ბლოგები

პირადად მე ძალიანაც გამიხარდებოდა საქართველო ისეთი ქვეყანა რომ იყოს, სადაც სახელმწიფო ყოველთვის გაემიჯნებოდა და მყისიერად დაგმობდა ადამიანის - ან ადამიანების გარკვეული ჯგუფის - ღირსების დამაკნინებელ განცხადებებს თუ ქმედებებს. ისევე, როგორც ამ განცხადებების და ქმედებების ავტორებს - მათი სოციალური სტატუსის, გავლენის თუ ავტორიტეტის მიუხედავად.

ამაზე კიდევ უკეთესი ის იქნებოდა, საქართველო ისეთი ქვეყანა რომ იყოს, სადაც კულტურულ-ინტელექტუალურ-სასულიერო ელიტა თავისუფალ აზროვნებას დაამკვიდრებდა; სიახლის მიმართ ღია იქნებოდა; სტერეოტიპებს შეებრძოლებოდა. სადაც ამ ელიტის საკმაოდ დიდი ნაწილი არ იმსჯელებდა სიძულვილით გაჟღენთილი, პარანოიაშერეული კლიშეებით. სადაც დიდი ავტორიტეტის მქონე რეჟისორი დინჯი ინტონაციით არ იტყოდა, ზანგი რატომ უნდა მიყვარდეს, ის ხომ კულტურით ჩემზე უკან დგასო; მრევლით გარშემორტყმულ მღვდლებს არ გაუკვირდებოდათ, "დედაჩემი და სომეხის დედა" [sic] თანაბარი როგორ უნდა იყოსო; ძველი თაობის პოეტები არ მოგვიწოდებდნენ, "გადახედეთ ნებისმიერ სფეროს, გამოუჩხრიკეთ ნებისმიერს ბიოგრაფია და აღმოჩნდება, რომ ან დედა ეყოლება სომეხი, ან ვიღაცა"; შედარებით ახალგაზრდა პოეტი კი არ შეშფოთდებოდა, მე, როგორც “მოქალაქეს” და “ქალთა მოტრფიალეს”, დიდი საშიშროება მექმნება ჰომოსექსუალთა მიერ საიდუმლოდ მართულ-დაფინანსებული "ორგანიზაციის თუ კასტის" სახითო.

მაგრამ რას ვიზამთ. რეალობა სხვაგვარია. ასეთი განცხადებები უხვად კეთდება, მათ ფართო აუდიტორიაც ჰყავს და ბევრი მომწონებელიც. სულ რამდენიმე წლის წინ იყო, ერთი დეპუტატი ტელევიზიით რომ აცხადებდა, გულის სიღრმეში სიამოვნებით ვეთანხმები ჰიტლერს, როცა მან ჰომოსექსუალები ზღვაში გაგზავნა და ჩაძირაო. მეორე დეპუტატი კი პარლამენტის სხდომაზე ომახიანად მოითხოვდა, მთავრობის ყველა წევრმა ახლავე წარმოადგინოს მონაცემები “მშობლების ეთნიკური წარმომავლობის და რელიგიური მრწამსის" შესახებო.

პოლიტოლოგებს, სოციოლოგებს, კულტუროლოგებს და სხვა ჭკვიან ხალხს თუ დავუჯერებთ, ამ ყველაფერს თავისი მიზეზები აქვს. ასეთი ტიპის ფობიები, ნაციონალიზმის ვიწრო და შოვინისტურ გაგებასთან ერთად, დიდწილად საბჭოთა გამოცდილების შედეგია. მაშინ, საბჭოთა იმპერიულ კონტექსტში, ეთნიკური ნაციონალიზმი - წარმომავლობის, სისხლის, გენის, მტრის ხატის, რჩეულობის, მსხვერპლობის და გადარჩენის შესახებ თავისი აუცილებელი ნარატივებით - ატარებდა დომინანტური, საბჭოთა იდეოლოგიის ალტერნატივის, ერთგვარი წინააღმდეგობის ფუნქციას. მაგრამ დღეს - დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან ოცი წლის შემდეგ - ეს ცნებები ძირითადად შოვინისტური და დისკრიმინაციული სენტიმენტების ნაზავად იქცა - უმცირესობაში “საფრთხის” დანახვის, ეთნიკურად “სუფთა” ქართველის ძიების და ქართველების რჩეულობა-გამორჩეულობაზე ქადაგების ნაზავად.

