ბლოგები

1944 წლის 1 აგვისტოს, ლონდონში გახიზნული პოლონეთის ლეგიტიმური მთავრობა და არმია კრაიოვა, პოლონეთის შეიარაღებული ძალები, იწყებენ ვარშავაში გერმანული ოკუპაციური ძალების წინააღმდეგ აჯანყებას. აჯანყება მთავრდება 2 ოქტომბერს პოლონელების სრული მარცხით და უმძიმესი შედეგით: აჯანყებას შეეწირება 200 000 პოლონელი (მათ შორის 15 000 არმია კრაიოვას მეომარი), ხოლო ვარშავა, ევროპის ერთ-ერთი ულამაზესი ქალაქი, მიწასთან იქნება გასწორებული. წითელი არმია, რომელიც ამ დროს ვარშავის კართან იდგა, არაფერს გააკეთებს პოლონელების დასახმარებლად.

(საინტერესოა, ვარშავის აჯანყების ორი თვის განმავლობაში ან სტალინს, ან ჰიტლერს თუ გაახსენდა კატინის ან ტანენბერგის ოპერაცია, ანუ თანამშრომლობის ის „ოქროს ხანა“, როცა ისინი მხარდამხარ ანადგურებდნენ პოლონურ ელიტას?!).

გაცხარებული დავა ისტორიკოსებს შორის - შეეძლო თუ არა წითელ არმიას პოლონელებს დახმარებოდა - მიმდინარეობს ცივი ომის პერიოდიდან მოყოლებული და, აქედან გამომდინარე, მას იდეოლოგიური დაღი ასვია. პოლონელი და დასავლელი ისტორიკოსების უდიდესი ნაწილი ამტკიცებს, რომ სტალინს არასდროს ჰქონია განზრახვა, პოლონელებს დახმარებოდა და რომ საბჭოთა დიქტატორმა ნაცისტების ხელით მოსკოვის დასავლეთით ექსპანსიონისტური პოლიტიკის მტრები მოიშორა. მხოლოდ ამერიკელი სამხედრო ისტორიკოსი დევიდ გლენცი (გერმანია-საბჭოთა კავშირის კონფლიქტის ყველაზე დიდი სპეციალისტი აშშ-ის არმიაში) და პოლონელი ტადეუშ სავიცკი არ იზიარებენ ამ აზრს. ეს ორი ისტორიკოსი ხაზს უსვამს ფაქტს, რომ ვინაიდან აგვისტოს დასაწყისში ვალტერ მოდელი, ჰიტლერის საუკეთესო გენერალი, „კისერს მოსტეხს“ სტალინის მეორე სატანკო არმიას, ბელორუსიის პირველ ფრონტს არც აგვისტოში და არც სექტემბერში აღარ შესწევდა ძალა, აეღო ვარშავა. (იმავეს იმეორებს თავის მოგონებებში ჰაინც გუდერიანი, რომელიც ამ პერიოდში სახმელეთო ჯარების (OKH) გენშტაბს ხელმძღვანელობდა).

ფრანგი სამხედრო ისტორიკოსი ჟან ლოპეზი მესამე და სავარაუდოდ ყველაზე სწორ ვერსიას გვთავაზობს: თავის წიგნში ლოპეზი აჩვენებს, რომ 1944 წლის აგვისტოს დასასრულს, პოლონეთს გააჩნდა შანსი, რომ ეს უდიდესი ტრაგედია ნაწილობრივ მაინც აეცილებინა თავიდან.

