ბლოგები

“პიგმეი”, ჩაკ პალანიკი (2009)

გადავწყვიტე, დღეიდან, თვეში ერთხელ მაინც, ყველაზე თანამედროვე ლიტერატურაზე ვისაუბროთ ხოლმე, უფრო კონკრეტულად - თანამედროვე მსოფლიო პროზაზე, კიდევ უფრო კონკრეტულად კი - რომანებზე. ვგულისხმობ თანამედროვე კლასიკოსებისა თუ ე.წ. საკულტო მწერლების, სახელოვანი მეამბოხეებისა თუ გაბედული დებიუტანტების ცხელ-ცხელ რომანებს, სულ ახლად გამოსულ ნაწარმოებებს. ბლოგების ამ ციკლისთვის “ბოლო რომანიც” მინდოდა დამერქმია, მაგრამ რადგან ყველა ამ რომანს, სხვადასხვა გზებით, ინტერნეტით ვშოულობ ხოლმე, მაინც აჯობებდა მეკობრეობის ყველაზე უწყინარი ფორმა (ყოველ შემთხვევაში, საქართველოსთვის), ლიტერატურული მეკობრეობა გამომეტანა საერთო სათაურში.

მინდა გახაროთ, რომ ჩემი ყოველი ბლოგის ბოლოს თქვენ შეგიძლიათ ლინკიც იპოვოთ, საიდანაც შეგიძლიათ გადმოიწეროთ ეს ცხელ-ცხელი რომანი.

მოკლედ ვიწყებთ: თქვენს წინაშეა ბედკრული საქართველოს შვილის, ინტერნეტ-მეკობრისა და პირატულად წიგნების გადმოწერის სპეციალისტის თვალით დანახული ყველაზე თანამედროვე მსოფლიო ლიტერატურა და ჩვენი პირველი გმირი, თანამედროვე კონტრკულტურის რობინ ჰუდი, ჩაკ პალანიკი.

მან სულ ცოტა ხნის წინ კიდევ ერთი (რიგით, თუ არ ვცდები, მეათე) წიგნი გამოსცა და ამით გული გაუხარა თავისი კულტის მსახურებს. პალანიკი ოთხმოცდაათიანების ბოლოს დაიქოქა და ორი თუ სამი რომანის გარდა მისი შემოქმედება მთლიანად 21-ე საუკუნეში გადმოვიდა, თუმცა ჩემთვის ის მაინც ნაღდ 90-იანელად დარჩა, ისეთივედ, როგორიც, ვთქვათ, მუსიკაში ტრენტ რეზნორია (Nine Inch Nails) ან Rage Against the Machine. ბევრისთვის პალანიკი თანამედროვე ამერიკული (და არა მხოლოდ) კონტრკულტურის მამაა, პროზის მერილინ მენსონი და უილიამ ბეროუზის მემკვიდრე. ზოგი ჰანტერ ტომპსონსაც ადარებდა მას, თუმცა ტომპსონი თავის ალტერ ეგოებიანა ხან რომით სკდებოდა და ხანაც ათასნაირ ნარკოტიკს ეტანებოდა, ბოდავდა, ბურტყუნებდა და გამუდმებით განზე დაბოდიალობდა, ხოლო პალანიკი, თავის გმირებიანად, ცდილობს, ცოტათი უფრო თანამედროვე და თანმიმდევრული იყოს თავის ამბოხში, მეტს მუშაობს ერთგულ მკითხველზე და კლუბური გაფრენებითაცაა დაკავებული.

ზემოთ დასახელებული ავტორებივით, ისიც მებრძოლი და აჯანყებულია და მასაც უყვარს ხელგაშლითა და ხმაურით ცხოვრება (პალანიკი “კაკოფონიური საზოგადოების” ერთ-ერთი დამფუძნებელია). იგი არ ჩერდება, ბევრს მუშაობს, რადგან კარგად იცის: ფორმიდან ამოვარდნა დავიწყების ტოლფასი შეიძლება იყოს. პალანიკი იმ მწერალთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებიც ყოველთვის ჩამოტარებითაა ხოლმე. იგი დიდხანს არ რჩება, მალე ცივდება და ჩადგმით შემოსული მწერლებისგან განსხვავებით, სულ უფრო ღრმად ტოპავს, ხშირად თავსაც იმეორებს, მაგრამ ყოველთვის რჩება ყურადღების ცენტრში. როგორც ამბობენ, ამერიკაში პალანიკი საერთოდ არ აინტერესებს ე.წ. “გლამურულ ახალგაზრდობას”, არამედ მხოლოდ ალტერნატიულ პუბლიკას, აი საქართველოში კი, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე, პალანიკს ყველა წრე კითხულობს, “ზეპურნიც” და “ჩანჩურებიც”.