პრობლემას დიდწილად ისიც ართულებს, რომ ამ იდეოლოგიას ბევრი “იდეოლოგიად” არც აღიქვამს და ის ბუნებრივ, თავისთავად ცხად ჭეშმარიტებად მიაჩნია. ამის კარგი მაგალითი თავად რობერტ სტურუაა. პირველ განცხადებას, პრეზიდენტი “სომეხია” და ქართველები ამიტომ არ უყვარსო, სამსახურიდან გათავისუფლების შემდეგ მან გაკვირვებული ახსნა-განმარტება მოაყოლა - ნაციონალიზმი და ქსენოფობია არაფერ შუაშია, არასწორად გამიგეს, მე მხოლოდ იმის თქმა მინდოდა, რომ, მაგალითად, ტერიტორიული საკითხების გადაწყვეტისას პრეზიდენტს სომხური „სისხლი“ აიძულებს სომეხი ერის მხარეს დადგეს - უნდა ეს, თუ არაო. გამოდის, რომ “შერეული სისხლის” მქონე მოქალაქე თავისი ქვეყნის ერთგული ვერ იქნება - ძალიანაც რომ მოუნდეს, “სხვა სისხლი” არ მისცემს ამის საშუალებას.

ეს, რასაკვირველია, ქსენოფობიაა. და საქართველოს იმ მოქალაქეების პირდაპირი შეურაცხყოფა, თავს ვინც ეთნიკურ უმცირესობას აკუთვნებს. შესაბამისად, ის, რომ სახელმწიფო ამ განცხადებებს გაემიჯნა - საბიუჯეტო დაფინანსებაზე მყოფი თეატრის ხელმძღვანელის თანამდებობიდან ამ განცხადებების ავტორის გათავისუფლების გზით - წესით, ცალსახად დადებითი ნაბიჯი უნდა იყოს.

დადებითი ალბათ არის კიდეც. ოღონდ რამდენად “ცალსახად” - ამაში დარწმუნებული არ ვარ. რამდენიმე მიზეზის გამო. პირველ რიგში, ჩემი ვარაუდით, უკიდურესად მცირე უნდა იყოს იმ ადამიანების რაოდენობა, ვინც რობერტ სტურუას განთავისუფლებას პოლიტიკურ ანგარიშსწორებად არ მიიჩნევს - ვისაც გულწრფელად სწამს, რომ ის მართლა “ქსენოფობიის” გამო გაუშვეს და ამაში გადამწყვეტი როლი მისმა მწვავე ოპოზიციონერობამ არ შეასრულა. ხოლო ჩვენს რეალობაში - სადაც პოლიტიკოსების, ეკლესიის, საზოგადოების და მედიის დიდი ნაწილის თვალში ქსენოფობია გაბუნებრივებულია და “ქსენოფობიად” კი არა, პატრიოტულ საღ აზრად აღიქმება - უმცირესობების უფლებების პოლიტიკური ანგარიშსწორების იარაღად გამოყენებამ შესაძლოა უკუშედეგი, “ქსენოფობიასთან ბრძოლის” გაუფასურება, მისი დისკრედიტაცია მოიტანოს. მაქსიმუმი, რაც „სტურუას საქმეს“ შეიძლება მოჰყვეს, თვითცენზურის გაზრდა იქნება - რაც, თავისთავად, მნიშვნელოვანია, რადგან შემცირდება იმ განცხადებების რაოდენობა, რომლებიც ამ დახავსებულ კლიშეებს კიდევ უფრო განამტკიცებს. მაგრამ საეჭვოა ამან ქსენოფობიის, ან უმცირესობების უფლებების შესახებ სერიოზული მსჯელობის დაწყებას - მით უფრო ქსენოფობიის მასშტაბის შემცირებას - მისცეს ბიძგი. ისევე, როგორც ამ თემაზე გაკეთებულმა მშრალმა და დიდაქტიკური შეფერილობის მქონე განცხადებებმა - რომ “ტირაჟირებულ ქსენოფობიას დემოკრატიულ ქვეყანაში მწვანე შუქი არ უნდა აენთოს”, როგორც კულტურის მინისტრმა გვითხრა რობერტ სტურუას საქმესთან მიმართებით.