ამისთვის შევეცადოთ მოვლენების ქრონოლოგიური თანმიმდევრობა აღვადგინოთ: 1944 წლის 27 ივლისს, სტანისლავ მიკოლაიჩიკი, ლონდონში გახიზნული პოლონეთის მთავრობის პრემიერ-მინისტრი, ჩადის მოსკოვში სტალინთან მოსალაპარაკებლად. 3 აგვისტოს, ანუ ვარშავის აჯანყების დაწყების მეორე დღეს, ჯუღაშვილი პირველად მიიღებს მიკოლაიჩიკს. საბჭოთა დიქტატორი პოლონელ პრემიერ-მინისტრს მოსთხოვს, აღიაროს სტალინის მიერ შექმნილი კომუნისტური მარიონეტული მთავრობა, ე.წ. „ლუბლინის კომიტეტი“. ჯუღაშვილი ასევე დაამატებს, რომ მიკოლაიჩიკს ზოგადად არა მასთან, არამედ ლუბლინის კომიტეტის ხელმძღვანელ ბოლესლავ ბერუტთან აქვს მოსალაპარაკებელი. ეს სიტუაცია მიკოლაიჩიკს უდიდესი დილემის წინაშე დააყენებს: „ლუბლინის კომიტეტის“ აღიარება მიკოლაიჩიკისთვის ნიშნავდა პოლიტიკურ კაპიტულაციას ბრძოლაში, რომელსაც პოლონეთის მთავრობა საკუთარ ერთან ერთად ეწეოდა 1939 წლის 1 სექტემბრიდან. ამასთან ერთად პოლონეთის მთავრობა ლონდონში არნახულ ზეწოლას განიცდიდა ჩერჩილისგან, რომელიც პირდაპირ ემუქრებოდა ლონდონელ პოლონელებს, რომ „ლუბლინის კომიტეტთან“ შეთანხმების მიუღწევლობის შემთხვევაში, ბრიტანეთი თვითონ აღიარებდა „ლუბლინის კომიტეტს“, როგორც პოლონეთის ერთადერთ ლეგიტიმურ მთავრობას.

6 და 7 აგვისტოს მიკოლაიჩიკი შეხვდება მოსკოვში სტალინის მარიონეტ ბერუტს. ბერუტი ურცხვად „შესთავაზებს“ პოლონეთის მოქმედ პრემიერ-მინისტრს სამ პორტფელს 18-ადგილიან მომავალ კომუნისტურ მთავრობაში. 9 აგვისტოს მიკოლაიჩიკი კიდევ ერთხელ შეხვდება სტალინს და აუწყებს მას, რომ აპირებს აჯანყებულ ვარშავაში გამგზავრებას, რათა ადგილზე დააარსოს ეროვნული თანხმობის მთავრობა, სადაც კომუნისტებსაც ექნებოდათ ადგილი. სტალინისათვის მიკოლაიჩიკის ეს პასუხი, რა თქმა უნდა, “თანამშრომლობის“ მოსკოვურ ვარიანტზე უარის ტოლფასი იყო. ლოპეზის აზრით, მიკოლაიჩიკის ეს პასუხი გადაწყვეტს ვარშავის და 200 000 პოლონელის ბედს: სტალინი ჩერჩილისადმი 16 აგვისტოს მიწერილ წერილში შეატყობინებს ბრიტანელ პრემიერ-მინისტრს, რომ ხელს იბანს და ემიჯნება მიკოლაიჩიკის „ავანტიურისტულ პოლიტიკას“.

არც სტალინი იქნებოდა სტალინი, კრემლის ექსპანსიონისტური პოლიტიკის მტრები ნაცისტების ხელით რომ არ გაეწყვიტა და არც ჰიტლერი იქნებოდა ჰიტლერი, რომ პოლონეთის დედაქალაქის მიწასთან გასწორება და პოლონელი მშვიდობიანი მოსახლეობის გაჟლეტა არ ებრძანა. საკითხავი რჩება, რა მოხდებოდა, მიკოლაიჩიკი, რომელსაც არანაირი ილუზიები არ გააჩნდა არც სტალინზე და არც ჰიტლერზე, რომ ყოფილიყო პოლონელი ედვარდ ბენეში? ანუ პრაგმატული versus მორალური დილემისას არჩევანი პირველის სასარგებლოდ გაეკეთებინა და მოსკოვში სტალინის შეთავაზებულ სამ სამინისტროს დასჯერებოდა, რასაც მოგვიანებით მიკოლაიჩიკი ისედაც იზამს. წინააღმდეგ, ანუ მორალური არჩევნის შემთხვევაში კი, არ მოეწყო თავიდანვე მარცხზე განწირული აჯანყება: შეგახსენებთ, რომ 1944 წლის 1 აგვისტომდე არმია კრაიოვას ყველა მცდელობა პოლონური ქალაქების - ვილნოს (ვილნიუსი), ლუბლინის და ლვივის (ლვოვი) - განთავისუფლებისა მარცხით დამთავრდება.

