ბლოგები

ამ ბოლო დროს აქტუალური გახდა პრორუსული ძალებისთვის დემოკრატიული უფლებების შეზღუდვის თემა. მათ შორის, რამდენიმე ჩემი თანამოაზრე და მეგობარი თვლის, რომ სრულიად გამართლებულია, თუ პრორუსულ ძალებს შევუზღუდავთ გამოხატვის თავისუფლებას. ბოლო პერიოდში ასეთი ორი ტიპის თვალსაზრისი გაჩნდა: პირველი თვალსაზრისის მიხედვით, უნდა აიკრძალოს აბსოლუტურად ყველა მედიასაშუალება, რომელიც პრორუსულ პოზიციას გამოხატავს, ხოლო, მეორე თვალსაზრისით კი, უნდა ავკრძალოთ მხოლოდ ის მედიასაშუალებები, რომლებიც ღიად ან ირიბად რუსეთიდან ფინანსდება. ქვემოთ თითოეულ თვალსაზრისს რიგრიგობით განვიხილავ.

პირველი თვალსაზრისი ამ ბოლო დროს ყველაზე ხშირად მესმის და განსაკუთრებით მძაფრად ის 9 მაისს მოწყობილ ანტიპუტინისტურ მიტინგზე გამოითქვა. აქტივისტების ერთი ნაწილი თვლის, რომ აუცილებელია საჯარო სივრცეში პრორუსული პოზიციების გამოხატვის აკრძალვა. აკრძალვის არგუმენტი სტანდარტულია და ეროვნული ინტერესების დაცვას გულისხმობს. ამ თვალსაზრისის მიხედვით, ყველა ვინც პრორუსულ პოზიციას გამოთქვამს, ავტომატურად არის რუსეთის აგენტი და საქართველოს მტერი. უცხო ქვეყნის აგენტობა კი თავისთავად კრიმინალია და თუ სასამართლოს წესით დამტკიცდება, ციხით ისჯება. აქ საკითხავი უმთავრესად ის არის, თუ სად გადის ზღვარი აგენტობასა და, უბრალოდ, საკუთარი განსხვავებული პოზიციის ქონას შორის. ჩემი ღრმა რწმენით და დემოკრატიულ ქვეყნებში დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, ზღვარი გადის იქ, სადაც ჩანს პირდაპირი კავშირი უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურებთან. ამგვარი კავშირი დადასტურდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ პირი არალეგალურად მოიპოვებს საიდუმლო ინფორმაციას და გადასცემს უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურებს. სხვა შემთხვევაში, აგენტობა ვერ დასტურდება და ძნელია მისი გამორჩევა უბრალოდ მიუღებელი აზრის ქონისგან. მაგალითად, თუ ცნობილი პრორუსული გამოცემის, „საქინფორმის“ რედაქტორი არნო ხიდირბეგიშვილი წერს წერილებს, სადაც ხოტბას ასხამს პუტინს და იმპერიალისტურ რუსეთს, ის ავტომატურად რუსეთის აგენტად ვერცერთ შემთხვევაში ვერ იქნება მიჩნეული. არნო ხიდირბეგიშვილს, ისევე, როგორც საქართველოს ნებისმიერ მოქალაქეს, აქვს უფლება გამოთქვას აზრები, რომლებიც სახელმწიფოებრივი გადმოსახედიდან ან მოსახლეობის უმრავლესობის აზრით, შეიძლება იყოს უსინდისობა.

მეორე თვალსაზრისი შედარებით უფრო რთულია და გულისხმობს იმ ადამიანების აგენტებად გამოცხადებას, რომლებიც დაფინანსებას იღებენ მტრულად განწყობილი ქვეყნიდან. ამ თვალსაზრისს ყველაზე კარგად გამოხატავს ბევრ საკითხში ჩემი თანამოაზრე და მეგობარი, ისტორიკოსი გრიგოლ გეგელია. გრიგოლ გეგელია ფეისბუკში თავის გვერდზე და „ექსპრესნიუსისთვის“ მიცემულ კომენტარში ამბობს, რომ აუცილებელია ყველა იმ საინფორმაციო სიხშირის აკრძალვა, რომელიც ღიად ან ირიბად ფინანსდება რუსეთიდან.