ზოგადად, ამ საკითხების მიმართ სწორხაზოვნება და ზედაპირულობა, ჩემი აზრით, სერიოზულ პრობლემას ქმნის. ერთი მხრივ ფაქტია, რომ ამ ხელისუფლებამ - და პირადად მიხეილ სააკაშვილმა - საქართველოს პოლიტიკურ სივრცეში უმცირესობებთან და მრავალფეროვნებასთან მიმართებით მართლა შეიტანა პოზიტიური სიახლე. პრეზიდენტის განცხადებები, რომ საქართველო იქ მცხოვრებ ყველა ეთნოსს თანაბრად ეკუთვნის; უმცირესობების მიმართ გადადგმული ნაბიჯები - რელიგიური ორგანიზაციების შესახებ ახლახან მიღებული კანონის ჩათვლით - ნამდვილად დადებითი ჟესტებია.

თუმცა, დიდწილად მხოლოდ ჟესტები და განცხადებები. საქმით - ვთქვათ, პოლიტიკურ ასპარეზზე უმცირესობების რეპრეზენტაციის, ეროვნულ კულტურულ მემკვიდრეობაში უმცირესობების მიერ შეტანილი წვლილის ხაზგასმის, თუნდაც ამ საკითხებზე ღია დისკუსიის დაწყების თვალსაზრისით - ბევრი არაფერი გაკეთებულა. ზოგიერთი ამას ზოგადი ატმოსფეროთი ხსნის - საზოგადოებაში, რომელშიც უმცირესობების საკითხი არაპოპულარულია, ქსენოფობია კი გავრცელებული, პოლიტიკოსი - და მითუმეტეს ხელისუფალი - ლოგიკურად მოერიდება უფრო გაბედული ნაბიჯების გადადგმას, მხარდაჭერის დაკარგვის შიშით. მით უფრო, რომ ოპოზიციური პოლიტიკური ძალების დიდი უმრავლესობა სწორედ ეთნონაციონალისტურ პოპულიზმს და ქსენოფობიური განწყობების გაღვივებას მიმართავს ხოლმე ხელისუფლებასთან დაპირისპირების, თუ მისი გაკრიტიკების მიზნით.

თუმცა, პრობლემა შეიძლება უფრო ღრმაც იყოს. ჩემი აზრით, ხელისუფლებას ეს საკითხი დიდწილად სწორედ ასე - სწორხაზოვანი ლოზუნგების დონეზე ესმის. “ტრენინგზე ნასწავლი ტოლერანტობის“ დონეზე. ასეთი ეჭვისთვის მყარ საფუძველს სააკაშვილის მიერვე გაკეთებული განცხადებები ქმნის. ძნელი წარმოსადგენია, ადამიანს კარგად ესმოდეს ქსენოფობიის პრობლემა, ან რასიზმის ისტორია, და თან ისეთ ვულგარულ კლიშეებს იყენებდეს, როგორიცაა რუსეთის შესახებ არაერთხელ ნათქვამი სიტყვა - „მონღოლოიდი“. 2010 წლის ივნისში სააკაშვილი რუსეთს „ბრუტალურ, ცბიერ, მონღოლოიდური ტიპის პოლიტიკურ ძალას“ უწოდებდა. გასულ ორშაბათს კი ის „მონღოლოიდური იდეოლოგიის გადმონაშთად“ მოიხსენია.

ეს ცნება - „მონღოლოიდი“ - რასების შესახებ მეცხრამეტე საუკუნის დისკურსს ეკუთვნის, ადამიანების „დახარისხების“ დისკურსს. ის მთელი აღმოსავლეთ და სამხრეთაღმოსავლეთ აზიის ხალხების აღსანიშნავად გამოიყენებოდა - დღეს კი მას დამამცირებელ, ტლანქ და რასისტულ განზოგადებად მიიჩნევენ. გასაგებია, რომ ამ ფრაზების წარმოთქმისას სააკაშვილი ისტორიული ფაქტებით არის შთაგონებული - რომ 1230 წლიდან მეთხუთმეტე საუკუნის შუა პერიოდამდე მონღოლთა მიერ დაპყრობილად ყოფნამ რუსეთზე დიდი გავლენა იქონია და ის ევროპულ სივრცეს მოწყვიტა. მაგრამ ის ჯიუტად ტერმინ „მონღოლოიდს“ ხმარობს.

