ბლოგები

საქართველოს უმაღლესი კანონის, კონსტიტუციის გადასინჯვის კანონპროექტი, რომელიც სპეციალურმა სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიამ შეიმუშავა, „საყოველთაო-სახალხო განხილვისთვის“ არის გამოტანილი. ერთი ასეთი განხილვა, თბილისში 15 მაისს ჩაიშალა. პარლამენტის თავმჯდომარემ ამ ღონისძიებაზე „აუდიტორია 115“-ის წევრებს, რომლებიც ტყიბულის მაღაროში ოთხი მუშის დაღუპვის ფაქტზე სახელმწიფოს რეაგირებას ითხოვდნენ, „ახალგაზრდა კომუნისტები“ უწოდა და „ილიას გზაზე“ სიარულისკენ მოუწოდა. ასეთ ტრაგიკომიკურ გამოსვლებს და „ქართული ოცნების“ პარტაქტივისტების ყალბ აქტიურობას თუ არ ჩავთვლით, კონსტიტუციის კანონპროექტის განხილვა სერიოზული პროცესია და, წესით, ბევრი მნიშვნელოვანი საკითხი განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს.

ცხადია, ყველა ცალკეულ ცვლილებას აქ ვერ შევეხებით. სახელმწიფო საკონსტიტუციო კომისიის ვებსაიტზე შეგიძლიათ დეტალურად გაეცნოთ კონსტიტუციის ცვლილების კანონპროექტს.

ამ შემთხვევაში განსაკუთრებულ ყურადღებას გავამახვილებ ამჟამინდელი კონსტიტუციის 94-ე მუხლზე, რომელმაც მწვავე იდეოლოგიური დებატები გამოიწვია მემარცხენე და მემარჯვენე ჯგუფებს შორის. ეს მუხლი კონსტიტუციის ახალ კანონპროექტშიც უცვლელად არის გადატანილი. იხილეთ 67-ე მუხლის მეორე პუნქტი ახალ კანონპროექტში. მასში ვკითხულობთ:

„საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის ახალი სახის შემოღება, გარდა აქციზისა, ან საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის სახის მიხედვით არსებული განაკვეთის ზედა ზღვრის გაზრდა შესაძლებელია მხოლოდ რეფერენდუმის გზით, გარდა ორგანული კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. რეფერენდუმის დანიშვნის ინიცირების უფლება აქვს მხოლოდ საქართველოს მთავრობას. საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის ახალი სახის შემოღებად ან ზღვრული განაკვეთის გაზრდად არ ჩაითვლება გადასახადის შემოღება ან ცვლილება, რომელიც არსებული გადასახადის ალტერნატივაა ან ანაცვლებს მას და ამავე დროს არ ზრდის საგადასახადო ტვირთს. საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის ახალი სახის შემოღებად ან ზღვრული განაკვეთის გაზრდად არ ჩაითვლება აგრეთვე გადასახადის სახის მიხედვით არსებული ზღვრული განაკვეთის ფარგლებში გადასახადის განაკვეთის ცვლილება.“

საპარლამენტო რესპუბლიკისთვისაც (რომლის შექმნისკენაც მიისწრაფვის მმართველი ძალა, ყოველ შემთხვევაში, რითიც ამართლებენ პრეზიდენტის პირდაპირი გზით არჩევის გაუქმებას) კონსტიტუციაში ასეთი მუხლის არსებობა უცნაურ აბერაციას წარმოადგენს. თუ სხვა სფეროებში, საქართველოს კონსტიტუციის ახალი კანონპროექტის მიხედვით, პარლამენტი იღებს ძირითად გადაწყვეტილებებს ქვეყნის შიდა და გარე პოლიტიკური კურსის განსაზღვრისთვის, ამ შემთხვევაში რეფერენდუმის გზას ენიჭება უპირატესობა და მისი დანიშვნის უფლებაც მხოლოდ მთავრობას აქვს მინდობილი.