ამ მეორე თვალსაზრისით, არალეგიტიმური და შესაბამისად „აგენტურულია“ ნებისმიერი აზრი, რომელიც ფინანსდება რუსეთიდან. პირველი თვალსაზრისისგან ეს იმით გამოირჩევა, რომ არაფერს ამბობს იმაზე, თუ როგორია ამ აზრის შინაარსი. მაგალითად, გეგელიას პოზიცია აუცილებლობის წესით არ გულისხმობს იმას, რომ ნებისმიერი პრორუსული აზრის გამოხატვა უნდა შეიზღუდოს. მას სურს მხოლოდ იმ მედიასაშუალებების შეზღუდვა, რომლებიც დაფინანსებას რუსეთიდან იღებენ (ამ შემთხვევაში, „საქინფორმს“ შეეზღუდება გამოხატვის თავისუფლება, მაგრამ არ შეეზღუდებათ იმათ, ვინც რუსეთიდან დაფინანსებას არ იღებს). აქ მნიშვნელოვანია ორი რამის გარკვევია: პირველი - გაქცევს თუ არა მტრულად განწყობილი სახელმწიფოდან დაფინანსების მიღება უცხო ქვეყნის აგენტად და მეორე - რამდენად მართებულია უცხო ქვეყნიდან დაფინანსების მიღების დაშვება.

პირველ შემთხვევაში არანაირი კავშირი დაფინანსების მიღებასა და აგენტობას შორის არ არსებობს. აგენტი მხოლოდ ის არის, ვინც კანონს არღვევს და მოიპოვებს საიდუმლო ინფორმაციას. ამ შემთხვევაში კანონის დარღვევას ადგილი არ აქვს და პრორუსული მედიასაშუალებები კანონის ფარგლებში მოქმედებენ. ის, რომ შენ დაფინანსებას იღებ ვინმესგან, ცხადია, აუცილებლად არ გულისხმობს იმას, რომ მზად ხან კანონი დაარღვიო. შესაბამისად, იმ მედიასიხშირეების აკრძალვა, რომლებიც რუსეთიდან იღებენ დაფინანსებას, არასწორია.

მეორე პრობლემა მდგომარეობს იმაში, თუ რამდენად მართებულია ის, რომ საქართველოს სახელმწიფო უშვებდეს, რომ ქართული მედია ფინანსდებოდეს მტრულად განწყობილი ქვეყნიდან (რომელსაც საქართველოს ტერიტორია აქვს ოკუპირებული და ჩვენს სუვერენიტეტს არ აღიარებს). „მაუწყებლობის შესახებ საქართველოს კანონში“ კონკრეტული წყაროებიდან დაფინანსების მიღების აკრძალვაზე არაფერია ნათქვამი. ამავე დროს, ვიცით, რომ საქართველოს კანონმდებლობით, დაუშვებელია პოლიტიკური პარტია დაფინანსებას იღებდეს საზღვარგარეთიდან. ასევე, ბევრ ქვეყანაში აკრძალულია ე.წ. სტრატეგიული რესურსების უცხო ქვეყნის კერძო ან სახელმწიფო კაპიტალისთვის გადაცემა. ამ ყველაფრის ფონზე, ჩემი აზრით, რუსეთიდან მედიის დაფინანსებაზე გარკვეული შეზღუდვების დაწესება აუცილებლად არადემოკრატიული არ იქნება. ეს შეიძლება იყოს ერთგვარი სანქცია რუსეთის წინააღმდეგ და ასევე, თავდაცვის მექანიზმიც.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ აუცილებელია არა განსხვავებული, თუნდაც პრორუსული აზრის გამოხატვის აკრძალვა, არამედ თავად რუსეთის სახელმწიფო და კერძო კაპიტალის აქტივობების შეზღუდვა საქართველოს ტერიტორიაზე. ამის გამბედაობა ვერც წინა და ვერც ახლანდელ ხელისუფლებას არ აღმოაჩნდა, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში ამგვარი გადაწყვეტილების მიღება შეიძლება აუცილებლად მოგვიწიოს. ასეთი ნაბიჯი არ იქნება არადემოკრატიული და არ დაარღვევს საქართველოს მოქალაქეების დემოკრატიულ უფლებებს და, ამავე დროს, დაგვიცავს მტრულად განწყობილი ქვეყნის გავლენისგან.