თან ეს ხომ პირველად არ ხდება. ყველას გვახსოვს სააკაშვილის “პაპუასები ხომ არა ვართ” და“ზანგები ხომ არა ვართ”. კი ბატონო, ბევრი ამბობს - და გარკვეულწილად მეც ვეთანხმები - რომ ესენი იდიომატური ფრაზებია, რომლებსაც ის დაუფიქრებლად ამბობს ხოლმე, ამა თუ იმ სფეროში საქართველოს „ჩამორჩენილობის“ გასაპროტესტებლად. მაგრამ მგონი ასეთი იდიომატური გამოთქმები საკმაოდ გახშირდა საიმისოდ, რომ მათ ჯიუტად ვუძახოთ „წამოცდენები“.

სააკაშვილი, როგორც სჩანს, გარკვეული ცივილიზაციური კლიშეებით და დიქოტომიებით აზროვნებს - “განვითარებულები” და “ველურები”, ან “ცივილიზებულები” და “ბარბაროსები” - და ადამიანების, თუ ადამიანთა ჯგუფების დახარისხებასაც ამ ჭრილში ახდენს. ეს შეიძლება მართლაც განსხვავდებოდეს ქსენოფობიის იმ ტიპისგან, რომელიც რობერტ სტურუამ გამოავლინა - სააკაშვილი არ იტყვის, რომ, მაგალითად, ადამიანს ქცევას და აზროვნებას ეთნიკური წარმომავლობა და “სისხლი” კარნახობს; და არც რომელიმე უმცირესობას წარმოაჩენს ერისათვის „საფრთხედ“. მაგრამ ცივილიზაციური იერარქიები, რომლებიც პირდაპირაა გადაჯაჭვული რასისტულ კონცეფციებთან, მისთვის, როგორც ჩანს, უცხო არ არის. სხვაგვარად რომ იყოს, ის არ იტყოდა, რომ, მაგალითად, „საბაჟოს ხელმძღვანელობის ხარისხი ანთროპოლოგიურად გამოსწორდა“. ეს ფრაზა გადაფარა იმავე გამოსვლაში ნათქვამმა “ზანგები ხომ არა ვართ“-მა და დღეს, მგონი, აღარავის ახსოვს. არადა ეს ტერმინოლოგია - „ადამიანების ანთროპოლოგიური ხარისხი“ – ძალიან უსიამოვნო ასოციაციებს აღძრავს. თავის დროზე სწორედ ამ ანთროპოლოგიური „ხარისხის“ დაკანონების სურვილმა დაუდო საფუძველი სამეცნიერო რასიზმს - ადამიანთა „ტიპების“ ტაქსონომიებს და თავის ქალების მოყვანილობების შედარებებს.

თუმცა ის, რომ ამ ცივილიზაციური კლიშეებისგან ვერ თავისუფლდება, არ ნიშნავს, რომ ხელისუფლება ურყევი რასისტია და გულწრფელად არ ცდილობს გარკვეული პოზიტიური სიახლეების დამკვიდრებას საქართველოს უმცირესობებთან მიმართებით. უბრალოდ, საკითხის ზედაპირული გაგების გამო, ის ამ საქმესაც კლიშეებით ეკიდება - ლოზუნგების და დიდაქტიკური განცხადებების დონეზე. რომ „დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ - ანუ „ცივილიზებულ“ და „განვითარებულ“ ქვეყნებში - ქსენოფობია მიუღებელია. არადა დღევანდელ საქართველოში ეთნონაციონალიზმის სიძლიერე და ქსენოფობიური განწყობები ხალხის „ჩამორჩენილობით“ და მასების „სიბნელით“ კი არა, კონკრეტული ფაქტორებით აიხსნება - მათ შორის საბჭოთა გამოცდილებით, ისევე როგორც ავტორიტეტის და გავლენის მქონე კულტურული და სასულიერო ელიტის ბევრი წარმომადგენლის პოპულიზმით. იმით, რომ რუსთაველის თეატრში შეკრებილი ელიტარული პუბლიკა პროტესტის გარეშე, სიცილ-ხორხოცით ხვდება რეჟისორის ქილიკს „კულტურით უკან მდგომი ზანგების“ შესახებ.