პირველ რიგში, დავიწყებ იმ მარტივი კითხვით, თუ რატომ ენიჭება რეფერენდუმის დანიშვნის უფლება ამ შემთხვევაში მხოლოდ საქართველოს მთავრობას? საქართველოს ორგანულ კანონში „რეფერენდუმის შესახებ“ ვკითხულობთ, რომ ამ შემთხვევის გარდა, ყველა სხვა შემთხვევაში რეფერენდუმის დანიშვნის უფლება აქვთ: საქართველოს პარლამენტს, საქართველოს მთავრობას და არანაკლებ 200 000 ამომრჩეველს. (მუხლი 4) რატომ არ უნდა ჰქონდეთ გადასახადების გაზრდის შესახებ რეფერენდუმის დანიშვნის უფლება საქართველოს პარლამენტს ან 200 000 ამომრჩეველს? რითია ეს შემთხვევა ასეთი განსაკუთრებული, რომ მხოლოდ საქართველოს მთავრობას შეუძლია ინიციატივის წამოყენება? თუ აღნიშნული მუხლი ასეთი რედაქციით შენარჩუნდება, ეს არა მხოლოდ წარმომადგენლობითი დემოკრატიის პრინციპს დაამახინჯებს (იმის გამო, რომ პარლამენტს აღარ ექნება რეფერენდუმის დანიშვნის უფლება და მხოლოდ მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადება დარჩება გამოსავლის გზად), არამედ პირდაპირი დემოკრატიის პრინციპსაც (რადგან თავად ამომრჩევლებს არ შეეძლებათ წამოაყენონ მსგავსი ინიციატივა რეფერენდუმზე).

მეორე პრობლემა ამ მუხლთან დაკავშირებით ჩემთვის ის არის, რომ იგი ეხება რეფერენდუმის წესით მხოლოდ გადასახადების გაზრდას (ან ახალი გადასახადის შემოღებას) და არა პირიქით, მათ შემცირებას. რატომ ჩამოაყალიბა წინა მთავრობამ ეს მუხლი ამგვარი რედაქციით, ამის ახსნა ადვილია: „ნაციონალური მოძრაობა“ მემარჯვენე, ნეოლიბერალურ ეკონომიკურ პოლიტიკას ატარებდა, რომელიც მხოლოდ ინვესტორების ინტერესებზე იყო მორგებული. ამჟამინდელი მთავრობის პოლიტიკა, ამ სფეროში, გაუგებარია: ერთი მხრივ, ისინი კონსტიტუციის კანონპროექტში სოციალური სახელმწიფოს მოდელს უჭერენ მხარს და მეორე მხრივ, უცვლელად გვიტოვებენ ამ სადავო მუხლს ამგვარი „მემარჯვენე“ ფორმით. ისევ და ისევ, თუ საქმეს ვირთულებთ და მხოლოდ რეფერენდუმის გზით ვზრდით გადასახადებს, რატომ არ ვირთულებთ საქმეს იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე გადასახადების შემცირებას ეხება? ერთ შემთხვევაში მხოლოდ ამომრჩეველს ვენდობით და მეორე შემთხვევაში - საერთოდ აღარ ვენდობით? რა არგუმენტით? ამ კითხვაზე დამაჯერებელი პასუხის პოვნა ძნელია. თუ რეფერენდუმის ჩატარება ისევ სავალდებულო მოთხოვნად დარჩება, მაშინ იქვე უნდა ჩაიწეროს, რომ ეს შეეხება როგორც გადასახადების გაზრდას, ისე შემცირებას.

დაბოლოს, შეგვიძლია დავსვათ კითხვა, თუ საერთოდ რაში გვჭირდება ამგვარი მუხლი კონსტიტუციაში. ბევრი მემარცხენე აქტივისტი და ბევრ საკითხში ჩემი თანამოაზრე ამ მუხლის მთლიანად გაუქმების წინააღმდეგ გამოდის. ამ შემთხვევაში მე რეფერენდუმის ჩატარების წინააღმდეგ არ გამოვდივარ, თუმცა არც მის გაუქმებაში ვხედავ რაიმე ფუნდამენტურ პრობლემას ან ტრაგედიას. ერთი მხრივ, პირდაპირი დემოკრატია (რომლის ერთ-ერთი ფორმაც არის რეფერენდუმი) წარმომადგენლობით დემოკრატიაზე უფრო დემოკრატიული მმართველობაა; მეორე მხრივ, პარლამენტისთვის გადასახადების გაზრდის უფლების ჩამორთმევის შედეგად, ახლადარჩეულ მთავრობებს აღარ ექნებათ საშუალება სწრაფად და ეფექტიანად განსაზღვრონ ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური პოლიტიკა.