2013 წლის სექტემბერში გიორგი მარგველაშვილმა განაცხადა:

"მე ვერ გეტყვით, რომ სტალინის პიროვნება რამენაირად გადავაფასე, მაგრამ შემიძლია დროის გასვლის პარალელურად გითხრათ, რომ ერთ საუკუნეში (...) სტალინი იქნება აღქმული როგორც ერთ–ერთი ძალიან დიდი მხედართმთავარი და ეს იქნება ის, რასაც დაწერენ სტალინზე, იმიტომ, რომ ის რეალურად იყო მსოფლიოში ყველაზე დიდი იმპერიის ხელმძღვანელი და აგრეთვე მხედართმთავარი, რომელმაც მოიგო მეორე მსოფლიო ომი. (...) სტალინს ამ გამარჯვებაში ლომის წილი აქვს, შესაბამისად, სტალინს მომავალში აღიქვამენ, როგორც ძალიან დიდ პოლიტიკოსს და ძალიან დიდ მხედართმთავარს“.

2015 წლის 9 მაისს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი ქართველი ვეტერანების მეორე მსოფლიო ომში გამარჯვების მილოცვას შემდეგი სიტყვებით დაასრულებს: "და, რაც მთავარია, ეს ომი ქართველმა მოიგო და ამიტომ არის უფრო განსაკუთრებული“.

შევეცადოთ გავერკვეთ, რამდენად სწორია ქვეყნის პირველი პირების თანმხვედრი აზრები (რაც თავისთავად ძალზე იშვიათია), სტალინ მხედართმთავარზე.

ამისათვის მე კითხვას ცოტა სხვანაირად დავსვამ: შეეძლო ჰიტლერს მეორე მსოფლიო ომში გამარჯვება?

ობიექტური ანალიზი აჩვენებს, რომ ყველაზე ხელსაყრელი პერიოდი, როცა მას გამარჯვების მცირედი შანსი გააჩნდა, იყო 1941 წლის ივნისს-ნოემბერში. ეს შანსი ხდება ნულოვანი 6 დეკემბერს, წითელი არმიის მიერ მოსკოვთან დაწყებული კონტრშეტევის შედეგად. 1941 წლის 5 დეკემბერს ჩრდილოეთით ვერმახტს ალყაში ჰყავს ლენინგრადი, ცენტრში ვერმახტი დაბანაკებულია მოსკოვის გარეუბანში, ხოლო სამხრეთით - როსტოვთან, კავკასიის კარებთან. ამ მომენტში მესამე რაიხის მიერ ოკუპირებულია საბჭოთა კავშირის ტერიტორია, რომელიც სამჯერ უფრო დიდია, ვიდრე საფრანგეთი. წითელი არმიის დანაკარგები ამ პერიოდისათვის არის არნახული: ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, 3 987 700 (მოკლული და ტყვედ მოხვედრილი) სამხედრო მოსამსახურე (დანაკარგების ზუსტ რიცხვს ვერასდროს ვერ გავიგებთ, მაგრამ სავარაუდოდ ამ მომენტში იგი 5 მილიონზე მეტია). ტექნიკის მხრივ საქმე კიდევ უფრო კატასტროფულია: დაკარგულია 20 500 ტანკი (საერთო რაოდენობის 89%) და 21 200 თვითმფრინავი. დღემდე მსოფლიო სამხედრო ისტორიაში ვერმახტის ეს მიღწევა რჩება უნიკალური.

