმოიდგენდა, რომ წასვლიდან 1 წელიწადში ასე საბედისწეროდ მიეჯაჭვებოდა ქართული საზოგადოება ახალი რეჟიმის მთავარ იარაღებს, ერთი მხრივ პიარს და მეორე მხრივ რისხვის გამომწვევ მექანიზმებს, ყალბ ოპტიმიზმსა და სრული პესიმიზმის მანქანებს, პატრიოტიზმსა და განურჩევლობას. იქნებ ამიტომაცაა, რომ მწერლები ვერაფერს არსებითს ვერ ამბობენ?! იქნებ ამიტომაა, რომ მკითხველებს წიგნისთვის აღარ სცალიათ, მხოლოდ ქართულ ტიტრებს თუ წაიკითხავენ ხოლმე ათასში ერთხელ?! იქნებ ამიტომაა, რომ ჩვენს ქვეყანაში მთელი ყურადღება ძეგლებზე და საფლავებზეა გადასული?!

“საჭირბოროტო” ძეგლებზე და “პრესტიჟულ” საფლავებზე.
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ბევრმა გამოჩენილმა მუსიკოსმა ბოიკოტი გამოუცხადა თავის იმ კოლეგებს, ვინც ნაცისტებთან თანამშრომლობდა. მაგალითად, კარაიანთან ერთად გამოსვლაზე უარი თქვეს ცნობილმა პიანისტებმა რუბინშტეინმა და ფრიდმანმა. უფრო მეტიც: მთელმა ქვეყანამ - შეერთებულმა შტატებმა - უარი თქვა თავის ტერიტორიაზე ფურტვენგლერის და კარაიანის გასტროლების ჩატარებაზე. იყო სხვა ტიპის შემთხვევებიც: ვენაში საგასტროლოდ ჩასულ გამოჩენილ ამერიკელ კომპოზიტორს, დირიჟორსა და პიანისტს, წარმოშობით ებრაელ ლეონარდ ბერნსტაინს "ვინერ ფილარმონიკერის" ორკესტრანტებმა უარი განუცხადეს გუსტავ მალერის სიმფონიის შესრულებაზე: მათთვის მთავარი იყო არა მალერის - როგორც კომპოზიტორის - სიდიადე, არამედ მისი ებრაული წარმოშობა. ბერნსტაინს დიდი ძალისხმევა დასჭირდა იმისათვის, რათა ვენელი მუსიკოსები დაეყაბულებინა. უნდა ითქვას, რომ არაერთხელ საქმე აბსურდამდეც მისულა: დიდი ბულგარელი მომღერალი, ბანი ბორის ხრისტოვი გერმანელებთან თანამშრომლობისათვის საბჭოთა კავშირში, ფაქტობრივად, "პერსონა ნონ გრატად" იყო გამოცხადებული, ხოლო შეერთებულმა შტატებმა მისთვის ვიზის გაცემაზე უარი თქვა იმ მოტივით, რომ ხრისტოვი ე.წ. "სახალხო დემოკრატიის" ქვეყნის, ბულგარეთის წარმომადგენელი იყო.

დღეს მსოფლიო რადიკალურად შეიცვალა და ცხოვრება ხშირად ღრმა სიმბოლიკის მქონე სულ სხვა სიუჟეტებს გვთავაზობს. მუსიკალური DVD-ის კადრში საფრანგეთის დეპარტამენტ ნიევრის სენ-ლეონარ დე კორბინის სააბატოს შიდა ეზოა. ეს ეზო ღია ცის ქვეშ მაყურებელთა დარბაზად არის გადაკეთებული. მზის სხივებისგან მას ასწლიანი ხეების ტოტები იცავს. იქაურობა სავსეა მსმენელებით. საგანგებოდ კონცერტისთვის აგებულ ფიცარნაგზე მოხუცი ებრაელი მევიოლინე ივრი გიტლისი თავის პროგრამას ნოტებით უკრავს. ეს ის გიტლისია, რომელსაც ბავშვობაში დიდი მომავალი უწინასწარმეტყველა გამოჩენილმა მევიოლინემ ბრონისლავ გუბერმანმა. ჰოლივუდში სწორედ გიტლისის ბიოგრაფიის მიხედვით გადაიღეს ფილმი "ბრწყინვალება", რომელიც შემდგომ "ოსკარით" დააჯილდოვეს.