ორივე ზემოაღნიშნული არგუმენტი წონიან არგუმენტად მიმაჩნია, მაგრამ მე მაინც უფრო პირველისკენ ვიხრები. ჩემთვის რეფერენდუმის ჩატარების დამატებითი პლუსი ისიც არის, რომ ამ შემთხვევაში, ამომრჩევლებს საშუალება ექნებათ, ჯეროვნად გაიაზრონ, თუ რაში და რატომ იხდიან გადასახადებს, რაც, ჩემი აზრით, პოლიტიკურ და სამოქალაქო კულტურას აამაღლებს. პროგრესული გადასახადებიც, რასაც მემარცხენეების დიდი ნაწილი (მათ შორის მეც) ვუჭერთ მხარს, ამ შემთხვევაში უფრო გააზრებულად და მაღალი ლეგიტიმაციით დაწესდება.

ამავე დროს, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ვფიქრობ, რომ თუ რეფერენდუმს გავაუქმებთ, ეს ჩვენი დემოკრატიისთვის დიდი დარტყმა არ იქნება. მსოფლიოს განვითარებული, დემოკრატიული ქვეყნების უმრავლესობაში ამგვარი სავალდებულო რეფერენდუმები კონსტიტუციით დაშვებული რა არის; ასევე, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვფიქრობ, რომ ამჟამინდელი რედაქციით კონსტიტუციის 94-ე მუხლის შენარჩუნება სრულიად გაუმართლებელი ნაბიჯია. როგორც აღვნიშნე, ამ მუხლს აუცილებლად უნდა დაემატოს ის, რომ რეფერენდუმის ჩატარება თუ აუცილებელია, ეს უნდა მოხდეს გადასახადების როგორც გაზრდის, ისე შემცირების შემთხვევაში და მისი ჩატარების ინიციატივის წამოყენების უფლება ჰქონდეს როგორც მთავრობას, ისე პარლამენტს და 200 000 ამომრჩეველს.

კანის კინოფესტივალი თითქმის ყოველთვის ემთხვევა 17 მაისს, ჰომოფობიასთან და ტრანსფობიასთან ბრძოლის მსოფლიო დღეს. 2013 წლის ფესტივალი დაუვიწყარია ჩემთვის და ჩემი მეგობრებისთვის - კარგად მახსოვს უსუსურობის განცდა თბილისის ამბების გაგების შემდეგ, მახსოვს გათენებული ღამეები და აქ ნაჩვენები ფილმების სრულფასოვანი აღქმის უუნარობა, რომელიც შემდეგ ღრმა დეპრესიაში გადაიზარდა. მაგრამ წელს, სწორედ 17 მაისს, ფესტივალის პირველივე დღეს, ყველაფერი ისე დაემთხვა ერთმანეთს, რომ მეც კი, გამოუსწორებელმა სკეპტიკოსმა და იჭვიანმა, ლამის ზებუნებრივი ძალების არსებობა ვირწმუნო. იმ დღეს, როცა თბილისში მრევლის ნაწილი “ოჯახის სიწმინდის დღეს” აღნიშნავდა, ჩოხა-ახალუხითა და რუსთაველზე სამღერად და საცეკვაოდ გამოყვანილი ბავშვებით, კანის ფესტივალზე აჩვენეს წლევანდელი კონკურსის პირველი ფილმი, ანდრეი ზვიაგინცევის “უსიყვარულოდ”... აი, რამდენიმე დღე გავიდა ფესტივალის დაწყებიდან, მე კი არ მინელდება ზვიაგინცევის სურათით მიღებული შთაბეჭდილება, რომელიც იმდენად ძლიერია, რომ მიჭირს სხვა ფილმების აღქმა - ყველა სხვა სურათი ისეთი ზედაპირული და “უტკივილო” გეჩვენება და ფიქრობ, იქნებ სწორედ ფესტივალის პირველი ფილმი გახდეს წელს “ოქროს პალმის” ლაურეატი?

ანდრეი ზვიაგინცევს კანის 70-ე ფესტივალზე ერთი ღირსეული კონკურენტი ჰყავს - მიხაელ ჰანეკე თავისი ახალი სურათით “ჰეპი-ენდი”. ჰანეკეს აქვს შანსი მოხსნას ყველა რეკორდი და მესამედ გახდეს “ოქროს პალმის” მფლობელი (მით უმეტეს, რომ წლევანდელი კონკურსი, ყოველ შემთხვევაში, შარშანდელთან შედარებით, ნამდვილად არ ჩანს ძლიერი).