აქედან გამომდინარე, სტალინის, როგორც მხედართმთავრის, შესწავლა ყველაზე საინტერესო ამ პერიოდშია. ეს მით უმეტეს მნიშვნელოვანია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ სტალინს კონცენტრირებული ჰქონდა არა მხოლოდ პოლიტიკურ-ეკონომიკური და სამხედრო-ოპერატიული მართვის აბსოლუტურად ყველა ბერკეტი, არამედ ყოველდღიური ტაქტიკური ხელმძღვანელობის ფუნქციებიც. საბჭოთა კავშირ-გერმანიის ომის პირველ 167 დღეს (22 ივნისი - 5 დეკემბერი) ყველა იმ გადაწყვეტილებას, რომელსაც სტალინი მიიღებს ეკონომიკურ და საერთაშორისო ასპარეზზე, არ ჰქონდა იმწუთიერი მნიშვნელობა. ამ გადაწყვეტილებების შედეგები ყველაზე ადრე 1942 წლის დასაწყისში აისახება კონფლიქტზე. ასე რომ, მე სტალინ მხედართმთავარზე ლაპარაკისას მხოლოდ წმინდა სამხედრო საკითხებით შემოვიფარგლები.

სტალინს, რომელიც საკუთარი გადაწყვეტილებით ჯერ მარშალი (1943 წელს) და შემდეგ გენერალისიმუსი (1945 წელს) ხდება, არ ჰქონდა არანაირი სამხედრო განათლება. (აქვე აღვნიშნავ, რომ ჰიტლერი, რომელიც სტალინისგან განსხვავებით პირველ მსოფლიო ომში მონაწილეობდა და ორჯერ იყო დაჯილდოებული რკინის ჯვრით, დაემორჩილება სამხედრო ტრადიციებს და არ ჩამოიკიდებს ფელდ-მარშლის ჯვარს გულზე.)

ის, რომ სტალინის სამხედრო გამოცდილება მხოლოდ სამოქალაქო ომით შემოიფარგლებოდა, ამას იოსებ ჯუღაშვილი არც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მალავდა: „მივიღე თქვენი 30 იანვარს მოწერილი წერილი კლაუზევიცზე და თქვენი მოკლე თეზისები ომზე და ომის ხელოვნებაზე - წერდა სტალინი სამხედრო ისტორიკოს ევგენი რაზინს 1946 წლის თებერვალში. - ლენინი თავის თავს არ თვლიდა სამხედრო საქმის სპეციალისტად არც ოქტომბრის რევოლუციამდე და არც ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ, ანუ სამოქალაქო ომის დამთავრებისას. სამოქალაქო ომის დროს ლენინი, ჩვენ, ცეკას ახლაგაზრდა წევრებს, გვაიძულებდა, რომ საფუძვლიანად შეგვესწავლა სამხედრო საკითხები. რაც შეეხება კლაუზევიცს, როგორც სამხედრო სპეციალისტი, ის, რა თქმა უნდა უკვე მოძველდა. კლაუზევიცი იყო მანუფაქტურული ომის ეპოქის სპეციალისტი. მაგრამ ახლა ომის მანქანის პერიოდია. ნათელია, რომ ომის მანქანის პერიოდი მოითხოვს ახალ სამხედრო იდეოლოგებს. სასაცილოა დღეს გაკვეთილების აღება კლაუზევიცისგან.“

სტალინის ეს პასუხი ჟურნალ „ბოლშევიკში“ გამოქვეყნდა 1946 წელს, რაც მიანიშნებს, რომ ამ წერილის ადრესატი არა ევგენი რაზინი, არამედ ზოგადად საბჭოთა კავშირის მოქალაქეები უნდა ყოფილიყვნენ. ორი რამ არის ამ წერილში ნიშანდობლივი: სტალინი აღიარებს, რომ იგი როგორც სამხედრო სპეციალისტი სამოქალაქო ომის დროს ჩამოყალიბდა და იგი ასევე ბუნდოვნად მიანიშნებს მკითხველს, რომ ახალ ეპოქაში კლაუზევიცის ადგილს ახლა თვით სტალინი იკავებს. პრინციპში აქ ახალი არაფერი არ არის: უკვე 1943 წლიდან კრემლის პროპაგანდას მიჩვეული ჰყავდა მოსახლეობა, რომ წითელი არმიის ყოველი გამარჯვება „სტალინისტური სტრატეგიის ტრიუმფი“ გახლდათ.