ამასთან დაპირისპირებას კი თანმიმდევრული, პრინციპული და სიღრმისეული მიდგომა სჭირდება. იმის ახსნა, რომ ქსენოფობიური განცხადებების კეთება სინამდვილეში ეროვნულობის სახელით ჩადენილი ანტი-ეროვნული აქტია, რადგან ბევრი ჯგუფის გაუცხოვებას და საზოგადოებაში განხეთქილებებს იწვევს; რომ უმცირესობების უფლებები უწინარესად იმიტომ კი არ უნდა დავიცვათ, რომ „ცივილიზებულები“ და „ლიბერალები“ გამოვჩნდეთ - არამედ იმიტომ, რომ ეს ჩვენივე ინტერესებში შედის, თუკი გვინდა, რომ ჰარმონიულ და ინტეგრირებულ გარემოში ვცხოვრობდეთ; რომ უმცირესობებს დიდი და წარუშლელი წვლილი აქვთ შეტანილი კულტურულ მემკვიდრეობაში, რომელსაც ეროვნულს ვუწოდებთ. მაგრამ ამ საკითხებზე - და, პრინციპში, არც სხვა მნიშვნელოვან თემებზე - ღია და სიღრმისეული დისკუსია არ მიმდინარეობს. ხელისუფლება და პრო-სახელისუფლო მედია პოლიტიკური და პოპკულტურული შოუებით, ოპტიმისტური ლოზუნგებით და დიდაქტიკური კლიშეებით არიან დაკავებული.

ისე, ახლა ამას კი ვწერ, მაგრამ თან ვფიქრობ, რომ დღეს, შესაძლოა, საქმეს ვეღარც „დისკუსიამ“ უშველოს. უკვე ძალიან ბევრი დაუსჯელი უსამართლობაა მომხდარი საიმისოდ, რომ ამჟამინდელ პოლიტიკურ კონტექსტში ადამიანის უფლებებისთვის და ღირსებისთვის ბრძოლამ დამაჯერებლობა არ დაკარგოს და მშრალ ლოზუნგებად, ან, სტურუას შემთხვევაში, პოლიტიკური ანგარიშსწორების იარაღად არ აღიქმებოდეს. ყოველგვარი დისკუსიის გარეშე, აშკარაზე აშკარაა, რომ ადამიანების ღირსების შელახვის ბრალდებით სტურუას განთავისუფლება და, მაგალითად, ქვეყნის მთელი მოსახლეობის აბუჩად ამგდები "მოდელირებული ქრონიკის" ავტორების დაუსჯელად დატოვება პარადოქსულ, ფარისევლურ და უსიამოვნო სურათს ქმნის. ხოლო არგუმენტი, რომ რუსთაველის თეატრი "სახელმწიფო დაფინანსებაზეა", იმედი კი "კერძო ტელეკომპანიას" წარმოადენს, არ მომწეროთ, მაინც არ გავიზიარებ.