თავის დროზე მიხაელ ჰანეკე “პალმის” ლაურეატი გახდა ფილმით, რომელსაც ერქვა “სიყვარული” - დიდი, მართლაც რომ გამორჩეული სასიყვარულო დუეტით ჟან-ლუი ტრენტინიანისა და ემანუელ რივასი და კადრს მიღმა დისტანციური, ცინიკური და სასტიკი ჰანეკეთი... ზვიაგინცევის ფილმს ჰქვია “უსიყვარულოდ” - უსიყვარულო გარემოთი, ზიზღით პერსონაჟებს შორის და ავტორის, შეიძლება ითქვას, სასოწარკვეთილი თანაგრძნობით სწორედ ამ პერსონაჟების მიმართ.

თანამედროვე ევროპელი რეჟისორები სოციალურ პრობლემებზე მსჯელობისას თითქოს ერთმანეთს ეჯიბრებიან სარკაზმში. კინოში იქმნება პარადოქსული სიტუაცია, რომელიც პირადად მე არასდროს შემიმჩნევია არც ნეორეალისტებთან, არც ინგლისელ “გაბრაზებულებთან” და არც “ახალ გერმანულ კინოში”. ავტორები მიმართავენ აქტუალურ თემებს, გველაპარაკებიან ძლევამოსილ კორპორაციებზე, ბანკებზე, ლტოლვილების მიმართ აგრესიაზე, მაგრამ თავადაც განიცდიან უსიყვარულობას. თანაც არა მხოლოდ ადამიანების მიმართ (რაც, ცხადია, მათი უფლებაა), არამედ კინოს მიმართ უსიყვარულობას (ერთ-ერთი ასეთი ავტორი, გერმანელი რეჟისორი მარინ ადე, წლევანდელი ფესტივალის ჟიურიშია); გამომსახველობით საშუალებათა ენა გაღარიბდა, კინო გადატენილია კლიშეებით, კარიკატურული პერსონაჟებით, ტელესერიალებიდან გადამისამართებული ახლო ხედებით...

ანდრეი ზვიაგინცევს კრიტიკოსები ხან ბერგმანს ადარებენ, ხან ტარკოვსკის, ხანაც დრაიერს და როსელინის. სინამდვილეში “ლევიათანის” შემდეგ ზვიაგინცევი სრულიად განთავისუფლდა გავლენებისგან და კინოში თავისი განუმეორებელი სტილი შექმნა. ახლა მას შესწევს უნარი, ფილმის მსვლელობის დროს მაყურებელთან ერთად გაიაროს რამდენიმე “ზედაპირი”, უფრო სწორად, აიაროს (!), ავიდეს უკიდურესად ყოფითი სივრციდან (რასაც რუსები “ჩერნუხას” ეძახიან) უკიდურეს სიმაღლეზე და ფინალში, სწორედ იქიდან დაგვანახვოს ეს უსიყვარულო სამყარო (ბრეიგელის ციტატა ფილმის ერთ-ერთ ბოლო კადრში არაა შემთხვევითი).

ფილმის გმირები, საშუალო კლასის მოსკოველი ცოლ-ქმარი, ბორისი და ჟენია, განქორწინების ფორმალურ საკითხებს აგვარებენ, ყიდიან ბინას და გეგმავენ, რომ ინტერნატში ჩააბარონ თავიანთი 12 წლის ბიჭი, ალიოშა... მორიგი ოჯახური გარჩევების შემდეგ ბავშვი სახლიდან გარბის. ბორისი, რომელიც აქამდე უფრო იმას დარდობდა, რომ განქორწინების შემდეგ სამსახურის დაკარგვა ემუქრება (მისი შეფი, ღრმად მორწმუნე მართლმადიდებელი, განქორწინებას უკრძალავს თანამშრომლებს), ახლა იძულებულია, ცოლთან ერთად ჩაერთოს ალიოშას ძებნაში - საავადმყოფოებში, ტყეში, მორგებში. ჟენია, რომელსაც რამდენიმე წელია, არ უნახავს ასაკოვანი დედა (თავის დროზე რომ მიატოვა შვილი), ასევე იძულებული ხდება, მიაკითხოს მას, იმ იმედით, რომ ალიოშა სწორედ ბებიასთან იმალება. ეგზისტენციალური დრამა ნელ-ნელა გადაიზრდება ეგზისტენციალურ დეტექტივში - ალიოშას ძებნაში ჩაერთვება კორუმპირებული პოლიცია, მოხალისეები, რომლებიც მონდომებით კი ასრულებენ სამუშაოს, მაგრამ იმდენად უსახოები არიან, რომ უფრო მეტად საბჭოთა ფილმების “მისაბაძ” გმირებს გვაგონებენ.