პალანიკისტებს ეს სასაცილო რომანიც გაიტაცებთ, რომლის მოკლე შინაარსი ასეთია: აშშ-ში კულტურული გაცვლის პროგრამით, რომელიღაც გაურკვველი ტოტალიტარული ქვეყნიდან (ესაა ქვეყანა-აჯაფსანდალი, ჩრდილოეთ კორეა-კუბისა და კომუნისტური ჩინეთი-ფაშისტური გერმანიის ნაზავი) ჩადის აგენტების მთელი ჯგუფი, რომლებიც თავს ბავშვებად ასაღებენ და რომლებიც სხვადასხვა ოჯახებში ნაწილდებიან. მათ სპეცოპერაცია აქვთ დაგეგმილი, სახელად “ქაოსი” (Havoc), რომელიც ამერიკის დაჩოქებას ისახავს მიზნად (“defile security of degenerate American snake nest”). ეს ოპერაცია, როგორც, ვთქვათ, მათემატიკის ოლიმპიადა, ტურებადა აქვთ დაყოფილი აგენტების წარმგზავნელებს და მისი დასკვნითი ტური ვაშინგტონში უნდა გაიმართოს. მთავარი გმირი და მთხრობელია აგენტი ნომერი 67. მასპინძელი ოჯახის წევრებმა მას პიგმეი შეარქვეს, არა მხოლოდ სიმაღლის, არამედ რაღაც განუსაზღვრელ-გამოუცნობი განსხვავებულობის გამო.

იგი ოთხი წლიდან იზოლაციაში იზრდებოდა, გაიარა უმკაცრესი წვრთნის პროგრამა, შეისწავლა მეცნიერებები და ახლა საპასუხისმგებლო დავალებით ჩამოვიდა ზესახელმწიფოში, სადაც სედარების ოჯახში “ჩაინერგება” და საქმიანობას შეუდგება. სედარების ოჯახის წევრები არიან: მამა, პიგმეის ენაზე Cow father, ქრისტიანული პორნოს ფანი, რადიოლოგიის ინსტიტუტის თანამშრომელი, კაცი, ვისაც თავის ინსტიტუტში რაღაც ბიოტოქსინებზეც მიუწვდება ხელი; დედა chicken mother - ვიბრატორების უზარმაზარი კოლექციით; უფროსი ვაჟი - pig dog brother (ამას ერთი კაი ტომი გამოუვა იმდენ სიტყვას იყენებს ძუძუების აღსანიშნად); და უმცროსი დაი, Cat Sister, პიგმეის სიმპათია.

რომანი შედგება გზავნილებისგან, ანუ პატაკებისგან (Dispatch), რომლებსაც პიგმეი აგზავნის სამშობლოში და მის ნაპატაკებში ამერიკა მსუქანი ფარისევლებით სავსე ქვეყნად წარმოგვიდგება: სექსუალური გადახრების მქონე მღვდელმსახურები, ზომბირებული მომხმარებლები, ფულზე გაგიჟებული ტიპები, რასისტები გულისამრევი რელიგიურობით, შვილები, რომლებიც დედის დღეზე მშობლებს ვიბრატორებს ჩუქნიან და ა.შ...

ცალკე საკითხია რომანის ჟანრი და ენა. ესაა ზღვრამდე მიყვანილი ეპისტოლარული რომანი, არადა გაიხსენეთ რითი დაიწყო ამ ჟანრის ისტორია. თავი დავანებოთ ანტიკურობას, თავისი ციცერონებითა და სენეკებით, მარტო XVIII საუკუნის ლაკლოებისა და რუსოების, რიჩარდსონებისა და სმოლეტების გახსენება იქნებოდა საკმარისი. ჩვენს დროში ჯონ ბარტის Letters მახსენდება კიდევ, თუმცა ენის თვალსაზრისით პალანიკმა ყველას გადააჭარბა. რომანი ისეთ კაკუნა “მორზე” ენაზეა დაწერილი (სადაც ძალიან იშვიათად გამოერევა ხოლმე სამ და ოთხმარცვლიანი სიტყვები), რომ ჰემინგუეი მონაგონია მასთან შედარებით. ოღონდ ერთი განსხვავებით, ეს თანამედროვე რომანი არარსებულ და აქამდე გაუგონარ დიალექტზეა შექმნილი და ავტორმა ერთ-ერთ ინტერვიუში პოემაც კი უწოდა თავის წიგნს. გადმოიწერეთ “პიგმეი” ლინკიდან, გადაშალეთ ნებისმიერ ადგილას, წაიკითხეთ ერთი აბზაცი და მიხვდებით რასაც ვგულისხმობ.