მიკოლაიჩიკი რომ „პოლონელი ედვარდ ბენეში“ ყოფილიყო, (ვინაიდან 1944 წლის ზაფხულში სტალინს ამერიკელები სჭირდებოდა და არ უღირდა რუზველტთან ურთიერთობის გაფუჭება), სავარაუდოდ, ვარშავაშიც „ვილნოს ან ლუბლინის სცენარი“ გათამაშდებოდა: ანუ წითელი არმიის საშუალებით გერმანელები განდევნილ იქნებოდნენ ვარშავიდან. ამ ვარაუდის საფუძველს გვაძლევს 8 აგვისტოს, ბელადის ბრძანების შედეგად, ჟუკოვის და როკოსოვსკის მიერ შემუშავებული და კრემლში გაგზავნილი „ოპერაცია ვარშავის“ გეგმა, რომლის მიხედვითაც, 25 აგვისტოს, როკოსოვსკის მიერ პირველ ბელორუსიის ფრონტზე საკმარისი ძალების კონცენტრაციის შემდეგ (რაც იწვევდა წითელი არმიის სტრატეგიული მიზნების კარდინალურ ცვლილებას), პოლონეთის დედაქალაქში გერმანელების წინააღმდეგ ოპერაციის დაწყება შეიძლებოდა (სტალინის პასუხი ჟუკოვ-როკოსოვსკის გეგმაზე გასაიდუმლებული რჩება რუსულ არქივებში, რაც, რა თქმა უნდა, ჯუღაშვილის უარზე მიგვანიშნებს).

1944 წლის 6-7 აგვისტოს ბერუტსა და მიკოლაიჩიკს შორის შეთანხმების შემთხვევაში პოლონეთის ლეგიტიმური მთავრობის სამიოდე წევრი ახალ „ეროვნული თანხმობის“ მთავრობაში შევიდოდა. ბრიტანელ-ამერიკელი მოკავშირეებისათვის კრემლში დადგმული ეს სპექტაკლი გაგრძელდებოდა დაახლოებით ორიოდ წელიწადს. შემდეგ მიკოლაიჩიკი და სხვა „პოლონელი ლონდონელები“ ჯუღაშვილის მიერ ხმაურის გარეშე ლიკვიდირებული ან პოლიტიკურად ნეიტრალიზებული იქნებოდნენ. ყველაფერი „სტალინისტური სოვიეტიზაციის ლოგიკურ რიგს“ დაუბრუნდებოდა... გარდა ერთისა: ვარშავა დანგრევას და 200 000 პოლონელი მსხვერპლის უდიდესი ნაწილი სიკვდილს გადარჩებოდა.

13 აგვისტოს, სუპერმარკეტების ქსელების - „იოლის“, „ფუდმარტისა“ და „სპარის“ წინააღმდეგ, ამ სუპარმარკეტების თანამშრომლებმა და „თბილისის სოლიდარობის ქსელმა“ დაიწყეს საპროტესტო კამპანია შრომის პირობების დაცვისა და გაუმჯობესებების მოთხოვნით. მათ ამ სუპერმარკეტების წარმომადგენლებს საპროტესტო წერილი გადასცეს. მიმართვაში ოთხი მთავარი მოთხოვნა ჰქონდათ ჩამოყალიბებული:

1. მოლარე-კონსულტანტებისთვის დამლაგებლის, დაცვისა და საწყობის მტვირთავის ფუნქციების არდაკისრება;

2. კვირაში 40 საათზე მეტი სამუშაო დროის ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ ჩათვლა;

3. დასაქმებულებისთვის კუთვნილი ანაზღაურების გაცემა და ჯარიმების და დანაკლისების სახით თანხის არჩამოჭრა;

4. მენეჯერებისა და ადმინისტრატორების მხრიდან თანამშრომლებისთვის შეურაცხყოფის მიყენების შეწყვეტა.