ვინაიდან სამოქალაქო ომი ცარიცინში (ყოფილი სტალინგრადი, ამჟამინდელი ვოლგოგრადი) ხდება სტალინის სამხედრო სკოლა, კარგი იქნება, მოკლედ შევჩერდეთ სტალინის ცხოვრების ამ ეპიზოდზე. ეს მით უფრო საინტერესოა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ცარიცინში იოსებ ჯუღაშვილი გამოავლენს თვისებებს, რომლებიც გახდება მისი პოლიტიკური ცხოვრების წესი ათწლეულების განმავლობაში. ამ მხრივ დოკუმენტები ცარიცინის შესახებ საოცრად ჰგავს დიდი ტერორის და დიდი სამამულო ომის პირველი პერიოდის დოკუმენტებს: თუნდაც ეჭვი, ან ძიება შეთქმულებისა, ან გამოვლენა არარსებული "მეხუთე კოლონისა", საკუთარ შეცდომებში სხვების დადანაშაულება და აშ.

სამოქალაქო ომის დასაწყისში ბოლშევიკების ნაწილი, უპირველეს ყოვლისა წითელი არმიის არქიტექტორი ტროცკი, გააცნობიერებს, რომ შეუძლებელია ომის წარმოება პროფესიონალი სამხედროების გარეშე. ტროცკი გადაწყვეტს, ყოფილი ცარისტული არმიის ოფიცრები გამოიყენოს ბოლშევიკური რეჟიმის მტრების წინააღმდეგ საბრძოლველად, მაგრამ ვინაიდან ბოლშევიკები ცარისტული არმიის ოფიცრებს არ ენდობოდნენ, მათ წითელი კომისრების კონტროლს დაუქვემდებარებენ.

1918 წლის ივნისში, ქვეყანაში შიმშილის ზრდასთან ერთად, სტალინი ლენინის მიერ ცარიცინში იქნება მივლინებული, რათა ამ ქალაქიდან რუსეთის ცენტრალურ რაიონებში ხორბალი გაეგზავნა. მაგრამ ცარიცინში ჩასული სტალინი გადაწყვეტს, თავის თავზე სამხედრო ფუნქციაც აიღოს.

ცარიცინის დაცვას ხელმძღვანელობდა ცარისტული არმიის ყოფილი გენერალ-ლეიტენანტი და ბოლშევიკების მხარეს გადასული ანდრეი სნესარევი, მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი რუსი სამხედრო მოაზროვნე. ცარიცინიდან სტალინის მიერ ლენინისთვის გაგზავნილ ტელეგრამებში სამხედრო პროფესიონალების მიმართ დამოკიდებულება ძალიან კარგად არის ასახული: „სპეციალისტები [ბოლშევიკები პროფესიონალ სამხედროებს სამხედრო სპეციალისტებს (военспецы) უწოდებდნენ - ლ.ო.] არის კაბინეტის ხალხი, ანუ მკვდრები, რომლებიც არ არიან ადაპტირებული სამოქალაქო ომისათვის. ამ ჩვენ სამხედრო სპეციალისტებს, რომლებიც ნამდვილი მეწაღეები არიან, ამდენი რომ არ ეძინოთ და უსაქმურად არ იყვნენ, ხაზი [რკინიგზის - ლ.ო.] არ იქნებოდა გაწყვეტილი. თუ ხაზი იქნება აღდგენილი, ეს მოხდება არა სამხედროების დამსახურებით, არამედ მათ მიუხედავად. მათ, როგორც შტაბის მოხელეებს, ერთადერთი, რაც შეუძლიათ, ეს არის ნახაზების კეთება. ხოლო რაც შეეხება ოპერატიულ და ლოჯისტიკის საკითხებს - აბსოლუტურად გულგრილნი არიან. (...) თუ ჩვენი წითელი არმია იზრდება, ამის დამსახურება ისაა, რომ ახალი ჯარისკაცების გვერდით იზრდებიან ახალი რევოლუციური მეთაურები. თავზე მოახვიო მათ ეს მოღალატეები [ანუ სამხედრო პროფესიონალები - ლ.ო.], ეს ნიშნავს, მთლიანად მოშალო ფრონტის ხაზი“.