ცნობილი ფრანგი კრიტიკოსი და პოსტსტრუქტურალიზმის ერთ-ერთი ფუძემდებელთაგანი როლან ბარტი წერდა, თეატრი ყოველთვის ყველაზე გამორჩეულად მიყვარდა და სწორედ ამიტომ თითქმის არადროს დავდივარ თეატრში, რადგაც არაფერი ისე არ მიფუჭებს განწყობას, როგორც ცუდი სპექტაკლიო. თეატრის, განსაკუთრებით კი ბერტოლტ ბრეხტის სიყვარულმა უცხო ენების სწავლის სიზარმაცით ცნობილ ბარტს გერმანულიც კი ასწავლა. ეს იმაზე გამახსენდა, რომ პირველი გერმანული ფრაზა, რომელიც ვისწავლე, „Der kaukasische Kreidekreis“ (კავკასიური ცარცის წრე) იყო და ის დაწყებითი კლასის მოსწავლემ რუსთაველის თეატრის სცენიდან გავიგონე. რამდენიმე წლის შემდეგ „რიჩარდ III“ ვნახე და სპექტაკლის შემდეგ ჩემივე დახატული ინგლისის დროშა ჩემი საწოლის თავზე ჩამოვკიდე. უკვე სკოლას ვამთავრებდი, როდესაც რობერტ სტურუას დადგმული „მეფე ლირის“ პრემიერაზე აღმოვჩნდი და „პერესტროიკის“ ქარცეცხლში ფინალური სცენის - ლირის მონოლოგის წინ - დეკორაციების ნგრევა საბჭოთა კავშირის აღსასრულის სიმბოლოდ აღვიქვი, თუმცა იმ დროს ასეთი ინტერპრეტაცია სრულიად არაორიგინალური იყო და 80-იანი წლების ბოლოს განწყობას შეესატყვისებოდა. ეს ყველაფერი იმის სათქმელად გავიხსენე, რომ რობერტ სტურუა არა მხოლოდ მომწონს და დიდ რეჟისორად მიმაჩნია, არამედ მისმა შემოქმედებამ ჩემი ცნობიერების ჩამოყალიბებაზე იმოქმედა და მის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილადაც იქცა.

პოლიტიკური სიმბოლოები თუ მეტაფორები დროითია და ისინი მალე კარგავენ მნიშვნელობას. დღეს უკვე „პერესტროიკაც“ და საბჭოთა ხელოვნების იგავური ენაც ცოტა ადამიანსღა თუ ახსოვს. რაც რჩება – უკვე თავად ხელოვნების ენაა და არა მისი მეშვეობით გამოთქმული პოლიტიკური მესიჯები. ახლა, 24 წლის შემდეგ, ვიდეოჩანაწერზეც კი „მეფე ლირი“ სტურუას ყველაზე რთულ და დახვეწილ ნამუშევრად მეჩვენება, რომელიც, რომ არა მისი ერთობ პოლიტიკური აღქმა, შეიძლება სტურუას კარნავალესკებს მიჩვეული მაყურებლისათვის მოსაწყენი და მალე დავიწყებადიც კი ყოფილიყო.

თეატრი, განსხვავებით ხელოვნების სხვა სფეროებისგან, მოკლე სიცოცხლის მქონე ერთჯერადი აქციაა და არც გადაკითხვას და არც მრავალი წლის შემდეგ გადამეორებას არ ექვემდებარება. თეატრში ყველაფერი „აქ და ახლა“ ხდება და განიცდება. ამ თვალსაზრისით სტურუას ყველაზე ცნობილი სპექტაკლის, „კავკასიური ცარცის წრის“ მთავარი ნაკლი, ჩემი აზრით, სწორედ მისი „უკვდავებაა“: 1975 წლიდან მისმა უსასრულო რეპროდუქციამ ეს ნაწარმოები დაკარგული ორიგინალის ისეთ ასლად აქცია, რომლის ნახვა სკოლის ბუფეტებსა და იაფი სასტუმროს ოთახებში შეიძლება.