იმ ფილმში გიტლისმა საკუთარი თავი ითამაშა. სააბატოში მუსიკოსი მსმენელის წინაშე უბრალო ჩაცმულობით, ჯინსებითა და ფერადი პერანგით, წარდგა. დროდადრო ის თავის სიმპათიურ ახალგაზრდა აკომპანიატორს, ანა-ვარია ვერას უღიმოდა. საერთოდ, მუსიკალური სამყაროსთვის ივრი უცნაურ კაცად არის ცნობილი. მაგალითად, მას შეუძლია რომელიმე თავის ნაცნობს ღამის სამ საათზე ესტუმროს იმ მიზეზით, რომ, თურმე, "ძალიან მოენეტრა". ეს განსაკუთრებით ეხება გამოჩენილ თანამედროვე პიანისტს მარტა არგერიხს, რომელიც, სხვათა შორის, 50-იან წლებში თბილისში რუჯერო რიჩისთან ერთად გამოვიდა. შეიძლება ითქვას, რომ "უცნაურობებით" გამოირჩევა გიტლისის ხელოვნებაც: მუსიკალურ ნაწარმოებებს ის ან გენიალურად, ან, უბრალოდ, ცუდად უკრავს. შესაძლოა, ეს იმით იყოს გამოწვეული, რომ მისი ნიჭის გაფურჩქვნის პერიოდში მსოფლიოში დიდი მევიოლინეების არნახული რაოდენობა აღინიშნებოდა. საკმარისია დავასახელო თუნდაც იაშა ჰეიფეცის, ნატან მილშტეინის, იეჰუდი მენუჰინის, დავიდ ოისტრახის, მირონ პოლიაკინის, მიშა ელმანის, ეფრემ ციმბალისტის გვარები. ყველა მათგანმა კონკრეტული ნაწარმოების შესრულების საკუთარი ტრადიცია დაამყარა. თუმცა, დღეს ჩვენი სათქმელი სულ სხვა არის...

ვიდეოკამერით აღბეჭდილ კონცერტზე გიტლისმა შესანიშნავი სავიოლინო რეპერტუარი შეასრულა, მაგრამ (ისევ უცნაურობა!) ტრადიციულად მიღებული რიგითობა დაარღვია. დასაწყისში მან ერნესტ ბლოხის "იმპროვიზაცია" დაუკრა. ეს ნაწარმოები ებრაული ლოცვა "ნიგუნის" პარაფრაზს წარმოადგენს და მთავარი იუდაური დღესასწაულების დროს ჟღერს. მის მელოდიაში ისმის დაჩაგრული და ტანჯული ერის ღმერთისკენ მიმართული დახმარების თხოვნა. ჩემმა მუსიკალურმა მეხსიერებამ ასოციაციის სახით იმწამსვე მიკარნახა ჯონ უილიამსის მოტივი სტივენ სპილბერგის შესანიშნავი ფილმიდან "შინდლერის სია".

"იმპროვიზაციის” შემდეგ გიტლისმა ბრყინვალედ დაუკრა სარასატეს "ბოშათა ჰანგები". თავისი გამოსვლა მევიოლინემ ბეთჰოვენის გენიალური "კროიცერის სონატით" დაასრულა. მსმენელმა მას ოვაცია მოუწყო. და აქ გამიელვა აზრმა: იმ დროს, როცა პოლიტიკოსები, მეცნიერები, თეოლოგები თავს იტეხავენ ტოლერანტობის პრობლემის გადაჭრაზე, კათოლიკური სააბატოს ეზოში ებრაელი მევიოლინე დიდი პატივისცემითა და მოწიწებით, ერთ კონცერტში, უკრავს ფაშიზმის მიერ დაჩაგრული ებრაელი და ბოშა ერების და გერმანიის მუსიკას - მუსიკას იმ ქვეყნისა, რომელიც თავის დროზე ფაშიზმთან იყო გაიგივებული.

საოცარი ნიჭის ძალით შესანიშნავ მუსიკოსს შესრულებული ნაწარმოებები ვიოლინოს გასაღებიდან ტოლერანტობის გასაღებში გადაჰყავს.

ჩამოტვირთე მეტი

ბლოგერები

ყველა ბლოგერი
XS
SM
MD
LG