და მართლაც, სტალინის სიტყვა და საქმე მხარდამხარ მიდიოდნენ: სტალინი გადააყენებს „მოღალატე“ სამხედროებს და ჯარების ოპერატიულ ხელმძღვანელობას თავის თავზე აიღებს. აგვისტოში, დილეტანტ სტალინის მეთაურობის შედეგად, სამხედრო სიტუაცია ცარიცინში კატასტროფულად გაუარესდება. ამ სამხედრო დამარცხებაზე სტალინის რეაქცია ნიშანდობლივი იქნება: იგი დაიწყებს კონტრრევოლუციური შეთქმულებების გამოვლენას, სამხედროების მასობრივად დაპატიმრებას და დახვრეტას.

მსგავსი იქნება სტალინის რეაქცია წითელი არმიის კატასტროფულ მარცხებზე 1941 წელს. დიდი სამამულო ომის პირველ 167 დღეში სტალინის მოქმედების რამდენიმე დამახასიათებელი ასპექტი შეგვიძლია გამოვყოთ:

• სრული რეაქტიულობა და ქაოტურობა მართვაში
• ყოველგვარ საფუძველს მოკლებული რეპრესიები
• სამხედრო ოპერაციებში სამოქალაქო ომის „გმირებზე“ და კომუნისტებზე დაყრდნობა

“სტავკის“, მხედართმთავრობის უმაღლესი ორგანოს, შექმნას (იმ ფორმით, რომლითაც იგი ომის მთელ პერიოდში იარსებებს) სტალინი მოუნდება 48 დღეს. ანუ კონფლიქტის პირველი 48 დღის განმავლობაში ფორმალურადაც კი არ არსებობდა ნათლად გამოკვეთილი სამეთაურო იერარქია.

ოპერატიულ დონეზე მართვა კიდევ უფრო უსისტემო და მოუწესრიგებელი იქნება: ფრონტის, ანუ არმიების ოპერატიულ-სტრატეგიული გაერთიანების, შექმნის და დაშლის პერიოდებს შორის მხოლოდ რამდენიმე დღე გადიოდა (შედარებისათვის: პირველი მსოფლიო ომის დროს, ცარისტული არმიის ფრონტები უცვლელად მოქმედებდა კონფლიქტის მთელი ხანგრძლივობის განმავლობაში). ასევე კალეიდოსკოპური სიჩქარით ხდებოდა ფრონტების მხედართმთავრების დანიშვნა და მოხსნა. ამ მხედართმთავრების სახელები და გვარები კი - ბუდიონის, ვოროშილოვის, ტიმოშენკოს თუ კულიკის - დღეს ასოცირებულია სამოქალაქო ომთან, სტალინის დაახლოებულ ვიწრო წრესთან და... სამხედრო უგუნურებასთან.