რომანი ონომატოპეის, ანუ ხმაბაძვითობის ნამდვილი საცავიცაა: swish-zonk, jab-boom, rip-roar, pow-pow, kam-pow, zing-wring, წერს პიგმეი თანამებრძოლებს და ვერც კი ხვდება, რომ ამით იგი ე.წ. თანამედროვე “კოინე ენას” ამკვიდრებს, რა ენაზეც ალბათ სულ მალე ამეტყველდებიან პალანიკის მიმდევრები.

Chuck Palahniuk – Pygmy

მასკულტურის ეპოქაში, - ჩვენი დრო კი უდავოდ სწორედ ამ ეპოქას მიეკუთვნება - კომერციალიზაციამ ხელოვნების უკლებლივ ყველა სფერო მოიცვა, მათ შორის მუსიკაც. პროცესი ხშირად შენიღბულად მიმდინარეობს. ამ საქმეში მნიშვნელოვანი როლი ენიჭებათ პროდიუსერებს, მენეჯერებს და, ნაწილობრივ, კრიტიკოსებსა და ჟურნალისტებსაც. მათი ზეგავლენის შედეგად საშუალო მსმენელი თანდათან, შეიძლება ითქვას, „კარგავს კვალიფიკაციას“. ხშირად სწორედ შენიღბვის მიზნით კომერციალიზაციის ნაცვლად იყენებენ სხვა ტერმინს - „პოპულარიზაციას“. ამასთან დაკავშირებით საბჭოთა კულტურის ისტორიიდან საინტერესო ფაქტი გამახსენდა: ორმოციანი წლების ბოლოს მოსკოვის ფილარმონიის ხელმძღვანელს, პარტიის მიერ დანიშნულ „მუშათა კადრს“, მოახსენეს, რომ ახლო მომავალში ფილარმონიას დაგეგმილი აქვს ცნობილი პიანისტის ემილ გილელსის გასტროლები ურალის ქალაქებში. „როგორ, ის მარტო დაუკრავს?“ - გაოცებულა კომუნისტი ჩინოვნიკი. მსმენელისთვის ეს ხომ მოსაწყენი იქნება, გააყოლეთ თუნდაც აკრობატთა წყვილიო. იმხანად მასობრივ რეპრესიებს გადარჩენილ მოაზროვნე ადამიანებისათვის ეს ერთდროულად სასაცილოც იყო და სატირალიც.

ავად მოსაგონარი საბჭოთა დროისგან განსხვავებით, მუსიკის სფეროში ამჟამად შექმნილი ვითარება მხოლოდ და მხოლოდ სევდისმომგვრელია. უპირველეს ყოვლისა, ზოგიერთი მსოფლიო დონის მუსიკოსი, კლასიკური მუსიკის გამოჩენილი შემსრულებელი, მოიხიბლა დიდი ჰონორარით და, გარკვეულწილად, მასკულტურის მსახურად იქცა. მაგალითისათვის შემიძლია დავასახელო მევიოლინეები ვანესა მეი და ნაიჯელ კენედი. ორივე შემსრულებელი გამუდმებით ეწევა კლასიკური მუსიკის პროფანაციას (საკმარისია გავიხსენოთ თუნდაც კენედის მიერ შესრულებული ვივალდის ციკლი „წელიწადის დრონი“). იმავე გზას დაადგა უაღრესად პოპულარული „კრონოს-კვარტეტიც“; საკუთარი შემოქმედების კომერციალიზაციას ეწევა გამოჩენილი ჩელისტი იო-იო-მაც. ასტრონომიულმა ჰონორარებმა საგრძნობლად გაამდიდრა ჩინელი წარმოშობის ამერიკელი მუსიკოსი, თუმცა, სამაგიეროდ, მნიშვნელოვნად დასცა მისი პრესტიჟი ჭეშმარიტ მუსიკოსთა წრეში. აღნიშნული ტენდენცია თავის თავზე გამოსცადა იმ თბილისელმა მსმენელმაც, რომელიც ფილარმონიის დიდ დარბაზში დაესწრო ცნობილი ჯაზური პიანისტის ჰერბი ჰენკოკის კონცერტს.