სუპერმარკეტებში არსებული მძიმე სამუშაო პირობების შესახებ თანამშრომლები სოციალური ქსელების მეშვეობით ჰყვებიან. მაგალითად, „იოლის“ მოლარე-კონსულტანტი ლიკა ჯანაშია სოციალურ ქსელში გავრცელებულ ვიდეოში ჰყვება, რომ „იოლში“ ცხადი არ იყო, როგორ და რა პრინციპებით უნაზღაურდებოდა სამუშაო, მათ შორის, ზეგანაკვეთური სამუშაო. ასევე, ხშირად უწევდა იმ მოვალეობების შესრულება, რაც მას წესით არ უნდა ეკისრებოდეს (ვიდეოს ნახვას აუცილებლად გირჩევთ, იმისთვის, რომ ჯეროვნად შეაფასოთ ამ პრობლემის ადამიანური განზომილება). ერთ-ერთი ზემოთნახსენები სუპერმარკეტის ყოფილი თანაშმრომელი, ხვიჩა ყაზაიშვილი „ფეისბუკში“ წერს, რომ მოლარე-თანამშრომლის ანაზღაურება არაადამიანურად დაბალი იყო, მისი პოზიციისთვის შეუსაბამო სამუშაოს შესრულება ხშირად უწევდა, არ იყო დაცული სავალდებულო 12-საათიანი შესვენება ცვლებს შორის, ზეგანაკვეთური მუშაობა სათანადოდ ანაზღაურებული არ იყო და არსებობდა სხვა უამრავი დარღვევა.

თანამშრომლების თქმით, ეს კომპანიები არღვევენ ყველა იმ უფლებას, რასაც დასაქმებულებს საქართველოს შრომის კოდექსი ანიჭებთ, რომ აღარაფერი ვთქვათ არაადამიანურად დაბალ ანაზღაურებაზე.

უფრო გასაგები რომ იყოს, კონკრეტულად რა სახის დაღვევებზეა ლაპარაკი, ქვემოთ მოკლედ ჩამოვწერ იმ ძირითად უფლებებს, რაც შრომის კოდექსის მიხედვით აქვთ დასაქმებულებს:

1) გამოსაცდელი ვადით შრომითი ხელშეკრულება უნდა დაიდოს მხოლოდ ერთხელ არაუმეტეს 6 თვის ვადით და იგი უნდა იყოს ანაზღაურებადი. გამოსაცდელი ვადით შრომითი ხელშეკრულება უნდა დაიდოს მხოლოდ წერილობითი ფორმით (მუხლი 9).

2) შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობები უნდა იყოს შემდეგი: მუშაობის დაწყების თარიღი და შრომითი ურთიერთობის ხანგრძლივობა, სამუშაო დრო და დასვენების დრო, სამუშაო ადგილი, თანამდებობა და შესასრულებელი სამუშაოს სახე, შრომის ანაზღაურების ოდენობა და გადახდის წესი, ანაზღაურებადი და ანაზღაურების გარეშე შვებულების ხანგრძილობა და შვებულების მიცემის წესი (მუხლი 6, პუნქტი 9).

3) შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობების შეცვლა შეიძლება მხოლოდ მხარეთა შეთანხმებით (მუხლი 11).

4) დამსაქმებლის მიერ განსაზღვრული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს, ხოლო სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში – კვირაში 48 საათს. სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალს განსაზღვრავს საქართველოს მთავრობა (მუხლი 14, პუნქტი 1).

5) ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ მიიჩნევა დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება დროის იმ მონაკვეთში, რომლის ხანგრძლივობა სრულწლოვნებისთვის აღემატება კვირაში 40 საათს (მუხლი 17, პუნქტი 4).

P.S.: ამ მუხლში არ არის მითითებული, სპეციფიკურ/ სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოზე მოქმედებს თუ არა ზეგანაკვეთური სამუშაოს განსაზღვრების განსხვავებული წესები; ერთი შეხედვით, ისე გამოდის, რომ ასეთ საწარმოებშიც ზეგანაკვეთურ მუშაობად ითვლება კვირაში 40 საათზე მეტი.

6) ზეგანაკვეთური სამუშაო უნდა ანაზღაურდეს ხელფასის საათობრივი განაკვეთის გაზრდილი ოდენობით (მუხლი 17, პუნქტი 5).

7) დასაქმებულს უფლება აქვს, ისარგებლოს ანაზღაურებადი შვებულებით – წელიწადში სულ მცირე 24 სამუშაო დღით, ასევე, ანაზღაურების გარეშე შვებულებით- წელიწადში, სულ მცირე, 15 კალენდარული დღით (მუხლი 21, პუნქტი 1 და 2).