ციებ-ცხელების და რეაქტიულობის გარდა ამ პირველი 167 დღისათვის დამახასიათებელი გახლდათ რეპრესიული მანქანის ამოქმედება. იმ პერიოდში, როდესაც სამხედრო სპეციალისტები სანთლით საძებნი იყვნენ, სტალინი ააქტიურებს თავის ჩვეულ რეპრესიულ პოლიტიკას: 23 ივნისს, ჯუღაშვილის ბრძანებით კირილ მერეცკოვს, გენშტაბის ყოფილ ხელმძღვანელს აპატიმრებენ... რათა 6 სექტემბერს ახსნა-განმარტების გარეშე გაათავისუფლონ და ფრონტზე გაუშვან. 24 ივნისს აპატიმრებენ პაველ რიჩაგოვს, საჰაერო ფლოტის ხელმძღვანელს... რათა 28 ოქტომბერს ახსნა-განმარტების გარეშე დახვრიტონ. 27 ივნისს მოვა პროსკუროვის, სამხედრო დაზვერვის ყოფილი შეფის და პაველ რიჩაგოვის ორი მოადგილის რიგი (სამივეს 28 ოქტომბერს დახვრეტენ). შემდეგ დადგება დასავლეთის ფრონტის ხელმძღვანელობის დაპატიმრების ჯერი. დასავლეთის ფრონტის მეთაურების დაპატიმრებისათვის სტალინი მიავლენს ლევ მეხლისს, წითელი არმიის მთავარ კომისარს. (მოგვიანებით ლევ მეხლისი იქნება ერთადერთი, რომელიც გასამართლების გარეშე, სამხედროების მწყობრის წინ დახვრეტს გენერალს). პავლოვს და დასავლეთის ფრონტის სხვა მეთაურებს დაბრალდებათ მტრისათვის ფრონტის ხაზის გახსნა და ისინი დახვრეტილნი იქნებიან 22 ივლისს. ოქტომბერში, იმავე მოტივით - მტრისთვის ფრონტის ხაზის გახსნა - სტალინი გადაწყვეტს ივან კონევის, მომავალი მარშლის, დახვრეტას. კონევს ოქტომბერში (როგორც მომავალ მარშალ ბაგრამიანს - 1942 წელს) ჟუკოვი გადაარჩენს დახვრეტისგან. სავარაუდოდ ჟუკოვის არგუმენტი ბელადს მოტივირებულად მოეჩვენება: „დახვრეტას ყოველთვის მოასწრებთ, ფრონტზე კი გამოცდილი გენერლების დიდი დეფიციტია“.

გენერლების დახვრეტის პარალელურად, ფრონტის ხაზის გამაგრების მიზნით, სტალინი დაიწყებს პარტიული და კომკავშირული აქტივისტების მობილიზებას და სამხედრო ნაწილებში მათ გაშვებას: ბელადი დარწმუნებული იყო, რომ კომუნისტების დიდი რაოდენობა ნაწილებში (მისი აზრით, მინიმუმ 15%), მდგრადს გახდიდა სამხედრო შენაერთს და მის დეზინტეგრაციას ააცილებდა თავიდან. ამ პრინციპით ივნისის ბოლოს სტალინი ფრონტზე გააგზავნის 95 000 პარტიელ და კომკავშირულ აქტივისტს, რომლებსაც ერთი დღეც კი არ ჰქონდათ ნამსახურები ჯარში. 1941 წლის 20 ივლისს, ისევე როგორც ტროცკი და ლენინი 1918 წელს, სტალინი აღადგენს ჯარში ორმეთაურობის პრინციპს, როდესაც ნებისმიერი სამხედრო რგოლის მეთაურის ნებისმიერ ბრძანებისთვის მარქსიზმ-ლენინიზმის სპეციალისტის, ე.წ. პოლიტიკური კომისრის, ვიზირება იქნება საჭირო.

მე კიდევ შემიძლია სტალინის კატასტროფული გადაწყვეტილებების ნუსხა გავაგრძელო (მაგალითად, ვახსენო კიევის ოპერაცია: 1941 წლის 23 აგვისტო - 19 სექტემბერი), მაგრამ ალბათ ესეც საკმარისია.

დასკვნის გამოტანის ნაცვლად მინდა კითხვით მივმართო საქართველოს პრეზიდენტს და პრემიერ-მინისტრს:

1. როგორ შეიძლება განიხილო ადამიანი დიდ მხედართმთავრად, როდესაც იგი უარყოფს სამხედრო საქმის სპეციფიკას და ოფიცრების კორპუსს მინიმალურ ავტონომიასაც კი უკრძალავს?
2. როგორ შეიძლება განიხილო ადამიანი დიდ მხედართმთავრად, როდესაც იგი სამხედრო დისციპლინას აიგივებს იდეოლოგიასთან, პროფესიონალიზმს კლასობრივ ცნობიერებასთან, ხოლო 1941 წელს თანამედროვე ომის წარმოებისათვის იყენებს სამოქალაქო ომის რეცეპტებსა და მეთოდებს?