უსახობა აქ ხრწნის გარემოს. ზვიაგინცევისა და მისი, მართლაც რომ, შესანიშნავი ოპერატორის, მიხაილ კრიჩმანის სამყაროში ადამიანების ურთიერთობა იმდენადაა გაუფასურებული, რამდენადაც თავად ადამიანობაა გაუფასურებული მათ სამშობლოში, რუსეთში. უხამსობა ოჯახის წევრების ურთიერთობაში, უხამსობა ოფისებში, სადაც ახალი ეკლესიების უზარმაზარი ფოტოების ფონზე სასადილოებშიც კი ჩურჩულით ესაუბრებიან ერთმანეთს შეშინებული თანამშრომლები... აგრესია და სიძულვილი სატელევიზიო და რადიორეპორტაჟებში, რომელთა ავტორები, ვითომც “ობიექტურად” ცივი ხმით, იტყობინებიან უკრაინისა და დონბასის ამბებს. და ცივი, ნაცრისფერი, უმზეო პეიზაჟები - ზვიაგინცევის ფილმის თითქმის ყველა კადრში რომ ჩნდება და სრულიად ათავისუფლებს სურათს სატელევიზიო კინოს ესთეტიკისგან. ეს უსახობა ფილმში “უსიყვარულოდ” კინემატოგრაფიული სანახაობა ხდება! არ ვიცი, პირადად მე ვერ ვიხსენებ თანამედროვე კინოში მეორე ასეთ მაგალითს.

გაჭიანურებული ზამთარი თითქოს უშუალოდ არ ეხება ფილმის მეორე პლასტს - გამდიდრებული რუსეთის სტერილურ, გაპრიალებულ ინტერიერებს, პენტჰაუსებს, მონიტორებით გავსებულ ოფისებს (ბორისი მუშაობს, როგორც თავად ამბობს, “მართლმადიდებელ სამშენებლო ფირმაში”), სილამაზის სალონებს და რესტორნებს. ყველა გაბრაზებულია, ყველა მოწყენილია. პოლიცია დაღლილია და აღიარებს, რომ უძლურია მიაგნოს ალიოშას, რადგან ასეთი ამბავი ყოველდღე ხდება მოსკოვში. ყველა იგინება და იწყევლება. ჟენიას და ბორისს ახალი საყვარლები ჰყავთ, ბორისის საყვარელი ბავშვსაც კი ელოდება... მაგრამ ბედნიერება არასდროს ჩნდება მათ სახეზე. სექსიც კი, უაღრესად ნატურალისტურად ნაჩვენები, ისტერიული აქვთ. ზვიაგინცევის სამყაროს თითქოს არა აქვს მომავალი... კი, ეძებს აქ სინათლის ნაპერწკალს მისი კამერა. ზოგჯერ შფოთავს კიდეც. მაგრამ ამაოდ - ოჯახი ინგრევა, ბავშვი სიძულვილს გაურბის... ოჯახი კი - აგერ ჩვენც გვახსენებენ ხოლმე, 17 მაისს, “ქვეყნის და ერის ბურჯიაო”. ჰოდა, უსიყვარულო ოჯახი არის უსიყვარულო ქვეყანა. ცოტა ხანში ამ უსიყვარულობას ჩვენ, ქართველები უკვე კონსტიტუციურად გავაფორმებთ. ჩოხა-ახალუხით გამოვალთ რუსთაველზე და ბავშვებს ვამღერებთ.

ფრთხილად იყავით! თქვენი შვილები გიყურებენ, როგორი ფარისევლები ხართ და როგორ გძულთ ადამიანები! გაჭიანურებული ზამთარი, მადლობა ღმერთს, არ გვაქვს, მაგრამ ცოტა ხანში მზეც ვეღარ გიშველით.