8) უქმე დღეებში დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება მიიჩნევა ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ და უნდა ანაზღაურდეს, როგორც ზეგანაკვეთური სამუშაო (მუხლი 20, პუნქტი 3).

ერთი სიტყვით, ბევრი რომ აღარ გავაგრძელო, თუ ის მართალია, რასაც თანამშრომლები ამ სუპერმარკეტებზე ჰყვებიან, ეს შრომის კოდექსის ძალიან უხეში დარღვევებია. ყველამ ვიცით, რომ მსგავსი ბრალდებები მხოლოდ სუპერმარკეტების ქსელების წინააღმდეგ არ ისმის და საქართველოში ხშირად უჩივიან იმავე მიზეზებით თითქმის ყველა ბიზნესს. თითქმის ყველა ბიზნესი საქართველოში ეჭვმიტანილია შრომით ექსპლუატაციაში.

ამას გარდა, თავად შრომის კოდექსშიც არ არის გათვალისწინებული ბევრი რეგულაცია, რაც დამატებით პრობლემებს ქმნის დასაქმებულების უფლებების დასაცავად.მაგალითად, არ არის გათვალისწინებული ღამის ცვლისთვის განსხვავებული ანაზღაურების საჭიროება, უწყვეტად მუშაობის შემთხვევაში სავალდებულო შესვენების აუცილებლობა (დასავლური ქვეყნების შრომის კოდექსებში ესეც გაწერილია) და უამრავი სხვა.

საკითხავი ახლა ის არის, სად არის შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის, დავით სერგეენკოს მიერ დაპირებული შრომის ინსპექცია. სერგეენკომ 2015 წლის 25 თებერვალს პრესკონფერენცია მოაწყო და განაცხადა, რომ მის სამინისტროში დაფუძნდა შრომის პირობების ინსპექტირების დეპარტამენტი. მას მერე დაახლოებით ექვსი თვე გავიდა, მაგრამ ეს დეპარტამენტი ჯერჯერობით არსად ჩანს.მისი არსებობის შესახებ მხოლოდ სამინისტროს საიტზე მითითებული ნახაზიდან ვიცით. აქაც მხოლოდ ის არის აღნიშნული, რომ ეს დეპარტმენტი არსებობს, მაგრამ რას საქმიანობს და საერთოდ, მართლა საქმიანობს თუ არა, მითითებული არ არის.

ქმედუნარიანმა შრომის ინსპექციამ უნდა შეამოწმოს, რამდენი ხანი ამუშავებენ ადამიანებს დამსაქმებლები; რამდენად უსაფრთხოა სამუშაო პირობები; როგორია ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურება; ხდება თუ არა ხელშეკრულების არსებითი პირობების დარღვევა; დაცულია თუ არა ცვლებს შორის 12-საათიანი ინტერვალი; დაცულია თუ არა დასაქმებულის უფლება, აიღოს ანაზღაურებადი და ანაზღაურების გარეშე შვებულება; დაცულია თუ არა დასაქმებულის უფლება, დაისვენოს უქმე დღეებში (ან უქმე დღეებში მუშაობა ჩაეთვალოს ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ) და ა.შ. სახელმწიფო ასევე უნდა დაეხმაროს დასაქმებულებს, რომლებიც უსაფუძვლოდ გაუშვეს სამსახურიდან (მათ შორის, პროფკავშირების წევრობის გამო, ან კომპანიაში არსებული შრომითი პირობების საჯაროდ გაკრიტიკების გამო), ან რომელთა დისკრიმინაციაც მიმდინარეობს სხვადასხვა მიზეზებით.

ბოლო პერიოდში საქართველოს პროფკავშირები უფრო და უფრო მეტად აქტიურდება. დასაქმებულებიც სულ უფრო და უფრო ხშირად ბედავენ და აპროტესტებენ დასაქმების პირობებს. ახლა საჭიროა, რომ სახელმწიფო მყისიერად და აგრესიულად ჩაერიოს შრომითი ურთიერთობების დარეგულირებაში და არ მისცეს არავის საშუალება, ადამიანების ჯანმრთელობის და ღირსეული ცხოვრების ხელყოფის ფასად გამდიდრდეს.