თეატრმცოდნეობისგან შორსა ვარ, ამიტომაც თეატრზე სხვა კუთხიდან ლაპარაკი მომიწევს. კერძოდ, ძალიან მოკლედ გავიხსენებ XX საუკუნის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მოაზროვნეს, საბჭოთა ლიტერატურათმცოდნეს და კულტურის თეორეტიკოსს, მიხეილ ბახტინს და მის მიერ შექმნილ კარნავალურობის თეორიას. ბახტინის თანახმად, კარნავალი, რომელიც გვიანი შუა საუკუნეების ევროპაში ფართოდ გავრცელებული ხალხური კულტურის ფორმა იყო, დაბალი, დაკაბალებული სოციალური ფენების ადამიანებს საკუთარ მჩაგვრელებსა და გაბატონებულ კლასებზე პაროდიით, მათი გაშარჟებითა და მათი დაცინვითაც კი საკუთარი თავისუფალი აზრის გამოხატვის საშუალებას აძლევდა. კარნავალი არა მხოლოდ გაბატონებული ფენების, არამედ მთლიანად საზოგადოების ნორმატიული სტრუქტურების დარღვევასაც გულისხმობდა და მისი მონაწილეებისათვის იმის განცდის საშუალებაც იყო, რაც ყოველდღიურ ყოფა-ცხოვრებაში იკრძალებოდა. აქედან გამომდინარე, კარნავალურობა, ერთი მხრივ, გვიანი შუა საუკუნეების დროს გაჩენილი ახალი, თავისუფალი ხელოვნების უმნიშვნელოვანეს ელემენტად, მეორე მხრივ კი პროტესტისა და რევოლუციების შთაგონების წყაროდაც იქცა. ერთი გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, 1789 წლის საფრანგეთის რევოლუცია ბასტილიის აღებმადე ხუთი წლით ადრე დაიწყო, როდესაც ცენზურამ ბომარშეს პიესა „ფიგაროს ქორწინება“ აკრძალა. ამ საკმაოდ ტრივიალურმა კომედიამ კი საფრანგეთის დაბალ ფენებს აჯანყებისა და მთელი „ძველი რეჟიმის“ დამხობისაკენ უბიძგა.

ნიშანდობლივია, რომ ბახტინის წიგნი „ფრანსუა რაბლე და შუა საუკუნეებისა და რენესანსის ხალხური კულტურა“, რომელშიც ავტორმა კარნავალურობის თეორია ჩამოაყალიბა, სტალინის ხანაში შეიქმნა, ხოლო პირველად 1965 წელს გამოქვეყნდა და ის მალე ხრუშჩოვ-ბრეჟნევის ეპოქის საბჭოთა ხელოვნების ერთ-ერთ მთავარ ინსპირაციად იქცა. ამ დროს ასპარეზზე გამოსულ ხელოვანთა შემოქმედების მახასიათებელ ნიშნად კი პაროდიისა და გროტესკულობის კარნავალური ფორმები გამოჩნდა. სტურუას შემოქმედება ამ ჟანრის ბრწყინვალე ნიმუშია, გვიანსაბჭოთა ხანის ქართული კულტურის საუკეთესო გამოვლინება, რომელსაც სწორედ თავისი კარნავალური სიმსუბუქითა და სასაცილოობით საზოგადოებრივ ცნობიერებაზე ზეგავლენის იმაზე მეტი უნარიც კი აღმოაჩნდა, რაც თეატრსა აქვს.

მაგრამ საბჭოთა სივრცეში არა ხალხიდან, არამედ „ზემოდან“ წამოსულმა და ნებადართულმა სიტყვის თავისუფლებამ საბჭოთა სისტემის ნგრევასთან ერთად, მისი კულტურის იგავურ-კარნავალურ ფორმებსაც აზრი დაუკარგა. 1988 წლიდან მოყოლებული კი თავად პოლიტიკა იქცა კარნავალად, რომელმაც თეატრის ადგილი დაიკავა და ერთ დროს მაყურებელი მსახიობებს ჩაენაცვლა. მაგრამ განსხვავებით მსახიობებისაგან, პოლიტიკური თეატრის მონაწილეებმა არ იციან, რომ ისინი ვიღაცის როლებს ასრულებენ, ანუ წარმოსახვასა და რეალობას შორის ზღვარი დარღვეულია. პერმანენტული „კარნავალები“ დათრგუნულთა თავისუფლებისაკენ სწრაფვას კი აღარ გამოხატავს, ჩაგვრის სისტემებისა და ნორმატივების ნგრევისკენ კი აღარაა მიმართული, როგორც ამას ბახტინი ახასიათებდა, არამედ თავადაა ძალაუფლებისა და თავისუფლების ჩახშობის ენა.