მსოფლიოში ძალიან ცოტა დარჩა კოლექტივი, კლასიკური მუსიკის არა პროფანაციას, არამედ ჭეშმარიტ პოპულარიზაციას რომ ეწეოდეს. ერთ-ერთი მათგანია ჯეიმს ლასტის საესტრადო ორკესტრი, რომელიც, სხვათა შორის, გასული საუკუნის სამოცდაათიან წლებში თბილისსაც ესტუმრა. კოლექტივი დღესაც წარმატებით განაგრძობს გასტროლებს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. თითქმის ორმოცი წლის წინ თბილისის დიდ საკონცერტო დარბაზში ჩვენ მოვისმინეთ კლასიკური მუსიკის მრავალი შედევრის ახლებური ინტერპრეტაცია. უზადო გემოვნება, არანჟირების დახვეწილობა, კლასიკური მუსიკისადმი ფაქიზი დამოკიდებულება და დიდი პატივისცემა - სწორედ ეს იყო ლასტის ნოვაციების ძირითადი კომპონენტები. არ დამავიწყდება, მაგალითად, თბილისის კონცერტზე გაჟღერებული ბრამსის მესამე სიმფონიის მეორე ნაწილის ნაწყვეტი...

რაც შეეხება შოუ-ბიზნესს, მასში ამჟამად გადამწყვეტ როლს თამაშობს არა შოუ, არამედ სწორედ ბიზნესი. ხშირად ამა თუ იმ შემსრულებლის პოპულარობა გარეგნული გაფორმებითა და მის „გაპიარებაში“ ჩადებული თანხით განისაზღვრება. ამის „ხარჯზე“ (ეს სიტყვა აქ ორმაგ მნიშვნელობას იძენს) სპონსორები და პროდიუსერები ფართო აუდიტორიის გემოვნებით მანიპულირებენ: იმედია, ყველას ახსოვს, ვთქვათ, „ევროვიზიის“ კონკურსზე აზერბაიჯანის ჯგუფის გამოსვლა. კიდევ ერთ მნიშვნელოვან პრობლემად მიმაჩნია მიბაძვის ფაქტორი - ბევრ შემთხვევაში საქმე ეხება არა მარტო რეპერტუარს, არამედ შემსრულებლის მანერასაც. ახალგაზრდა მომღერლები უნიჭოდ ბაძავენ გამოჩენილ კრუნერებს - ფრენკ სინატრას, ელა ფიცჯერალდს, ელტონ ჯონს, სტინგს... ისეთი შეგრძნებაა, თითქოს ბოლო დროს მუსიკალური ხელოვნების მახასიათებლად გამოიყენება სპორტული შეჯიბრების ცნობილი ფორმულა: „გოლები, ქულები, წამები“. რად ღირს თუნდაც სხვადასხვა ტიპის კონკურსები - იგივე „ევროვიზია“, ჩვენი „ჯეოსტარი“ და სხვა, რომლის გამარჯვებულები ვლინდება არა ობიექტური კრიტერიუმებით, არამედ სატელეფონო ზარებით (ისინი გარკვეულწილად სპორტული ქულების როლს ასრულებენ).

აქ არ შემიძლია არ მოვიყვანო მილან კუნდერას ციტატა: „ადამიანი არასდროს თვრება რომანის კითხვის ან ფერწერული ტილოს ხილვის შედეგად, სამაგიეროდ ეს ხშირად ხდება ბეთჰოვენის მეცხრე სონატის ან ბიტლზის სიმღერის მოსმენისას“. ესეც თქვენი გოლები და ქულები! რაც შეეხება წამებს, მუსიკის ისტორია საინტერესო ფაქტს გვთავაზობს: ცნობილი პიანისტი სიმონ ბარერი შუმანის „ტოკატას“ ვლადიმირ ჰოროვიცზე თითქმის ორჯერ სწრაფად უკრავდა, მაგრამ მსოფლიოში აზრადაც არავის მოსვლია იმის თქმა, რომ ბარერი ჰოროვიცის გენიალობას უტოლდებოდა.

რახან საუბარი სპორტს შეეხო, მინდა გავიხსენო ჩემი შეხვედრები კოტე მახარაძესთან. ბევრისთვის საყვარელი მსახიობი და სპორტული კომენტატორი აღშფოთებული იყო ფეხბურთის კომერციალიზაციით და დიდი გულისწყრომით ამბობდა: არ მაინტერესებს თუნდაც ლონდონის „არსენალის“ თამაშის ყურება - გუნდში უმრავლესობა ხომ უცხოეთში ნაყიდი ფეხბურთელებიაო! გამოგიტყდებით, ჩემთვის, ფეხბურთის სტაჟიანი გულშემატკივრისთვის, რომელსაც ბორია პაიჭაძისა და გაიოზ ჯეჯელავას თამაში ახსოვს, ეს თემაც ძალიან საინტერესოა, მაგრამ რას იზამ - რედაქტორები მიკრძალავენ ხელოვნების სფეროდან გადახვევას!