90-იანი წლებიდან მოყოლებული ქართული თეატრი, რომელიც საბჭოთა ხანაში შემუშავებულ და დამკვიდრებულ გამომხატველობით ენაში ჩაიკეტა, შემოქმედებითი სივრცე დაკარგა და თავად შეუდგა პოლიტიკური კარნავალის მიბაძვას, მის არა კრიტიკას, არამედ ტირაჟირებას. სააკაშვილის ეპოქაში კი პოლიტიკურმა კარნავალებმა, როგორც ხელისუფლების, ასევე ოპოზიციის მხრიდან, თეატრი თანდათანობით საკუთარ უღიმღამო დანამატად აქცია. სააკაშვილმა ქართველ თეატრალებს ასპარეზი წაართვა და მსახიობების პროფესია პოლიტიკოსებსა თუ მის მიერ კონტროლირებად მედიას გადასცა. ამ ახალ და გიგანტურ თეატრალურ სცენაზე კი მთავარი რეჟისორიც და სამხატვრო ხელმძღვანელიც თავად სააკაშვილია. სწორედ სააკაშვილმა წაართვა სტურუასაც ყველაზე წარმატებული ქართველი თეატრის რეჟისორის გვირგვინი. აქ მთლიანად ვიზიარებ ლაშა ბუღაძის აზრს, რომ სტურუას დაპირისპირება სააკაშვილთან პროფესიული „ეჭვიანობითაც“ უნდა იყოს განპირობებული.

უფრო მეტიც, სტურუა სააკაშვილის, როგორც რეჟისორის, მიბაძვით საკუთარი ახალი სპექტაკლის შექმნას შეუდგა და კარნავალურობის სანაცვლოდ პოპულიზმის „თეატრალური“ მეთოდი აირჩია: რამდენადაც პრეზიდენტის პაროდია შეუძლებელია, რადგანაც სააკაშვილი თავადაა პრეზიდენტის პაროდია, სტურუამ იარაღად ქართული ხალხური არმენოფობია და რასიზმი გამოიყენა. ასეთი „კარნავალი“ კი აღარაა კარნავალური, რომელიც ნორმატიულ წესრისგსა და დისკრიმინაციულ სტერეოტიპებს დასცინის, არამედ თავადაა ასეთი სტერეოტიპების განსახიერება. სტურუამ გაიმარჯვა, როდესაც ის რუსთაველის თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელის თანამდებობიდან მოხსნეს, რამდენადაც იმ „პიესის“ ფინალში, რომელსაც სტურუა დგამდა, რეჟისორი მარცხდება ხელისუფლებასთან ბრძოლაში და ამით მან სააკაშვილს დამსჯელ-მომხსნელის როლი ათამაშებინა. მაგრამ სტურუა მაშინ დამარცხდა, როდესაც სააკაშვილის ძალაუფლების მოწინააღმდეგედ და ტირანიასთან მებრძოლ გმირად პრიმიტიულად მოაზროვნე არმენოფობი და რასისტი ქართველი ჯიგარი ბიძა გამოიყვანა, რომელსაც არ შეიძლება შერცხვეს ისეთი სიბრიყვის თქმა, რომ „ზანგი ჩემზე დაბალი განვითარების საფეხურზე დგას“ ან სააკაშვილის საწინააღმდეგოდ სხვა არგუმენტი ვეღარ მოძებნოს და ის „სომხად“ გამოაცხადოს იმაზე გათვლით, რომ ქართველ ჯიგარ ბიძებსა და დეიდებს სომხები არ ევასებათ. სტურუას გმირის ლოგიკით, სპარსული წარმოშობის ვახტანგ გორგასალიც ქართველთა მოძულე უნდა ყოფილიყო, რომ აღარაფერი ვთქვათ გაურკვეველი წარმომავლობის ბაგრატიონთა დინასტიაზე. სტურუა დამარცხდა, როდესაც სააკაშვილის მიბაძვით მარცხი ტრიუმფად აქცია, ხოლო ამ ფარსის ტრაგიკული გმირის აღსასრული სხვა არაფერი აღმოჩნდა, გარდა თანამდებობის დაკარგვისა.

დაბოლოს, სააკაშვილის ძალაუფლების მტკიცე საყრდენი არა მისი ძალოვანი სტრუქტურები ან „დასავლეთის მხარდაჭერაა“, არამედ ყველაზე მეტად მისი ოპოზიციის რეაქციონერულობა და ობსკურანტულობა, რომელმაც ამ ბოლო შვიდი წლის მანძილზე სააკაშვილის ალტერნატივა კი არა, მისი კიდევ უფრო გაგროტესკებული და გაპრიმიტივებული ნაირსახეობა შექმნა.